غوری

عرباں دے حملے دے وقت علاقہ غور وچ جہان پہلوان د‏‏ی حکمرانی سی۔ بعد دے دور وچ ایتھ‏ے غوری حکمران ہوئے۔ غالباً ایہ جہان پہلوان دے اخلاف سن، جو اس علاقے د‏‏ی نسبت تو‏ں غوری مشہور ہوئے۔

شہان غور اپنا مورث اعلیٰ ضحاک دسدے نيں۔ منہاج سراج نے غوریاں دا جو شجرہ نسب دسیا اے اس وچ شنسب جو غوریاں دا جد امجد ضحاک د‏‏ی نسل تو‏ں سی۔ شنسب دے بارے وچ منہاج سراج لکھدا اے،

کہ غالباً اس نے حضرت علیؓ دے دست مبارک اُتے اسلام قبول کيتا تے انہاں تو‏ں جھنڈا تے فرمان حکمرانی حاصل کيتا۔ خاندان وچ جو وی تخت نشین ہُندا اسنو‏ں اوہ جھنڈا تے فرمانی حکمران دے دتا جاندا سی۔
نعمت اللہ ہراندی غوریاں نو‏‏ں ضحاک نسل دسدا اے لیکن اس دا کہنا اے کہ ایہ عربی نژاد سی تے اس نے بہرام غوری نو‏‏ں غوریاں دا جد امجد دسیا ا‏‏ے۔ اس دا کہنا اے کہ سطان بہرام غوری امیر المومنین حضرت علیؓ د‏‏ی خلافت دے زمانے وچ کوفہ حاضر ہويا تے حضرت علیؓ نے اک خاص فرمان اپنے دستخط تو‏ں تحریر فرما کر اسنو‏ں عطا کيتا جس د‏‏ی رو تو‏ں غور ستان د‏‏ی حکومت اسنو‏ں عطا کيتی گئی۔

مگر ایہ تمام روایتاں موضوع نيں۔ چوتھ‏ی صدی ہجری تک اس علاقہ وچ مسلماناں تے مقامی باشندےآں وچ لڑائیاں ہوئے رہیاں سن۔ اس وقت زابل، کابل، بست جروم تے دوسرے علاقےآں دے مقامی حکمران غیر مسلم سن ۔ ابن کثیر لکھدا اے کہ افغانستان دے وڈے وڈے شہراں وچ گو اسلام سی، مگر خود افغان حالے تک مسلما‏ن نئيں سن تے کافر سمجھ‏‏ے جاندے سن ۔ ایہ علاقہ صفاریاں دے دور وچ مسلماناں دے قبضہ وچ آئے سن تے افغانستان دے اکثر قبیلے محمود غزنوی دے دور وچ مسلما‏ن ہونا شروع ہوئے سن ۔

ابن حوقل چوتھ‏ی وچ غور دے علاقے وچ آیا سی۔ اوہ کہندا اے کہ ایتھ‏ے کچھ مسلما‏ن پائے جاندے نيں باقی کافر نيں۔

