دریاۓ راوی
دریاۓ راوی ہمالیہ وچوں نکلدا اے تے پنجاب وچ دریاۓ چناب نال مل جاندا اے۔ ایدی لمبائ 720 کلومیٹر اے۔ پنجاب چ دریاۓ سندھ تے اسدے معاون دریا جہلم ،چناب ،راوی تےستلج وگدے نیں ۔ دریائے راوی ضلع کانگڑہ ہماچل پردیش بھارت چوں درہ روتنگ توں نکلدا اے تے ساڈھے 4 سو میل لمبا اے ۔ لہندے پنجاب دا راجگھر لہور وی اس دریا دے کنڈے آباد اے ۔ دریائے راوی تے چناب دا درمیانی علاقہ رچنا دوآب کہلاندا اے ۔ دریائے راوی توں نکلن والیاں وڈیاں نہراں اپر باری دوآب تے لوئر باری دوآب نیں ۔ اپر باری دوآب مادھوپور بھارت توں نکلدی اے تے اسدی دی قصور شاخ پاکستانی علاقہ سیراب کردی اے تے لوئر باری دوآب ہیڈ بلوکی توں نکلدی اے تے اوکاڑہ ، ساہیوال ، خانیوال تے ملتان دے ضلعاں نوں سیراب کردی اے ۔ پنجاب دیاں 3 وڈیاں نہراں جہلم ، چناب تے راوی دریاواں توں نکلدیاں نیں تے ایہہ نہراں اپر جہلم ، اپر چناب تے لوئر باری دوآب نیں ۔ گنجی بار ، ملتان ، خانیوال ، ساہیوال تے اوکاڑہ دے ضلعاں نوں سیراب کرن واسطے راوی دا پانی کافی نئیں سی ، اس لئی اس کمی نوں پورا کرن واسطے دریائے چناب دا پانی نہر اپر چناب دے راہیں بلوکی دے مقام تے راوی چ پائیا گئیا ۔اس نال نہر لوئر چناب دا پانی گھٹ گئیا تے گوجرانوالہ ، شیخوپورہ ، فیصل آباد تے جھنگ دے ضلعے پانی دی کمی دا شکار ہوگئے ۔ ایہہ کمی پوری کرن واسطے نہر اپر جہلم دا پانی خنکی دے مقام تے دریاۓ چناب چ پاء دتا گئیا ۔ ساہیوال ملتان ، خانیوال ، اوکاڑہ ، جھنگ ، شیخوپورہ ، گوجرانوالہ تے فیصل آباد دے ضلعے اہناں تناں وڈیاں نہراں دے پانی نال ای سیراب ہندے نیں ، تے ایتھے اعلی قسم دی کنک ، جھونا تے نرما (امریکی کپاہ) پیدا ہندی اے ۔
| دریائے راوی | |
|---|---|
 دریائے راوی اپے نکلن دی تھاں تے | |
| ٹرنا | ضلع چمبہ ، ہماچل پردیش ، بھارت |
| انت | دریاۓ چناب |
| طاس دے دیس | پاکستان ، ہندستان |
| لمبائی | 720 کلومیٹر (450 میل) |
| رقبہ طاس | Afghanistan, India and Pakistan |
| دریائی نظام | سندھ طاس |
| کھبے معاون | ستلج تے بیاس |
| سجے معاون | چناب ، جہلم تے دریاۓ سندھ |
اہمیتلکھو
پنجاب پنج دریاواں دی ہی نہیں سگوں برصغیر دی اہم تہذیب دا ناں اے۔ پنجاب دے پنجاں دریاواں وچوں لمبائی تے چوڑائی دے پکھ توں راوی بھاویں سبھ نالوں چھوٹا دریا اے، پر روحانی پکھوں اس دا کوئی ثانی نہیں۔ ہن راوی وچ پانی دی مقدار بہت گھٹ گئی اے، پر ماضی وچ پورے جوبن تے وگدا سی۔ اناج دی بھرپورتا صدقہ ہوئی خوش حالی اتے حیاتی دا سواد مانن دا تجربہ دیس واسیاں دے چہریاں اتے کھڑی لالی دے روپ وچ صاف وکھائی دندا اے۔ دریاواں نے پنجاب نوں ماں بولی پنجابی، صاف تے سوہنے پون پانی بخشے اتے کھلھی ڈلی زرخیز بھوں دتی۔ ایہناں نے سڈول سریر والیاں سورمیاں اتے وچارواناں نوں جم دتا۔ اتھے دنیا دی پہلی رہتل اسری۔ ایہو رہتل مشرق ول نوں پنجاب ہریانہ دے روپ وچ ودھی پھُلی۔
ناںلکھو
