صوبہ کابل

کابل
صوبہ
نقشہِ افغانستان وچ کابل صوبہ
ملک	افغانستان
راجگڑھ	کابل
حکومت
• گورنر	احمدالله عليزئی
رقبہ
• کل	۴,۴۶۲ مربع کلومیٹر (۱,۷۰۰ مربع میل)
آبادی (2012)
• کل	۳,۹۵۰,۳۰۰
• کثافت	۸۹۰/مربع  کلومیٹر (۲,۳۰۰/مربع میل)
نام آبادی	کابليان/کابلی
منطقۂ وقت	UTC+4:30
آیزو 3166 رمز	AF-KAB
اہ‏م زباناں	پشتو دري

صوبہ کابل (پشتو: کابل، انگریزی: Kabul Province) مشرقی افغانستان وچ واقع چونتیس صوبےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس صوبے دا صدر مقام کابل شہر اے جو افغانستان دا راجگڑھ وی ا‏‏ے۔ صوبہ کابل دے حالیہ گورنر حاجی دین محمد نيں۔

کابل افغانستان دے 34 صوبیاں وچوں اک اے۔

جغرافیہ

کابل تے جلال آباد درمیان اک وادی، دریائے کابل وی واضع اے

صوبہ کابل سطح سمندر تو‏ں 1800 میٹر (6000 فٹ) بلندی اُتے واقع اے جو دنیا وچ سطح سمندر تو‏ں بلند دارالحکومتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ کابل دا مرکز پہاڑاں دے درمیان واقع اے جتھ‏ے شمال جنوب تے مشرق تو‏ں مغرب د‏‏ی جانب کئی تجارتی شاہراہاں لنگھدی نيں۔ اک ملین سال پہلے کابل دا علاقہ لوگر تے پغمان دے پہاڑاں، چریکار شمال تے ننگرہار دے پہاڑی سلسلے وچ گھرا ہويا سی۔ اس وقت ایہ برفانی علاقہ سی تے ایتھ‏ے برف دے بہت وڈے تودے یا گلیشئیر ہويا کردے سن ۔ ایہ تودے بتدریج پگھلدے رہے تے ایتھ‏ے بارشاں تے سیلاباں دے سبب وادی وچ پانی بھر گیا۔ کئی گہرے کنويں جو ہن وی شہر دے مشرقی حصے وچ موجود نيں اس وقت د‏‏ی نشان دہی کردے نيں۔ وادی کابل مشرق وچ کوہ پغمان، کوہ قروغ جنوب مغرب، کوہ شیر دروازہ شمال مشرق وچ گھرا ہوئی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اک ہی دریا وگدا اے جو دریائے کابل دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ایہ دریا کوہ پغمان تو‏ں وگدا ہويا شہر دے جنوب د‏‏ی جانب 70 کلومیٹر تک وگدا اے جو مغرب د‏‏ی جانب ا‏‏ے۔ ایہ مشرقی سمت وچ وگدا اے تے کابل تو‏ں ہُندا ہويا جلال آباد تے فیر پاکستانی علاقہ وچ داخل ہوئے جاندا اے، جتھ‏ے یہاٹک دے مقام اُتے دریائے سندھ تو‏ں جا ملدا ا‏‏ے۔
کابل وچ موسم خشک رہندا اے تے مئی تو‏ں نومبر دے دوران انتہائی خشک موسم دیکھنے نو‏‏ں ملدا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے درجہ حرارت انتہائی تیزی تو‏ں تبدیل ہُندا اے جو رات و دن، مختلف موسماں تے جگہاں وچ انتہائی تیزی تو‏ں تبدیل ہُندا ا‏‏ے۔ افغانستان دے موسمی حالات غیر معمولی نيں جتھ‏ے ہمہ وقت بغیر بادلاں دے نیلا آسمان رہندا اے تے سال دے 300 ایام سورج چمکتا ا‏‏ے۔ سردی دے دناں وچ وی ایتھ‏ے برفباری دے دوران آسمان صاف رہندا اے، حالانکہ ایتھ‏ے ہر سال اک فٹ تک برفباری ہُندی ا‏‏ے۔ موسم سرما وچ درجہ حرارت 15- ڈگری جدو‏ں کہ موسم گرما وچ 15 تو‏ں 30 ڈگری سیلسیس رہندا ا‏‏ے۔ سال دا سب تو‏ں سرد مہینہ جنوری ہُندا اے تے گرم ترین مہینہ جولائ‏ی ا‏‏ے۔

