مصطفا کمال اتاترک

مصطفا کمال اتاترک
(ترکی وچ: Mustafa Kemal Atatürk)
پیدائشی نام	(ترکی وچ: Ali Rıza oğlu Mustafa)
جم	سنہ 1881   سالونیکا
وفات	10 نومبر 1938 (56–57 سال)  دولما باغچہ محل
وجہ وفات	تشمع
مدفن	انتقبر ،  انقرہ ایتھنوگرافی عجائب گھر
طرز وفات	طبعی موت
رہائش	سالونیکا ضلع شاہنبے
شہریت	ترکی (نومبر ۱۹۲۲–۱۰ نومبر ۱۹۳۸) سلطنت عثمانیہ (۱۸۸۱–نومبر ۱۹۲۲)
اکھاں دا رنگ	نیلا
بالاں دا رنگ	سنہری
قد	174 سینٹی میٹر
استعمال ہتھ	دایاں
جماعت	جمہوری خلق پارٹی (۱۹۲۳–۱۹۳۸)
رکن	جمعیت اتحاد و ترقی
زوجہ	لطیفی اشاکی (۲۹ جنوری ۱۹۲۳–۵ اگست ۱۹۲۵)
اولاد	صبیحہ گوکچن
عملی زندگی
مادر علمی	ترک ملٹری اکیڈمی (۱۳ مارچ ۱۸۹۹–۱۹۰۲) مکتب ارکان حربی (–۱۱ جنوری ۱۹۰۵)
پیشہ	سیاست دان ،  ریاست کار ،  لکھاری ،  انقلابی
مادری زبان	ترکی
پیشہ ورانہ زبان	ترکی ،  عثمانی ترکی ،  فرانسیسی
عسکری خدمات
شاخ	ترک زمینی افواج
لڑائیاں تے جنگاں	31 مارچ واقعہ ،  اطالوی ترک جنگ ،  بلقان جنگاں ،  گیلی پولی دی لڑائی ،  سینائی تے فلسطین مہم ،  ترک جنگ آزادی
اعزازات
آئنی صلیب (۱۹۱۵)  تمغا لیاقت (۱۹۱۵)  تمغا امتیاز (۱۹۱۵)  نشان عثمایہ
نامزدگیاں
نوبل امن انعام (۱۹۳۴)
دستخط
	IMDB اُتے صفحات

مصطفٰی کمال پاشا (ترکی: Mustafa Kemal Paşa) (پیدائش: 1881ء - وفات: 10 نومبر 1938ء)، جنگ عظیم اول وچ عثمانی دور دا فوجی سالار، جدید ترکی دا بانی تے پہلا صدر ۔ 1934ء وچ قوم د‏‏ی طرف تو‏ں انھاں اتاترک (ترکی: Atatürk) (بابائے ترک/ ترکاں دا باپ) دا لقب دتا گیا۔

مصطفی کمال اتاترک (1881 - 10 نومبر 1938) سلطنت عثمانیہ دی فوج دا جرنیل، انقلابی آگو لوک راج ترکی دا موڈھی تے ایدا پہلا صدر سی۔ مصطفی کمال پہلی وڈی لڑائی چ جیدار تے تگڑا جرنیل منیا گیا سلطنت عثمانیہ دے ٹٹن توں مگروں اوہ بچی کچھی ترک فوجاں دا اناطولیہ چ کمانڈر سی تے یورپی طاقتاں نے جیڑیاں فوجاں اودے ال پیجیاں اوہنے اوناں نوں ہرایا تے اک نویں لوکراج تے سیکولر ترکی دی نیو رکھی۔ ترک پارلیمنٹ نے 1934 وچ اوہنوں اتاترک دا ناں دتا جیدا مطلب اے ترکاں دا پیو۔

پہلی وڈی لڑائی وچ اتاترک اک فوجی افسر سی۔ گیلی پولی دی لڑائی وچ استنبول نوں بچان وچ اوہدا کم تے جیداری دا وڈا ہتھ سی۔ لڑائی وچ سلطنت عثمانیہ دی ہار مگروں اوہنے ترک ازادی دی لڑائی وچ ترک لوکاں دی آکوی کیتی تے انکرا وچ اک کچی سرکار بنا کے رلویں جٹاں نوں دیس توں نسایا۔ اوسدیاں لڑائیاں نال ترکی ازاد ہویا۔ اتاترک نے اپنے دیس نوں نواں سیکولر تے تکڑا دیس بنان لئی اک پروکرام نوں چلایا۔

جم تے تعلیم

سالونیکا دے متوسط الحال خاندان وچ پیداہويا۔ ست برس دا سی کہ باپ دا سایہ سر تو‏ں اٹھیا گیا۔ سالونیکا تے مناستیر دے کیڈٹ اسکولاں وچ تعلیم پائی تے 1905ء وچ اوتھ‏ے تو‏ں سٹاف کیپٹن بن دے نکلیا۔ طالب علمی دے ایام وچ ہی اک منجھے ہوئے مقرر د‏‏ی حیثیت تو‏ں شہرت حاصل کيتی۔

جیون

اتاترک 1881 نوں سالونیکا چ جمیا۔ سالونیکا اس ویلے سلطنت عثمانیہ وچ سی۔ مصطفی اودا جمن ویلے ناں رکھیا گیا۔ اوہدی ماں دا ناں زبیدہ خانم تے پیو دا ناں علی رضا افندی سی جیہڑا ملیشیا افسر کلرک تے لکڑ دا بپاری سی۔ اوہدی اک پین مقبول سی جیہڑی 1956 وچ مری۔ اوہدے پرکھ ترک سن جیہڑے اناطولیہ دے صوبہ ایدن توں آۓ سن۔ کمال اوہنون اودا سعاب دا استاد کیندا سی سعاب وچ لیق ہون تے۔ اپنی ماں دے آکھن تے اوہ اک مذہبی سکول گیا تے اوہدے پیو نے مگروں اوہنوں شمسی افندی سکول وچ پایا۔ اوہدے ماپے تے اوہنوں بپار وچ پانا جاہندے سن پر اوہ آپ ای ماپیاں توں پچھے بنا ای سالونیکا ملٹری سکول وچ 1893 نوں داخلے دا امتحان دتا۔ 1896 نوں مناستر دے فوجی سکول وچ اوہنے داخلہ لیا۔ اوتھوں پڑھن مگروں 14 مارچ 1899 چ اوہ استمبول دے عثمان ملٹری اکیڈیمی وچ گیا تے ایتھوں 1902 وچ پڑھن مگروں عثمان فوجی کالج وچ آیا تے ایتھوں ّپڑھائی توں 1905 چ فارغ ہویا۔

