پنجابی

پنجابی
Punjabi / ਪੰਜਾਬੀ

بولݨ والے دیس:	پاکستان، ھندستان، برطانیہ، کینیڈا، آسٹریلیا، سعودی عرب، تے امریکہ
بولݨ والے:	11 کروڑ لوک
بولی ٹبر:	ہند آریا‌ئی بولیاں
لپی:	شاہ مکھی، گرمکھی دیوناگری
دنیا وچ نمبر:	10 واں
پنجابی بولݨ والےدیس
90,000,000:	پاکستان ·
1,700,000:	برطانیہ ·
800,000:	کینیڈا ·
30,000,000:	ھندستان ·
640,000:	امریکہ ·
60000:	ملائشیا ·
50,000:	آسٹریلیا ·
75,000:	جپان ·
260,000:	ہانگ کانگ ·
600000:	سعودی عرب ·
34000:	سنگاپور ·
117000:	میانمر ·
مت
70٪:	مسلمان ·
20٪:	سکھ ·
10٪:	ہندو ·
1٪:	سعائی ·

پنجابی (گرمکھی ਪੰਜਾਬੀ، دیوناگری पंजाबी، انگریزی Punjabi) ہند یورپی بولیاں دے ٹبر دی اک بولی اے۔ پنجاب ایہدا اصل دیس اے۔ پشاور توں دلی، مظفرآباد ازاد کشمیر توں رحیم یار خان تک ایہ عام بولی تے سمجھی جاندی اے۔ پنجاب توں باہر پاکستان دے دوجے تھانواں وچ ایہنوں بولن تے سمجھن والے کافی لوک نیں۔ پاکستان توں باہر پنجابی ہندستان، برطانیہ، کینیڈا، سعودی عرب، متحدہ عرب امارات ،امریکہ تے ہور کئی دیساں وچ بولی جاندی اے۔ پاکستان وچ ایہہ سب توں زیادہ بولی جان والی بولی اے تے برطانیہ وچ اس دا نمبر دوجا اے۔ تے ہندستان وچ ایہدا نمر 11واں اے تے پورے دکھنی ایشیاء وچ ایہہ تیجے نمبر تے آندی اے۔ ایدے وچ 175000 دے نیڑے شبد نیں۔ ایدے بولن والے 11 کروڑ توں ودھ نیں انج اے دنیا دیاں وڈیاں بولیاں وچ آوندی اے۔

پنجابی /pʌnˈdʒɑːbi/ (شاہمکھی: ‎پنجابی‎) (گورمکھی: ਪੰਜਾਬੀ) پنجاب دی بولی، جس نوں پنجاب خطے دے وسنیک جاں متعلق لوک بولدے ہن۔^[1] ایہہ بولیاں دے ہند-یورپی پروار وچوں ہند-ایرانی پروار نال تعلق رکھدی اے۔ ایہہ پنجابیاں دی ماں بولی اے اتے سکھ مت دی مذہبی بولی وی اے، جس وچ گرو گرنتھ صاحب دی رچنا کیتی گئی اے۔ ایہہ دنیا اتے خاص کر دکھنی ایشیا دے اُگھے بھنگڑا سنگیت دی بولی اے۔ پاکستان وچ ایہہ سبھ توں ودھ بولی جان والی بولی اے۔

اس توں بناں شبد "پنجابی" نوں پنجاب نال متعلق کسے وی چیز لئی ورتیا جاندا اے جویں کہ پنجابی بولن والیاں اتے پنجاب خطے دے رہن والیاں نوں پنجابی ہی کیہا جاندا اے۔

جغرافیائی پھیلاؤلکھو

"ایتھنولوگ" 2005 (بولیاں نال متعلق اک انسائکلوپیڈیا) مطابق پنجابی نوں 8.8 کروڑ لوک بولدے ہن، جس نال پنجابی سمچی دنیا وچ سبھ توں ودھ بولی جان والی دسویں بولی اے۔ 2008 وچّ پاکستان دی مردمشماری مطابق پاکستان وچّ 76,334,300 لوک پنجابی بولدے ہن اتے 2001 وچّ بھارتی مردمشماری مطابق بھارت وچ 29,102,477 لوک پنجابی بولدے ہن۔