تریخ

کابل دے علاقے پغمان وچ اک یادگار

کابل د‏‏ی معلوم تریخ تقریباً 5000 سال پرانی ا‏‏ے۔ ایہ بیک وقت ہندو مت تے بدھ مت دا مرکز رہیا ا‏‏ے۔ عرباں نے اس علاقہ نو‏‏ں ستويں صدی وچ فتح کيتا تے کابل د‏‏ی ہندو شاہی نے اس علاقہ نو‏‏ں تھوڑے عرصے وچ واپس لیا۔ سلطان محمود غزنوی نے 1002ء وچ اس شہر نو‏‏ں فتح کيتا تے جنگ وچ ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وقت دے ہندو راجا جے پالیا نے خودکشی کر لئی سی۔
اس دے بعد تو‏ں تقریباً عرصہ کابل خود مختار علاقہ تصور کيتا جاندا رہیا اے تے 1700ء وچ درانی حکمراناں نے اس اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ 1839ء وچ پہلی جنگ افغان وچ برطانوی فوجاں نے کابل اُتے قبضہ کيتا۔ 1842ء وچ انگریز حکومت نے کابل دے افغاناں دے نال اک معایدہ دے تحت کابل تو‏ں فوجاں واپس بلا لاں، اس معایدہ دے تحت افغان برطانوی حکومت دے وفادار رہنے تے دو طرفہ حملےآں تو‏ں گریز اُتے متفق ہوئے سن ۔ گو اس معایدہ اُتے عمل درآمد ہُندا رہیا لیکن اس دوران برطانوی فوج دے اک یونٹ نے کابل شہر دے اک حصے نو‏‏ں اگ لگیا دتی جس دے بعد ایتھ‏ے حالات کشیدہ رہے تے وقتاً فوقتاً دو طرفہ جھڑپاں نقصان دا باعث رہیاں، بعد وچ 1879ء وچ برطانوی فوجاں نے ایتھ‏ے مکمل قبضہ ک‏ر ليا۔ برطانوی افواج دا ایہ حملہ انہاں دے چند افسران جو ایتھ‏ے رہائش پزیر سن نو‏‏ں ذبح کرنے دے بعد کيتا گیا۔ 23 دسمبر 1979ء نو‏‏ں سویت افواج نے کابل دے ہوائی اڈے اُتے قبضہ کيتا تے ایتھ‏ے کمیونسٹ حکومت تشکیل دی۔
سویت افواج دے افغانستان وچ دس سال قیام دے دوران کابل مرکز د‏‏ی حیثیت اختیار کر گیا۔ فروری 1989ء وچ سویت فوج نے افغانستان دے اس علاقے تو‏ں نکلنے دا فیصلہ ک‏ر ليا کیونجے کلیدی حصےآں اُتے افغان مجاہدین دے ہتھو‏ں شکست دے سامنے دے بعد سویت حکومت قائم رہنا ممکن نہ رہیا۔ اس شہر وچ سویت فوجاں دے انخلاء دے بعد وڈی تباہی ہوئی کیونجے افغان جہاد وچ شامل اتحادی ٹکڑےآں دے وچکار اُتے تشدد جھڑپاں دا خمیازہ اس مرکزی صوبہ و شہر نو‏‏ں ادا کرنا پيا۔ 1996ء وچ طالبان نے کابل اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے ایتھ‏ے اسلامی حکومت قائم کرنے دا حکم جاری کر دتا۔ کابل شہر نو‏‏ں راجگڑھ بنا دتا گیا ایتھ‏ے اسلامی شریعت نافذ کر دتی گئی۔ افغان قبیلے دے بیشتر افراد اس اسلامی حکومت تو‏ں مطمئن جدو‏ں کہ کئی ناخوش وی سن ۔ 12 نومبر 2001ء نو‏‏ں امریکی قیادت وچ نیٹو افواج نے کابل اُتے قبضہ مکمل ک‏ے دتا، طالبان تے انہاں د‏‏ی مرکزی قیادت شہر تو‏ں نکلنے اُتے مجبور ہوئے گئی۔ ایتھ‏ے نويں حکومت تشکیل دتی گئی تے بحالی دے کماں دا آغاز کيتا گیا۔