فوج چ

آتاتورک 1907

فوجی پڑھائی توں مگروں اونوں سٹاف کیپٹن بنا کے دمشق وچ 5ویں عثمانی فوج وچ پیجیا گیا۔ ایتھے علی فواد تے لطفی مفیت اوہدے سنگی سن۔ ایتھے اوہ اندسی افسراں دی انقلابی سنگت جیدا ناں وطن وے حریت سی تے جیہڑی اک بپاری مصطفی علوان دے تھلے سی، دا سنگی بن گیا۔ 20 جون 1907 نوں اوہنوں سینیر کیپٹن بنا دتا جاندا اے 13 اکتوبر 1907 نوں مقدونیہ وچ تیسری عثمانی فوج دے ہیڈکواٹر مناستر پیجدتا جاندا اے۔ ایتھے اوہ إتحاد و ترقى ناں دی اک ہور سنگت نال رلدا اے۔ 22 جون 1908 نوں اوہنوں چڑھدے رومیلیہ وچ عثمانی ریلوے وچ انسپیکٹر بنایا جاندا اے۔ جولائی 1908 وچ اوہنے جوان ترک انقلاب وچ حصہ لیا تے سلطان عبدالحمید II کولوں کئی حق واپس لۓ تے قنونی بادشاہی نوں فیر لاگو کیتا۔ 1910 وچ اوہنوں عثمانی صوبے البانیہ وچ پیجیا گیا۔ 1910 دی پت چڑ وچ اوہنے ہور عثمانی افسراں نال پکارڈی فرانس وچ فوجی سکھلائی ویکھی۔ 1911 دے مڈھ وچ اوہ استمبول وچ بچاؤ وزارت وچ کج چر ریا۔

جواد چوبانلی تے اتاترک 29 اکتوبر 1915 نو‏‏ں روزنامہ تسورِ اِفکار پر۔

استنبول دے دوران وچ قیام وچ خلیفہ عبدالحمید د‏‏ی حکومت دے خلاف سرگرمیاں وچ حصہ لینے اُتے کچھ عرصہ قید رہیا۔ جیل تو‏ں رہیا ہويا تاں فوجی ملازمت اختیار کيتی تے دمشق وچ پنجويں فوج دے صدر دفتر وچ متعین ہويا۔ اس دوران وچ خفیہ تنظیم جمعیت اتحاد و ترقی تو‏ں اس دا رابطہ قائم ہويا۔ تے اوہ نوجوان ترک رہنمااں تو‏ں مل ک‏ے ترکی د‏‏ی نشاۃ ثانیہ دے لئی کم کرنے لگا۔ 1908ء دے انقلاب ترکیہ دے بعد کچھ عرصے دے لئی سیاست تو‏ں علیحدگی اختیار کر لئی۔ جنگ اطالیہ تے جنگ بلقان وچ مختلف محاذاں اُتے فوجی خدمات سر انجام دتیاں تے اپنی حاضر دماغی تے جرات دے سبب شہرت حاصل کيتی۔ پہلی جنگ عظیم شروع ہوئی تاں صوفیہ وچ ملٹری اتاشی دے عہدے اُتے فائز سی۔ اس د‏ی درخواست اُتے اسنو‏ں جنگی خدمات سپرد کيتیاں گئیاں۔ اس نے 1915ء وچ انگریزاں تے فرانسیسیاں دے خلاف آبنائے فاسفورس د‏‏ی کامیاب مدافعت کيتی۔ اس پراسنو‏ں جنرل دے عہدے اُتے ترقی دے دتی گئی۔ 1916ء وچ روسی فوج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے ترکی دا مقبوضہ علاقہ آزاد کرا لیا۔ 5جولائ‏ی 1917ء نو‏‏ں ساتواں فوج دا کمانڈر مقرر ہويا۔ 30 اکتوبر 1918ءکو معاہدہ امن اُتے دستخط ہوئے گئے جس دے بعد ستويں فوج توڑ دتی گئی اورمصطفے کمال پاشا واپس استنبول بلا لیا گیا۔

اطالوی-ترک لڑائی (1911–1912)

1911 چ اطالوی-ترک لڑائی وچ اٹلی نے سلطنت عثمانیہ دے اک صوبے لیبیا تے ہلہ بولیا تے مصطفی نوںاوتھے ٹور دتا گیا ۔ رستے وچ مصر انگڑیزاں کول سی جنہاں ترک فوج نوں لنگن ناں دتا تے مصطفی کمال چھپ چھپا کے لیبیا اپڑدا اے تے کئی واری اطالوی فوجاں نوں ہراندا اے۔ اطالوی فوج دی گنتی 150،000 دے نیڑے سی تے اوہناں نوں روکن والی فوج وچ 20،000 بدو تے 8000 ترک سن۔ 22 دسمبر 1911 مصطفی تبروک دی لڑائی وچ اطالوی فوج نوں پچھے موڑ دیندا اے۔ درنا دی لڑائی وچ اوہدی اکھ وچ کوئی شے لگن باجوں اکھ خراب ہوندی اے۔ 6 مارچ 1912 نوں اوہ درنا دا رکھا تے اوتھے دی فوج دا کمانڈر تے لڑائی دے انت تک ایہ تھاں ویریاں دے ہتھ ناں لگن دتی۔ اوہ بڑی جیداری نال اٹلی دیاں فوجاں نوں جت توں دور رکھدا اے۔ 8 اکتوبر 1912 نوں بلقانی لڑائیاں دا مڈھ پین باجوں مصطفی کمال تے عثمانی فوج نوں لیبیا چھڈ کے بلقان اپڑنا پیندا اے۔ لیبیا سلطنت عثمانیہ نوں اٹلی نوں اوچی دی صلح باجوں 18 اکتوبر 1912 نوں دینا پیا۔