اس دیاں دو مکھ ذیلی-بولیاں ہن- چڑھدی پنجابی اتے لہندی پنجابی۔ لیہندی پنجابی، چڑھدی پنجابی اتے لہندی پہاڑی بولیاں نوں ملا کے پنجابی اپنے سر-سائنس کر کے اجوکی ہند-یورپی بولیاں دے پروار وچوں سبھ توں وکھری بولی جاپدی اے۔ پنجابی دیاں کئی ذیلی-بولیاں ہن، پر ماجھی نوں سبھ توں امیر ذیلی-بولی منیا جاندا اے۔ ایہہ اپ-بولی پرانے پنجاب دے ماجھا خطے وچ بولی جاندی اے جس دا مرکز اجوکے امرتسر اتے لاہور وچ اے۔ اس ذیلی-بولی دی ورتوں پنجابی دیاں کتاباں لکھن وچّ ہندی اے۔

ایہہ بھارتی اتے پاکستانی پنجاب صوبے دی سرکاری بولی اے اتے نیڑلے صوبیاں جویں کہ ہریانہ، ہماچل پردیش اتے دلی وغیرہ وچ وی بولی جاندی اے۔ پنجابی نوں ہریانہ اتے دلی وچ دوجی اتے تیجی بولی دا درجہ حاصل اے۔

پاکستانلکھو

پنجابی زیادہتر پاکستان وچ بولی جاندی اے اتے ایہہ پاکستانی پنجاب دی صوبائی بولی اے۔ پاکستان دے 44.15% لوک پنجابی نوں ماں بولی دے وجوں بولدے ہن اتے 70.0% لوک پنجابی بولی نوں پہلی، دوسری اتے کجھ تیسری بولی وجوں بولدے ہن۔ لاہور، جو کہ پاکستان پنجاب دا راجگڑھ اے، وچ سبھ توں زیادہ لوک پنجابی بولدے ہن۔ لاہور دی 86% آبادی اتے اسلام آباد دی 71% آبادی پنجابی نوں ماں بولی وجوں بولدی اے۔ تیسرا تھاں فیصل آباد دا آؤندا اے جتھے 76% لوک پنجابی بولدے ہن۔ کراچی وچ وی کافی زیادہ لوک پنجابی بولی بولدے ہن۔

**مردمشماری دی بنیاد تے پاکستان وچ پنجابی بولن والیاں دی گنتی**^[2]
سال	پاکستان دی آبادی	قیصد	پنجابی بولن والے
1951	33,740,167	57.08%	22,632,905
1961	42,880,378	56.39%	28,468,282
1972	65,309,340	56.11%	43,176,004
1981	84,253,644	48.17%	40,584,980
1998	132,352,279	44.15%	58,433,431

**مردمشماری دی بنیاد تے پاکستانی صوبےآں وچ پنجابی بولن والیاں دی گنتی (2008)**
تھاں	بلاک	پنجابی بولن والے	فیصد
–	پاکستان	106,335,300	60%
1	پنجاب	70,671,704	75.23%
2	سندھ	4,592,261	10%
3	اسلام آباد راجگڑھ	1,343,625	71.66%
4	خیبر پختونخواہ	7,396,085	21%
5	بلوچستان	318,745	2.52%

پنجابی پاکستان وچ سبھ توں زیادہ بولی جاݨ والی بولی اے ۔ایہہ 60 فیصد پاکستانیاں دی ماں بولی جد کہ 70 فیصد پاکستانی ایہنوں بولݨا جاݨدے نیں۔ پنجابی دیوکھو وکھ لہجے نیں ۔ ویہہ اک دوجے نال ملدے جلدے نیں تے۔ پنجاب دے نال اے پورے ازاد کشمیر چ بولی تے سمجی جاندی اے۔ ایس توں وکھ ہندستان دی صرف 3 فیصد آبادی پنجابی بولدی اے ، پر پنجابی نوں بھارت دے صوبہ پنجاب وچ سرکاری بولی تے دلی تے ہریانہ وچ دوجی بولی دا درجہ اے۔