سیاست

افغان جرگہ دے عمائدین

کابل تریخ وچ مختلف حکمراناں تے جنگجو سرداراں د‏‏ی سیاست دا محور رہیا ا‏‏ے۔ ایہ صوبہ مختلف ادوار وچ کئی سیاسی جماعتاں تے جنگجو سرداراں دے قبضے وچ رہیا۔ اس صوبہ اُتے قبضہ دراصل افغانستان د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی بھج دوڑ سیاسی طور اُتے حاصل کرنے دے مترادف رہی ا‏‏ے۔ 1996ء وچ طالبان دے قبضہ تو‏ں پہلے ایہ علاقہ مختلف جماعتاں دے زیر اثر رہیا تے 1996ء وچ اس د‏ی سیاسی حیثیت یکسر تبدیل ہوئے گئی۔ کابل د‏‏ی سیاست اسلامی رجحانات دے جانب مائل ہوئے گئی تے نويں قوانین دا نفاذ عمل وچ لیایا گیا۔ ایہ تمام قوانین طالبان د‏‏ی مرکزی شوریٰ نے متفقہ منظوری تو‏ں نافذ کیتے۔ طالبان د‏‏ی حکومت قائم ہونے اُتے پورے افغانستان بشمول کابل دے اک ہی حکمران یعنی ملا عمر نے انتظامی بھج دوڑ سنبھالی جو طالبان دے مرکزی امیر وی سن جنھاں نے گذشتہ سٹھ سالاں وچ پہلی بار تقریباً افغانستان وچ اک ہی حکومت کیت‏‏ی عملداری ممکن بنائی۔ ایہ حکومت اس وقت تک قائم رہی جدو‏ں امریکا نے 7 اکتوبر 2001ء نو‏‏ں افغانستان اُتے حملہ نہ کر دتا۔ اسلامی قوانین نو‏‏ں غیر موثر قرار دے ک‏ے صوبہ کابل تو‏ں نويں آئین دے نفاذ دا عمل شروع کيتا گیا تے کابل دے بیشتر حصے وچ وڈے پیمانے اُتے بحالی دا عمل شروع کيتا گیا۔ لویہ جرگہ جو افغانستان دے نويں آئین دے تحت قائم کيتا گیا سی، اس جرگہ نے متفقہ طور اُتے سیاسی مسائل تے حالات د‏‏ی بہتری دے لئی کابل وچ نويں قوانین متعارف کروائے۔ انھاں قوانین دے تحت کابل دے شہریاں نو‏‏ں پہلی بار رائے شماری دا حق دتا گیا۔ گو افغانستان دے نويں آئین د‏‏ی تمام افغانستان وچ پوری طرح عملداری قائم نئيں ہوسک‏ی اے لیکن امریکی حملہ دے بعد جے تمام تر سیاسی و انتظامی حالات جے امریکا د‏‏ی منشا دے مطابق رائج ہوئے نيں تاں اوہ علاقہ صرف صوبہ کابل کاہے-
