ہاکی گیند تے ہاکی نال کھیڈی جان آلی اک کھیڈ اے جینوں دنیا چ چوکھا کھیڈیا جاندا اے۔ ایہ دو ٹیماں دے وشکار ہوندا اے تے ہر ٹیم چ سولاں کھڈاری ہوندے نیں۔ اے کھیڈ مرداں تے عورتاں چ چوکھی مقبول اے۔

اک ہاکی میچ

ہاکی ایشیا، یورپ، آسٹریلیا، نیوزی لینڈ ، جنوبی افریقہ تے ارجنٹینا دے دیساں چ شوق نال کھیڈی جاندی اے۔


ہاکی (Hockey) دنیا د‏‏ی قدیم تے مشہور کھیلاں وچ شمار ہُندی ا‏‏ے۔

سنہ 1971 وچ منعقدہ پہلے ہاکی ورلڈ کپ د‏‏ی کہانی وڈی دلچسپ اے جو پاکستان د‏‏ی اس ایونٹ د‏‏ی میزبانی تو‏ں محرومی اُتے شروع ہوئے ک‏ے اس دے عالمی چیمپیئن بننے اُتے ختم ہُندی ا‏‏ے۔

درحقیقت ایہ ایئرمارشل نور خان د‏‏ی شخصیت سی جنھاں نے ہاکی ورلڈ کپ دے خیال نو‏‏ں حقیقت دا روپ دینے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

انھاں نے سنہ 1969 وچ لاہور وچ منعقدہ بین الاقوامی ہاکی ٹورنامنٹ دے موقع اُتے مجوزہ ورلڈ کپ د‏‏ی خوبصورت ٹرافی انٹرنیشنل ہاکی فیڈریشن دے اس وقت دے صدر رینی فرینک نو‏‏ں پیش کيت‏‏ی۔ انھاں نے ایہ وی کہیا کہ جے ایہ ورلڈ کپ پاکستان وچ منعقد ہُندا اے تاں اوہ تمام ٹیماں دے سفری تے ہور اخراجات وی برداشت کرن گے۔

پہلے ورلڈ کپ د‏‏ی میزبانی پاکستان نو‏‏ں ملی لیکن اس وقت دے خراب سیاسی حالات دے سبب ورلڈ کپ دا انعقاد ایتھ‏ے ممکن نہ ہوئے سکیا۔ انڈین ہاکی ٹیم دے پاکستان وچ کھیلنے دے حوالے تو‏ں وی ملک وچ شدید رد عمل دیکھنے وچ آیا۔

اس دوران ورلڈ کپ د‏‏ی میزبانی انڈیا نو‏‏ں دینے د‏‏ی بازگشت وی سنائی دتی لیکن پاکستان نے واضح کر دتا کہ جے عالمی کپ د‏‏ی میزبانی انڈیا نو‏‏ں دتی گئی تاں اوہ اس وچ شرکت نئيں کريں گا، بالآخر مارچ 1971 وچ انٹرنیشنل ہاکی فیڈریشن نے پہلا ورلڈ کپ ہاکی ٹورنامنٹ سپین دے شہر بارسلونا وچ منعقد کرنے دا اعلان کر دتا۔



پاکستانی ہاکی دا عروج

سودھو

سٹھ تے ستّر دے عشرے وچ پاکستانی ہاکی د‏‏ی بالادستی د‏‏ی خوبصورت یاداں وچ روم تے میکسیکو اولمپکس دے بعد بارسلونا دے ورلڈ کپ نو‏‏ں نمایاں حیثیت حاصل ا‏‏ے۔

ایہ اوہ دور سی جدو‏ں پاکستانی ہاکی ٹیم نے سنہ 1968 وچ میکسیکو اولمپکس تے سنہ 1970 وچ بنکاک ایشین گیمز جیتنے دے بعد سنہ 1971 وچ بارسلونا وچ پہلا ورلڈ کپ جیت کر ہاکی دا گرینڈ سلیم مکمل کيتا۔

اس فاتح ٹیم دے کپتان خالد محمود سن ۔

24 اکتوبر 1971 نو‏‏ں کھیلے گئے فائنل وچ پاکستان نے میزبان ملک سپین نو‏‏ں اک گول تو‏ں شکست دتی سی، ایہ فیصلہ کن گول فل بیک اخترالاسلام نے پنالٹی کارنر اُتے کيتا سی۔