پنجابی, انگریزدے آوݨ تے ہندستان تے مل مارن توں پہلاں، دلی توں لے کے پشاور تک پھیلے ہوئے پنجاب وچ لہجے دے نکے نکے فرقاں نال بولی جاݨ والی بولی سی ۔ 1901ء وچ انگریزاں نے اوس ویلے دے پنجاب دے اتلے لہندے پاسے نوں کٹ کے صوبہ سرحد بݨا دتا تے فیر 1947ء وچ رہندا پنجاب وی 2 ٹوٹیاں: چڑھدے پنجاب تے لہندے پنجاب وچ ونڈیا گیا ۔ 1960ء وچ اس چڑھدے یا بعارتی پنجاب دے وی 3 ٹوٹے کرکے ہماچل پردیش ، ہریانہ تے پنجاب وچ ونڈ دتا گیا۔ ااینج پنجابی وی ونڈی گئی تے سیاسی فیدے لئی ایس نُوں ہماچل پردیش وچ ہندی دا اک لہجہ دسیا گیا جدوں کہ ہماچل پردیش وچ بولی جان والی بولی پنجابی دا کانگڑی لہجہ اے ۔

اس ویلے پنجابی پاکستان دے صوبہ پنجاب وچ لہجے دے معمولی فرق نال تے صوبہ سرحد وچ کوہاٹ ، بنوں تے پشاور دے آل دوالے ( ہندکو دے ناں نال ) ڈیرہ اسماعیل خان وچ (ڈیری دے ناں نال ) تے ایبٹ آباد ، ہری پور تے ہزارہ ڈویژن دے دوجے تھاواں وچ ( ہندکو دے ناں نال )) ، ازاد کشمیر دے تھاواں وچ ( پہاڑی تے گوجری دے ناں نال ) تے سندھ دے پنجاب نال لگدے علاقیاں وچ تے ہندستان وچ پنجاپ ، ہماچل پردیش ، ہریانہ دے کافی علاقیاں وچ دلی تے راجستھان دے پنجاب نال لگدے ضلعاں تے مقبوضہ جموں تے کشمیر وچ جموں دے ضلعاں وچ بولی جاندی اے ۔ ایس دے علاوہ امریکہ ، کینیڈا ، آسٹریلیا تے برطانیہ وچ اقلیتی زبان دے طور تے بولی جاندی اے ۔

بھارتلکھو

بھارت وچّ 30 ملین (3 کروڑ) لوک پنجابی بولی نوں ماں بولی اتے پہلی، دوجی جاں تیسری بولی وجوں بولدے ہن۔ پنجابی بولی بھارتی صوبےآں پنجاب، ہریانہ اتے دلی دی مکھ بولی اے۔ شمالی بھارت وچ امبالہ، لدھیانہ، امرتسر، چنڈیگڑھ، جالندھر اتے دلی پرمکھ شہری علاقے ہن، جتھے پنجابی بولی جاندی اے۔

**مردمشماری دی بنیاد تے بھارت وچّ پنجابی بولن والیاں دی گنتی**
سال	بھارت دی آبادی	بھارت وچّ پنجابی بولن والے	فیصدی
1971	548,159,652	14,108,443	2.57%
1981	665,287,849	19,611,199	2.95%
1991	838,583,988	23,378,744	2.79%
2001	1,028,610,328	29,102,477	2.83%
2011	1,210,193,422	33,038,280	2.73%