پنجاب دے تیجے دریا راوی کنڈھے کجھ قوماں نے وسیبا کیتا اتے آپو اپنیاں بولیاں وچ اس وگدے دریا دے کئی ناں رکھے۔ اس دے اتہاس ول نظر ماریئے تاں ویداں وچ راوی نوں پرشنی، سنسکرت وچ اراولی اتے آریئن نے ہائیڈروٹس کیہا اے۔ کئیاں نے اس نوں لاہور دریا دے ناں نال پکاریا اے۔ ودوان احمد غزالی اپنی کتاب وچ لکھدا اے کہ مڈھ قدیمیں جغرافیہ دان راوی نوں ہائیڈروٹس عرف پروٹس دے ناں نال پچھاندے ہن۔ مشہور اتہاسکار ٹالمی نے اس دریا نوں آڈرس کیہا اے۔ ‘آئین اکبری’ وچ اسے دریا لئی اراودی ناں ورتیا گیا اے۔ سنسکرت وچ راوی دریا نوں اراوتی کیہا جاندا اے۔ عرب جغرافیہ دان مسعودی اس دریا نوں ‘رائد’ کہندا اے۔ اس توں علاوہ ماضی وچ ساہیوال دے علاقہ وچ راوی ناں دی اک قوم وی آباد اے۔
دریا بارےلکھو
ڈاکٹر۔ عبدل اپنی لکھت ‘اردو انسائیکلوپیڈیا’ وچ راوی دی لمبائی چوڑائی اتے اس توں نکلن والیاں نہراں بارے ایوں جانکاری دندے ہن: ‘‘دریائے راوی ضلع کانگڑا وچ روہتانگ توں نکلتا اے تے ساڈھے چار سو میل لمبا اے۔ لاہور اس دریا تے واقعہ اے۔ دریائے راوی تے دریائے چناب دا درمیانی علاقہ دواب رچنا کہلاتا اے۔ دریائے راوی دیاں وڈیاں نہریں ایہ نیں۔ اپر باری دواب مادھوپور (بھارت) توں نکلدی اے ۔ اس دی قصور برانچ پاکستان نوں سیراب کردی اے۔ نہر لوئر باری دواب دے ہیڈورکس بلوکی وچ نیں۔ یہ نہر ضلع ملتان تے منٹگمری نوں سیراب کردی اے۔’’
روہتانگ درے دی اتری سمت تے سمندر پدھر توں 13،504 فٹ دی اچائی توں شروع ہو کے راوی دریا پیر پنجال اتے دھولدھار دیاں ہمالیا لڑیاں نوں پار کرکے چمبا شہر کولوں لنگھدا ڈلہوزی دیاں پہاڑیاں وچوں راہ بناؤندا ہویا اتر وچ جموں تے کشمیر اتے دکھن وچ ہماچل پردیش اتے پنجاب دی حد بندا اے۔ راوی دریا ہمالیا وچوں نکلدا اے جس دا مول سوما کلو دے پہاڑاں وچ اے۔ اتھوں نکل کے ایہہ ضلع کانگڑا لنگھدا ہویا چمبے دے علاقے وچ داخل ہو جاندا اے۔ اتھوں 8-9 کلومیٹر لیہندے نوں وگ کے 5 کلومیٹر دکھن نوں ہو کے لیہندے پاسے اتر نوں چڑھ تردا اے اتے جموں کشمیر دی حد دے نال مادھوپور پجدا اے۔ اتھے اس وچوں اپرباری دواب نہر کڈھی گئی اے جسدیاں شاکھاواں ضلع گرداس پور اتے امرتسر نوں سنجھدیاں ہن۔ دوجے پاسے ایہہ لیہندے پنجاب دے سیالکوٹ اتے شیخوپورے نوں سیراب کردیاں ہن۔ ایہہ دریا 720 کلومیٹر لما اے۔ ڈاکٹر۔ کیرت سنگھ انکلابیڈا۔ کیرت سنگھ انکلابیپنجاب دوآبیاں دی دھرتی اے۔ ایہہ جغرافیہ دی بولی وچ دو دریاواں وچلی تکونی دھرتی ہندی اے۔ پہاڑ ’چوں تردے دو دریاواں دے آپس وچ رلن تک دی دھرتی نوں دواب کہندے ہن۔ اس درویشاں دے دریا کنڈھے چمبا، مادھوپر، نارووال، ڈیرہ بابا نانک، سیالکوٹ، گجرانوالا، شیخوپورا اتے فیصل آباد تے ملتان وغیرہ وسدے ہن۔ پنجاب دے دوابیاں دے ناؤں وی متعلق دریاواں دے ناواں دے پرتھم اکھراں توں ہی پئے ہن۔ جچ دوآب (جیہلم تے چناب)، رچنا دواب (چناب تے راوی)، باری دواب (راوی تے بیاس)، بسط دواب (بیاس تے ستلج) وغیرہ ۔ ایہہ دوابیاں دی دھرتی بڑی زرخیز ہندی اے۔