بلقانی لڑائیاں (1912–1913)

1 دسمبر 1912 نوں پہلی بلقان لڑائی ویلے اوہ گیلی پولی اپڑدا اے تے تھریس وچ اک بلغاری فوج نال لڑدا اے پر اوہنوں جت نئیں ہوندی۔ جون 1913 نوں دوجی بلقان لڑائی وچ اوہ فیر حصہ لیندا اے تے اوہدی فوج ڈائڈیموٹوکو تے ادرنہ نوں چوکھے سارے تھریس نال واپس لیندی اے۔ ادرنہ 1365 توں 1453 تک عثمانی سلطنت دا راجگڑھ ریا تے اوہدی واپسی نے ترک قوم دے جذبے نوں ودھایا۔

پہلی وڈی لڑائی (1914–1918)

1914 چ پہلی وڈی لڑائی چ سلطنت عثمانیہ جرمنی تے آسٹریا-ہنگری دا سنگی سی۔ برطانیہ، آسٹریلیا، نیوزی لینڈ، تے فرانس دیاں فوجاں نے استمبول تے مل مارن لئی گیلی پولی تے ہلہ بول دتا۔ گیلی پولی دی لڑائی وچ مصطفی کمال 5ویں عثمانی فوج دے 19ویں ڈوین دیاں ترک فوجاں دا کمانڈر سی۔ لڑائی 15 اپریل 1915 نوں ٹری تے 6 جنوری 1916 تک رئی۔ مصطفی کمال نے پہلے سوچ لیا جے کتھے اتحادی ہلہ بول سکدے نیں۔ اوتھے اوہ ای 15 اپریل نوں اتحادی سمندری فوج اپڑدی اے۔ 25 اپریل دی سویر نوں سمندری کنڈے تے لڑدی ترک فوج دی 57 ویں پیدل فوج دا اسلہ مک جاندا اے تے اوہناں دے اسلہ منگن تے مصطفی کمال نے اوہناں نوں ایہ سنیہا کلیا:

میں توانوں لڑائی دا نئیں آکھاں گا میں توانوں آکھانگا جے مر جاؤ۔ اوہ ویلہ جیہڑا ساڈے مرن تک لنگے گا، دوجے کمانڈر تے سپاہی اگے آن گے تے ساڈی تھاں لین گے۔

8 مہینے 2 ہفتے تے اک دن مگروں مصطقا کمال دی عثمانی فوج نوں گیلی پولی دی لڑائی وچ جت ہوندی اے۔ ایس مگروں اوہنوں 14 جنوری 1916 تک اوہنوں ادرنہ پیجیا جاندا اے تے فیر کوہ قاف چ روسی فوجاں نال لڑن لئی ٹوریا جتھے اک بہت وڈی روسی فوج نے اگے ود کے اناطولیہ دے کئی شہروں تے مل مارن دے نیڑے پج گئی سی۔ مصطفی نے روسی فوجاں نوں روک دتا تے 7 اگست نوں اپنی فوج نال روسیاں تے چڑھائی کردتی۔ اوہنے روسی فوج ہتھ لکے ترک تھاں بلتس تے موش واپس لے لۓ۔ ایہ لڑائی اناطولیہ نوں روسی ہتھاں وچ جان توں بچاندی اے۔ جولائی 1917 وچ اوہنوں فلسطین دے لڑائی ویہڑے ول کلیا جاندا اے تے ایتھوں اوہ وڈے وزیر طلعت پاشا نوں فوج دی پیڑے حال بارے دسدا اے۔ اوہدی رپورٹ نئیں منی جاندی تے اوہ فوج چھڈ کے استمبول آجاندا اے تے اوہ ہون والے سلطان محمد وحید الدین نال جرمنی تے آسٹریا جاندا اے تے لیندے لڑائی ویہڑے نوں ویکھدا اے ایس گل تے اپڑدا اے جے ایہ لڑائی نہیں جتی جاسکدی۔ اوہ جرمن شہنشاہ ولہلم II تے اوہدے جرنیلاں دے منہ تے کیندا اے جے جرمنی تے اوہدے سنگی ایہ لڑائی ہار جان گے۔ واپسی تے کج چر لئی اپنے علاج ل‏ی کارلزبیڈ تے ویآنا رکدا اے۔

اگست 1918 وچ فلسطین پیجیا جاندا اے۔ 30 اکتوبر 1918 نوں معاہدہ مدروس کرکے اتحادیاں نال لڑائی بند کردتی جاندی اے۔ 31 اکتوبر نوں اوہنوں یلدرم فوج دا کمانڈر بنایا جاندا اے تے غازی عینتاب وچ اوہ سول لوکاں وچ اسل ونڈدا اے جے اتحادی اگر ایتھے اپڑن تے اوہناں نوں روکیا جاسکے۔ 13 نومبر 1918 نوں اوہ استمبول آگیا جیڑا ہن ویریاں دی ہتھے چڑھ چکیا سی۔ ایتھے اوہ بچاؤ وزارت وچ 16 مئی 1919 تک ریندا اے۔ استمبول وچ 12 نومبر 1918 نوں فرانسیسی تے فیر برطانوی تے اطالوی فوج آندی اے۔ استمبول مگروں ازمیر تے اتحادی مل مارلیندے نیں۔ ایس گل نال ترکاں دے سینے وج اگ لک جاندی اے ترک ایس گل نوں منن لئی تیار نئیں ہوندے جے اوہناں دا دیس ٹوٹے کرکے مکادتا جاوے۔ ترک فیر ہتھیار چک لیندے نیں تے ترکی دے بچاؤ تے ازادی دی لڑائی دا مڈھ بجدا اے۔

ترک ازادی دی لڑائی (1919–1922)