ولکھنتالکھو

پنجابی دی اک خاص گلّ جو اسنوں دوجیاں انڈو-یورپی اتے بھارتی بولیاں توں اڈّ کردی اے، اوہ اے اس دا سراتمک ہونا۔ پنجابی وچّ پنج سر دھنیاں /گھ/، /جھ/، /ڈھ/، /دھ/، /بھ/ ہن۔ اس توں علاوہ /ہ/ دھنی وی شبد وچّ اپنے تھاں مطابق سر وچّ بدل جاندی اے۔ شبداں دی مڈھلی حالت وچّ /گھ،جھ،ڈھ،دھ،بھ/ دھنیاں نیویں سر دا اچارن کردیاں ہن۔ اس حالت وچّ /ک،چ،ٹ،ت،پ/ وچّ روپانترت ہو کے، نال دی نال سۉر تے نیویں سر نوں ظاہر کردیاں ہن۔ اداہرن دے طور تے جدوں /گھ/ دھنی شبد دے شرو وچّ آؤدیں اے تاں اس دی آواز /ک/ دھنی دے نیڑے ہندی اے اتے اس نال اک ڈگدی سر دی ورتوں کیتی جاندی اے جویں 'گھوڑا' شبد وچّ /ک/ دھنی نال اک ڈگدی سر اے جس نال ایہہ /گھ/ دھنی بندی اے۔ اس طرحاں اس شبد دی IPA وچّ بناوٹ ""/kòɽa/"" ہوویگی۔ جیکر اسیں اس وچوں اس دی ڈگدی سر نوں ہٹا دئیے تاں اس دا اچار ""کوڑا" ہو جاویگا اتے جیکر اسیں /ک/ دھنی دے بعد چڑھدی سر دی ورتوں کریئے تاں اس دا اچارن ""کوہڑا"" ہو جاویگا۔ اس نوں IPA وچّ ""/kóɽa/"" لکھیا جاویگا۔ ٹھیک اسے طرحاں باقی دیاں چار دھنیاں نال وی ہندا اے۔ شبد دی انتلی حالت وچّ /گھ،جھ،ڈھ،دھ،بھ/ ترپیب مطابق /گ، ج، ڈ، ب، د/ وچّ تبدیل ہو کے نال لگدے اگلے سۉر اتے اچی سور سمیت اچاریاں جاندیاں ہن۔ جویں- /لابھ/۔

پنجابی تے مہان لوکلکھو

گرو نانک جی نے بانی لئی پنجابی بولی نوں چنیا۔ گورو نانک جی توں پہلاں بابا فرید نے وی بانی دی رچنا، ناتھاں، جوگیاں، بلھے شاہ، وارث شاہ، شاہ حسین، قادریار، شاہ محمد، دمودر وغیرہ شاعراں نے اپنی شاعری دا زریعہ پنجابی نوں بنایا۔ پروفیسر پورن سنگھ بھاویں انگریزی دے ودوان سن پر اوہناں نے پنجابی وچّ کھلھی شاعری رچ کے اتہاس سرجیا۔ پنجابی بولی دا دل انا وڈا اے کہ کشان، ہون، ترک، مغل، منگولاں وغیرہ دیاں بولیاں نوں وی پنجابی نے اپنے وچّ جذب کر کے اپنی نویکلی پچھان برقرار رکھی۔ پنجابی لوک گیت ساڈی مکمل پنجابیت دی ترجمانی کردے ہن۔ کتھا کہانیاں، واراں، قصے، جنگ نامے، کویتاواں، ماہیئے، ڈھولے، ٹپے، سٹھنیاں وغیرہ پنجابیت دا انمول خزانہ ہن۔ نانک سنگھ، گردیال سنگھ، سنت سنگھ سیکھوں، کرتار سنگھ دگل، کلونت سنگھ ورک، اجیت کور، دلیپ کور ٹوانا، امرتا پریتم، سرجیت پاتر، شو کمار بٹالوی، ہربھجن سنگھ، ڈاکٹر۔ ستندر سنگھ نور، سکھوندر امرت وغیرہ لکھاری اسے بولی صدقہ قومانتری مشہوری حاصل کر چکے ہن۔ پنجابی سنگیت تاں اج دن دگنی رات چوگنی ترقی کر رہا اے۔ اس نے پوری دنیاں نوں جھومن لا دتا اے۔ گرداس مان، کلدیپ مانک، ہنس راج ہنس، ماسٹر سلیم وغیرہ کسے جان-پچھان دے متھاج نہیں ہن۔ ایہہ پنجابی سنگیت دا عمل ہی اے کہ ایہہ بالیوڈّ وچّ وی پیر جما چکیا اے۔ ہندی فلماں وچّ نرول پنجابی گیت اتے کردار عامَویکھن-سنن نوں ملدے ہن جو پنجابیاں لئی مان دی گلّ اے۔

