سکندر
| |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
(قدیم یونانی وچ: Ἀλέξανδρος Γ' ὁ Μέγας) | |||||||
جم | 20 جولائی 356 ق م [۱]
| ||||||
وفات | 10 جون 323 ق م | ||||||
وجہ وفات | ٹائیفائیڈ | ||||||
مدفن | اسکندریہ | ||||||
طرز وفات | طبعی موت | ||||||
شہریت | مقدونیا (قدیم مملکت) | ||||||
اکھاں دا رنگ | سیاہ ، نیلا | ||||||
عارضہ | ہیٹروکرومیا | ||||||
زوجہ | رخسانہ (۰۳۲۸ ق.م–۰۳۲۳ ق.م)[۴] استاتیرا (دختر دارا سوم) (۰۳۲۴ ق.م–۰۳۲۳ ق.م) پروشات (دختر اردشیر سوم) (۰۳۲۴ ق.م–۰۳۲۳ ق.م) | ||||||
اولاد | اسکندر چہارم مقدونی | ||||||
والد | فلپ دوم مقدونی [۵][۶] | ||||||
والدہ | اولمپاس [۵][۶][۷] | ||||||
بہن/بھائی | یوروپا مقدونی ، فلپ سوم مقدونی ، قلوپطرہ مقدونی
| ||||||
خاندان | آرگیاد شاہی سلسلہ | ||||||
مناصب | |||||||
فرعون | |||||||
دفتر وچ ۰۳۳۰ ق.م – ۰۳۲۳ ق.م |
|||||||
| |||||||
شاہ مقدونیہ | |||||||
دفتر وچ ۰۳۳۶ ق.م – ۰۳۲۳ ق.م |
|||||||
| |||||||
ہور معلومات | |||||||
استاذ | ارسطو [۸][۹] | ||||||
پیشہ | سیاست دان ، عسکری قائد ، شاہی حکمران | ||||||
پیشہ ورانہ زبان | پراݨی یونانی | ||||||
مؤثر | ارسطو | ||||||
عسکری خدمات | |||||||
عہدہ | کمانڈر ان چیف | ||||||
لڑائیاں تے جنگاں | سکندر اعظم دیاں جنگاں | ||||||
ترمیم |
سکندر، 350 توں 323 ق م تک مقدونیا دا حکمران رہیا۔ اوہنے ارسطو ورگے استاد دی صحبت پائی۔ کم عمری وچ ای یونان دی شہری ریاستاں دے نال مصر تے فارس تک فتح کر ليا۔ کئی تے سلطنتاں وی اس نے فتح کيتياں جس دے بعد اس دی حکمرانی یونان توں لے کے ہندوستان دی سرحداں تیکر پھیل گئی۔ صرف بائی سال دی عمر وچ اوہ دنیا فتح کرن لئی نکلیا۔ ایہ اوہدے باپ دا خواب سی تے اوہ اوہدے لئی تیاری وی مکمل کر چکيا سی لیکن اوہدے دشمناں نے اوہنوں قتل کرا دتا۔ ہݨ ایہ ذمہ داری سکندر اُتے عائد ہُندی سی پئی اوہ اپنے باپ دے مشن نوں طرحاں پورا کرے۔
سکندر نے 336 وچ راج گدی اپنے پیو فلپ دے اپنے ویریاں ہتھوں قتل ہون مگروں صرف 20 ورھے دی عمر وچ سنبھالی۔ اوہدے کول اک تکڑا دیس تے ودھیا فوج سی۔ اپنے پیو دے دیس نوں ودھاؤن دے سفنے اُتے چلدیاں ہوئیاں 334 وچ فارس دے راج تھلے آئے اناطولیا اُتے ہلّا بولیا تے اوہدے اگلے دس ورھے لڑائی وچ لنگھے۔ اسوس تے گاؤگامیلا دیاں لڑائیاں وچ اوہنے فارس دا لک توڑ دتا۔ فارس دے بادشاہ نوں ہٹا کے فارس دی سلطنت تے مل مارلیا۔ 326 ق م وچ جدوں اوہ پنجاب وچ سی ایتھے اوہنوں اوکھے ویلے توں لنگھنا پیا تے اوہ جنوب ولوں واپس مڑیا تے بابل، عراق وچ 326 قم نوں مرجاندا اے۔
باپ دی موت ویلے سکندر دی عمر 20 ورھے سی۔ اوہنوں مقدونیا دی حکمرانی حاصل کرن وچ کوئی خاص مشکل پیش نئیں آئی، اک تاں اوہ اکلوتا پتر سی تے دوجا تخت دا کوئی خاص دعوے دار وی نئیں سی ۔ لیکن احتیاط دے طور تے سکندر نے اوہ سارے بندے قتل کروا دتے، جیہڑے کسے وی طرحاں اوہنوں نقصان پہنچا سکدے سن، ایتھے تک کہ اوہنے اپنی ماں دے اکساؤن تے اپنی ددھ پیندی سوتیلی بھین نوں وی قتل کروا دتا۔
جیون
سودھوسکندر دی خوش قسمتی سی کہ اوہنوں ارسطو ورگا استاد لبھیا تے اوہدے پیو "فلپس" نے اوہدی جسمانی تربیت، گھڑ سواری تے نیزہ بازی دی تربیت لئی اوہنوں محل توں دور پُر فضاء تھاں تے گھلیا۔ جتھے جنگی تربیت دے نال نال ارسطو اوہدی ذہنی تربیت وی کردا رہیا۔ حکمرانی دے مُڈھلے سالاں اچ سکندر نے گوانڈھی علاقیاں نوں اپنے نال ملان دی کوشش کیتی تاں جے اوہ اک مضبوط فوج تیار کرسکے تے اپنی غیر موجودگی چ مقدونیہ دے دفاع توں وی بے فکر ہوسکے۔ اس کم وچ اوہنوں دو سال لگ گئے تے کجھ علاقے بزور شمشیر تے کجھ رضاکارانہ طور تے اس نال رل گۓ ۔