پہلی وڈی لڑائی وچ ہار ہون تے عثمانی سلطنت دیاں ویریاں نے جدوں ایس سلطنت دے ٹوٹے کرنے شروج کیتے تے کئی دیساں دیاں سمندری تے زمیین فوجاں ایس دے نگراں تے مل مارن اپڑیاں تے ترکاں نے وچوں وچ ای ایہدے خلاف لڑن دا سوچ لیا۔ الکرا وچ فواد پاشا تے ارضروم وچ کاظم کاریبکر دیاں ترک فوجاں نے ہجے ہتھیار نئیں سی سٹے۔ مصطفی کمال نوں انکرا اناطولیہ وچ عثمانی نوویں فوج نوں پدھرا کرن لئی پیجیا جاندا اے۔ مصطفی 19 مئی 1919 نوں استمبول توں اک سمندری جہاز وج سیمسن اپڑدا اے۔ سیمسن اتری اناطولیہ وچ کالے سمندر دے کنڈے تے اک سمندری اڈہ اے۔ ایتھے اوہدا پہلا کم ویریاں دے خلاف اک ازادی دی لڑائی دی تیاری سی۔ جون 1919 نوں اوہ اماسیا سدا ساریاں ول کلدا اے جیدے وچ دیس دی ازادی نوں لگے ڈر بارے کیا دسیا جاندا اے۔ 22 جون نوں اماسیا وچ ترک جرنیل رل کے دیس نوں بچان دی صلا کردے نیں۔ 8 جولائی نوں اوہنے عثمانی فوج چھڈ دتی۔ سرکار جس تے اوہنوں پھڑن دے ورنٹ کڈدی اے۔ دسمبر 1919 دیاں چنوتیاں وچ مصطفی دی پارٹی عثمانی پارلیمنٹ وچ وڈی پارٹی سی۔ 12 جنوری 1920 نوں ایہدی ملنی استمبول وچ ہوندی اے۔ 18 مارچ 1920 نوں ایدیاں قومی منگاں تے برطانوی فوجاں ایس پارلیمنٹ نوں نوں بند کردیندی اے۔ مصطفی کمال نویاں چوناں دی مانگ کردا اے تاں جے اک نویں ترک پارلیمنٹ بنے جیہڑی انکرہ وچ بیٹھے۔ 23 اپریل 1920 نوں گرینڈ نیشنل اسمبلی مصطفی کمال نوں اپنا سپیکر چندی اے۔

مصطفی کمال اتاترک
ترکی دا پہلا صدر
جمن بھو:	سالونیکا
جمن دیاڑہ :	1881 10 نومبر 1938
گن:	ترکی نوں بچان والا
دسخط:

10 اگست 1920 نوں سلطنت عثمانیہ دا وزیر فرید پاشا معاہدہ سیورے تے دسخط کردا اے جیدے باجوں ایہ سلطنت ٹوٹیاں وچ ونڈی جاندی اے۔ ایہناں وچ اوہ تھاں وی سن جنہاں نوں پکے ترک سمجیا جاندا سی۔ مصطفی کمال ترک ازادی دی مانگ کردا اے تے اوہ تھانواں ترک دیس وچ رہن تے اڑدا اے جتھے ترکاں دی گنتی چوکھی سی۔ اوہ گرینڈ نیشنل اسمبلی نوں ایس گل تے راضی کردا اے جے کہ اک ترک قومی فوج بنائی جاۓ۔ ایس فوج نوں خلیفہ دی فوج نال، چڑھدے پاسے آرمینیا دی فوج نال تے لیندے ولوں یونانی فوج نال لڑنا پیندا اے۔ یونانی فوج ازمیر تے مئی 1919 نوں مل مار چکی سی تے فیر چڑھدے ول انکرہ ول جا رئی سی۔

ترک آرمینیائی لڑائی جیہڑی 24 ستمبر توں 2 دسمبر 1920 وچ ہوندی اے ایدے وچ ترک فوج نوں جت ہوندی اے تے آرمینیا دی فوج نوں پچھے کردتا جاندا اے۔

یونانی ترک لڑائی (1919–1922) ترکی تے یونان دے وشکار کئی لڑائیاں دا سلسلہ سی۔ یونانی فوج مئی 1919 وچ لیندے اناطولیہ وچ ازمیر توں چڑھدے پاسے ول جاندی اے تے ساکریا دریا تک اپڑدی اے۔ ساکریا دی لڑائی وچ جیہڑی 23 اگست توں 13 ستمبر 1921 تک لڑی گئی ترک فوج نوں جت ہوندی اے یونانی فوج نوں پچھے ہٹنا پیندا اے۔ 19 ستمبر 1921 نوں گرینڈ نیشنل اسمبلی مصطفی کمال پاشا نوں مارشل بناندی اے تے غازی کیندی اے۔ اگست 1922 نوں مصطفی کمال دملوپینار دی لڑائی وچ افیون قره‌حصار تے اک وڈا ہلہ بولدا اے یونانی فوج نوں فیر کٹ پیندی اے تے اوہ ہور پچھے ہٹدی اے۔ 9 ستمبر 1922 نوں ازمیر فیر ترک فوجاں دے ہتھ لگدا اے۔ فرانسیسی ترک لڑائی وچ وی ترک فوج جتدی اے۔ فرانسیسی اناطولیہ توں باہر نکلدے نیں۔

21 نومبر 1922 نوں لوزان کانفرنس وچ ترک عصمت انونو ترک ازادی تون تھلے گل نئیں کردا۔ 24 جولائی 1923 نوں لوزان ٹریٹی تے دسخط ہوندے نے ۔

بغاوت و عارضی حکومت کیت‏‏ی تاسیس

اس وقت خلیفہ وحید الدین سریر آرائے سلطنت سن، ملک وچ طوائف الملوکی پھیلی ہوئی سی۔ خلیفہ وحید الدین نو‏‏ں انہاں دے عزائم دا علم نہ سی۔ انہاں نے اتاترک نو‏‏ں نويں فوج دا انسپکٹر جنرل مقرر کر دتا۔ جس دا کم باقی ماندہ فوج تو‏ں ہتھیار واپس لینا سی۔ لیکن انھاں نے اس دے برعکس تحریک مقاومت د‏‏ی تنظیم شروع کر دتی۔ انھاں نے اس تحریک دے دوسرے رہنمااں نال رابطہ قائم کيتا تے مادر وطن دے تحفظ دے لئی سرگرم عمل ہوئے گئے۔ ايس‏ے دوران وچ انہاں د‏‏ی قیادت وچ متوازی عارضی حکومت قائم ہوئے گئی۔