تریخلکھو

پنجابی دکھنی ایشیاء دیاں ہور بولیاں وانگوں اک ہند آریا‌ئی بولیاں اے۔ گیارویں صدی وچ پوری بولی بن کے اگے آوندی اے۔ پنجابی بولی دا مڈ اپبھرمش پراکرت توں ہوئیا اے ،اُنج ایس توں پَیھلاں ناتھ جوگیاں جِنھاں دا تعلق تھلرے طُبقے توں سی نالے اُنھاں اپنا سانجھ دا سنیھا پنجاب توں بنگال تیکر اپرایا سی اُنھاں نے سب توں پَیھلاں پنجابی وِچ کُجھ لِکھیا سی۔ بابا فرید الدین گنج شکر(1173-1266) نوں پنجابی دا پہلا شاعر منیا جاندا اے۔ تے مگروں بابا گرو نانک دا ناں آندا اے ۔ سکھاں دے 5ویں گرو ارجن دیو نے گرو گرنتھ صاحب لکھی ،ایہہ کتاب پنجابی دی گرمکھی لپی وچ لکھی گئی اے ۔ پندرہویں توں 19ویں صدی دے وشکار مسلمان صوفی بزرگاں نے پنجابی وچ بعوت لکھتاں لکھیاں۔ اینہاں بزرگاں وچ بابا بلھے شاہ دی شاعری کافیاں تے اے ۔ وارث شاہ نے ہیر رانجھے دا منظوم قصہ لکھ کے اس قصے نوں امر کردتا تے ایہہ ہن ھیر رانجھا دے بجائے ہیر وارث شاہ دے ناں توں مشہور اے۔ دوجے بزرگاں چ شاہ حسین ، سلطان باہو ۔ میاں محمد بخش تے خواجہ غلام فرید ھیگے نیں ۔ جنوری 1856 وچ پنجاب وچ اردو تے انگریزی لاگو کیتیاں گیاں۔

ہندستان دی ونڈ دا سب توں بوہتا نقصان پنجابی بولی نوں ہوئیا تے ایس دی ترقی تے بہت بُرا اثر پئیا۔ اک پاسے ہندو پنجابی جیہڑے کہ صدیاں توں پنجابی بولدے آرہے سن ہن ہندی نوں اپنی ماں بولی اکھوان لگے ایسے طرح مسلمان اردو نوں اپنی ماں بولی تون ود چاہن لگے۔ ایس دے نتارے وچ پاکستان وچ پنجابی نوں کسے وی قسم دی سرکاری حیثیت نئیں دتی گئی تے ہندستان وچ وی پنجابی نوں سرکاری حیثیت دین دی راہ وچ روڑے اٹکائے گئے ۔ پر ہن پنجابی چڑھدے پنجاب وچ سرکاری زبان اے ۔

پنجابی ہورناں ‍دکھنی ایشیائی بولیاں دی طرحاں ہی اک ہند-آریہ بولی اے۔

پنجابی نوں اوہناں سارے ملکاں وچّ وی گھٹّ-گنتی بولی دے طور اتے بولیا جاندا اے، جتھے وی پنجابی گئے ہن، جویں کہ انگلینڈ، امریکہ، آسٹریلیا اتے خاص کر کے کینیڈا، جتھے کہ پنجابی کینیڈا دی 2011 دی مردمشماری دے مطابق تیجی عام بولی جان والی بولی اے۔ ^[3] پنجابی سکھ مت دی مذہبی بولی وی اے، جس وچ گرو گرنتھ صاحب جی دی رچنا کیتی گئی اے۔ ایہہ بھنگڑا سنگیت دی بولی اے، جس نے دکھنی ایشیا اتے دنیا بھر وچّ چنگا نامنا کھٹیا اے۔

پنجابی سبھیاچار بھارت اتے پاکستان وچّ ہوئی 1947 عیسوی دی ونڈ کر کے متاثر ہویا۔ پنجابی بولی اتے سبھیاچار ونڈے ہوئے دیساں اتے مذہبی تعلقاں نوں آپس وچ جوڑدا اے۔