سکندر 334 قبل مسیح وچ 35 ہزار فوج نال مقدونیا توں دنیا فتح کرن نکلیا تے سب توں پہلاں اس نے ایرانی سلطنت (ساسانلی سلطنت) تے حملہ کیتا ،اسی دی اک وجہ ایرانی شہنشاہ دارا اول دی مقدونیہ دے دشمناں دی خفیہ مدد وی سی ، مشرق ول جاندے ہوؤے سب توں پہلے اس دا سامنا 30 ہزار دے اک چھوٹے ایرانی لشکر نال ہوئیا ، جس دے زیادہ تر سپاہی یونانی نسل دے سن تے اس شکر دا کماندار "سیتھراوائیس" وی یونانی سی ۔ اس جنگ اچ فتح دے بعد شام دے علاقے اسوس اچ دارا آپ اپنی کمان وچ اک لکھ دا لشکر لے کے سکندر دا مقابلہ کرن آیا پر جنگ وچ شکست دے بعد دارا فرار ہوگئیا ۔ فیر سکندر صور تے غزہ دے شہر فتح کردا ہوئیا مصر جا پہنچیا تے بغیر لڑائی دے مصر فتح کرلئیا تے ایتھے دریاۓ نیل دے زریعے سمندر ول جاندے ہوئے سکندریہ شہر دی بنیاد رکھی ، جہڑا اج وی مصر دا مشہور شہر اے ۔
مصر توں سکندر 331 ق م وچ عراق آئیا تے قدیم شہر نینوا دے نیڑے گوگا میلا دے مقام تے اسدا ساہمنا دارا دی قیادت چ دس لکھ دی ایرانی فوج نال ہوئیا ۔ اس جنگ چ ایرانی فوج نوں عبرت ناک شکست ہوئی تے دارا فرار ہوگئیا پر اپنے ای فوجی کمانڈراں دے ہتھوں ماریا گئیا ۔ 327 ق م چ سکندر نے ہندستان ول پیش قدمی شروع کر دتی تے اسدی فوج دی تعداد وی اک لکھ 20 ہزار دے قریب ہوگئی سی ، جس چ ایرانی فوج دے یونانی سپاہی وی سن ، دریاۓ جہلم دے پار اسدا ٹکراؤ راجہ پورس دی فوج نال ہوئیا جس چ 180 جنگی ہاتھی وی حصہ لے رہے سن جنگ چ سکندر دی فتح ہوئی تے پورس دی فوج دا اسدے اپنے ہاتھیاں نے ای بہت نقصان کیتا ۔ پورس نوں گرفتار کرکے سکندر دے سامنے پیش کیتا گیا تے سکندر نے پچھیا دس تیرے نال کیہہ سلوک کراں تے پورس نے جواب دتا اوہی جہڑا اک بادشاہ دوجے بادشاہ نال کردا اے ۔سکندر جیہڑا پہلے ای پورس دی بہادری توں بہت متاثر سی ، ایہہ جواب سن کے پورس نوں آزاد کردتاتے اسدی سلطنت اسنوں واپس کردتی ۔ سکندر دا ارادہ ہن ہندستان نوں فتح کرن دا سی پر اسدی فوج نے اگے ودھن توں انکار کردتا تے واپسی دا تقاضا کیتا ،کیونجے اک تاں فوج تھک چکی سی تے نالے اکتا وی چکی سی نالے ہن فوجی کئیاں سالاں توں اپنے وطن توں دور گھمدے پھر رہے سی ۔ خلاف توقع سکندر نے فوج دی گل منن لئی تے واپسی دا رستا پھڑیا پر اوہنوں مقدونیا جانا نصیب نہ ہویا تے اوہ بابل وچ ای مر گیا۔
مڈھلا جیون
سودھوپیو دی موت دے وقت سکندر دی عمر ویہہ سال سی۔ لیکن اوہ اس لحاظ توں خوش قسمت سی کہ کسی مشکل دے بغیر ہی اسنوں مقدونیہ دی حکمرانی مل گئی سی۔ ورنہ اس زمانے دا قاعدہ تاں ایہی سی کہ بادشاہ دا انتقال ہُندے ہی تخت دے حصول دے لئی لڑیائیاں شروع ہوئے جاندیاں تے اس لڑیائی وچ ہر اوہ شخص حصہ لیندا جس دے پاس تخت تک پہنچنے دا ذرا سا وی موقع ہُندا۔ سکندر اک تاں اپنے باپ دا اکلوندا بیٹا سی، دوسرا اس وقت مقدونیہ دی حکمرانی دا کوئی تے خاص دعوے دار نئيں سی۔ لیکن احتیاط دے طور اُتے سکندر نے ایداں دے تمام افراد نوں قتل کرا دتا جو کسی وی طرح اسنوں نقصان پہنچیا سکدے سن ۔ ایتھے تک کہ اپنی ماں دے اکسانے اُتے اس نے اپنی دُدھ پیندی سوتیلی بہن نوں وی قتل کر دتا۔
سکندر دی اک ہور خوش قسمتی ایہ وی سی کہ اسنوں ارسطو جداں استاد ملیا سی جو اپنے زمانے دا قابل تے ذہین ترین انسان سمجھیا جاندا اے۔ اس دے علاوہ اس دے باپ "فلپس" نے اپنے بیٹے دی جسمانی تربیت اُتے وی خصوصی توجہ دتی تے اس دے لئی اسنوں شاہی محل توں دور اک اُتے فضا مقام اُتے بھیج دتا تاکہ عیش و عشرت دی زندگی توں اوہ سست نہ ہوئے جائے۔ ایتھے سکندر نے جسمانی مشقاں وی سیکھاں تے گھڑ سواری، نیزہ تے تلوار بازی وچ مہارت وی حاصل کيتی۔ نال ہی نال ارسطو اس دی ذہنی تربیت وی کردا رہیا۔
