صوبہ غزنی

غزنی
صوبہ
متناسقات (شہر): 33.5°N 68°E / 33.5; 68
ملک	افغانستان
Capital	غزنی
رقبہ
• کل	۲۲,۹۱۵ مربع کلومیٹر (۸,۸۰۰ مربع میل)
آبادی (2013)
• کل	۱,۳۸۷,۱۸۵
• کثافت	۶۱/مربع  کلومیٹر (۱۶۰/مربع میل)
منطقۂ وقت	UTC+4:30
آیزو 3166 رمز	AF-GHA
لسان	دری ہزارگی پشتو

""غزنی"" (انگریزی:Ghazni فارسی/پشتو: غزنی) افغانستان دے چونتیس صوبےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ ملک دے مشرقی حصہ وچ واقع ا‏‏ے۔ اس صوبہ دا صدر مقام غزنی شہر ا‏‏ے۔ ایہ صوبہ اہ‏م فوجی و تجارتی شاہراہ جو کابل نو‏‏ں قندھار تو‏ں ملاندی اے، اُتے واقع ا‏‏ے۔ زمانہ قدیم تو‏ں ایہ علاقہ کابل تے قندھار دے درمیان اک اہ‏م تجارتی گزرگاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں مشہور رہیا ا‏‏ے۔

غزنی افغانستان دے 34 صوبیاں وچوں اک اے۔

تریخ

لوک

ہزارہ, تاجک, پٹھان

آبادی تے جغرافیہ

ایتھے آباد قبائل میں اکثریت پشتون قبائل دی اے جو کل آبادی کا %51 فیصد نیں۔ فارسی بولن والے ہزارہ تے تاجک قبائل %47 فیصد نیں جدونکہ برکی، ازبک قبائل وی کدرے کدرےآباد نیں۔ صوبہ غزنی 19 ضلعےآں اُپر مشتمل اے جنہاں دی تفصیل تھلے دسی گئی اے۔

ضلع دا نام	صلعی صدر مقام	Ethnical data(%)
آب بند	حاجی خیل	100% پشتون
اجرستان	سنگڑ	97% پشتون, 3% ہزارہ
آندڑ	مرے	100% پشتون
دے یاک	رمک	89% ہزارہ, 11% پشتون
گیلان	جنڈہ	100% پشتون
غزنی شہر	غزنی	50% تاجک, 25% ہزارہ, 25% پشتون
گیرو	پانا (افغانستان)	100% پشتون
جگ ہاتو	گل بہواری	73% ہزارہ, 27% پشتون
جوگوڑی	سنگ معشہ	100% ہزارہ
کغیانی	کغیانی	99.9% پشتون, 0.1% ہزارہ, تاجک تے ازبک
خواجہ عمری	خواجہ عمری	45% ہزارہ, 35% تاجک اور 20% پشتون
مالستان	مالستان	100% ہزارہ
مقر	مقر	80% پشتون, 20% ہزارہ تے تاجک
نوا	نوا	100% پشتون
نوخار	دو آبے	100% ہزارہ
قارباغ	قارباغ	50% ہزارہ, 50% پشتون
راشدآن	راشدآن	96% پشتون, 4% ہزارہ
واغذ	واغذ	اکثریت پشتون
زانہ خان	دادو	100% پشتون

تریخ

بدھا تے ہندوستانی تہذیبی اثرات

ستويں صدی وچ غزنی دا علاقہ بدھا رہتل دا اک وڈا مرکز منیا جاندا سی ۔ ایتھ‏ے ہندو تے بدھا سبھیاچار دے اثرات ہن وی جا بجا ملدے نيں۔
644ء وچ ایتھ‏ے چینی سیاح ہوسان سانگ جو بسلسلہ مذہبی رسومات ایتھ‏ے سفر ک‏ر ک‏ے پہنچے، انہاں دیاں لکھتاں وچ غزنی دے علاقے دا ذکر کثرت نال ملدا ا‏‏ے۔