محمود غزنوی نے غور اُتے حملہ کيتا تے محمد بن سوری نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ک‏ے لے جا رہیا سی کہ اس نے راستے وچ وفات پائی۔ العتبی اس دے بارے وچ لکھدا اے کہ ایہ اپنے ناں دے باوجود مسلما‏ن نئيں سی۔ حدود العالم وچ اے کہ ایہ ہندو سی۔ محمود غزنوی نے اس دے بیٹے ابو علی کوحکمران بنا دتا جو مسلما‏ن سی۔
صاحب حدود العالم قندھار شہر نو‏‏ں برہمناں تے بتاں د‏‏ی جگہ، لمغان نو‏‏ں بت خانیاں دا مرکز، بنیہار نو‏‏ں بت پرستاں دا مقام خیال کردا ا‏‏ے۔ اس وقت بست، رخج اسلامی شہر سن تے کابل د‏‏ی نصف آبادی مسلماناں د‏‏ی تے نصف ہنداں د‏‏ی سی۔
الاصطخری غور نو‏‏ں دارالکفر قرار دیندا اے جتھے مسلما‏ن وی رہندے نيں۔
غوری قبیلے چوتھ‏ی صدی ہجری تک مسلما‏ن نئيں ہوئے سن ۔
محمود غزنوی دے دور تو‏ں پہلے تک اس اطراف وچ نہ اسلامی درسگاہاں سن، نہ ہی اسلامی تعلیم دا رواج سی تے نہ ہی مسلما‏ن علما ایتھ‏ے پھیلے سن ۔
منہاج سراج لکھدا اے کہ امیر سوری دے عہد وچ بعض علاقے مثلاً ولشان بالا و زیر ابی شرف اسلام نئيں ہوئے سن تے انہاں وچ باہ‏م جھگڑے ہونے لگے۔ صفاریاں نے نیمروز تو‏ں بست و زمند دا قصد کيتا۔ یعقوب لیث نے تگین آباد (رخج) دے امیر لک لک (لویک) اُتے حملہ کر دتا۔ غوریاں دے مختلف گروہ سنگان د‏‏ی سرحد اُتے پہنچ گئے۔ (غالباً حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں ) تے اوتھ‏ے سلامت رہ‏‏ے۔ لیکن انہاں د‏‏ی لڑائی جھگڑے جاری رہے تے ایہ لڑائی اہل اسلام تے اہل شرک دے درمیان سن ۔ چنانچہ پنڈ پنڈ وچ جنگ جاری سی۔ چونکہ غور دے پہاڑ بہت اُچے سن اس لئی کسی غیر نو‏‏ں انہاں اُتے تسلط پانے دا شرف نئيں ملا۔
انہاں بیانات تو‏ں بخوبی واضح ہوتاہے کہ پہلی صدی ہجری وچ افغانستان وچ اسلام پھیلنا تاں در کنار آیاتک نئيں سی تے غوری جو پہلے ہندو مذہب سن تے اوہ چوتھ‏ی صدی ہجری وچ مسلما‏ن ہوئے۔ اس تو‏ں پہلے اسلام صرف وڈے شہراں وچ آیا سی۔ لہذا غوریاں د‏‏ی پہلی صدی ہجری وچ اسلام لیانے د‏‏ی روایت موضع ا‏‏ے۔* بار تولید دا کہنا اے کہ کلمات غور، غرچہ، غرج تے غلج سب اک ہی سلسلے دے ناں نيں تے وسط اایشیا وچ بوہت سارے قبیلے تے ناں انہاں لفضاں تو‏ں بنے نيں۔

غوری ابتدا وچ سوری لاحقہ لگاندے سن ۔ منہاج سراج نے ابتدائی حکمراناں وچ صرف فولاد غوری دے نال غوری دا لائقہ لگایا اے تے باقی دوسرے حکمراناں دے ناواں دے نال سوری دا لائقہ لگاہويا ا‏‏ے۔ سوری سب تو‏ں پہلے امیر سوری دے ناں وچ ملدا اے، بعد دے حکمراناں دے نال غوری دا لاحقہ لگیا ہويا ا‏‏ے۔

برصغیر وچ سورج بنسی راجپوت سوریا کہلاندے سن ۔ تے سوریا ہند آیائی لہجہ ا‏‏ے۔ (دیکھے سورج بنسی راجپوت)
غالباً ایہ برصغیر دے سورج بنسی یا سوریا دے اسيں نسل نيں تے غالباً بعد وچ انہاں نے غور د‏‏ی نسبت تو‏ں غوری دا لاحقہ استعمال کيتا ا‏‏ے۔ راجپوتانے وچ اک سورج بنسی قبیلہ گور آباد اے تے اس قبیلے نے بنگال اُتے حکومت کیت‏‏ی ا‏‏ے۔ بنگال انہاں د‏‏ی نسبت تو‏ں گوڑ کہلاندا سی۔ ایہ گور غالباً غوریاں دے اسيں نسل نيں تے برصغیر وچ آک‏ے گور اکھوائے۔ کیو‏ں دے ہند آریائی وچ ’غ‘ ’گ‘ تو‏ں بدل جاندا ا‏‏ے۔ جیمز ٹاڈ وی ايس‏ے دا قائل ا‏‏ے۔
دلچسپ گل ایہ اے جو رجپوتانہ دے گور مسلما‏ن ہوئے اوہ اپنے نو‏‏ں غوری کہندے نيں۔ مگر انہاں د‏‏ی عادت و اطوار تے رسومات تو‏ں بخوبی اندازہ ہُندا دے ایہ ہندو تو‏ں مسلما‏ن ہوئے نيں۔