حکمرانی دے ابتدائی دناں وچ سکندر نے "ایتھنز" (یونان دا دار الخلافہ) سمیت ہور پڑوسی ملکاں نوں اپنے نال ملانے دی کوشش کيتی۔ اس دی وجہ ایہ سی کہ اپنی مہم اُتے نکلنے توں پہلے اوہ نہ صرف اپنی فوج نوں مضبوط کرنا چاہندا سی بلکہ اسنوں ایہ فکر وی سی کہ کدرے اس دی غیر موجودگی وچ کوئی مقدونیہ اُتے حملہ نہ کر دے۔
دو سال اس کم وچ بیت گئے۔ اس دوران کچھ علاقےآں نوں تاں اس نے تلوار دے زور اُتے فتح کر ليا تے کچھ مقابلہ کیتے بغیر ہی اس دے نال مل گئے۔
شمال تے مغرب دی طرف توں کسی حد تک مطمئن ہوجانے دے بعد سکندر نے مشرق دی جانب نظر پائی تاں اسنوں ایران دی وسیع و عریض سلطنت دکھادی دی۔ بحیرہ روم توں ہندوستان تک پھیلی اس سلطنت دا رقبہ لکھاں میل سی۔ اس وچ دریا وی سن، پہاڑ بھی۔ صحرا وی سن تے جھلیاں بھی۔ غرض ایتھے اوہ سب کچھ موجود سی جو کسی وی علاقے نوں خوش حال بنانے دے لئی ضروری اے۔ ایہی وجہ سی کہ ایرانی سلطنت پوری نئيں تاں ادھی دنیا دی حیثیت ضرور رکھدی سی۔ ایتھے تقریباً ہر رنگ تے ہر نسل دے لوک آباد سن ۔
ایرانی سلطنت اُتے حملے دی اک وڈی وجہ ایہ سی کہ ایرانی شہنشاہ دارا نے سکندر دے مخالفین دی خفیہ طریقے توں مدد وی شروع کر دتی سی۔ دراصل ایرانی فوج وچ اک وڈی تعداد ایداں دے یونانیاں کيتی سی جو شروع ہی توں اپنے پڑوسی ملک مقدونیہ دے خلاف رہے سن ۔ انہاں دے اکسانے اُتے دارا نے ایہ قدم اٹھایا سی۔
334 ق م وچ سکندر 35 ہزار فوج دے نال مقدونیہ توں نکلیا۔ اس فوج وچ تیس ہزار سوار تے پنج ہزار پیدل سن ۔ سکندر دی پیدل فوج دی مشہور ترین چیزمقدونوی "جتھا" سی۔ ایہ 256 فوجیاں دا مربع شکل دا دستہ سی۔ یعنی ہر قطار وچ سولہ سپاہی سن تے انہاں قطاراں دی تعداد وی سولہ ہی سی۔ انہاں دے ہتھوں وچ جو نیزے ہُندے اوہ وی 16،16 فٹ لمبے ہُندے۔ ایويں چلدے ہوئے جدوں پہلی پنج قطاراں دے سپاہی اپنے نیزے اگے دی طرف بڑھاندے تاں انہاں دی نوکاں پہلی قطار توں وی اگے نکل جاندیاں۔
مشرق دی طرف چلدے ہوئے دریائے "گرانی کوس" اُتے سکندر دا سامنا اک قدرے چھوٹے ایرانی لشکر توں ہويا۔ اس لشکر وچ ویہہ ہزار سوار تے ویہہ ہزار ہی پیدل سپاہی سن ۔ پیاداں وچ زیادہ تر یونانی نسل دے لوک سن ۔ لشکر دی کمان دارا دے قریبی لوکاں دے پاس سی۔ انہاں وچ اس دا داماد "سپتھراواتیس" وی شامل سی۔
سکندر دی فوج دا پتا چلدے ہی ایرانیاں نے جو سب توں پہلا کم کیہ اوہ دریا دے ڈھلوان کنارے اُتے قبضہ کر نا سی تاکہ دشمن فوج دی پیش قدمی نوں روکیا جا سکے۔ لیکن اس گل اُتے سکندر ذرا نہ گھبرایا۔ اسنوں معلوم سی کہ اس دی فوج دا اک اک سپاہی دل و جان توں اس دے نال اے۔ اس نے انہاں نوں حکم دتا کہ اوہ دشمن دے تیراں دی پروا کیتے بغیر دریا پار کر لین۔ بس اک مرتبہ دوسرے کنارے پہنچ گئے، فیر انہاں دا دشمن اُتے قابو پانا مشکل نئيں ہوئو گا۔ سکندر نوں اچھی طرح معلوم سی کہ ایشیائی لوک جتھے گھڑ سواری وچ ماہر نيں اوتھے پیدل لڑیائی وچ خاصے کمزور نيں۔ ہور ایہ کہ اس دے سپاہیاں دے پاس ایرانیاں دے مقابلے وچ بہتر اسلحہ اے۔۔۔۔۔ اوہ سر توں پیر تک زرہ وچ ڈھکے ہوئے سن تے انہاں دے نیزے ہلکے تے لمبے سن ۔
سکندر دی فوج دا "جتھا" درمیان وچ سی جدوں کہ سجے تے کھبے طرف سوار سن ۔ سجے طرف دے سواراں دی قیادت اوہ خود کر رہیا سی۔ پہلے پہل تاں اوہ آہستہ آہستہ اگے ودھیا لیکن دریا دے نیڑے پہنچ کے اس نے اپنی رفتار تیز کر دتی۔ ایتھے تک کہ کچھ ہی دیر وچ اس دی فوج دریا پار کر کے دشمن دے عین مقابل کھڑی سی۔