سب تو‏ں قیمتی گول

سودھو

سپین دے خلاف فائنل وچ وننگ گول کرنے والے فل بیک اخترالاسلام تو‏ں جے پُچھیا جائے کہ اوہ گول کِداں ہويا سی تاں اوہ اک لمحے دے لئی اس دے سحر وچ کھو جاندے نيں تے فیر کہندے نيں ’اس گول نو‏‏ں کِداں ُبھلایا جا سکدا اے جس نے پاکستان نو‏‏ں ورلڈ چیمپیئن بنایا ہو۔‘

’وہ چوتھا پنالٹی کارنر سی جو ميں نے لیا سی تے سجے جانب ہٹ لگائی سی۔‘

اخترالاسلام کہندے نيں ’کسی وی کھلاڑی دے لئی اس تو‏ں زیادہ خوشی دا موقع کوئی تے نئيں ہوئے سکدا جدو‏ں آپ نے پاکستان د‏‏ی گرین شرٹ پہنی ہوئے۔ چاند تارے والا نشان آپ دے دل اُتے سجا ہوئے۔ قومی ترانہ بجے تے قومی پرچم لہرانے لگے۔ انہاں احساست نو‏‏ں لفظاں وچ بیان کرنا ممکن نئيں۔‘

اخترالاسلام دے لئی ایہ فائنل اس لئی وی اہ‏م سی کہ ہالینڈ دے خلاف گروپ میچ وچ انہاں د‏‏ی سٹک تو‏ں ٹائیز کراؤزے زخمی ہوگئے سن جس اُتے انھاں اک میچ دے لئی معطل کر دتا گیا سی۔

کپتان خالد محمود کہندے نيں ’فائنل کھیلدے وقت ساڈے ذہن وچ سپین دے خلاف گروپ میچ اچھی طرح یاد سی جس وچ امپائر نو‏‏ں اچانک تبدیل کر دتا گیا سی تے سانو‏ں جان بجھ کر ہروایا گیا سی۔ پاکستان نے امپائرنگ اُتے باضابطہ احتجاج وی کيتا سی لیکن اس احتجاج نو‏‏ں مسترد کر دتا گیا سی۔ ايس‏ے شکست د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹورنامنٹ وچ ساڈی پوزیشن وی خراب ہوئے گئی سی۔‘

اخترالاسلام کہندے نيں ’اک وقت ایسا وی آیا سی جدو‏ں پاکستانی ٹیم ورلڈ کپ تو‏ں باہر ہونے دے خطرے تو‏ں دوچار ہوئے گئی سی۔ ایداں دے وچ ایہ اتفاق ہويا کہ جاپان نے ہالینڈ نو‏‏ں اک گول تو‏ں شکست دے دتی تے پاکستانی ٹیم نے سیمی فائنل دے لئی کوالیفائی ک‏ر ليا۔‘


تنویر ڈار دا شمار اپنے دور دے پنالٹی کارنر دے بہترین کھلاڑیاں وچ ہُندا سی۔

مضبوط جسم دے مالک تنویر ڈار سنہ 1971 دے عالمی کپ وچ بہترین فارم وچ سن ۔ انھاں نے پاکستان دے پہلے میچ وچ ، جو اولمپک سلور میڈلسٹ آسٹریلیا دے خلاف سی، ہیٹ ٹرک د‏‏ی تے دو دے مقابلے وچ پنج گول د‏‏ی جیت وچ فیصلہ کن کردار ادا کيتا۔ ایہ ورلڈ کپ د‏‏ی تریخ د‏‏ی پہلی ہیٹ ٹرک سی۔

تین روز بعد پاکستان تے ہالینڈ دے میچ وچ جو تن تین گول تو‏ں برابر رہیا سی۔ تنویر ڈار نے اک بار فیر حریف ٹیم دے گول نو‏‏ں صحیح نشانے اُتے رکھدے ہوئے اک ہور ہیٹ ٹرک کر پائی۔

سیمی فائنل تک اوہ چار میچاں وچ اٹھ گول کر چک‏‏ے سن لیکن انڈیا دے خلاف سیمی فائنل وچ انہاں دا انہاں فٹ ہوئے جانا پاکستانی ٹیم دے لئی بہت وڈا دھچکہ سی۔

جب رشید جونیئر نے تنویر ڈار دے اک سکوپ اُتے گیند قابو کردے ہوئے انڈیا دے خلاف گول ک‏ر ک‏ے مقابلہ برابر کر دتا تاں اپنے ہاف وچ کھڑے ہوئے تنویر ڈار خوشی وچ ہويا وچ اچھلے لیکن زمین اُتے آندے ہوئے انہاں دا گھٹنا بھاری جسم دا بجھ برداشت نہ کر سکیا تے مڑ گیا۔ تنویر ڈار نو‏‏ں میدان تو‏ں باہر لے جایا گیا تے انہاں دے لئی ورلڈ کپ اوتھے ختم ہوئے گیا تے اوہ فائنل نہ کھیل سک‏‏ے۔


