سندھ
سندھ | |
---|---|
صوبا | |
عرفیت: مہران (باب)، باب الاسلام | |
سندھ دا محل وقوع | |
مُلک | Pakistan |
قیام |
|
پایہ تخت | کراچی |
حکومت | |
• قسم | خود مختار صوبائی حکومت |
• چیف سیکریٹری سندھ | اعظم سلیمان خان |
• مقننہ | صوبائی اسمبلی |
• عدالت عدلیہ | سندھ عدالت عالیہ |
رقبہ | |
• کل | ۱۴۰,۹۱۴ مربع کلومیٹر (۵۴,۰۰۰ مربع میل) |
رقبہ درجہ | تیسرا |
آبادی (2017) | |
• کل | ۴۷,۸۸۶,۰۵۱ |
• درجہ | دوسرا |
نام آبادی | سندھی |
زباناں | |
• صوبائی | سندھی |
• دفتری | انگریزی |
• قومی | اردو |
منطقۂ وقت | PKT (UTC+5) |
آیزو 3166 رمز | PK-SD |
قومی اسمبلی وچ نشستاں | 75 |
صوبائی اسمبلی وچ نشستاں | 168 |
ضلعے | 30 |
تحصیلاں | 119 |
یونیئن کونسلاں | 1108 |
ویب سائٹ | sindh.gov.pk |
سندھ (انگریزی: Sindh)، پاکستان دا صوبا اے، جو جنوبی ایشیا دے قدیم تہذیبی ورثے تے معاشی تے صنعتی سرگرمیاں دا مرکز اے۔ سندھ پاکستان دا جنوبی حصہ اے۔ سندھ دی صوبائی بولی سندھی تے صوبائی راجگڑھ کراچی اے۔
ایتھے وکھریاں بولیاں بولن والے گروہ تے رہتلاں والے لوک وسدے نیں۔ پاکستان بنن توں مگروں ایتھے اردو بولن والے لوک آے۔ پاکستان دے ہور پاسیاں توں وی ایتھے لوک آ کے وس رہے نیں ۔ شمالی سندھ وچ سرائیکی، اندرون سندھ وچ سندھی تے کراچی وچ اردو بولی جاندی اے۔ جنوبی اضلاع وچ پنجابی بولی جاندی اے۔ سندھ دے شمال مغرب وچ بلوچستان، شمال وچ پنجاب، مشرق وچ راجستھان تے جنوب مشرق وچ بھارت تے جنوب وچ عرب سمندر اے۔
پاکستان دا سبھ توں وڈا شہر کراچی وی ایسے صوبے وچ اے۔
ناں
سودھوسندھ دا صوبا تے ایہدے وچ وسن والیاں دا ناں ایس صوبے وج وگن والے دریا سندھ توں آیا اے۔ سندھ سنسکرت بولی دا لفظ اے جیہدا مطلب دریا اے۔ ایہ ہن ایس دریا لئی ای ورتیا جاندا اے۔ یونانیاں ایہنوں انڈس آکھیا۔ ایرانی اس دریا دے آلے دوالے دے تھاں نوں سندھ کہندے سن تے اوہدے توں بعد ہند بنیا۔
ناں وجہ
سودھولفظ ’’سندھ‘‘ دراصل دریائے سندھ ای توں مستعار اے، جو سنسکرت لفظ ’’سندھو‘‘ دی موجودہ شکل اے۔
صوبائی جانور | ||
---|---|---|
صوبائی پرندہ | ||
صوبائی پھُل | ||
صوبائی درخت | ||
صوبائی کھیل |
آب و ہوا
سودھوذیلی منطقہ حارہ وچ واقع ہونے دی وجہ توں سندھ دی عمومی آب تے ہوا، گرم تے خشک اے جدوں کہ ساحلی علاقےآں دا موسم قدرے مرطوب اے۔ پر، گرمیاں (باالخصوص مئی۔ جون) وچ موسم سخت گرم تے سردیاں (باالخصوص دسمبر۔ جنوری) وچ موسم انتہاہی سرد رہندا اے۔ سندھ دا علاقہ جیکب آباد اپنے ریکارڈ درجہ حرارت دی وجہ توں مشہور اے۔ جولائی تے اگست دے ماہ مون سون دے موسم نيں۔ سندھ وچ اوسطاً سالانہ ست انچ بارش ہُندی اے۔ ایہ گل کم ہی افراد جاندے نيں کہ سندھ دے شمال وچ کوہ کھیرتھرکے بعض علاقے سطح سمندر توں 6000 ہزار فٹ بلند نيں تے موسمِ سرما وچ اکثر ایتھے برف باری ہُندی اے۔
تریخ