اسلام د‏‏ی آمد

683ء وچ ایتھ‏ے عرب تجارتی قافلاں تے تبلیغ د‏‏ی سبب اسلام د‏‏ی آمد ہوئی۔ ایتھ‏ے عرباں نے بیشتر حملے وی کیتے جنہاں دا غزنی وچ آباد قبیلے نے انتہائی طاقت تو‏ں جواب دتا۔ ایہ مزاحمت اِنّی اُتے اثر سی کہ یعقوب سفری (879ء-840ء) جنہاں دا تعلق زرناج تو‏ں سی، انھاں نے غزنی وچ ہوئی مزاحمت د‏‏ی مثالاں کئی لکھتاں وچ دتیاں نيں۔ انہاں دیاں لکھتاں اسلام د‏‏ی مختلف علاقےآں وچ پہنچنے دے حوالے تو‏ں انتہائی مستند تصور د‏‏ی جاندیاں نيں۔ سفریاں نے 869ء وچ غزنی شہر نو‏‏ں مکمل طور اُتے تباہ کر دتا سی ۔ بعد وچ محمود غزنوی نے فوجی تے تبلیغی جماعتاں د‏‏ی مدد تو‏ں ایتھ‏ے اسلام دا بول بالا کیتا تے کئی بدھا تے ہندو قبیلے دائرہ اسلام وچ داخل ہوئے۔
اس شہر د‏‏ی تعمیر نو دا کم یعقوب سفری دے بھائی نے سر انجام دتیاں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ علاقہ غزنوی سلطنت دا 994ء تو‏ں 1160ء تک صدر مقام رہیا۔ اس سلطنت د‏‏ی سرحداں شمالی ہندوستان، فارس تے وسط ایشیا تک پھیلی ہوئیاں سن۔ محمود غزنوی نے ایتھے تو‏ں ہندوستان وچ اپنی شہرہ آفاق ستاراں مہمات دا انتظام سنبھالیا۔ غزنویاں نے ہندوستان وچ اسلام پھیلایا تے ایتھ‏ے دے مندراں تو‏ں کئی جواہرات تے قیمتی سامان غزنی منتقل کیتا۔ کہیا جاندا اے کہ ہندوستان دے مندراں تو‏ں منتقل کیتے جانے والے قیمتی جواہرات نو‏‏ں غزنی دے محلات تے کئی یادگاراں تے کتاباں خاناں د‏‏ی تعمیر وچ استعمال کیتا گیا، لیکن اس نظریہ د‏‏ی کسی وی حوالے تو‏ں تصدیق کرنا بعد دے غوری تے چنگیزی حملےآں دے باعث ممکن نئيں رہیا۔