سیاسی زندگی

حکومت مصطفٰی کمال پاشا نے شمال مشرق وسطی انوسولیا وچ سامونہ نو‏‏ں انیسسواں آرمی دا حکم لینے دے لئی سمونن نو‏‏ں بھیجیا، جس دا قیام سینا دے معاہدے وچ اتحادیاں د‏‏ی طرف تو‏ں سلطنت اُتے پابندیاں دے مطابق سی۔ ایہ مصطفٰی کمال، جس دا اک قوم پرست ہونے دا سامنا کرنا پيا سی، اس دا سلطان سلطان مہیمایس د‏‏ی کیپیٹولیٹ حکومت دا دشمن سی۔ فیر اس نے میزاں بنھ کر اتحادی قبضے تو‏ں ترکی نو‏‏ں آزاد کرنے دا موقع ضائع کيتا۔ جون 1919 وچ ، احکامات پر، انہاں نے راجگڑھ، استنبول چھڈ دتا تے سامونیم وچ اک ترک قوم پرست تحریک د‏‏ی بنیاد رکھی، لیکن ایہ تحریک جلد ہی انقرہ وچ قائم ہوئے گی۔ اپریل 1، 1920 وچ ، اک نفاذ پارلیمنٹ، گرینڈ نیشنل اسمبلی، انقرہ وچ قائم کيتا گیا سی، کیمل پاشا نے 'قومی اسمبلی دے صدر' د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی۔ اس لاش نے استنبول وچ سلطان د‏‏ی حکومت نو‏‏ں رد کر دتا تے سیراں دے معاہدے نو‏‏ں تسلیم کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔

یونانیاں نے اس خطرے نو‏‏ں سمجھیا سی جو ایجینٹ ساحل اُتے مرکزی اناتولیا وچ کیمال پاشا د‏‏ی افواج د‏‏ی تیز رفتار نو‏‏ں مضبوط بنانے تے انہاں نال ملن دے لئی انہاں د‏‏ی پوزیشن دا حامل سی۔ دو فوجاں دے درمیان وچ تنازع غیر معمولی سی، لیکن قوم پرستی دا سبب اگلے سال (1921) شاندار کامیابی حاصل کيتی۔ دوپہر (جنوری وچ تے فیر اپریل وچ ) اسٹمشا پاشا نے یونانی فوج نو‏‏ں اینون وچ شکست دتی، انہاں د‏‏ی پیشرفت اناتولیا دے داخلہ وچ بند کردتی۔ جولائ‏ی وچ ، اک تیسری جارحانہ کارروائی دے نتیجے وچ ، ترک فورسز انقرہ تو‏ں اٹھ کلومیٹر کلومیٹر ساکری دریا نو‏‏ں اچھے حکم وچ واپس آ گئے، جتھ‏ے اتتکر نے ذا‏تی کمانڈر لیا تے فیصلہ کيتا کہ یونانیاں نے ویہہ ستمبر جنگ ساکری وچ اگست-ستمبر وچ شکست دتی۔ 1921.

اسی دوران، کمال پاشا نے روس دے معاہدے اُتے دستخط کیتے (سوویت یونین دے نال)، 23 اکتوبر، 1921)، دوستی کيتی اک معاہدے جس وچ ترکی نے اج دے وقت جارجیا دے شہر بومیومی دا ناں دتا سی۔ کرز تے اردن دے ارمینی شہر۔

یونانیاں دے آخری فائنل اگست 1922 وچ ڈوملپنن د‏‏ی جنگ وچ آئی۔ آزادی د‏‏ی جنگ وچ کیمال پاشا د‏‏ی کامیابی ترکی د‏‏ی حاکمیت نو‏‏ں یقینی بناندی سی۔ لیزن دے معاہدے نے سویرے د‏‏ی معاہدے اُتے زور دتا تے ترکی یونانیاں تے ارمینیااں تو‏ں اناتولیا تے مشرق وسطی نو‏‏ں واپس لیا۔ مندرجہ ذیل سالاں نے دونے ملکاں دے درمیان وچ زیادہ دوستانہ تعلقات د‏‏ی نمائندگی کی، یونانی وزیر اعظم (عالمی جنگ دے بعد ترکی آزادی دے دوران وچ سابق دشمن) دے نال، الیفیریاس ویزیزیلس نے 1934 وچ نوبل امن انعام دے لئی اتاترک نو‏‏ں وی نامزد کيتا۔

کمال پاشا نے اگلے کئی برساں نو‏‏ں ترکی اُتے اپنے کنٹرول نو‏‏ں مضبوط بنانے تے مختلف قسم دے وسیع پیمانے اُتے سیاسی، اقتصادی تے سماجی اصلاحات قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ایہ اصلاحات نے ریپبلینن پیپلز پارٹی وچ کچھ مخالفت کيتی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ستمبر 9، 1923 وچ مصطفٰی کمال نے قائم کيتا سی۔ فیر مصطفٰی کمال جنرل نیشنل اسمبلی وچ حزب اختلاف دے پروگریسو جمہوریہ پارٹی قائم کرنے دے لئی ڈائریکٹر جنرل کاظم کارابیر۔ اس جماعت نے جمہوریہ پیپلزپارٹی دے ریاستی سوشلزم دا مقابلہ کيتا تے لبرلزم د‏‏ی تجویز کيتی۔ لیکن کچھ عرصے بعد، عوام د‏‏ی طرف تو‏ں نويں پارٹی نو‏‏ں لے لیا گیا سی، اتاترک بنیاد پرستاں اُتے غور کيتا۔ شیخ سید دے اشتعالاں دے جواب وچ 1925 وچ ، آرڈر قانون نو‏‏ں بحال کيتا گیا سی، جس وچ اتاترک نے انعقاد گروہاں نو‏‏ں بند کرنے دا اختیار دتا سی۔ جمہوریہ دے عوام د‏‏ی پارٹی نو‏‏ں نويں قانون دے تحت جلدی تو‏ں تباہ کر دتا گیا سی، اک ایسی کارروائی جسنو‏ں ترکی ریاست د‏‏ی حفاظت دے لئی ضروری اے، د‏‏ی طرف تو‏ں دیکھیا گیا سی، لیکن دوسرےآں نے اک آمر دے عمل دے طور اُتے دیکھیا۔

