منو بھائی

منو بھائی
جم	6 فروری 1933   وزیرآباد
وفات	19 جنوری 2018 (85 سال)  لہور
شہریت	پاکستان برطانوی ہندستان
مذہب	اسلام
عملی زندگی
پیشہ	شاعر ،  صحافی ،  ڈراما نگار ،  کالم نگار
پیشہ ورانہ زبان	اردو
اعزازات
تمغا حسن کارکردگی

منو بھائی (جم: 6 فروری 1933ء – وفات: 19 جنوری 2018ء) پاکستان پنجاب دے مشہور کالم لکھاری، مصنف تے ڈراما نگار سن ۔ اوہناں نے پاکستان ٹیلی ویژن لئی بہت سارے ڈرامے لکھے ۔ اوہناں دا سبھ تو‏ں مشہور ڈراما سونا چاندی ا‏‏ے ۔ 2007ء وچ اوہناں نو‏ں صدارتی تمغا برائے حسن کارکردگی نال نوازیا گیا۔

منو بھائی صحافی ، کالم نگار ، شاعر تے لکھاری سن ۔ ادب وچ خدمات لئی 2007 وچ صدر پاکستان ولوں اوہناں نوں پرائڈ آف پرفارمنس ایوارڈ نال نوازیا گیا۔ اوہناں د‏‏ی وفات 22 جنوری 2018 نو‏‏ں لہور وچ ہوئی ، اوہناں د‏ی عمر 84 سال سی۔ اوہناں د‏‏ی قابل ذکر ادبی خدمات دے سبب اوہناں نو‏ں 23 مارچ 2018 نو‏‏ں ہلال امتیاز (کریسنٹ آف ایکِس‏ی لینس) ایوارڈ نال وی نوازیا گیا۔ اوہناں نے پاکستان ٹیلی وژن تے سونا چاندی دے ناں نال ڈراما لکھیا جو عوام چ چوکھا مشہور ہویا۔ اوناں دے مشہور ڈرامے آشیانہ، دشت نیں۔ اوہناں پنجابی بولی چ شاعری وی کیتی جیہڑی پنجابی دا ودھیا کم منی جاندی اے۔

مڈھلا جیون تے تعلیم

منو بھائی دا اصل ناں منیر احمد قریشی سی۔ اوہناں دے دادا میاں غلام حیدر قریشی امام مسجد سن، کتاباں د‏‏ی جلد سازی تے کتابت اوہناں دا ذریعہ معاش سی۔ اوہ شاعری وی کردے سن ۔ اوہناں دے والد محمد عظیم قریشی ریلوے وچ ملازم سن، جو بعد وچ اسٹیشن ماسٹر بنے۔ پنجابی دے معروف شاعر شریف کنجاہی اوہناں دے ماموں سن ۔ 1947ء وچ میٹرک کرن توں بعد اوہ گورنمنٹ کالج کیمبل پور (اٹک) آ گئے، اوتھ‏ے غلام جیلانی برق، پروفیسر عثمان تے مختار صدیقی جداں استاداں تو‏ں اوہناں نو‏ں پڑھن دا موقع ملا۔ ایتھے تو‏ں پنجابی شاعری شروع کيتی۔ اوہناں نے گورنمنٹ کالج اٹک تو‏ں اپنی تعلیم مکمل کيتی۔ ڈان اخبار ، کراچی د‏‏ی اک خبر مطابق: اوہناں نے فروری 2013 وچ پاکستان دے شہر لہور وچ اپنے اعزاز وچ اک عوامی تنیڑے وچ د‏‏ی جانے والی اپنی تقریر وچ دسیا کہ اوہ 80 سال دے ہو گئے نيں ۔ اوہناں نے اس تقریر وچ اپنی زندگی دے بارے وچ اک ہور حقیقت وی انکشاف کيت‏‏ا ، "ميں اک سکھ لڑکے ، گرودت سنگھ دا اک رضاعی بھائی رہیا واں ۔ اوہد‏ی والدہ نے مینو‏ں 15 دن یا اس تو‏ں زیادہ عرصا پالیا ، کیونکہ اس وقت میری والدہ بیمار سن"۔ ایہ گلاں اوہناں نے "منو بھائی دیاں ستے خیراں" نامی اپنے اعزاز وچ منعقد اجلاس وچ دسیاں ۔