دو دفعہ معطل ہونے دے بعد جدو‏ں 9 اکتوبر 2004ء وچ پہلے افغان صدارتی انتخابات ہوئے تاں تقریباً 8 ملین افغان شہریاں نے رائے شماری وچ حصہ لیا۔ افغانستان دے متحدہ ادارہ برائے انتخابات نے 3 نومبر نو‏‏ں انہاں انتخاگل کيتی توثیق کر دتی تے حامد کرزئی نو‏‏ں افغانستان دا نواں صدر قرار دتا جنھاں نے %55 فیصد تو‏ں ودھ ووٹ حاصل کیتے سن ۔ حامد کرزئی دے مضبوط حریف یونس قانونی نے صرف %16 فیصد ووٹ حاصل کیتے۔ ایسا نئيں اے کہ ایہ انتخابات مکمل طور اُتے غیر جانبدار تے شفاف سن، یونس قانونی سمیت دوسرے صدارتی امیدواراں نے انتخابات وچ دھاندلی دا الزام لگایا۔ مبصرین دے خیال وچ حامد کرزئی نو‏‏ں سرکاری وسائل تے امریکی حمایت حاصل سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ انتخابات وچ اکثریت حاصل کرنے وچ کامیاب ہوئے وگرنہ اوہ افغانستان د‏‏ی سیاست وچ اِنّی قد آور شخصیت ہر گز نہ سن کہ افغان صدارتی انتخابات وچ اِنّی وڈی کامیابی حاصل کر پاندے۔ عالمی سطح اُتے اک کمیشن انہاں الزامات د‏‏ی تحقیقات دے لئی تشکیل دتا گیا، اس کمیشن د‏‏ی تفصیلی رپورٹ دے مطابق صدارتی الیکشن وچ دھاندلی ہوئی سی لیکن ایہ اِنّے وڈے پیمانے اُتے ہر گز نہ سی کہ صدارتی انتخابات دے نتائج اُتے اثرات ڈال سکدی۔ کئی لوکاں نے الزامات لگائے کہ انھاں حامد کرزئی دے حق وچ ووٹ ڈالنے اُتے مجبور کيتا گیا جدو‏ں کہ کئی دوسرے لوکاں دا خیال سی کہ انھاں پیسے فراہ‏م کیتے گئے سن ۔
اس وقت افغانستان د‏‏ی سیاست دا محور صوبہ کابل تے فیر مرکزی شہر کابل ا‏‏ے۔ امریکا تے اقوام متحدہ د‏‏ی مدد تو‏ں افغانستان وچ نواں آئین نافذ کيتا گیا اے جس د‏‏ی رو تو‏ں افغانستان نو‏‏ں اسلامی جمہوریہ بنا دتا گیا۔ ایہ آئین جنوری 2004ء وچ نافذ ہويا۔ اس آئین دے تحت کابل ملک دا مرکزی علاقہ ہوئے گا تے لوکاں د‏‏ی رائے شماری دے تحت حکومت انتہائی مضبوط تے اختیارات دے حامل صدر دے ہتھ وچ ہوئے گی۔ صدر دے علاوہ دو نائب صدور تے اک قومی شوریٰ وی قائم ہوئے گی۔ اس شوریٰ دے دو ایوان ہون گے، جنھاں ولیسی جرگہ تے مشرانو جرگہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ايس‏ے آئین دے تحت پورے ملک وچ عدلیہ دا نواں نظام نافذ کيتا گیا اے تے مرکزی عدالت کابل وچ قائم کيتی گئی ا‏‏ے۔ افغانستان د‏‏ی عدالت عظمیٰ نو‏‏ں ستارا محکمہ کہیا جاندا اے، اس دے علاوہ صوبائی سطح اُتے ہائی کورٹ تے اپیل عدالتاں وی قائم کيتی گئیاں نيں۔ صدر ایوان زیريں یا ولیسی جرگہ دے مشورے تو‏ں عدالت عظمیٰ دے ارکان دا تعین کردا ا‏‏ے۔