گھمسان دی جنگ شروع ہو چکی سی۔ اونچائی اُتے ہون دی وجہ توں شروع وچ تاں ایرانیاں دا پلا بھاری رہیا لیکن بازی جلد ہی پلٹ گئی۔ مقدونوی فوج نے جدوں خود اپنے سپہ سالار نوں دشمن دی صفاں وچ گھستے ویکھیا تاں انہاں دی ہمت بندھ گئی تے انہاں نے ایرانیاں اُتے کاری ضرباں لگانی شروع کر دتیاں۔ سکندر چمک دار زرہ پہنے تے سر اُتے مقدونوی کلغی سجائے اک شان توں اگے ودھیا تے سیدھا اس جگہ اُتے پہنچ گیا جتھے ایرانی سپہ سالار جمع سن ۔ اوہ اس قدر بہادری توں لڑیا کہ آن دی آن وچ ایرانی سپہ سالاراں دی لاشاں گرنے لگاں۔ سکندر دے بازوواں دی قوت دا اندازہ اس گل توں لگایا جا سکدا اے کہ لڑدے لڑدے اس دے نیزے دے کئی ٹکڑے ہوئے گئے۔ تب اس نے اپنے سائیس (گھوڑے دی نگرانی دے لئی رکھیا گیا ملازم) دا نیزہ اپنے ہتھ وچ لے لیا تے لڑدے لڑدے اسنوں وی بھن دِتّا۔ تاں اس دے اک سپہ سالار "دیماراتوس" نے اپنا نیزہ اس دے ہتھ وچ دے دتا تے اس نیزے دے اک ای وار توں اس نے دارا دے جوائی "سپتھراواتیس" دا کم تمام کر دتا۔
جنگ جس طرح اچانک شروع ہوئی سی۔ ايسے طرح اچانک مُک وی گئی۔ کئی ایرانی جرنیل میدان چھڈ کے بھج نکلے۔ انہاں دے اک ہزار گھڑ سوار مارے گئے، باقیاں نے وی نسن وچ ای عافیت سمجھی۔ ایرانی سپہ سالار دی بد حواسی دا ایہ عالم سی پئی انہاں ہزاراں پیدل سپاہیاں دا استعمال کرنا بلکل بُھل ای گئے جیہڑے یونانی نسل دے سن تے ایرانی فوج وچ اجرت اُتے بھرتی ہوئے سن ۔ ایہ جنگ دے پورے عرصے دے دوران وچ اک جانب خاموشی نال کھلوتے رہے تے آخر وچ مقدونویاں نے انہاں وچوں دو ہزار نوں تاں گرفتار کر ليا، باقیاں نوں موت دے گھاٹ اتار دتا۔
دوسری طرف مقدونویاں دا نقصان نہایت کم سی۔ انہاں دے سٹھ سوار تے 30 پیادے مارے گئے۔ البتہ انہاں مرنے والےآں وچ ایداں دے وی سن جو سکندر دے خاص آدمی کہے جا سکدے نيں۔
گرانی کوس دی فتح دے بعد سکندر دا سامنا "اسوس" (شام دا شہر) دے مقام اُتے اک بہت وڈے ایرانی لشکر توں ہويا۔ اس لشکر دی قیادت خود دارا کر رہیا سی تے اس وچ تقریباً اک لا کھ سپاہی سن ۔ لیکن ایتھے وی ہمت ہارنے دی بجائے سکندر نے اعلیٰ جنگی حکمت عملی اپنائی تے جلد ہی دشمن دے پیر اکھاڑ دیے۔ اک دفعہ فیر کئی ایرانی جرنیل میدان چھڈ کے بھج گئے۔ دارا نے تاں بھجدے ہوئے ایہ وی پروا نہ دی کہ اس دے خیمے وچ اس دی ماں تے بیوی بچے موجود نيں۔
اس جنگ وچ وی ایرانیاں دا بھاری نقصان ہويا جدوں کہ مقدونویاں دا نقصان نہایت کم سی۔ سکندر نے دشمن دی اک بہت وڈی تعداد نوں قیدی بنا لیا۔ لیکن دارا دے بیوی بچےآں دے نال اس نے نہایت عمدہ سلوک کيتا۔
مصر دی فتح
سودھواب سکندر دا اگلا ہدف مصر سی لیکن اس دے راستے وچ چند اک ایہداں دے علاقے سن جو اس توں مقابلہ کرنے اُتے تیار سن ۔ انہاں وچ پہلا "صور" شہر سی۔ صور والیاں نوں جدوں پتا چلیا کہ سکندر انہاں دی طرف ودھ رہیا اے تاں اوہ اپنے قلعے وچ محصور ہوئے گئے۔ صور اک جزیرہ سی یعنی اس دے چاراں اطراف وچ پانی سی۔ ایہ دیکھدے ہوئے سکندر نے فوراً اک بہت وڈا بحری بیڑا تیار کرنے دا حکم دتا تے اس دے بعد قلعے اُتے ہلہ بول دتا گیا۔ چند ہی دناں وچ ایہ اہم شہر وی فتح ہوئے گیا سی۔
صور دے محاصرے دے دوران وچ سکندر نوں دارا دا پیغام ملیا جس وچ اس نے لکھیا سی کہ اوہ اس دے بیوی بچےآں نوں چھڈ دے۔ اس دے بدلے اسنوں ادھی ایرانی سلطنت دے دتی جائے گی۔ ایہ پیغام سن کے سکندر دا خاص آدمی "پارمے نیو" کہن لگیا کہ جے ميں سکندر ہُندا تاں ایہ پیش کش قبول کر لیندا۔ اس اُتے سکندر بہت خفا ہويا۔ اوہ کہن لگیا:
"جے سکندر، "پارمے نیو" ہُندا تاں اوہ وی ایسا ہی کردا۔"
اوہنے دارا دی ایہ پیش کش مسترد کر دتی تے پیغام بھجوایا کہ اس توں علاوہ کوئی تے پیش کش اے تاں دارا خود آ کے گل کرے۔
صور توں بعد "غزہ" شہر دی باری آئی۔ اس دی فتح دے بعد سکندر مصر وچ داخل ہويا تے توقع دے بر خلاف ایتھے دے حکمران نے بغیر کسی فوجی کارروائی دے سکندر دے اگے ہتھیار ڈال دیے۔ ایتھے کچھ عرصہ قیام دے بعد اوہ دریائے نیل دے راستے سمندر دی طرف ودھیا تے اک مناسب جگہ اُتے پڑاؤ ڈالیا تے اک نويں شہر دی بنیاد رکھی۔ اس قدیم شہر دا ناں اسکندریہ اے تے ایہ اج وی مصر دے اہم ترین شہراں وچ شمار کيتا جاندا اے۔