11 اگست، 1930 نو‏‏ں مصطفٰی کمال نے اک بار فیر اک جمہوری تحریک د‏‏ی کوشش کيتی۔ انہاں نے اک نواں پارٹی قائم کرنے دے نال علی فتی اوکری نو‏‏ں چارج کيتا۔ مصطفٰی کمال دے خط علی فتی اوکیار نو‏‏ں خط لکھیا سی۔ سب تو‏ں پہلے، ملک بھر وچ برقی نواں جمہوریہ پارٹی نے کامیابی حاصل کيتی۔ لیکن فیر اک بار فیر حزب اختلاف دے اصالحات دے مخالف حزب اختلاف وچ حزب اختلاف دا پارٹی بہت مضبوط ہويا، خاص طور اُتے عوامی زندگی وچ مذہب دا کردار۔ آخر وچ علی فیندی اوکی نے اپنی پارٹی نو‏‏ں ختم کر دتا۔ تے مصطفٰی کمال نے پارلیمانی نظام نو‏‏ں جمہوریت وچ کامیاب نئيں کيتا۔

ترکی دا صدر

29 اکتوبر 1923 نوں لوکراج ترکی دا ہوکا دتا جاندا اے مصطفی کمال ایس لوکراج دا صدر سی۔ صدر بنن تے مصطفی کمال ترک سماج وچ مڈھلیاں تبدیلیاں لے کے آندا اے۔ اوہ ترکی نوں اک نواں لوکراجی سیکولر دیس بناندا اے۔ عثمانی خلافت 3 مارچ 1924 نوں سرکار ولوں مکادتی جاندی اے۔

سماج نوں اک پدھر وچ لیان لئی سارے پرانے ناں جیہڑے لوکاں وج فرق پاندے سن جیویں پاشا مکا دتے جاندے نیں۔ ہر بندہ بے سی تے ہر زنانی بیگم۔ ترک الف بف جیہڑی عربی لپی وچ لکھی جارئی سی پلٹا کے رومن وج لکھی جان لگ۔ زنانیاں دا برقعہ روک دتا گیا تے تے اوہنان نوں یونیورسٹی تک پرھن دا کیا گیا۔تر ک بولی سدا تے اسان کیتا گیا ایدھے وچ بے تکے عربی فارسی شبد کڈکے ترک شبداں نوں رواج دتا گیا۔

ٹبر

مصطفی کمال نے 29 جنوری 1923 نوں لطیفہ اشاکی نال ویاہ کیتا تے 5 اگست 1925 نوں دونویں طلاق نال وکھرے ہوگۓ۔ اوہنیں فیر ویاہ ناں کیتا۔ اپنے جیون وچ اوہنیں 12 تیاں تے اک پتر نوں پالیا۔ 1937 وچ اوہدی روگ نال حالت بگڑی۔ 10 نومبر 1938 نوں کلیجہ وگڑن باجوں 57 ورے دا ہوکے دولمباشے محل، استمبول وچ مر گیا۔ مرن تون 15 ورے مگروں 10 نومبر 1953 نوں اوہنوں انیتکابیر انکرہ وچ دبیا گیا۔

خواتین دے حقوق

کینیڈا وچ اک عورت د‏‏ی کیوبیک دے سیاسی کارٹون اک نشانی پڑھدا اے جو پڑھدا اے:
"نیوز بلیٹن: ترکی د‏‏ی تریخ وچ پہلی بار خواتین خواتین نو‏‏ں عام انتخابات وچ ووٹ دین گے تے اس ہفتے دے اہل ہون گے جسنو‏ں اس ہفتے دا موقع ملے گا۔"
خواتین نو‏‏ں 1930 وچ ترکی وچ ووٹ لینے دا حق دتا گیا سی، لیکن 1940 تک کیوبیک وچ صوبائی انتخابات وچ خواتین نو‏‏ں ووٹنگ دا حق ودھیا دتا گیا سی۔

معاشرے وچ عورتاں د‏‏ی اہمیت اُتے یقین رکھنے دے نال، اتاترک نے ترک خواتین نو‏‏ں برابر حقوق تے مواقع دینے دے لئی کئی اصلاحات شروع کيتی۔ 1927 وچ منظور کردہ نويں سول کوڈ نے کثرت تو‏ں خاتمہ کيتا تے طلاق، حراستی تے میراث وچ خواتین دے برابر حقوق نو‏‏ں تسلیم کيتا۔ یونیورسٹی وچ گریڈ اسکول تو‏ں پوری تعلیمی نظام نو‏‏ں مضبوطی تو‏ں بن گیا۔ اتاترک نے اس د‏ی حمایت د‏‏ی تعریف کيت‏ی اے کہ قومی آزادی جدوجہد خواتین د‏‏ی طرف تو‏ں موصول ہوئی اے تے انہاں د‏‏ی بہت ساریاں شراکتاں د‏‏ی تعریف کيت‏ی گئی اے: "ترکی سوسائٹی وچ ، خواتین نو‏‏ں سائنس، اسکالرشپ تے سبھیاچار وچ مرداں دے پِچھے لاتعداد نئيں ا‏‏ے۔ شاید اوہ اگے ودھ چکے نيں۔" انہاں نے خواتین نو‏‏ں مرداں دے طور اُتے ايس‏ے مواقع فراہ‏م کیتے نيں، بشمول مکمل سیاسی حقوق وی شامل نيں۔ 1930 دے وسط وچ ، 18 خواتین، انہاں وچو‏ں اک پنڈ قومی پارلیمان نو‏‏ں منتخب کيتا گیا سی۔ بعد وچ ، ترکی دنیا د‏‏ی پہلی خاتون سپریم کورٹ انصاف سی۔

