دریاۓ سندھ
دریاۓ سندھ (سنسکرت:سندھو) (انگریزی:Indus)(پشتو:اباسین) پاکستان دا سب توں لمبا دریا اے۔ اے تبت (چین وچوں) تے ہندستان وچوں وی لنگدا اے۔ دریاۓ سندھ تبت، چین دی مانسرور جھیل توں تُردا اے تے جموں تے کشمیر دے علاقے لداخ توننگھدا اے ۔ اِتھے ایہدے نال زنسکر دریا رلدا اے ۔ بلتستان وچ ایہدے نال شیوک دریا رلدا اے ۔ گلگت کول ایہدے نال دریائے گلگت رلدا اے ۔ اِتھے تک ایہ لہندے ول ای وگدا اے پر اگیوں ایہ دکھن ول منہ کردا اے تے نانگا پربت کولوں چلاس ول مڑدا اے۔ شاہراہ ریشم ایدے کنڈھیاں تے بشام تک ایہدے نال جاندی اے۔ راہ وچ کئی پہاڑی ندی نالے ایہدے نال رلدے نیں۔ اٹک کول ایہدے نال دریا ہرو تے دریاۓ دوڑ رلدے نیں۔ کالاباغ کول توں دریاۓ سوآں ایدے نال رلدا اے۔ ایہدے تھلے سرحد توں دریائے کرم تے دریائے گومل ایہدے نال رلدے نیں ۔ اگے جاکے ایہدے نال پنجاب دے وڈے دریا جہلم، چناب، راوی تے ستلج اکٹھے ہوکے رلدے نیں ۔ پنجاب وچوں ننگھن مگروں ایہ صوبا سندھ وچوں ہندا ہویا 3,180 کلومیٹر (1,980 میل) دا پینڈا کرن مگروں عرب سمندر وچ جا ڈگھدا اے ۔ سندھ دریا پاکستان دا سبھ توں وڈا اتے اہم دریا ہے ۔ دریائے سندھ دی شروعات تبت دی اک جھیل مانسروور ( جھیل مانسروور ) دے قریب ہے ۔ اسدے بعد دریا لداخ اتے گلگت بلتستان توں گزردا ہویا صوبہ خیبر پختونخواہ وچّ داخل ہندا ہے ۔ صوبہ خیبرپختونخوا وچّ اسنوں اباسین وی کہندے ہن جسدا مطلبّ ہے دریاواں دا باپ ۔ دریائے سندھ نوں شیر دریا وی کیہا جاندا ہے ۔ صوبہ خیبرپختونخواہ وچّ ندی پہاڑاں نال میداناں وچّ وچّ جواب آؤندا ہے اتے اسدے بعد صوبہ پنجاب اتے سندھ توں گزردا ہویا ٹھٹہ دے قریب بحیرہ عرب وچّ گردا ہے ۔ وکھ وکھ ستھاناں اتے اسدے چڑھدے معاون دریا ( دریائے جہلم , دریائے چناب , دریائے راوی , دریائے ستلج ) اس وچّ شامل ہندے رہندے ہن اس دریا دی لمبائی 3200 کلومیٹر ہے
| سندھ دریا | |
| اپوریماک ،اباسین ، مہران | |
 | |
| ماخذ | سینگے اتے غار دریاواں دا سنگم |
|---|---|
| - محل وقوع | مانسروور جھیل , تبت دا پٹھار, چین |
| دہانہ | سپت سندھو |
| - محل وقوع | سندھ, پاکستان |
| - بلندی | |
| لمبائی | 3,200 کلومیٹر (2,000 میل) لگبھگ |
| طاس | 1,165,000 ک م٢ (450,000 مربع میل) لگبھگ |
| نکاس | |
| - اوسط | سانچہ:Unit discharge لگبھگ |
سومالکھو