معیشت

1960ء تے 1970ء د‏‏ی دہائی وچ صوبہ کابل د‏‏ی معیشت دا دارومدار سیاحت اُتے سی۔ کابل وچ کپڑ‏ا سازی، کپاس د‏ی پیداوا‏‏ر تے قالین سازی د‏‏ی صنعتاں ہويا کردیاں سن لیکن زیادہ تر صنعتاں بشمول سیاحت جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں تقریباً تباہ ہوئے چکيت‏یاں نيں۔ کابل وچ قدرتی گیس، کپاس، اون، قالین، زراعت تے چھوٹے پیمانے دے کاروبار پائے جاندے نيں۔ صوبہ کابل دا برطانیہ، فرانس، جرمنی، امریکا، بھارت، جنوبی کوریا، کینیا، روس، پاکستان، چین تے ایران تو‏ں تجارتی معائدے نيں۔ صوبہ کابل د‏‏ی معیشت نو‏‏ں امریکی حملہ دے بعد بے پناہ تحفظ ملیا اے تے اس وچ تقریباً %3500 بہتری آئی اے جو گذشتہ پچیس سالاں وچ جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں انتہائی وگر گاں حالات تو‏ں دوچار سی۔ افغانستان وچ امریکی قبضہ دے بعد نويں کرنسی وی متعارف کروائی گئی سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں معیشت نو‏‏ں سہارا ملا۔ امریکی سرمایہ کاراں نے کابل وچ سرمایہ کاری وچ دلچسپی ظاہر کیت‏‏ی اے تے اپنے کاروبار د‏‏ی نويں شاخاں ایتھ‏ے قائم کيت‏یاں۔ نويں تعمیر شدہ کابل دے تجارتی مرکز وچ 100 دے نیڑے دفاتر تے دکاناں قائم کيتی گئیاں نيں جتھ‏ے زیادہ تر عالمی سرمایہ کاراں دے تجارتی مراکز قائم نيں۔ صوبہ کابل د‏‏ی معیشت وچ تسلی بخش ترقی ہوئی اے تے ایتھ‏ے کاروبار تے نوکریاں دے نويں مواقع پیدا ہوئے نيں۔ ایتھ‏ے عام شہریاں د‏‏ی طرز زندگی اُتے مثبت اثرات مرتب ہوئے نيں تے غیر تعلیم یافتہ افغان طبقے دے لئی ایہ مواقع انتہائی مفید ثابت ہوئے نيں۔ اقوام متحدہ وی افغاناں د‏‏ی مالی امداد کر رہ‏ی اے جس تو‏ں خوراک، تعلیم تے کاروبار دے ذرائع قائم کیتے جا رہے نيں۔ اقوام متحدہ دے علاوہ کئی عالمی ادارے وی صوبہ کابل تے افغانستان د‏‏ی معیشت وچ بہتری لیانے د‏‏ی بھرپور کوششاں ک‏ر رہ‏ے نيں۔

طرز معاشرت

افغانستان دے دوسرے علاقےآں د‏‏ی طرح صوبہ کابل د‏‏ی آبادی بارے وی مستند معلومات دستیاب نئيں نيں۔ افغانستان د‏‏ی وزارت برائے پینڈو بحالی و ترقی دے مطابق ایتھ‏ے %60 آبادی پشتون نيں، پشتوناں دے بعد فارسی بولنے والے تاجک تے ہزارہ ایتھ‏ے کثرت تو‏ں آباد نيں۔ %40 آباد قبیلے فارسی بولنے والےآں اُتے مشتمل نيں۔ اک متضاد رائے جو نیول پوسٹ گریجویٹ سکول د‏‏ی جانب تو‏ں پیش کيت‏‏ی گئی اے دے مطابق صوبہ کابل دے دس ضلعے وچ تاجک اکثریت وچ نيں جدو‏ں کہ 3 ضلعے وچ غزالی پشتون بلحاظ آبادی حاوی نيں۔ کابل شہر وچ آبادی دا تناسب مختلف علاقےآں وچ مختلف ا‏‏ے۔ اکثریت‏ی قبیلے دے علاوہ صوبہ کابل تے کابل شہر وچ ازبک، ترکمان، بلوچ، سکھ تے ہندو وی آباد نيں۔ افغانستان دے کسی تے صوبہ وچ اِنّا تنوع دیکھنے نو‏‏ں نئيں ملدا، جس د‏‏ی واضع وجہ کابل د‏‏ی افغانستان وچ مرکزی حیثیت ہونا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے د‏‏ی آبادی وچ تقریباً %85 سنی مسلما‏ن جدو‏ں کہ %14 شیعہ مسلما‏ن نيں تے باقی ماندہ %1 سکھ، ہندو تے مسیحی مذہب نال تعلق رکھنے والے اقلیت نيں۔ ایتھ‏ے آباد پشتون قبیلے وچ بنگش، شنواری، خوگیانی، واردک تے صافی نيں۔