331 ق م وچ سکندر نے فیر مشرق دی طرف پیش قدمی کيتی۔ اس نے سب توں پہلے عراق دا مشہور دریا فرات عبور کيتا تے قدیم شہر نینوا دے نیڑے "گوگا میلا" دے مقام اُتے اس دا سامنا شہنشاہ ایران دی عظیم الشان فوج توں ہويا (نینوا اوہی شہر اے جتھے حضرت یونس پیدا ہوئے سن )۔
بعض تریخ داناں دا خیال اے کہ گوگا میلا دی جنگ وچ دارا دی فوج وچ کم و بیش دس لکھ پیادے، چالیس ہزار سوار، دو سو تلوار باز رتھ (بیل گڈی دی اک قسم)، پندرہ ہاتھی تے بے شمار یونانی سپاہی سن ۔ دارا نے لڑیائی دے لئی مقام دا انتخاب وی وڈا دیکھ سوچ کر کيتا سی۔ اسنوں معلوم سی کہ رتھ اُچی نیچی جگہاں اُتے نئيں چل سکدے۔ اس لئی اس نے انہاں دے لئی اک مخصوص جگہ اُتے زمین نوں بالکل ہموار کرا لیا سی۔
اپنے توں ویہہ گنیاوڈی فوج دیکھ کے وی سکندر گھبرایا نئيں بلکہ اس دے ذہن نے فوراً لڑیائی دا اک شان دارمنصوبہ بنا لیا۔ سب توں پہلے اس نے اپنے جرنیلاں نوں بلیا کے ایسی اُتے جوش تقریر دی کہ سب دی ہمت بندھ گئی۔ اس دے بعد اس نے حملے وچ پہل کرنے دی بجائے انتظار کرنا شروع کر دتا۔ اس دوران اس نے اپنے سپاہیاں نوں مکمل آرام کرنے دا موقع دتا تاکہ جنگ شروع ہونے تک اوہ بالکل تازہ دم تے چاق وچوبند ہوئے جاواں۔ اس دے برعکس ایرانی سپہ سالار نے اپنے سپاہیاں توں مسلسل سنتریاں دا کم لے کے انہاں نوں تھکا دتا سی۔
دارا نے اپنی فوج دی ترتیب اس طرح نال کیندی سی کہ خود درمیان وچ سی تے سجے کھبے، اگے پِچھے اس دے نہایت قابل اعتماد آدمی سن۔ ادھر مقدونوی سپہ سالار سکندر نوں معلوم سی کہ کسی وی فوج دی سجے طرف دا دستہ جنگ دے دوران سب توں زیادہ اہمیت دا حامل ہُندا اے۔ ايسے لئی اس نے اس دی قیادت اپنے نہایت بہادر تے قابل اعتماد جرنیل "پارمے نیو" نوں سونپی اورانتہائی سجے جانب فوجیاں دی اک اضافی قطار وی متعین دی تاکہ کسی اچانک حملے دی صورت وچ موثر دفاع کيتا جا سکے۔
لڑائی شروع ہوئی تاں دونے فریقاں نوں اپنی فتح دا یقین سی۔ سکندر دے پاس نہ صرف چنگا ذہن سی بلکہ اس دے پاس اچھے ہتھیار وی سن ۔ اوہ پہلے وی ایرانیاں اُتے فتح حاصل کر چکيا سی۔ ایہی گلاں اس دے اعتماد دا باعث سن۔ دوسری جانب دارا نوں تعداد دی برتری دی وجہ توں فتح دی امید سی۔
لڑائی دا آغاز دارا دی طرفوں ای ہويا سی تے اوہنے سبھ توں پہلے اپنے رتھ روانہ کیتے۔ اوہنوں پورا یقین سی کہ ایہ دشمن دی فوج وچ کھلبلی مچا دین گے۔ لیکن جدوں اس نے دیکھیا کہ مقدونوی سپاہی وڈی مہارت توں اپنا دفاع کر رہے نيں تاں اس نے پیاداں نوں وار کرنے دا حکم دے دتا۔ ایہی اوہدی سبھ توں وڈی غلطی سی تے ايسے دی توقع سکندر کر رہیا سی۔ پیادیاں نوں اس وقت استعمال کيتا جاندا اے جدوں لڑائی آخری مراحل وچ ہووے تے دشمن اُتے آخری وار کرنا ہووے۔ پیاداں دے حرکت وچ آؤندے ای ایرانی فوج دی ترتیب بالکل ہی ختم ہوئے گئی تے انہاں دی صفاں وچ خلا آ گیا۔ ایہ دیکھدے ہی سکندر نے اپنے نیزہ برداراں تے مقدونوی جتھیاں نوں حملے دا حکم دتا۔ اس حملے دی خاص گل ایہ سی کہ اوہدی قیادت خود سکندر کر رہیا سی۔
"گرانی کوس" دے معرکے دی طرحاں اس بار وی سکندر نے پہلے ایرانی فوج دے وڈے وڈے جرنیلاں نوں نشانہ بنایا تے آن دی آن وچ اوہناں دیاں لاشاں کٹ کٹ کر گرن لگیاں۔
دارا نے جدوں اک دے بعد اک آدمی نوں گردے دیکھیا تاں اوہ ہمت ہار بیٹھیا تے میدان توں بھج نکلیا۔ بس ایہی اس جنگ دا انجام وی سی۔ اس دے بعد اگرچہ ایرانی فوج دے جتھاں نے تھوڑی بہت مزاحمت دی لیکن ایہ انفرادی سطح اُتے سی تے ایہی وجہ اے کہ مقدونوی فوج دا بال وی بیکا نہ ہو سکیا۔