سندھ پاکستان دا سبھ توں وڈا دریا ہے۔ تبت دے مانسروور دے نزدیک سینگے کھبب (Senge Khabab) ناں دا جلدھارا سندھُو دریا دا سروت تھاں ہے۔ اس دریا دی لمائی اکثر 2880 کلومیٹر ہے۔ اتھوں ایہہ دریا تبت اتے کشمیر دے وچّ وگدا ہے۔ ننگا پہاڑ دے اتلے حصے توں گھم کے ایہہ دکھن لہندے وچّ پاکستان دے وچوں گزردا ہے اتے پھر جاکے عرب سمندر وچّ ملدا ہے۔ اس دریا دا زیادہتر حصہ پاکستان وچّ وگدا ہے۔ سندھ دے پنج معاون دریا ہن۔ ایہناں دے نام ہن: وتستا(جہلم دریا)، چندربھاگا(چناب)، ایراوتی(راوی)، ویاس (بیاس)اتے ستلج۔ ایہناں وچوں ستلج سبھ توں وڈا ہے۔ ستلج دریا اتے بنے بھاکھڑا ننگل ڈیم نال آبپاشی اتے بجلی پیداوار نوں بہت مدد ملی ہے۔ اسدی وجہ توں پنجاب ،بھارت اتے ہماچل پردیش وچّ کھیتی - باڑی نے اتھے دا چہرہ ہی بدل دتا ہے ۔ وتستا (جیہلم) دریا دے کنڈھے جموں اتے کشمیر دا راجگڑھ سرینگر واقع ہے۔
| دریائے سندھ | |
|---|---|
| آغاز | جھیل مانسرور |
| دہانہ | بحیرہ عرب |
| میدان ممالک | چین، بھارت، پاکستان |
| لمبائی | 3200 کلومیٹر (1988 میل) |
| منبع کی بلندی | 4556 میٹر |
| دہانہ کی بلندی | 0 میٹر |
جان پہچانلکھو
سندھ دریا اتلے برصغیر دے تنّ وڈے دریاواں وچوں اک ہن ۔ اسدی شروعات برہد ہمالہ وچّ کیلاش پربت توں 62.5 میل شمال وچّ سینگے کھبب دے سروتاں وچّ ہے ۔ اپنے سومے توں نکلکے تبتی پٹھار دی چوڑی گھاٹی وچوں ہوکے ، کشمیر دی سرحد نوں پارکر ، دکھن لہندے وچّ پاکستان دے صوبہ پنجاب تے سندھ وچّ وگدا ہوئیا ، کراچی دے دکھن وچّ عرب سمندر وچّ ڈگدا ہے ۔ اسدی پوری لمائی لگبھگّ 2,000 میل ہے ۔ بلتستان وچّ کھائتاشو پنڈ دے نیڑے ایہہ زنسکر سلسلے نوں پار کردے ہوئی 10,000 فٹّ توں زیادہ ڈونگھے مہاکھڈّ وچّ ، جو دنیا دے وڈے کھڈاں وچوں اک ہن ، وگدا ہے ۔ جتھے ایہہ گلگت دریا نال ملدا ہے ، اتھے اتے ایہہ وقر بناؤندا ہوئے دکھن لہندے دے ولّ جھک جاندا ہے ۔ اٹک وچّ ایہہ میدان وچّ پجّ کے کابل دریا نال ملدا ہے ۔ سندھ دریا پہلاں اپنے پرانے مہانے توں 70 میل چڑھدے وچّ واقع کچھّ دے رن وچّ ولین ہو جاندی سی ، اتے رن دے بھر جان نال دریا دا مہانا ہن لہندے دے ولّ کھسک گیا ہے ۔
جہلم دریا , چناب , راوی , بیاس اتے ستلج سندھ دریا دے پرمکھ معاون دریا ہن ۔ ایہناں دے علاوہ گلگت دریا , کابل دریا , سوات دریا , کرم دریا , ٹوچی دریا , گومل دریا , زنسکر دریا وغیرہ ہور معاون دریا ہن ۔ مارچ وچّ ہم دے کھرن دے کارن اسوچّ اچانک بھیانک ہڑ آ جاندا ہے ۔ برسات وچّ مانسون دے کارن پانی دی پدھر اچی رہندی ہے ۔ اتے ستمبر وچّ پانی پدھر نیویں ہو جاندی ہے اتے ٹھنڈ بھر نیویں ہی رہندی ہے ۔ ستلج اتے سندھ دے سنگم دے کول سندھ دا پانی وڈے پیمانے اتے آبپاشی لئی استعمال ہندا ہے ۔ سنّ 1932 وچّ سکھر وچّ سندھ ندی اتے لائڈ بنھ بنیا ہے جسدے نال 50 لکھ ایکڑ زمین دی آپباشی کیتی جاندی ہے ۔ جتھے وی سندھ دریا دا پانی سنچائی لئی مہیا ہے ، اتھے کنک دی کھیتی دا تھاں پرمکھ ہے اتے اسدے علاوہ کپاس اتے ہور اناجاں دی وی کھیتی ہندی ہے اتے ڈھوراں لئی چراگاہ ہن ۔ حیدرآباد ( سندھ ) دے اگے دریا 3,00 مربع میل دا ڈیلٹا بناؤندا ہے ۔ غار اتے دریا دے رستہ تبدیلی کرن دے کارن دریا وچّ بحری آواجائی خطرناک ہے ۔