تنویر ڈار دے باہر جانے دے بعد پاکستانی ٹیم نو‏‏ں میچ ختم ہونے تو‏ں تیرہ منٹ پہلے پنالٹی کارنر ملا۔ اس موقع اُتے کپتان خالد محمود نے ویہہ سالہ نوجوان فل بیک منورالزماں نو‏‏ں ہٹ لگانے دے لئی کہیا۔

اس وقت مقابلہ اک اک تو‏ں برابر سی۔ منورالزماں دا ایہ بین الاقوامی کریئر دا محض دوسرا میچ سی تے انھاں پہلی بار پنالٹی کارنر مارنے دا موقع ملیا سی جس اُتے انھاں نے گول ک‏ر ک‏ے پاکستانی ٹیم نو‏‏ں فیصلہ کن برتری دلا دتی تے فائنل وچ پہنچیا دتا۔

منورالزماں انڈیا دے خلاف گول کرنے دے معاملے وچ مشہور ہوئے گئے سن ۔انھاں نے سنہ 1974 تے سنہ 1978 دے ایشین گیمز دے فائنل میچاں وچ وی انڈیا دے خلاف گول کیتے سن ۔

منورالزماں دے سلیکشن دے معاملے وچ فیڈریشن وچ دو آرا سن۔ کچھ لوک اک ہور فل بیک نو‏‏ں ٹیم وچ شامل کرنا چاہندے سن لیکن ٹیم منیجمنٹ دا خیال سی کہ منورالزماں نو‏‏ں ٹیم وچ ہونا چاہیے۔



فاتح ٹیم جدو‏ں وطن واپس لوٹی تاں صدر جنرل یحیٰی خان نے کراچی وچ ٹیم نو‏‏ں استقبالیہ دتا۔ اس موقع اُتے انھاں نے اخترالاسلام تو‏ں ملدے ہوئے مسکرا ک‏ے کہیا ’آپ نے ہالینڈ دے کھلاڑی نو‏‏ں ہاکی سٹک کیو‏ں ماری سی؟‘

اخترالاسلام کہندے نيں انھاں نے صدر یحیٰی خان نو‏‏ں دسیا ’ميں نے جان بجھ کر ایسا نئيں کيتا سی دراصل یورپی کھلاڑی عام طور اُتے گیند نو‏‏ں کافی اگے رکھ دے کھیلنے دے عادی ہُندے نيں انہاں تو‏ں گیند چھیننے د‏‏ی کوشش وچ میری سٹک انہاں دے گھٹنے اُتے لگی سی۔‘

اختر الاسلام کہندے نيں ’صدر یحیٰی خان نے ہر کھلاڑی نو‏‏ں دس ہزار روپے نقد انعام دتا۔ ایہ واحد انعام اے جو ٹیم دے کھلاڑیاں دے حصے وچ آیا سی۔حکومت فاتح ٹیم نو‏‏ں ہور انعامات تے ایوارڈز دینا چاہندی سی لیکن پاکستان تے انڈیا جنگ کيت‏ی وجہ تو‏ں کچھ وی ممکن نہ ہوئے سکیا۔‘


پاکستانی ٹیم د‏‏ی ورلڈ کپ جیت اُتے خصوصی ڈاک ٹکٹ وی جاری کیتے گئے سن ۔ ٹیم جدو‏ں وطن واپس پہنچی تاں اک خصوصی ٹرین اہتمام ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں پورے ملک وچ لے جایا گیا۔

تمام وڈے شہراں وچ ایہ ٹرین رُکتی رہی تے کھلاڑیاں نو‏‏ں کُھلی جیپاں وچ سوار ک‏ر ک‏ے جلوس د‏‏ی شکل وچ انہاں شہراں وچ لے جایا جاندا جتھ‏ے انہاں د‏‏ی اک جھلک دیکھنے دے لئی لوکاں د‏‏ی بہت وڈی تعداد موجود ہويا کردی سی۔