سکندر نے جدوں دیکھیا کہ اس دے سپاہیاں نے میدان مار لیا اے تاں اوہ دارا دے تعاقب وچ نکلیا تاکہ بار بار دے معرکےآں دی بجائے اک ای دفعہ اوہدا کم تمام کر دوے لیکن اوہ اوہدے ہتھ نہ آیا۔
کہیا جاندا اے کہ بعد وچ بعض ایرانی جرنیلاں نے خود ہی مل کے اسنوں قتل کر دتا سی۔ ایہ واقعہ موجودہ ایران دے راجگڑھ تهران دے پاس پیش آیا۔ سکندر جدوں اس جگہ پہنچیا تاں اسنوں دارا دی لاش ہی ملی۔ تب اس نے اسنوں واپس مصطـخر (ایرانی سلطنت دا دار الخلافہ) روانہ کر دتا تے حکم دتا کہ اسنوں تمام شاہی اعزازات دے نال دفنایا جائے۔
فوج وچ بے چینی
سودھوان پے در پے کامیابیاں دے بعد حالات وچ بہت ساریاں تبدیلیاں آچکیاں سن۔ سکندر دی فوج ہن اوہ نئيں رہی سی جو مقدونیہ توں روانگی دے وقت سی۔ اس دی قوت وچ بے پناہ وادھا ہوئے چکيا سی۔ اس نے ایرانی سلطنت دے اک بہت وڈے حصے اُتے قبضہ کر ليا سی تے اوتھے دے لوکاں نے وی اس دی اطاعت قبول کر لئی سی۔ اوہ یونانی سپاہی جو اجرت اُتے ایرانی فوج دے لئی لڑ رہے سن، ہن سکندر دے نال شامل ہوئے گئے سن تے سکندر نے انہاں دے لئی اوہی معاوضہ مقرر کيتا سی جو انہاں نوں شہنشاہ ایران دی طرف توں ملدا سی۔
ایہناں سب گلاں توں علاوہ خود سکندر دی طبیعت وچ وی بہت تبدیلیاں آگئیاں سن۔ اوہدے احساس خود داری وچ اس حد تک وادھا ہو گیا سی کہ اوہ اپنے آپ نوں یونانی "دیوتا زیوس" دی اولاد سمجھن لگ گیا تے اپنے خلاف کوئی گل نئيں سن سکدا سی۔ ایہی وجہ اے کہ جدوں اوہدے قریبی دوست "لکی توس" نے اوہنوں دیوتا منن توں انکار کر دتا تاں غصے دے عالم وچ سکندر نے اپنا نیزہ اوہدے پیٹ وچ گھونپ کے اوہنوں مار دتا۔
سکندر ہندستان وچ
سودھوایران دی فتح دے بعد بوہت سارے لوکاں نے سکندر نوں مشورہ دتا کہ اس نے بہت ساریاں فتوحات حاصل کر لین، ہن اوہ واپسی دی راہ لے لیکن اس اُتے تاں دنیا دی فتح دا بھوت سوار سی۔ اس نے کہیا کہ اوہ اس وقت تک واپس نئيں جائے گا جدوں تک ہندوستان نوں فتح نئيں کرلیندا۔
ایہ 327 ق م دی گل اے۔ جدوں اس نے ہندوستان دی طرف پیش قدمی شروع کيتی۔ اس وقت اس دی فوج وچ اک لکھ ویہہ ہزار پیادے تے پندراں ہزار سوار شامل سن۔ کابل پہنچ کے اس نے اپنے لشکر نوں دو حصےآں وچ تقسیم کر دتا۔ اک حصے نوں براہ راست دریائے انڈس دی طرف روانہ کيتا گیا تے دوسرا حصہ خود سکندر دی قیادت وچ شمال دی طرفوں اگے ودھیا۔ ایتھے اوہنے اک ایہجا قلعہ فتح کيتا جیہدے بارے وچ مشہور سی کہ روم دا بادشاہ ہرقل وی اوہنوں فتح نئيں کرسکیا سی۔
کوہ مور دے نیڑے نیسا دے مقام اُتے دونے فوجاں آپس وچ مل گئياں تے انہاں نے اٹک دے مقام اُتے دریائے انڈس نوں عبور کيتا۔ اس دے بعد دریائے جہلم دے نیڑے اس دا سامنا ہندوستانی راجا پورس توں ہويا۔
سکندر نوں معلوم سی کہ اوہ پورس دا مقابلہ اس طرح توں نئيں کر سکدا جس طرحاں اوہنے دارا دا مقابلہ کيتا سی۔ یعنی اوہ سامنے توں حملہ نئيں کر سکدا سی۔ راجا پورس دی بہادری دے قصے اوہنے سن رکھے سی۔ فیر اوہنے اک جنگی چال چلی۔ اس نے اک جرنیل دی قیادت وچ اپنی فوج دا کچھ حصہ پورس دے سامنے کر دتا تے باقی فوج لے کے اک ہور مقام دی طرف چل پيا۔ اس توں پورس ایہی خیال کردا کہ مقدونوی فوج دے اوہی مٹھی بھر سپاہی نيں جو اوہدے سامنے نيں لیکن اوہدی بے خبری دا فائدہ چک کے سکندر اک طرف توں حملہ کر دیندا۔
لڑائی شروع ہوگئی۔ پورس نوں سکندر دی موجودگی دا اس وقت تک علم نہ ہويا جدوں تک اوہ دریا پار نئيں کر چکيا سی۔ تب اس نے فوراً اپنے بیٹے دی کمان وچ اک دستا سکندر دی طرف روانہ کيتا۔ لیکن سکندر تاں وڈے وڈے سپہ سالاراں تے جرنیلاں توں دو دو ہتھ کر چکيا سی، ایہ نوجوان اس دا کیہ بگاڑ سکدا سی۔ اس لڑیائی دا نتیجہ ایہ ہويا کہ پورس دا بیٹا ماریا گیا تے ہن سکندر دے سامنے میدان بالکل صاف ہوئے گیا۔ اس نے ايسے وقت پورس دی فوج اُتے ہلہ بول دتا۔