نویں پنجابی ووکیبولری ہور بولیاں، جویں ہندی، فارسی اتے انگریزی توں متاثر اے، ہور شمالی بھارتی بولیاں وانگ اس دا وی تور سنسکرت توں ہوئی اے۔ پنجابی دے کئی روپ ہن، جویں کہ لہندے پنجاب وچّ لہندا اتے سرائیکی تے چڑھدے پنجاب وچ ، ہندکو، ماجھی، پوٹھوہاری، پر ایہہ پنجابی دے ساہمنے نگونے جہے ہی ہن۔

جولائی، 1951 وچّ بھارت وچّ مردمشماری دا کم زوراں-شوراں نال چل رہا سی۔ اس ویلے پنجاب دا مہاشا پریس پنجابی ہندو دی ماں بولی بدلن لئی سارا ٹلّ لا رہا سی۔ ہندو-سکھاں وچّ پئی ونڈ دی لکیر نوں کالے رنگ نال بھرن لئی مہاشا پریس نے پوری کوشش کیتی اتے کامیابی وی حاصل کیتی۔ ہر سکھ نے پنجابی نوں اتے ہر ہندو نے ہندی نوں اپنی بولی لکھایا ۔

پنجابی بولی دیاں لپیاںلکھو

پنجابی بولی نوں لکھن لئی دو لپیاں ہن، جو کہ علاقہ اتے اس دے ذیلی بولی دے نال نال بولن والے دے علاقہ اتے وی انحصار کردا اے۔ بھارت تے ہور دیساں وچ بھارتی مول دے پنجابی اس نوں گورمکھی لپی وچ لکھدے ہن۔
پاکستان (لیہندے پنجاب وچّ) شاہ مکھی لپی دے روپ وچّ لکھیا جاندا اے۔ گورمکھی اتے شاہمکھی پنجابی نوں لکھن دے دو عام ڈھنگ ہن۔^[4]بھارتی اتے پاکستانی پنجابی بولن والے پنجابی بولی نوں بولاں راہیں سمجھ سکدے ہن، پر لپی دے روپ وچ نہیں۔

انگریزی وانگ ہی، پنجابی دنیا بھر وچ پھیل گئی اتے اس وانگ ہی اتھوں دے مقامی شبداں نال مل کے اپنی ترقی کیتی۔ حالانکہ بہت شبد ہندی-اردو اتے انگریزی توں آئے ہن، پر پنجابی وچ سپینی اتے ڈچ بولی توں وی شبد آئے ہن۔

پنجابی شبدلکھو

پنجابی صوفی شاعر

تھلے 10 سبھ توں بوہتے بولے جاݨ آلے پنجابی شبد دتے گئے نیں۔

نمبر	پنجابی شبد
1	دی
2	اے
3	دی
4	نوں
5	دا
6	تے
7	وچ
8	اتے
9	نیں
10	سی

پنجابی شبد پنڈھارلکھو

پنجابی شبد پنڈھار (Punjabi Vocabulary) پنجابی یونیورسٹی پٹیالہ دے حساب کتاب چ 1،70،000 توں اپر اے۔

پنجابی بولیاںلکھو

پنجابی بولیاں دا نقشہ

پنجابی دے بہت سارے لہجے نیں ۔ ماجھی نوں ٹکسالی منیا جاندا اے ۔ ایہہ لہجہ پاکستان وچ لہور، سیالکوٹ، قصور شیخوپورا ، گجرانوالہ تے ہندستان وچ امرتسر، گورداسپور تے ترن تارن دیاں ضلیعاں وچ بولیا جاندا اے ۔ ایس توں علاوہ ڈیروی ریاستی بلاسپوری چنبیالی کانگڑی جھنگوچی تھلوچی دھنی گھیبی چھاچھی جنڈالی چناوری پوٹھواری ہندکو ملتانی دوآبی پوادھی مالوی گوجری ڈوگری وغیرہ پنجابی لہجے نیں۔ پنجاب یونیورسٹی پٹیالہ نے پنجابی دیاں بولیاں دے اے ناں دسے نیں: ماجھی پوٹھواری ہندکو ملتانی دوآبی پوادھی مالوی گوجری ڈوگری۔تھلے ہر بولی نال اودا اک شعر دتا گیا اے۔