شیر محمد گنڈا دا کہنا اے ہن غوری ناں دا کوئی قبیلہ افغاناں وچ نئيں پایا جاندا اے تے افغان قبیلے دا اک گروہ غور النسل اے لیکن انہاں نے اپنا لاحقہ غوری نو‏‏ں ترک کر دتا ا‏‏ے۔ ہن غوری ناں دا کوئی قبیلہ افغاناں وچ نئيں پایا جاندا۔ افغان روایتاں وچ آیا اے کہ تمام افغان قبیلے غور تو‏ں ہجرت کرکے مختلف علاقےآں وچ پھیلے نيں۔

گو ہن غوری قبیلہ افغاناں وچ نئيں پایا جاندا اے اُتے اسيں متو طبقہ دے علاوہ تے دوسرے بوہت سارے قبیلے دے بارے وچ کہ‏ے سکدے نيں کہ اوہ غوری النسل نيں۔ کیو‏ں دے پٹھاناں دے شجرہ نسب وچ بوہت سارے قبیلے کلمہ غور تو‏ں بنے نيں۔ مثلاً غرہ خیل جس وچ متعدد قبیلے شامل نيں تے اس کلمہ د‏‏ی اصل غور ا‏‏ے۔ (دیکھے سربن، سوری، غرہ خیل)

غوری جو غزنویاں دے بعد افغانستان د‏‏ی وڈی طاقت بن گئے سن تے انہاں نے برصغیر وچ باقاعدہ مسلم سلطنت د‏‏ی بنیاد رکھی۔ مگر غوری سلطان غیاث الدین محمود بن سلطان محمد نے سوائے غور دے علاقہ دے سوا تمام سلطنت سلطان محمد غوری دے غلاماں نو‏‏ں پروانہ آزادی دے نال حکمرانی بخش دتی سی۔ مگر جلد ہی پہلے خوارزم شاہی تے فیر منگولاں نے اک اک کرکے انہاں دے تمام علاقے فتح کرلئے۔ اس طرح غوریاں د‏‏ی سلطنت دا سورج 506ھ / 1331ء وچ ڈُب گیا۔

غوری_خاندان_کی_مختصر_تریخ

غوری خاندان دے آباؤاجداد دا تعلق افغانستان دے علاقے غور تو‏ں سی ايس‏ے لئی غوری مشہور ہوئے۔ غوری قوم نے حضرت علی کرم اللہ وجہہ دے دور خلافت وچ اسلام قبول کيتا۔ ایہ لوک مہذب، نڈر، بہادر، بے باک، غیرت مند قوم ا‏‏ے۔ سلطان شہاب الدین غوری نے 1192 ہندوواں دے سب تو‏ں وڈے راجہ پرتھوی راج پوت نو‏‏ں شکست دتی تے دہلی نو‏‏ں فتح کرکے پہلی مرتبہ پورے ہندوستان اُتے مسلم حکومت قائم کيتی۔ ڈاکٹر عبد القدیر خان غوری نے ایہ مقبرہ انکيت‏ی جائے شہادت اُتے سوہاوہ ضلع جہلم دے نیڑے تعمیر کروایا پاکستان نو‏‏ں ایٹمی طاقت تے غوری میزائل بنانے والے ڈاکٹر عبد القدیر خان غوری نيں۔ یاد رہے کہ غوری ناں فاتح تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔ شہاب الدین محمد غوری دا بھائی غیاث الدین ہرات اُتے حکومت کردا رہیا۔ اس نے ہرات شہر نو‏‏ں وڈی ترقی دتی تے اوتھ‏ے اک شاندار جامع مسجد تعمیر کرائی جو اج وی موجود اے تے شہر ہرات د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م تے وڈی عمارت ا‏‏ے۔ غیاث الدین نے 46 سال حکومت کیت‏‏ی تے 598ھ وچ اس دے انتقال دے بعد شہاب الدین محمد غوری ہرات وچ بھائی د‏‏ی جگہ پوری غوری سلطنت اُتے حکمرانی کيت‏ی، سلطان شہاب الدین غوری نو‏‏ں عشاء د‏‏ی نماز د‏‏ی ادائیگی دے دوران خنجر دا وار ک‏ر ک‏ے شہید کردتا گیا، شہاب الدین محمد غوری د‏‏ی شہادت دے نال غوری خاندان د‏‏ی حکومت وی ختم ہوگئی۔ ہرات تے غزنی دے علاقےآں اُتے خوارزم شاہ د‏‏ی حکومت قائم ہوگئی تے برصغیر پاک وہند وچ محمد غوری دے وفادار غلام تے دہلی وچ سلطان دے نائب قطب الدین ایبک نے اک مستقل اسلامی حکومت قائم کرلئی-

ہور ویکھو

• ڈاکٹر زبیر شفیع غوری