ایرانیاں دے برعکس پورس بہت بہادری توں لڑیا۔ اس دے لشکر وچ 180 ہاتھی وی شامل سن ۔ انہاں توں مقدونوی فوج نوں زیادہ خطرہ سی۔ کیوں کہ ہاتھیاں نوں دیکھ کے گھوڑے ہیبت زدہ ہوئے جاندے نيں تے اپنے مالک دا وی کہیا نئيں مندے۔ اس مصیبت دا علاج سکندرنے ایويں کيتا کہ جاں ہی ہاتھی حملہ آور ہوئے اس نے اپنے سواراں نوں دو قطاراں وچ ونڈ دتا۔ اک ہاتھیاں دے کھبے تے دوسری سجے طرف۔ ایہ سوار ہاتھیاں نوں دھکیلدے ہوئے اک تنگ سی گھاٹی وچ لے آ ئے۔ ایتھے آ کے ہاتھی بدک گئے تے خود اپنی فوج دے لئی مصیبت بن گئے۔
اس معردے ميں پورس دے ویہہ ہزار آدمی تے سو ہاتھی مارے گئے لیکن اس سب دے باوجود پورس نے ہمت نہ ہاری تے مسلسل لڑدا رہیا۔ اوہنے اس وقت تک ہار نہ منی جدوں تک اودا جسم زخماں توں چور ہوئے کے بالکل نڈھال نئيں ہوئے گیا۔
پورس نوں گرفتار کرکے اوسے روز سکندر دے سامنے پیش کيتا گیا۔ سکندر دی ایہ عادت سی کہ دشمن دا جو وی آدمی گرفتار ہو کے آؤندا سی اوہنوں اپنی صفائی وچ کچھ کہن دا موقع ضرور دیندا سی۔ اوہنے پورس توں پُچھیا:
"دسو، تواڈے نال کيتا سلوک کيتا جاوے؟"
پورس نے جواب دتا: "اوہی جو اک بادشاہ دوسرے بادشاہ دے نال کردا اے۔"
سکندر میدان جنگ وچ پورس دی بہادری توں تاں پہلے ہی متاثر سی، ہن اس دی گفتگو نے وی اسنوں کم متاثر نئيں کيتا۔ تے بہادراں نوں موت دے گھاٹ اتار دینا اسنوں بالکل پسند نئيں سی۔ اس نے پورس نوں معاف کر دتا تے اس دا تمام علاقہ وی واپس کر دتا۔ اس دے جواب وچ راجا وی اس دا دوست بن گیا۔
سکندر نوں ہندوستان دے اندر تک جان تے اوہدے عجائبات دیکھن دا بے حد شوق سی۔ اس دا ایہی شوق تے تجسس سی جیہنے اوہنوں ایتھے آنے اُتے مجبور کيتا سی۔ ورنہ ایرانی سلطنت اُتے قبضہ کيتا کم سی کہ اوہ تے دی لالچ کردا۔ اُتے جدوں اس نے جہلم توں اگے چلنے دا ارادہ کيتا تاں اس موقع اُتے اس دی فوج نے اس دا نال نہ دتا۔ سچ گل تاں ایہ اے کہ پچھلے کئی برساں دی مسلسل مشقت نے انہاں نوں سخت تھکا دتا سی تے ہن انہاں وچ ہور مہمات سر کرنے دی بالکل ہمت نئيں رہی سی۔ اس توں پہلے اوہ جنہاں ملکاں تے ریاستاں اُتے قبضہ کرچکے سن انہاں دی افواج باآسانی ہار مان گئی سن مگر ہندوستانی افواج دی بہادری دے بارے انہاں نوں جہلم دے میدان جنگ وچ تجربہ ہويا جس توں انہاں دے دل خوف توں بھر گئے۔
فتح ملتان
سودھوسکندر نے اپنی فوج نوں اگے ودھنے دا حکم دتا انہاں نوں دولت دا لالچ دتا زرخیز زمیناں اُتے قبضے دی امید دلائی ایہ فوج ملتان دی طرف بڑھی ایتھے ملوئی قوم آباد سی جیہدی شجاعت تے بہادری دیاں داستاناں پھیلی ہوئیاں سن جدوں سکندری افواج ملتان اُتے حملہ آور ہوئیاں تاں اس قوم نے ڈٹ کر مقابلہ کيتا اس مہم دے دوران سکندر دی کمر وچ تیر لگیا جو ریڑھ دی ہڈی وچ پیوست ہو گیا۔ حکماء دیاں کوششاں دے باوجود ایہ تیر نہ نکل سکیا اس اُتے انہاں نے تیر دا کچھ حصہ کٹ دتا تاکہ سکندر جنگ جاری رکھ سکے ۔ اُتے کچھ دناں بعد ملتان فتح ہو گیا ایتھے یونانی فوج نے اپنے بادشاہ دے زخمی ہون دا بھیانک انتقام لیا کہ شہر وچ کِسے نوں زندہ نہ چھڈیا۔ سکندر نے ملتان نوں وی فتح کر ليا۔
سکندری فوج دا اگے ودھن توں انکار
سودھوفتح ملتان توں بعد سکندر دی فوج نے اگے ودھن توں مکمل انکار کر دتا سکندر دی تقریراں بے اثر ہوگئياں انہاں نے واپسی دا نعرہ لگایا مؤرخین اس دی دو وجوہات بیان کردے نيں پہلی وجہ ایہ سی کہ ہر سپاہی دولت توں بھرے ہوئے اونٹھاں دا مالک بن چکیا سی ہن اوہ اس دولت نال عیاشی دی زندگی گزارنا چاؤہندے سی، اوہ میدان دیاں مصیبتاں تے قتل وغارت توں بچنا چاؤہندے سی۔ دوسری وڈی وجہ ایہ سی سکندر دے جاسوساں نے اطلاع دتی سی کہ بیاس دے کنارے آباد قبیلے دے طاقت ور تے جنگ جو سپاہی اسلحے نال لیس ہو کے جنگ لئی مستعد نيں۔ ایہ خبراں سن کے سکندر دی فوج بد دل ہوگئی۔ انہاں نوں پورس تے ملتان دے جنگجواں نے ہلا کے رکھ دتا سی اس لئی اوہ وطن واپسی دا سوچن لگے۔ سکندر نے انتہائی سمجھ بجھ دا ثبوت دیندے ہوئے اوہی کيتا جو اس دے سپاہی چاہندے سن ۔ ہندوستان نوں فتح کرنے دی اپنی تمام تر خواہش دے باوجود اوہ انہاں دی گل مان گیا تے ایتھے توں اس نے واپسی دا فیصلہ کيتا۔