ماجھیلکھو

ماجھی نوں سٹینڈرڈ پنجابی سمجھیا جاندا اے۔ اے امرتسر ترن تارن گرداسپور لہور سیالکوٹ گجرانوالہ گجرات قصور چ بولی جاندی اے۔ انور مسعود دا اک شعر

ہووے پئی تقصیر کسے دی دکھ پیا کوئی جردا اے ۔ بھل چک ہوندی اکھیاں کولوں دل جرمانے بھردا اے

پوٹھواریلکھو

پوٹھواری بولی ضلع راولپنڈی دیاں دو تحصیلاں چ بولی جاندی اے۔ پوٹھواری دا اک شعر:

-ڈھول میرے دل جانی اکھیاں دی رشنائی - دل جانی دا جان دلے دی تدھ بن ہور نہ کوئی

ملتانیلکھو

ملتانی تھلویں پنجاب دی بولی اے۔ ایہدا ہک شعر:

وچ روہی دے رہندیاں نازک نازک جٹیاں - راتیں کرن شکار دلاں دے دنے ولوڑن مٹیاں

ہندکولکھو

ہندکو ہزارہ ج بولی جان الی بولی اے۔ اسدا ہک شعر:

اکھیاں دا اے تارہ مچ سوہنا - میرا دیس ہزارہ مچ سوہنا

چھاچھیلکھو

آپنا گراں ہووے - توتاں نی چھاں ہووے

وانے نی منجی اتے - سرے تلے بانہہ ہووے

آپنا گراں ہووے

پہاڑیلکھو

عاماں بے اخلاصاں کولوں پھل کسے نہ پایا - ککر تے انگور چڑھایا ہر گچھا زخمایا

گھیبیلکھو

دھنیلکھو

ڈیریلکھو

ڈیرہوالی یا ڈیری پنجابی دی اک بولی اے جیہڑی ڈیرہ اسماعیل خان ڈیرہ غازی خان تے راجنپور دیاں ضلعیاں چ بولی جاندی اے۔

پنجابی اخبارلکھو

پنجابی چ چھپن والا پہلا اخبار امرت پتریکا جہلم توں سی تے چھاپن والا بھولا ناتھ سی۔ پنجابی دربار لیلپور توں جوشوا فضل دین نے اخبار کڈیا۔پنجابی اخبار پاکستان تے بھارت دوویں دیساں چ شایا ھندے نے.

پنجابی بولیاں چ گیتلکھو

[1] لتا منگیشکر دی واز چ ڈوگری پنجابی گیت یو ٹیوب تے
[2] ثریا ملتانیکر دی واز چ ملتانی پنجابی گیت

ڈکشنریلکھو

جوڑلکھو

پنجابی ٹی وی چینللکھو

وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: Punjabi language

[5]
[6]
[7]
[8]رنجیت سنگھ

ہور پڑھولکھو

ہور ویکھولکھو

حوالےلکھو

↑ (اپریل 13, 1930) گر شبد رتناکر مہان کوش. Patiala: Languages Department of Punjab, پنجابی.
↑ http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/index.html
↑ "Punjabi-now-third-most-spoken-language-in-Canadas-parliament/articleshow/49639958.cmslurl=http://timesofindia.indiatimes.com/nri/us-canada-news/Punjabi-now-third-most-spoken-language-in-Canadas-parliament/articleshow/49639958.cms".
↑ اومنیگلوٹ سائیٹ ویکھیا 16/03/2014 نوں

دھالیوال، پریم پرکاش. (2006): سدھانتک بھاشا وگیان، مدان پبلیکیشنز

پنجابی دے لہجے
ماجی	ہندکو	ملتانی	مالوی	پودھی	دوآبی	پوٹھوہاری	ڈوگری	گوجری	کانگڑی	گھیبی	چھاچھی	دھنی	پہاڑی	ڈیری	ریاستی	جانگلی	کوہاٹی	جندالی	شاہ پوری