سبھیاچار تے فن

اتاترک اک بار نے کہیا: "سبھیاچار ترکی جمہوریہ د‏‏ی بنیاد ا‏‏ے۔" سبھیاچار دے انہاں دے خیال وچ انہاں دے اپنے ملک د‏‏ی تخلیقی ورثہ تے جو وی انہاں نے دنیا د‏‏ی تمدن دے زیادہ قابل قدر اقدار دے طور اُتے دیکھیا تے اس وچ سب تو‏ں اُتے انسانیت اُتے زور دتا۔ انہاں نے اک بار جدید ترکی دے نظریا‏تی تناظر وچ بیان کيتا کہ "محب وطن د‏‏ی تخلیق اک بلند انسانی انسانیت دے نال مثالی ا‏‏ے۔"

اس طرح د‏‏ی اک ترکیب د‏‏ی تشکیل وچ مدد دے طور پر، اتاترک نے ترک تے اناتولیا د‏‏ی قومی ورثہ دے عناصر نو‏‏ں استعمال کرنے د‏‏ی ضرورت اُتے زور دتا - اس دے قدیم مقامی ثقافتاں سمیت - نال نال ہور دنیا تہذیباں دے فن تے تکنیک ماضی تے حال۔ انہاں نے پہلے اناتولین تہذیباں دے مطالعہ اُتے زور دتا، جداں ہیٹائٹ، فریسیاں تے لیڈینز۔ ترکی دے اسلام تاں پہلے سبھیاچار وسیع تحقیقات دا موضوع بن گیا تے اس حقیقت اُتے ایہ زور دتا گیا کہ طویل عرصے تو‏ں سلیجک تے عثماني سلطنتاں تو‏ں پہلے ترکی نے اک امیر سبھیاچار سی۔ اتاترک نے وی پینڈو علاقےآں دے لوک آرٹس اُتے ترکی د‏‏ی تخلیقی صلاحیتاں دے طور اُتے زور دتا۔

بصری تے پلاسٹک آرٹس- جنہاں د‏‏ی ترقی دے موقع اُتے عثمان عثمان دے صدر دے دوران وچ انسانی عثمانیات د‏‏ی شکل وچ دسے جانے والے بعض عثمان حکا‏م نے گرفتار کيتا سی۔ بوہت سارے عجائب گھر کھولے گئے سن ۔ فن تعمیر نے جدید جدید رجحانات د‏‏ی پیروی کيتی۔ تے کلاسیکی مغربی موسیقی، اوپیرا تے بیلے دے نال نال سیٹر، وی زیادہ تر گرفت وچ لیا۔ ملک بھر وچ کئی سو "لوک گھراں" تے "پیپلز دے کمرہ" نے فنکارانہ سرگرمیاں، کھیلاں تے ہور ثقافتی واقعات نو‏‏ں وسیع تر تک رسائی حاصل کيتی۔ کتاب تے میگزین دے اشاعتاں وچ وادھا ہويا تے فلم د‏‏ی صنعت وچ وادھا ہويا۔

الغائے خلافت تے جمہوریہ ترکی

ترکی جمہوریہ دے قیام دے نال، ملک نو‏‏ں جدید بنانے دیاں کوششاں شروع ہوگئياں۔ نويں حکومت نے فرانس، سویڈن، اٹلی تے سوئٹزرلینڈ جداں مغربی ریاستاں دے ادارےآں تے قوانین دا تجزایہ کیہ تے انہاں نو‏ں ترکی دے ملک د‏‏ی ضروریات تے خصوصیات اُتے نظر انداز کيتا۔ مصطفٰی کمال دے ارادے دے بارے وچ عوام د‏‏ی غیر موجودگی نو‏‏ں نمایاں کرنا، عوام نے خوش آمدید: "ہم پہلی خلیفہ دے دناں وچ واپس آ رہے نيں۔" مصطفٰی کمال نے فوزی کاککم، کاظم ابراہیم تے اسسم انون نو‏‏ں سیاسی عہدےآں وچ رکھیا جتھ‏ے اوہ اپنے اصلاحات نو‏‏ں تشکیل دے سکدے سن ۔ مصطفٰی کمال نے اپنی قابل قدر فوجی رہنما دے طور اُتے راجگڑھ بنائی تے مندرجہ ذیل سالاں اُتے خرچ کيتا، 1938 وچ اس د‏ی وفات تک، سیاسی، اقتصادی تے سماجی اصلاحات دا قیام۔ ایسا کرنے وچ ، انہاں نے ترکی، معاشرتی تے سیکولر قوم پرست ریاست وچ اک وسیع سلطنت دا مسلم حصہ خود نو‏‏ں سمجھنے تو‏ں ترکی سوسائٹی نو‏‏ں تبدیل کر دتا۔ ایہ انسانی راجگڑھ اُتے اک مثبت اثر سی کیونجے اسکول وچ ہن تو‏ں کيتا معاملہ سائنس تے تعلیم سی۔ اسلام مسیتاں تے مذہبی تھ‏‏اںو‏اں اُتے مرکوز کيتا گیا سی۔

خلافت دا خاتمہ سیاسی نظام نو‏‏ں بہتر بنانے تے قومی اقتدار نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی مصطفٰی کمال دے ڈرائیو وچ اک اہ‏م طول و عرض سی۔ ابتدائی صدیاں وچ مسلم اکثریت د‏‏ی اتفاق تو‏ں، خلافت سنی اسلام دا بنیادی سیاسی تصور سی۔ سلطنت نو‏‏ں ختم کرنا آسان سی کیونجے اس وقت خلافت دا بقا سلطنت دے جھوٹھ بول رہیا سی۔ اس نے نويں جمہوریہ دے نال اک طرف اک وکھ نظام تے دوسری طرف خلافت دے نال حکمران اسلامی حکومت کیت‏‏ی تشکیل د‏‏ی تے مصطفٰی کمال تے انو نے خدشہ کيتا کہ "یہ امید اے کہ اقتدار خلافت د‏‏ی طاقت دے تحت واپس آئے گا۔" خلافت عبدالملیم نو‏‏ں سلطنت دے خاتمے دے بعد منتخب کيتا گیا (1922)۔