لیکن اس عظیم سپہ سالار دی قسمت وچ کچھ ہور ای لکھیا سی۔ اوہ چاہندا تاں ایہی سی کہ اپنے سر اُتے ادھی دنیا دی فتح دا تاج سجائے اپنے آبائی شہر مقدونیہ وچ داخل ہوئے لیکن حالے اوہ بابل وچ ای سی کہ ایسا بیمار ہويا کہ دوبارہ صحت یاب نہ ہوئسکیا تے اوتھے اس نے موت نوں گلے لا لیا۔
موت
سودھو"سکندر نے 33 سال عمر پائی۔ اوہ 356 ق م (حضرت عیسا علیہ السلام دی پیدائش توں 356 سال پہلاں) وچ پیدا ہويا تے اس دا انتقال 323 ق م وچ ہويا۔ اس دی موت دی کئی وجوہات دسیاں جاندیاں نيں پہلی وجہ ایہ اے کہ اسنوں زہر دتا گیا ایہ زہر اسنوں ایرانی شہزادی رخسانہ نے دتا سی روایات دے مطابق سکندر اعظم نے ایران دی فتح توں بعد دارا دے خاندان نال تعلق رکھن والی شہزادی نال ویاہ کرلیا تے اس اُتے عنایات دی بارش کردتی مگر شہزادی نے اپنے خاندان دی تباہی و بربادی تے قتل وغارت نوں فراموش نہ کيتا تے موقع ملدے ای سکندر نوں زہر دے دتا جیہدے نال اوہدی موت واقع ہو گئی ۔"
"دوسری روایت دے مطابق سکندر نے بابل شہر پہنچ کے جشن فتح منایا ساری رات شراب دا دور چلدا رہیا ایہ شدید سرد رات سی سکندر نوں بخار لاحق ہويا جو بعد وچ نمونیا وچ بدل گیا جس توں سکندر دی موت واقع ہو گئی ۔"
"تیسری روایت ایہ اے کہ ساری دنیا نوں فتح کرن دا خواب پورا نہ ہویا تاں سکندر نے کثرت توں شراب نوشی شروع کردتی جس توں اس دی صحت برباد ہوگئی۔آخری ایام وچ اوہدا ذہنی توازن وی بگڑ گیا، کثرت مئے نوشی نے اوہدی جان لے لئی۔"
"اوہنے لگ بھگ ادھی دنیا تاں جوانی وچ ای فتح کر لئی سی۔ کہیا جاندا اے جے اوہ تھوڑی مدت ہور زندہ رہ لیندا تاں کوئی وجہ نئیں سی کہ پوری دنیا دا فاتح بن جاندا۔"
سکندر نے 33 سال دی عمر پائی۔ اوہ 356 ق م چ جمیا سی تے 323 ق م چ مر گیا۔
باہرلے جوڑ
سودھو- [۱] Archived 2020-01-05 at the وے بیک مشین
- [۲]
- [۳]
- Lysimachos.com Archived 2018-09-06 at the وے بیک مشین
- History of Mocedonia.com
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: سکندر |
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: سکندر اعظم |
- [۴] Archived 2011-05-14 at the وے بیک مشین
- [۵] Archived 2004-11-15 at the وے بیک مشین
- ↑ مصنف: پلو ٹارک — باب: 3.5 — شائع شدہ از: Parallel Lives
- ↑ Alexander of Macedon, 356–323 B.C.: a historical biography
- ↑ عنوان : Alexander of Macedon, the greatest warrior of all times: did he have seizures? — جلد: 5 — صفحہ: 765-7 — شمارہ: 5 — شائع شدہ از: Epilepsy Behavior — https://dx.doi.org/10.1016/J.YEBEH.2004.06.002 — https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15380132
- ↑ عنوان : Роксана — شائع شدہ از: Brockhaus and Efron Encyclopedic Dictionary. Volume XXVII, 1899
- ↑ ۵.۰ ۵.۱ عنوان : Alexander — شائع شدہ از: Real'nyj slovar' klassicheskih drevnostej po Ljubkeru
- ↑ ۶.۰ ۶.۱ عنوان : Александр Великий — شائع شدہ از: Military Encyclopedia. Volume 1, 1911
- ↑ عنوان : Olympias — شائع شدہ از: Real'nyj slovar' klassicheskih drevnostej po Ljubkeru
- ↑ مصنف: Arthur Berry — عنوان : A Short History of Astronomy — ناشر: John Murray
- ↑ Ancient History Encyclopedia: Aristotle