ہور ناںلکھو
صوبہ سرحد چ اسدا پشتو ناں اباسین اے جسدا مطلب دریاواں دا باپ اے تے سندھ چ اسنوں مہران وی آکھیا جاندا اے ۔ تے اسنوں شیر دریا وی کہندے نیں
وکھری آبی حیاتلکھو
اندھی ڈولفنلکھو
دریاۓ سندھ چ انھی ڈولفن مچھی پائی جاندی اے ۔ اسنوں سوسو آکھیا جاندا اے ۔ اسدا اک مقامی نام بلھن وی ہے ۔ڈولفن دی ایہہ نسل دنیا بھر چ نایاب اے تے قدرتی طور تے انھی ہندی اے تے آواز دی مدد نال رستہ لبھدی اے ۔ اس دی آبادی چ اضافے تے اسدے جیون چ آن والیاں دشواریاں نوں دور کرن لئی کوششیاں ہو رہیاں اے ۔
سندھُو دی شبد نرکتیلکھو
سنسکرت وچّ سندھُو شبد دے دو مکھ مطلب ہن -
# سندھُو دریا دا نام، جو لداخ اتے پاکستان وچوں وگدا ہے۔ # کوئی وی دریا جاں سمندر۔
بولی ماہر مندے ہن کہ ہند آریہ بولیاں دی /س/ دھنی (آواز) ایرانی بولیاں دی /ہ/ وچّ لگپگ ہمیشہ بدل جاندی ہے۔ اس لئی سپت سندھو] اویستا بولی (پارسیاں دی دھرمبھاشا) وچّ جاکے ہپت ہندو وچّ تبدیل ہو گیا جس توں بھارت دا نام ہند اتے ہندوستان پیا۔ [1] ایہی اگے پرانی یونانی وچّ "انڈوس" (Ἰνδός) بن گیا جسدا رومنی روپ انڈوس ("Indus") ہے جس توں بھارت لئی انگریزی وچّ انڈیا نام دا پرچلن ہویا۔
ویروا-ورننالکھو
سندھو (Indus) دریا اتری بھارت دے تنّ وڈے دریاواں وچوں اک ہے۔ اسدا مول ہمالہ وچّ مانسروور توں 62.5 میل شمال وچّ سینگے کھبب دے سروتاں وچّ ہے۔ اپنے سروت توں نکلکے تبتی پٹھار دی چوڑی گھاٹی وچوں ہوکے، کشمیر دی سیما نوں پار کر، دکھن پچھم وچّ پاکستان دے ریگستان اتے سینجو بھوبھاگ وچّ وگدا ہویا، کراچی دے دکھن وچّ عرب سمندر وچّ ڈگدا ہے۔ اسدی پوری لمائی لگبھگّ 2,000 میل ہے۔ بلتستان (Baltistan) وچّ کھائتاشو (Khaitassho) گرام دے نیڑے ایہہ زنسکار شرینی نوں پار کردا ہویا 10,000 فٹّ توں زیادہ ڈونگھی مہاکھڈّ وچّ، جو سنسار دیاں وڈیاں کھڈاں وچوں اک ہے، وگدا ہے۔ جتھے ایہہ گلگٹ دریا نال ملدا ہے، اتھے ایہہ وقر بناؤندا ہویا دکھن پچھم دے ولّ جھک جاندا ہے۔ اٹک وچّ ایہہ میدان وچّ پجّ کے قابل دریا نال ملدا ہے۔ سندھ دریا پہلاں اپنے ورتمان مہانے توں 70 میل پورب وچّ ستھت کچھّ دے رن وچّ ولین ہو جاندا سی، پر رن دے بھر جان نال دریا دا مہانا ہن پچھم دے ولّ کھسک گیا ہے۔ جیہلم، چناب، راوی، بیاس اتے ستلج سندھ دریا دے پرمکھ سہائک دریا ہن۔ ایہناں دے علاوہ گلگت، کابل، سوات، کرم، ٹوچی، گومل، سنگر وغیرہ ہور معاون دریا ہن۔ مارچ وچّ برف دے کھرن دے کارن اس وچّ اچانک بھیانک ہڑ آ جاندا ہے۔ ورکھا وچّ مانسون دے کارن پانی دا پدھر اچا رہندا ہے۔ پر ستمبر وچّ پانی دا پدھر نیواں ہو جاندا ہے اتے سیال بھر نیواں ہی رہندا ہے۔ ستلج اتے سندھ دے سنگم دے کول سندھ دا پانی وڈے پیمانے اتے سنچائی لئی پریکت ہندا ہے۔ 1932 وچّ سکھر وچّ سندھ دریا اتے لائڈ بنھ بنیا ہے جسدے دوارا 50 لکھ اےکڑ بھومی دی سنچائی کیتی جاندی ہے۔ جتھے وی سندھ دریا دا پانی سنچائی لئی مہیا ہے، اتھے کنک دی کھیتی دا ستھان پرمکھ ہے اتے اسدے علاوہ کپاہ اتے ہور اناجاں دی وی کھیتی ہندی ہے اتے ڈنگراں لئی چراگاہاں ہن۔ حیدرآباد ،سندھ دے اگے دریا 300 مربع میل دا ڈیلٹا بناؤندا ہے۔
دریائے سندھ دے تنّ میدانلکھو
دریائے سندھ دے تنّ میدان پرسدھ ہن :
( 1 ) دریائے سندھ دا اپرلے میدان ( 2 ) دریائے سندھ دا نیواں میدان ( 3 ) دریائی سندھ دا ڈیلٹائی میدان
( 1 ) دریائے سندھ دا اپرلے میدان : دریائے سندھ اٹک دے ستھان اتے صوبہ پنجاب وچّ داخل ہندا ہے اٹک توں مٹھن کوٹ دا علاقہ دریائے سندھ دا اُپرلا میدان کہاندا ہے ایہہ میدان بہت سنچائی-یوگچائی ہے ۔ ہر پرکار دے پھل , سبزیاں فصلاں اتے جنگل اتھے پائے جاندے ہن ۔ میانوالے , بھکر , ڈیرہ اسماعیل خان توں گزرتا ہوایا ندی پنجند ( مٹھن نوں ٹ ) دے ستھان اتے صوبہ سندھ وچّ داخل ہو جاندا ہے ۔ دریائے سندھ دا اپرلے میدان دوآباں وچّ شامل ہن ۔ دو دریاواں دی وچکارلی زمین نوں دوآبہ کہندے ہن ۔ دریائے سندھ دے اپرلے میدان دے دوآبے درج زیل ہے :
1 [[باری دوآب[[ : دریائے ستلج اتے دریائے راوی دا وچکار دا کھیتر باری دوآب کہاندا ہے ۔ ایہہ پنجاب دے شہر لاہور , کسور , ساہیوال اتے ملتان وچّ ستھت ہے ۔ نہری نظام اتے ٹیوب ویلاں دی وجا کرکے اتھے فصلاں کھیتی کیتی جاندی ہن ۔
2 رچنا دوآب : دریائے چناب اتے دریائے راوی دا وچکار علاقہ رچنا دوآب کہاندا ہے ۔ ایہہ پنجاب دے شہر سیالکوٹ گوجرانوالہ , شیخوپورہ اتے فیصل آباد وچّ واقع ہے ۔ اتھے چاول , گنا , کپاس گندم , سورج مکھی , تماکھو دی فصلاں کھیتی کیتی جاندی ہن ۔
3 چج دوآب : دریائے چناب اتے دریائیجہلم دا وچکار دا کھیتر چج دوآب کہاندا ہے ۔ ایہہ پنجاب دے شہر جھنگ , گجرات اتے سرگودھا وچّ واقع ہے ۔ اتھے چاول , گنا , کپاس گندم دی فصلاں کھیتی کیتی جاندی ہن ۔ مالٹے دی پیداوار دے لئی ایہہ علامہ بین الاقوامی پرسدھی رکھدا ہے ۔
4 سندھ ساگر دوآب : دریائے سندھ اتے دریائے جہلم دا انامکا علاقہ سندھ ساگر دوآب کہاندا ہے ۔ ایہہ پنجاب دے شہر خوشاب , میانوالی بھکر اتے مظفرگڑھ وچّ واقع ہے ۔ اتھے چاول , گنا , کپاس گندم دی فصلاں کھیتی کیتی جاندی ہن ۔ چنے دی اتپتی دے لئی ایہہ علاقہ دیش بھر وچّ پرسدھی رکھدا ہے ۔