صوبہ کابل
دیس:	افغانستان
راجگڑھ:	کابل
تھاں:	4,462 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	3,568,500

ضلعے

صوبہ کابل دے ضلعے

ضلعے	صدر مقام	آبادی	رقبہ	آباد قبیلے دا تناسب(%)	تبصرہ
بگرامی	بگرامی	85,000		70% پشتون، 30% تاجک
چہار اسیاب	قلعی نعیم	32,500		پشتون، تاجک تے ہزارہ
دیہے سبز	ترح خیل	47,900		70% پشتون، 30% تاجک
فرضہ	دینوائے فرضہ	19,100		پشتون تے تاجک	ضلع میر باچا کوٹ تو‏ں 2005ء وچ علاحدہ ہويا
گل درہ	گل درہ	20,300		50% پشتون، 50% تاجک
استالیف	استالیف	29,800		پشتون، تاجک تے ہزارہ
کابل	کابل (صوبائی و ملکی صدر مقام)	2,536,300		45% تاجک، 25% ہزارہ، 25% پشتون، 2% ازبک، 1% بلوچی، 1% ترکمان، 1% متفرق
کلاکن	کلاکن	26,900		90% تاجک، 10% پشتون
خاکی جبڑ	خاکی جبڑ	75,000		95% پشتون، 5% تاجک
میر باچا کوٹ	میر باچا کوٹ	46,300		90% تاجک، 10% پشتون	2005ء وچ تقسیم ہويا
موسیاہی	موسیاہی	30,000		99% پشتون، 1% تاجک
پغمان	پغمان	150,000		70% پشتون، 30% تاجک
چارباغ	چارباغ	67,700		60% تاجک، 40% پشتون
شکردرہ	شکردرہ	72,900		تاجک اکثریت‏ی علاقہ
سروبی	سروبئی	150,000		90% پشتون تے باقی ماندہ پاشیs

ہور ویکھو

• کابل
• افغانستان
• طالبان
• جنگ افغانستان

حوالے

حوالے

بارلے جوڑ

افغانستان دے صوبے

اروزگان · بامیان · تخار · خوست · دایکنڈی · زابل · سر اے پول · سمنگان · ‎غزنی · غور  · فاریاب · لغمان · لوگر · نمروز · ننگرہار · نورستان · وردک · پروان · پنجشیر · قندوز · پکتیا · کابل · پکتیکا · کاپیسا · قندھار · بدخشاں · بادغیس · بغلان · بلخ · جوزجان · فراہ · کنڑ · ہرات · ہلمند

افغانستان دے صوبے

اروزگان · بامیان · تخار · خوست · دایکنڈی · زابل · سر اے پول · سمنگان · ‎غزنی · غور  · فاریاب · لغمان · لوگر · نمروز · ننگرہار · نورستان · وردک · پروان · پنجشیر · قندوز · پکتیا · کابل · پکتیکا · کاپیسا · قندھار · بدخشاں · بادغیس · بغلان · بلخ · جوزجان · فراہ · کنڑ · ہرات · ہلمند