ایہہ اک پروانت حقیقت اے کہ آدم ذات دی پرتھم جم زمین پنجاب اے اتے دنیا دی پرتھم تہذیب نے وی اتھے ہی جم لیا۔ ایہہ تہذیب دریاواں دے کنڈھیاں تے جنمی۔ آریہ دی لکھت ‘رگوید’ وچ پنجاب دی جغرافیائی حیثیت نوں منیا گیا اے اتے اس وچ راوی دا پرانا ناں ‘پروشنی’ دسیا گیا اے۔ پنجاب دے میدانی علاقے وچ اس دریا دیاں کئی گزرگاہاں بارے نشان ملدے ہن۔ ایہہ وی حقیقت اے کہ وکھ وکھ سمیاں وچ ایہہ اپنا رستہ بدلدا رہا۔ اک ویلا سی جدوں درویشاں دا دریا شاہی قلعے دی کندھ دے نال وگدا سی۔ ہن ایہہ سپنا جاپدا اے۔ ہولی ہولی اسدا رخ بدلدا گیا اتے ہن ایہہ اپنے پرانے راہ توں بہت پرھے کرکے وگدا اے۔ سندھ کمیشن دی 23-28 اگست 1959 دی میٹنگ وچ فیصلہ ہویا کہ بھارت معاہدے مطابق راوی دریا دا پانی پاکستان نوں دینا بند کر دیوے کیونکہ اس نے چناب دریا اتے منگلا ڈیم تے لنک نہر بنا کے اپنے کھیتر نوں پانی دین دا پربندھ کر لیا اے۔ پوربی پنجاب وچ اپرباری دواب نہر دیاں ستّ مکھ نہراں دی لمبائی 400 کلومیٹر اتے 247 معاون ندیاں تے رجواہیاں دی لمبائی 2،400 کلومیٹر اے جو 13.43 لکھ ایکڑ کھیتر نوں سنجدے ہن۔
راوی کنڈھے دریا کنڈھے وسیا پنجاب دا دل لاہور اے۔ راوی کنڈھے وسے لاہور دے صوفی بزرگاں وچوں اک پرمکھ ناں حضرت میاں میر دا اے۔ اوہ کامل ولی تے درویش مسلماناں دے نال نال سکھاں تے ہندواں وچ بہت پسند کیتے جاندے سن۔ اوہ اجیہی ہستی دے مالک سن جنہاں توں گرو ارجن دیوَ جی نے سکھ دھرم دے پاون استھان ہرمندر صاحب دا نیہہ پتھر رکھوایا سی۔ گرو ارجن دیوَ تے حضرت میاں میر دی مترتا مثالی سی۔ اس دوستی نے اسلام تے سکھ دھرم دی سانجھ نوں ہور گوڑہا کیتا۔ ایہہ حقیقت اے کہ محبت وچ سانجھاں ہندیاں ہن اتے سانجھاں وچ محبتاں۔
راوی دے سجے کنڈھے وسیا شیخوپورا اے جتھوں دے درویش شیخ سلیم دی بخشش نال شاہزادہ سلیم پیدا ہویا سی۔ ایہہ قصبہ شہنشاہ اکبر نے سہزادا سلیم، جس نوں پیار نال ‘شیخو’ بلاؤندے سن، دے ناں نال وسایا۔ راوی دریا دے سجے-کھبے وسے شہراں وچ مہان گروآں، درویشاں، صوفیاں، پیراں فقیراں اتے شاعراں، بابا گرو نانک، وارث شاہ، شاہ حسین نے جم لیا۔ اوہناں اپنی قلم نال دنیا اتے توحید، محبت اتے ہمدردی دا پیغام دتا۔ اتھے ہی احمد خان کھرل اتے دلا بھٹی جاے سورمیاں نے جم لیا۔
دوواں ملکاں دی سانجھ دا پرتیک راوی دریا سنت سبھاء اے۔ ایہہ دریا بھارت تے پاکستان وچ بھائیچارک سانجھ دا سروت وی اے۔ نارووال وکھے راوی کنڈھے گرو نانک دیوَ جی دی یاد وچ گرودوارہ دربار صاحب، کرتارپور واقع اے۔ اس تھاں توں تھوڑھی دور جنڈیالا شیر خاں واقع اے جتھے پنجابی زبان دے مہان شاید سید وارث شاہ دا جم ستھان تے مزار موجود اے۔
ننکانہ صاحب نوں سکھ قوم دے بانی گرو نانک دیوَ جی دی جم زمین ہون دا مان حاصل اے۔ گرو نانک صاحب دا جم 1469 وچ ہویا اتے ننکانہ صاحب دے بھاگ جاگے۔ ادوں ننکانہ صاحب شیخوپورا ضلعے وچ سی اتے 21ویں صدی وچ اس تھاں نوں پاکستان سرکار نے ضلع بنا دتا۔
راوی دریا اتھوں لنگھدا ہویا فیصل آباد وچ داخلہ کردا اے۔ فیصل آباد توں اگے ساہیوال ’چوں لنگھدا ملتان اپڑ جاندا اے۔ ملتان بابا فرید دا شہر اے جو راوی کنڈھے وسیا انتلا شہر اے۔