بار : ہر سال ندی دے پانی وچّ تیزی اتے ہڑ آؤندی ہے جسدے کارن کجھ ستھان اچّ ہو جاندے ہن اوہناں ستھان نوں وار کہندے ہاں ایہہ دریاواں دی لیائی ہوئی زرخیزمٹی توں بنے ہندے ہن اس لئی ایہہ دھرتی اپجاؤ ہندیاں ہن ، دریائے سندھ دا اپرلے میدان ہیٹھاں دتے باراں دے قابیل ہن :
1نیلی بار : ساہیوال اتے ملتان دا علاقہ نیلی وار کہاندا ہے ، اتھے چاول , گنا , کپاس گندم دی فصلاں کھیتی کیتی جاندی ہن ۔ نیلی ، راوی اتے ساہیوال نسل دی مجھاں دے لئی ایہہ علاقہ دیس بھر وچّ پرسدھی رکھدا ہے ۔
2 ساندل بار : سانگلا ہل , چینیوٹ , اتے شاہ کوٹ دا علاقہ ساندل بار کہاندا ہے ، اتھے چاول , گنا , کپاس گندم دی فصلاں ، سبزیاں اتے پھل کھیتی کیتے جاندے ہن ۔
3 کیرانہ بار : اس دے علاقے وچّ ضلعے سرگودھا اتے ضلعے جھنگ دے علاقے شامل ہن ۔ ایہہ دریائے چناب اتے دریائے جہلم دی گزرگاہ اتے ہے
4 گنجی بار : دریائے ستلج اتے دریائے بیاس دے علاقے نوں کہندے ہن ۔ اس علاقے وچّ بہاولنگر اتے چشتیاں آؤندے ہن ۔
( 2 ) دریائے سندھ دا نیواں میدان : دریائے سندھ صوبہ پنجاب توں گزرتا ہویا مٹھن کوٹ دے تھاں اتے صوبے سندھ وچّ داخل ہندا ہے ۔ اتھوں ٹھٹھہ تکّ دریائے سندھ دے چوڑائی بہت زیادہ اتے گہرائی گھٹّ اتے بہاء وچّ سستی آ جاندی ہے ۔ ایہہ ٹھٹھہ دے تھاں اتے بحیرہ عرب وچّ داخل ہو جاندا ہے ۔ ہڑ دے دناں وچّ علاقہ نشیناں نوں بہت سمسیا اتے اوکھیائی دا سامنا کرنا پیندا ہے انگنت فصلاں , پھل داردرخت ، سبزیاں تباہ ہو جاندی ہے اتے منکھ اتے جانور موت دے گھاٹ اتر جاندے ہن ۔ ہڑ توں بچاو دے لئی بہت سارے تھاواں اتے سرکھیا بند تعمیر کیتے گئے ہن ۔ ہڑ دے کارن ایہہ دریا کئی تھاواں اتے اپنا رستہ بدل لیندا ہے ۔ آب پاشی دی ضرورتاں دے مدنظر اس میدان وچّ بیراج تعمیر کیتے گئے ہن ، اداہرن لئی گدو بیراج , سکھر بیراج , غلام محمد بیراج وغیرہ۔
( 3 ) دریائے سندھ دا ڈیلٹائی میدان : دریائے سندھ صوبہ پنجاب اتے صوبہ سندھ توں گزرتا ہویا ٹھٹھہ دے تھاں اتے ڈیلٹا بناؤندا ہے اتھے ایہہ دریا وکھ وکھ شاخاں وچّ ونڈ ہوکے بحیرہ عرب وچّ شامل ہو جاندا ہے بارش دی کمی اتے نہری نظام دے نا ہون دے کارن ایہہ علاقہ ویران اتے بنجر ہے اتھے دلدل دے کارن کھیتی باڑی ممکن نہیں ۔ روجھاڑیاں اتے تمر دے جنگل پائے جاندے نیں تے اتھے دے لوکاں دا سبھ توں وڈا پیشہ پسوپالن ہے ۔
جھیلاںلکھو
جھیلاں : دریائے سندھ دے نیویں میدان وچّ جھیلاں وی پائیاں جاندیاں ہن اداہرن لئی منچھر جھیل , کینجھر جھیل اتے کالری جھیل । ایہہ جھیلاں صحتَ افزا مقام بن چکیاں ہن لوک اتھے سیر وتفریح دے لئی آؤندے ہن ۔
وادی سندھ دی رہتللکھو
وادی سندھ دی رہتل (٣٣٠٠ ١٧٠٠ ق م) دنیا دیاں پرانیاں دریائی داوی رہتلاں وچوں اک پرمکھ رہتل سی۔
گيلريلکھو
ہور ویکھولکھو
حوالےلکھو
- ↑ اویستا]]: ویندیداد، پھرگرد 1.18