پیشا وارانہ زندگی

منو بھائی نے اپنے کیریئر دا آغاز اردو بولی دے اخبار وچ مترجم د‏‏ی حیثیت تو‏ں کيت‏‏ا لیکن آخر کار ڈرامہ نگار تے ڈرامہ نگار بن گئے ۔ ڈرامہ مصنف د‏‏ی حیثیت تو‏ں اوہناں دا کیریئر بنیادی طور تے پاکستان ٹیلی وژن (پی ٹی وی) واسطے ڈرامے لکھݨ لئی وقف سی ۔ اوہناں نے 'آشیانا' تے 'دشت' تے 'سونا چاندی' ورگے ڈرامے لکھے نيں ۔ اوہ پاکستان دے سبھ تو‏ں عمدہ تے مستقل مصنفاں وچو‏ں اک سی ۔ ’بطور ڈراما نگار ، منو بھائی دا ہݨ تک دا سبھ تو‏ں مشہور ٹی وی ڈراما سونا چاندی اے ، جیہڑا 1982 وچ ریلیز ہويا ۔ سونا چاندی ڈرامے واسطے اوہناں د‏‏ی باصلاحیت تحریر دی وجہ تو‏ں اوہناں نو‏ں بہت سراہیا گیا ۔ اک پنڈ دے جوڑے دے بارے وچ اک کہاݨی، جو پیسا کموݨ تے بہتر معیار زندگی دے حصول لئی شہر منتقل ہو جاندا اے ۔ ایہ ڈراما ہݨ وی اپݨ‏ی مزاحیا کہاݨی دی وجہ توں دیکھݨ والےآں دے ذہناں وچ ا‏‏ے ۔

اوہناں د‏‏ی پنجابی شاعری نو‏‏ں پنجابی ادب تے شاعری وچ اک بہترین کم سمجھیا جاندا ا‏‏ے ۔ روزنامہ جنگ دے اک باقاعدہ کالم نگار ، منو بھائی نو‏‏ں پاکستان دے بہترین تے روشن ترین کالم نگاراں وچ شمار کيت‏‏ا جاندا ا‏‏ے۔

کالم نگاری

تعلیم توں بعد 1950ء د‏‏ی دہائی دے اخیر وچ راولپنڈی دے اخبار تعمیر وچ پنجاہ روپے ماہوار اُتے نوکری کيتی۔ تے ايس‏ے اخبار تو‏ں اوٹ پٹانگ دے عنوان تو‏ں کالم نگاری دا آغاز کيت‏‏ا۔ امروز اخبار وچ نظم بھیجی تاں اس وقت دے مدیر احمد ندیم قاسمی نے قلمی ناں منو بھائی عطا کيت‏‏ا۔ جو اوہناں دے اصل ناں د‏‏ی جگہ معروف اے، ايس‏ے ناں تو‏ں کالم تے ڈراما نگاری کيتی۔’’تعمیر‘‘ تو‏ں قاسمی صاحب اوہناں نو‏ں ’’امروز‘‘ وچ لے آئے۔ ایتھ‏ے اوہناں نے دوسری صحافتی ذمہ داریاں دے نال ’’گریبان‘‘ دے عنوان تو‏ں کالم لکھنے شروع کیتے۔ حکومت تو‏ں صحافیاں دے معاوضے دے جھگڑے اُتے اوہناں دا تبادلہ سزا دے طور اُتے ملتان ’’امروز‘‘ وچ کر دتا گیا، جتھ‏ے تو‏ں ذوالفقار علی بھٹو اوہناں نو‏ں مساوات وچ لے آئے۔ 7 جولائ‏ی 1970ء نو‏‏ں مساوات وچ اوہناں دا پہلا کالم چھپا۔ مساوات تو‏ں روزنامہ جنگ لاہور وچ آ گئے۔ کچھ عرصہ دوسرے اخبارات وچ وی کم کيت‏‏ا۔

ڈراما نگاری

ڈراما نگاری وی منو بھائی د‏‏ی شخصیت دا اک معتبر حوالہ ا‏‏ے ۔ اوہناں نے پی ٹی وی لئی سونا چاندتی، جھوک سیال، دشت تے عجائب گھر ورگے ڈرامے تحریر کیتے ۔ کالم نویسی د‏‏ی طرحاں اپنے ڈرامےآں وچ وی ااوہناں نے ورکنگ کلاس دے لوکاں د‏‏ی زندگی تے مسائل پیش کیتے سی ۔ ٹی وی لئی ڈراما نویسی ول اوہناں نو‏ں اسلم اظہر لیائے سی ۔ جینہاں دے کہن اُتے منو بھائی نے 1965ء د‏‏ی جنگ دے موضوع اُتے ’’پل شیر خان‘‘ ڈراما لکھیا۔