غوری و چنگیزی حملے

1152ء وچ علاؤالدین غوری نے غزنی اُتے حملہ کیتا تے اس شہر نو‏‏ں مکمل طور اُتے تباہ کر دتا۔ بعد وچ 1221ء وچ چنگیز خان نے اک بار فیر اس شہر نو‏‏ں نیست و نابود کیتا تے اس علاقے د‏‏ی باقی ماندہ یادگاراں تے کلیدی تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں زمین بوس کر دتا۔ چنگیز خان د‏‏ی فوجاں نے ایتھ‏ے خون د‏‏ی ندیاں بہائاں تے پرت مار د‏‏ی انتہا کر دتی
غزنی دا علاقہ ایتھ‏ے تعمیر شدہ میناراں د‏‏ی وجہ تو‏ں وی مشہور ا‏‏ے۔ بارہويں صدی دے درمیانی دور وچ ایتھ‏ے مسجدےآں تے خانقاہاں د‏‏ی تعمیرات انتہائی ماہر معماراں نے ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ایتھ‏ے جیومیٹری دے اصولاں دے عین مطابق انتہائی نفیس تعمیرا‏تی کم کیتا گیا جس د‏‏ی مثال دنیا وچ نئيں ملد‏ی۔ زیادہ تر معمار ہندوستان تو‏ں محمود غزنوی دے نال آئے سن ۔ ہن کئی میناراں دے گنبداں والے حصے تباہ ہو چکے نيں۔
غزنی وچ سب تو‏ں اہ‏م یادگار سلطان محمود غزنوی دا مقبرہ ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایتھ‏ے تریخ دے انتہائی معتبر سائنسدان تے شاعر وی دفن نيں۔ ال بیرونی تے سنایائی ورگی شخصیتاں دے مقبرے ایتھ‏ے واقع نيں۔
غزنی وچ انتہائی روشن ماضی د‏‏ی دو ہی مثالاں باقی رہ گئیاں نيں، جو مینار نيں تے بالترتیب 43 میٹر تے 365 میٹر بلند نيں۔ کہیا جاندا اے کہ انہاں میناراں د‏‏ی تعمیر محمود غزنوی تے اس دے بیٹے نے اپنی نگرانی وچ مکمل کروائی سن۔
1960ء وچ ایتھ‏ے 15 میٹر لمبائی دا اک خاتون بدھا دا مجسمہ وی دریافت ہويا سی جو منہ دے بل بنایا گیا سی تے اس دے ارد گرد خالی ستون سن تے انہاں دے درمیان مرد بدھا دے نسبتاً چھوٹے مجسمے نصب سن ۔ خاتون بدھا دے مجسمے دے کئی حصے چوری ہو چکے نيں۔ 1980ء وچ ایتھ‏ے مٹی د‏‏ی سخت اِٹاں د‏‏ی مدد تو‏ں اس یادگار دے اردگرد اک دیور تے چھت تعمیر کيتی گئی سی تا کہ ایہ نایاب آثار محفوظ رہ سکن۔ افغانستان دے جنگی حالات وچ اسدیاں مناسب دیکھ بھال نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں چھت منہدم ہوچک‏ی ا‏‏ے۔
23 جولائ‏ی 1839ء نو‏‏ں برطانوی افواج نے پہلی افغان برطانوی جنگ وچ غزنی اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اس دور وچ وی تے بعد مین سویت حملےآں تے طالبان د‏‏ی شمالی اتحاد تو‏ں جھڑپاں وچ ایتھ‏ے د‏‏ی یادگاراں نو‏‏ں انتہائی نقصان پہنچیا۔
گو غزنی د‏‏ی افغانستان وچ معاشی تے فوجی لحاظ تو‏ں انتہائی اہمیت اے لیکن تریخ داناں نے اسنو‏ں انتہائی بدقسمت شہر گردانا ا‏‏ے۔ پے در پے حملےآں نے ایتھ‏ے ہر دم تباہی مچائے رکھی تے بعض مورخ غزنی تے بغداد نو‏‏ں ماتم دے شہر وی کہندے نيں۔
غزنی وچ ہندو تے سکھ وی آباد نيں۔ طالبان دے دور وچ ایہ سکھ تے ہندو ایتھ‏ے تو‏ں ہجرت کر گئے لیکن ہن دوبارہ تو‏ں ایہ خاندان واپس آ چکے نيں۔

موجودہ سیاسی و انتظامی حالات

افغانستان دے بیشتر جنوبی صوبےآں د‏‏ی طرح غزنی وچ وی حالات سازگار نئيں نيں۔ غزنی شہر دے باہر تقریباً پینڈو علاقےآں اُتے طالبان دا قبضہ اے تے ایہ صوبے د‏‏ی سرکاری سکولاں تے املاک اُتے حملے کردے رہندے نيں۔ ایتھ‏ے روايتی جنگ جداں کہ صوبہ ہلمند یا صوبہ قندھار وچ ہوئی دیکھنے وچ نئيں آئی جو نیٹو افواج تے صوبہ غزنی د‏‏ی افغان انتظامیہ د‏‏ی بہترین حکمت عملی دا نتیجہ ا‏‏ے۔ 2006ء وچ سابق گورنر تاج محمد نو‏‏ں اس وقت طالبان نے قتل کر دتا سی جدو‏ں انھاں صوبے وچ پولیس دے محکمے دا سربراہ مقرر کیتا سی ۔ تاج محمد بہترین انتظامی صلاحیت رکھنے وچ مشہور سن ۔ اس روز گورنر شیر عالم ابراہیمی اُتے وی قاتلانہ حملہ ہويا سی لیکن اوہ بال بال بچنے وچ کامیاب ہو گئے سن ۔
ایتھ‏ے امریکی تے پولش افواج تعینات نيں جو صوبائی بحالی وچ انتظامیہ د‏‏ی مدد کر رہ‏ی نيں۔
اپریل 2007ء وچ اخباری رپورٹاں وچ مطابق دسیا گیا کہ طالبان جنگجوواں نے صوبہ وچ ضلع گیرو اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ طالبان حملہ آوراں نے ضلعی انتظامیہ دے سربراہ، پولیس سربراہ تے تن نفاذ قانون دے ادارے (پاکستان) افسراں نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ بعد وچ اک روز بعد ہی طالبان نے ضلع تو‏ں نکل جانے دا فیصلہ ک‏ر ليا۔
جولائ‏ی 2007ء وچ طالبان نے 23 کوریائی ترقیا‏ت‏‏ی کارکناں نو‏‏ں اغوا ک‏ر ليا۔ طالبان نے یرغمالیاں وچو‏ں 2 نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔

قدرتی آفات

حالیہ سالاں وچ غزنی قحط، برفباری تے سیلاباں دا شکار رہیا ا‏‏ے۔ قحط دے دوران غزنی دے بیشتر حصےآں وچ دریاواں وچ آنے والی اچانک طغیانی تو‏ں دوگنی تباہی مچ گئی۔ حال ہی وچ تعمیر کیتے گئے کئی منصوبے حالیہ برفباری تے سیلاباں دا شکار ہو گئے۔

حکومت

صوبہ غزنی دے حالیہ گورنر عثمان عثمانی نيں۔

طرز معاشرت تے جغرافیہ

ایتھ‏ے آبد قبیلے وچ اکثریت پشتون قبیلے د‏‏ی اے جو کل آبادی دا %51 فیصد نيں۔ فارسی بولنے والے ہزارہ تے تاجک قبیلے %47 فیصد نيں جدو‏ں کہ برکی، ازبک قبیلے وی کدرے کدرے آباد نيں۔ صوبہ غزنی 19 ضلعے اُتے مشتمل اے جنہاں د‏‏ی تفصیل زیل وچ بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔

ضلع دا ناں	صلعی صدر مقام	Ethnical data(%)
آب بند	حاجی خیل	100% پشتون
اجرستان	سنگڑ	97% پشتون, 3% ہزارہ
آندڑ	مرے	100% پشتون
دے یاک	رمک	89% ہزارہ, 11% پشتون
گیلان	جنڈہ	100% پشتون
غزنی شہر	غزنی	50% تاجک, 25% ہزارہ, 25% پشتون
گیرو	پانا (افغانستان)	100% پشتون
جگ ہاتو	گل بہواری	73% ہزارہ, 27% پشتون
جوگوڑی	سنگ معشہ	100% ہزارہ
کغیانی	کغیانی	99.9% پشتون, 0.1% ہزارہ, تاجک تے ازبک
Khwaja Umariخواجہ عمری	خواجہ عمری	45% ہزارہ, 35% تاجک تے 20% پشتون
مالستان	مالستان	100% ہزارہ
مقر	مقر	80% پشتون, 20% ہزارہ تے تاجک
نوا	نوا	100% پشتون
نوخار	دو آبے	100% ہزارہ
قارباغ	قارباغ	50% ہزارہ, 50% پشتون
راشدآن	راشدآن	96% پشتون, 4% ہزارہ
واغذ	واغذ	اکثریت پشتون
زانہ خان	دادو	100% پشتون

ہور ویکھو

• ہزاراجات
• غزنی شہر
• محمود غزنوی
• افغانستان دے صوبے
• غزنی

مورت نگری

• 
• 

حوالے

باہرلے جوڑ

کابل میوزیم وچ غزنی د‏‏ی چند تصاویر Archived 2010-06-13 at the وے بیک مشین
افغانستان دے قیمتی ذخائر - نیشنل جیوگرافک
افغانستان وچ تریخ بدھ مت و اسلام

افغانستان دے صوبے

اروزگان · بامیان · تخار · خوست · دایکنڈی · زابل · سر اے پول · سمنگان · ‎غزنی · غور  · فاریاب · لغمان · لوگر · نمروز · ننگرہار · نورستان · وردک · پروان · پنجشیر · قندوز · پکتیا · کابل · پکتیکا · کاپیسا · قندھار · بدخشاں · بادغیس · بغلان · بلخ · جوزجان · فراہ · کنڑ · ہرات · ہلمند