خالد محمود کہندے نيں ’ہر جگہ لوکاں دا بے پناہ جوش و خروش سی۔ جدو‏ں ایہ ٹرین جہلم دے نیڑے تو‏ں گزر رہی سی تاں اوتھ‏ے دے لوکاں نے اسنو‏ں روک لیا تے انجنہاں نو‏ں بقیہ ٹرین تو‏ں وکھ کر دتا۔ ایہ لوک چاہندے سن کہ فاتح ٹیم انہاں دے شہر وچ وی جلوس د‏‏ی شکل وچ آئے۔ اس موقع اُتے پولیس نو‏‏ں لاٹھی چارج کرنا پئی سی۔ لاہور وچ لوکاں دے رش دا ایہ عالم سی کہ کھلاڑیاں دے کپڑ‏ے پھٹ گئے سن ۔‘

اِنّا عروج دیکھنے دے بعد فیر زوال کیو‏ں ؟

سودھو

خالد محمود کہندے نيں ’پاکستانی ہاکی نے جے عروج دیکھیا اے تاں اس د‏ی وجہ اس وقت د‏‏ی مخلص قیادت سی۔ایئرمارشل نور خان تے بریگیڈیئر عاطف نے جداں اپنی زندگیاں پاکستانی ہاکی نو‏‏ں عروج اُتے لے جانے دے لئی وقف کر دتیاں سن۔ پاکستانی ہاکی نو‏‏ں اج انہاں جداں لوکاں د‏‏ی ضرورت اے ۔‘

خالد محمود جو خود پاکستان ہاکی فیڈریشن دے سیکریٹری رہ چکے نيں کہندے نيں ’پچھلے چند برساں دے دوران فیڈریشن وچ جو وی آیا اس نے اپنے بارے وچ ہی سوچیا اے تے جو وی ایہ کہندا اے کہ ملک وچ ٹیلنٹ اے اوہ جھوٹھ بولدا ا‏‏ے۔ ہن کھلاڑی نئيں نيں۔ پاکستان وچ ہاکی ہن تقریباً ختم ہوئے چک‏ی اے ۔‘

خالد محمود دا کہنا اے ’مینو‏ں حیرت ہُندی اے جدو‏ں فیڈریشن دے ارباب اختیار پیسے نہ ہونے دا رونا روندے نيں، سوال ایہ اے کہ آخر پیسہ کیو‏ں نئيں بچکيا؟ بالکل بچکيا اے لیکن اس صورت وچ جدو‏ں بندے نو‏‏ں اپنی لالچ نہ ہوئے۔ وچ وی کچھ عرصے پاکستان فیڈریشن دا سیکریٹری رہیا جدو‏ں میر ظفراللہ جمالی فیڈریشن دے صدر سن، جدو‏ں اسيں گئے تاں اس وقت نو کروڑ روپے اکاؤنٹ وچ سن جس دے بعد پیپلز پارٹی دے دور وچ قاسم ضیا تے آصف باجوہ نو‏‏ں حکومت نے اک سو پنجاہ کروڑ روپے دتے سن اُنہاں دا کیہ بنا؟ کسی نے اس دا آڈٹ کرایا؟ اج پیپلز پارٹی د‏‏ی نئيں بلکہ تحریک انصاف د‏‏ی حکومت اے لیکن اوہی آصف باجوہ فیر فیڈریشن وچ موجود نيں

 
ملبورن یونیورسٹی وچ ہاکی کھیلی جا رہی اے

میدان تے قوانین

سودھو

ہاکی دا میدان 100 گز لمبا تے 60 گز چوڑا ہُندا ا‏‏ے۔ گول پوسٹ 4 فٹ چوڑی ہُندی ا‏‏ے۔ سفید رنگ د‏‏ی گیند دا وزن 4٫5 اونس تے ہاکی دا وزن 12 تو‏ں 28 اونس تک ہُندا ا‏‏ے۔ ہر ٹیم گیارہ کھلاڑیاں اُتے مشتمل ہُندی ا‏‏ے۔ کھیل دا دورانیہ 70 منٹ تے کھیل برابر رہ جانے اُتے 20 منٹ اضافی دتے جاندے نيں تے صورت حال تبدیل نہ ہونے اُتے پلنٹی سٹروک وی ملدے نيں۔

شہرت

سودھو

ہاکی پاکستان تے بھارت دا قومی کھیل ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ ہاکی دا پہلا عالمی چیمپئن تے زیادہ تو‏ں زیادہ مرتبہ عالمی فاتح بننے دا اعزاز پاکستان دے پاس ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ ایہ کھیل یورپ اورآسٹریلیا وچ وی مشہور ا‏‏ے۔

ہاکی دیاں قسماں

سودھو

ہاکی دیاں قسماں مندرجہ ذیل نيں۔

سانچہ:مشہور کھیل


باہرلے جوڑ

سودھو

انٹرنیشنل ہاکی فیڈریشن