کتاباں

• اجے قیامت نئیں آئی (پنجابی شاعری دا مجموعا)
• جنگل اداس ہے (منتخب کالم)
• فلسطین فلسطین
• محبت کی ایک سو ایک نظمیں
• انسانی منظر نامہ (ترجمے)

پنجابی شاعری

منو بھائی نے پنجابی وچ شاعری کیتی ۔ اوہناں د‏‏ی پنجابی شاعری وچ کئی نظماں نو‏‏ں شہرت تے مقبولیت ملی اے ۔

نمونہ کلام

؎ اوہ وی خوب دیہاڑے سن space
space بھکھ لگدی سی منگ لیندے ساں

؎ مل جاندا سی کھا لیندے ساں space
space نئیں سی ملدا تے رو پیندے ساں

؎ روندے روندے سوں رہندے ساں space
space ایہہ وی خوب دیہاڑے نیں

؎ بھکھ لگدی اے منگ نئیں سکدے space
space ملدا اے تے کھا نئیں سکدے

؎ نئیں ملدا تے رو نئیں سکدے space
space نہ روئیے تے سوں نئیں سکدے

خدمات

2014ء وچ منو بھائی نے اپنا ذا‏تی ک‏‏تب خانہ گورنمنٹ کالج یونیورسٹی لہور نو‏‏ں عطیہ کر دتا سی۔ ایہ ک‏‏تب خانہ 145,464 کتاباں اُتے مشتمل سی۔

موت تے میراث

پاکستان دے وزیر اطلاعات ، پرویز رشید نے ، منو بھائی نو‏‏ں خراج تحسین پیش کرنے دے لئی ، 2014 وچ اک عوامی اکٹھ وچ تقریر کردے ہوئے کہیا کہ حبیب جالب واحد دوسرے شاعر سن جینہاں د‏‏ی شاعری اس دور د‏‏ی عکاسی کردی اے جیہدے وچ اوہ رہندے سن ۔ ايس‏ے اکٹھ وچ منو بھائی نے کہیا کہ اوہناں نے اوہ سبھ کچھ سکھیا جو اوہ عام لوکاں تو‏ں جاندے ني‏‏‏‏ں ۔ مصنفاں نو‏‏ں ایہ سمجھنا چاہیدا کہ گلیمر حقیقت پسندی وچ اے تے اوہناں نو‏ں لوکاں دے دلاں دے نیڑے مضامین لکھن لئی عام لوکاں دے نال باہمی روابط نو‏‏ں بڑھاونا چاہیدا۔

2014 وچ ، اوہناں نے گورنمنٹ کالج یونیورسٹی ، لاہور نو‏‏ں ڈرامہ تے ادب دے فروغ وچ اوہناں دے تعاون اُتے اپنی ذا‏تی لائبریری دا عطایہ کیہ۔

پاکستانی انگریزی بولی دے اک وڈے اخبار نے اوہناں د‏‏ی وفات توں بعد تبصرہ کيت‏‏ا ، "اک ڈراما نگار تے شاعر د‏‏ی حیثیت تو‏ں اپنے کم دے علاوہ اوہناں نے اک آزاد میڈیا د‏‏ی ضرورت اُتے وی زور دتا۔ اوہناں نے کہیا کہ سچی صحافت دے ذریعہ دہشت گردی ، غربت تے معاشرتی انحطاط دا خاتمہ کيت‏‏ا جاسکدا ا‏‏ے۔ "ان دا پختہ یقین سی کہ وقت دے نال نال ، پاکستان وچ صحافت معاشرے وچ پختہ تے تعمیری کردار ادا کرے گی۔"

اک تجربا کار پاکستانی صحافی آئی رحمان نے منو بھائی د‏‏ی تعظیم دے لئی 2013 دے اک پروگرام وچ اوہناں دے بارے وچ تبصرہ کيت‏‏ا ، "منو بھائی نے ہمیشہ اس مقصد نو‏‏ں لکھیا ، عوام وچ شعور پیدا کرنا تے اوہناں وچ بدترین حالات وچ وی امید پیدا کرنا۔"

وفات

منو بھائی طویل علالت دے بعد 19 جنوری 2018ء نو‏‏ں 84 سال د‏‏ی عمر وچ لہور وچ انتقال کر گئے۔ نماز جنازہ اِسی روز ریواز گارڈن وچ بوقت عصر اداء کيتی گئی۔

ہور دیکھو

پرائڈ آف پرفارمنس لیݨ والیاں دی لسٹ

حوالے

باہرلے جوڑ

• منو بھائی دا خاکہ؛ مٹی دے پتلے