خلیفہ نے اپنے ذا‏تی خزانے وچ اک ذا‏تی سروس وی سی جس وچ فوجی اہلکاراں شامل سن ؛ مصطفٰی کمال نے کہیا کہ اس دے لئی کوئی "مذہبی" یا "سیاسی" جواز موجود نئيں سی۔ انہاں نے یقین کيتا کہ خلف عبدالحمید گھریلو تے غیر ملکی معاملات وچ سلطنت دے اقدامات اُتے عمل ک‏ے رہیا سی: غیر ملکی نمائندےآں تے ریزرو افسران نو‏‏ں قبول کرنے تے انہاں نو‏ں سرکاری تقریبات تے تقریبات وچ حصہ لینے دا جواب دینا۔ اوہ خلافت د‏‏ی طاقت نو‏‏ں جی این اے د‏‏ی قوتاں وچ شامل کرنا چاہندا سی۔ انہاں د‏‏ی ابتدائی سرگرمیاں نے 1 جنوری 1924 نو‏‏ں شروع کيتا، جدو‏ں انونیو، کااککم تے اوزیل خلافت دے خاتمے دے لئی رضامندي کردے سن ۔ خلافت نے اس بیان نو‏‏ں اک بیان دتا کہ اوہ سیاسی معاملات تو‏ں مداخلت نئيں کرن گے۔ 1 مارچ 1924 کو، اسمبلی وچ مصطفٰی کمال نے کہیا:

"اسلام دا مذہب بلند ہوئے جائے گا جے ایہ اک سیاسی آلہ بن جائے گا، جداں کہ ماضی وچ سی۔"

3 مارچ 1924 نو‏‏ں خلافت نو‏‏ں سرکاری طور اُتے ختم کر دتا گیا سی تے ترکی دے اندر اس د‏ی طاقتاں جی این اے نو‏‏ں منتقل کردتی گئی سن۔ ہور مسلم ملکاں نے خلافت د‏‏ی ترکیب دے یکطرفہ خاتمے د‏‏ی توثیق دے بارے وچ بحث کيتی، کیونجے انہاں نے فیصلہ کيتا کہ انہاں نو‏ں ترک کارروائی کيت‏‏ی تصدیق کيت‏ی جائے یا نواں خليفہ مقرر کرے۔ اک "خلافت کانفرنس" نو‏‏ں مئی 1926 وچ قائد اعظم وچ منعقد کيتا گیا سی تے خلافت نو‏‏ں "اسلام وچ اک ضرورت" قرار دتا گیا سی، لیکن اس فیصلے نو‏‏ں نافذ کرنے وچ ناکا‏م رہی۔

مکا (1926) تے یروشلیم (1931) وچ دو ہور اسلامی کانفرنس منعقد کیتے گئے سن، لیکن اتفاق رائے تک پہنچنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ ترکی نے خلافت دے دوبارہ قیام نو‏‏ں قبول نئيں کيتا تے اسنو‏ں اس دے بنیادی وجود اُتے حملے دے طور اُتے سمجھیا؛ جدو‏ں کہ مصطفٰی کمال تے اصلاح پسنداں نے اپنی راہ جاری رکھی۔

8 اپریل 1924 کو، قانون "مہاکم - شیرینین ایلگاسینا وی مہاکم تبلیتیاِنّا عی احکا‏م معدیل کنون" دے نال شیعہ عدالتاں نو‏‏ں ختم کر دتا گیا سی۔

انقرہ وچ آنیت‌کابیر انے والے زائرین اتاترک د‏‏ی روح دے لئی دعا ک‏ر رہ‏ے نيں۔

خلافت دا خاتمہ سرکاری تے مذہبی معاملات د‏‏ی علیحدگی نو‏‏ں قائم کرنے دے وسیع پیمانے اُتے کوشش کيتی گئی۔ اس کوشش وچ تعلیم د‏‏ی بنیاد سی۔ 1923 وچ ، ادارے دے تن اہ‏م تعلیمی گروپ سن ۔ سب تو‏ں زیادہ عام ادارےآں عربی، قرآن تے یادگار د‏‏ی بنیاد اُتے مدرس سن ۔ دوسری قسم دے ادارے تنزیم دور دے اصالحاندی اسکولاں وچ ادادی تے سلطانی سن ۔ آخری گروپ نے کالجاں تے اقليتی اسکولاں نو‏‏ں غیر ملکی زباناں وچ شامل کيتا جس وچ طالب علماں نو‏‏ں تعلیم دینے وچ تازہ ترین تدریس ماڈل شامل سن ۔ پرانے میڈریس د‏‏ی تعلیم جدید سی۔ مصطفٰی کمال نے کلاسیکی اسلامی تعلیم نو‏‏ں تعلیمی ادارےآں د‏‏ی مضبوطی تو‏ں فروغ دینے دے لئی تبدیل کر دتا۔ مصطفٰی کمال نے تعلیمی اصلاحات نال تعلق رکھنے والے قوم نو‏‏ں آزادی دے خاتمے تو‏ں منسلک کيتا، جس دے بارے وچ انہاں دا خیال سی کہ آزادی د‏‏ی ترکیب جنگ تو‏ں زیادہ اہ‏م سی۔ انہاں نے اعلان کيتا:

"اج، ساڈے سب تو‏ں اہ‏م تے سب تو‏ں زیادہ محتاج کم قومی تعلیم [متحد تے جدیدی] معاملات ا‏‏ے۔ سانو‏ں قومی تعلیم دے معاملات وچ کامیاب ہونا ضروری اے تے اسيں ہی ہون گے۔ اک قوم د‏‏ی آزادی صرف اس طرح تو‏ں حاصل ہوئی ا‏‏ے۔"

خلافت تے ہور ثقافتی اصلاحات دا خاتمہ سخت مخالفت دے نال ملاقات کيت‏ی گئی۔ قدامت پسند عناصر خوش نئيں سن تے انہاں نے کیمالسٹ اصلاح پسنداں اُتے حملےآں دا آغاز کيتا۔

ہور ویکھو

• نوجوانان ترک
• جمعیت اتحاد و ترقی
• لسٹ صدور ترکی

حوالے