سودھوسندھ دی رہتل ہڑپا رہتل دے دکھالے وچ پُنگری سی۔ ہڑپا رہتل اپنے کھلار تے بنتر وچ پرانی مصری رہتل تے عراقی رہتل دے جوڑ دی سی تے اپنیاں گاشاں ویلے ایدھے وچ 5 لکھ دے نیڑے لوک سن۔ سند وج ای ہڑپہ رہتل توں وی پرانی تھانواں دے نشان ملدے نیں۔ کوٹ ڈجی ایہناں وچوں سب توں اگے ودھویں اے۔ موئنجوداڑو دا شہر 46 صدیاں پہلے وس ریا سی۔ زلزلہ، ہڑ یا لڑائی ایہ پتہ نہیں چل سکیا جے ایہ شہر کنج مکیا۔ سند دا ہندو لکھت مہابھارت وچ وی ملدا اے۔ سند ہخامشی، یونانی، موریہ سلطنتاں دا انگ ریا تے اشوک ویلے ایتھے بدھ مت پھیلیا۔ سنگا ٹبر نے 185 م پ وج موریہ راج نوں لپیٹ دتا۔ دمتریس باختری نے 180 م پ وچ ہندستان تے ہلہ بولیا تے اپنی سلطنت وچ سند نوں وی رلایا۔ منندر ویلے ایتھے دے کئی لوک بدھ مت وچ آگۓ۔ 100 م پ دے دوالے ستھن قبیلیاں نے دکھنی ایشیاء ول آندے نیں۔ سند کشان سلطنت دا اک انگ بندا اے۔ سند فیر ساسانی تے گپتا سلطنتاں وچ ری رہیا۔
711 نوں بنو امیہ دے جرنیل محمد بن قاسم دے ہلے نال سند دا جوڑ چرھدے پاسے دی ایس سب توں وڈی عرب سلطنت نال جڑ جاندا اے۔ ایس نے ہمیشہ لئی ایس نوں پلٹ کے رکھ دتا۔
زمانہ قدیم سندھ اپنے دامن وچ دنیا دا قدیم ترین تہذیبی ورثہ سموے ہوئے آ۔ تحقیقی شواہد دسدے نيں کہ دراڑوی آبادکاراں توں پہلے ایتھے(7000 ق م) وکھ وکھ قبیلے آباد سن ۔ دراڑویاں نے تقریباً 4000 ق م وچ وادئ سندھ وچ مستقل سکونت اختیار کيتی۔ موہن جوداڑو دے کھنڈر دسدے نيں کہ دراڑوی اپنے علم تے فن وچ یکتا، کاشتکاری تے تجارت توں آگاہ مہذب قوم سن ۔ جنہاں نے پنج ہزار سال پہلے (3000 ق م) وادئ سندھ نوں علمی، فنی تے تجارتی لحاظ توں اپنی ہمعصر مصری، آشوری تے سامی تہذیباں دے شانہ بہ شانہ لا کھڑا کيتا۔ وادئ سندھ دے دامن وچ کئی شہری مراکز قائم سن، جنہاں نوں باقاعدہ منصوبہ بندی دے تحت تعمیر کيتا گیا سی۔ موجودہ گرڈ سسٹم دے قاعدے دے مطابق آباد انہاں شہراں وچ شاہرااں پختہ سن تے نکاسی تے فراہمئ آب دا زیرِ زمین نظام موجود سی۔ مگر فیر کسی ناقابلِ دریافت وجہ توں وادئ سندھ دے ایہ عظیم مراکز تباہی توں دوچار ہوئے گئے۔ موہن جو داڑو تے ہور دراڑوی مراکز دی تباہی دتی کیہ وجوہات سن، اس اُتے محققاں وچ اختلاف پایا جاندا اے۔ بعض اسنوں قدرتی آفات تے سیلاب قرار دیندے نيں، جدوں کہ بعض محققاں دے نزدیک وسطی ایشیا تے مشرقی یورپ توں آریااں دی فوجی یلغار نے ایہ رہتل نیست تے نابود کردتی۔ آریااں نے ایتھے ہند۔ آریائی رہتل دی بنیاد پائی، جو دریائے سرسوتی تے دریائے گنگا دے کنارےآں تک پھیلی ہوئی سی۔ ایہ رہتل 1500 ق م وچ اپنے عروج اُتے سی۔ ہند۔ آریائی رہتل (ویدک سویلایزیشن 1700-500 ق م) نے ہندوستان دے مذہب، رسوم، معاشرت تے رہن سہن اُتے اَن مٹ نقوش چھڈے نيں۔
سندھ: کلہوڑا دور دا فنِ تعمیر[۱]
برِصغیر دے فن تے سبھیاچار، خاص طور اُتے فنِ تعمیر دے ضمن وچ محققاں دی ایہ شکایت عام اے کہ علاقائی رجحانات اُتے نہ تاں ریسرچ کيتی جاندی اے تے نہ ہی اِنہاں نادر تے نایاب نقوش دا کوئی مستند ریکارڈ آنے والیاں نسلاں دے لئی محفوظ کيتا جاندا اے۔ اس شکایت دے ازالے دی خاطر اج توں تن برس پہلے سندھی سبھیاچار دے امین ادارے سندھ آرکائیوز نے اک بھاری ذمہ داری قبول کيتی جِسے ماہرین فنِ تعمیر دے علاوہ تریخ دے طلبہ نے وی بہت سراہا تے بے چینی توں اس منصوبے دے نتائج دا انتظار کرنے لگے۔
حال ہی وچ اس سلسلے دا تحقیقی مواد اک کتاب دی شکل وچ منظرِ عام اُتے آیا اے جس دے مولّف نيں سید حاکم علی شاہ بخاری نيں۔ مواد دی ترتیب تے پیشکش وچ انہاں نوں سندھ یونیورسٹی دے پروفیسر غلام محمد لاکھو تے ڈاکٹر کلیم اللہ لاشاری دی مدد تے بھر پور تعاون حاصل رہیا اے۔
ثقافتی ورثے نوں محفوظ رکھنے والے ماہرین دسدے نيں کہ ایہ ورثہ دو طرح دا ہُندا اے: مرئی تے غیر مرئی۔ مرئی اشیا اوہ نيں جنہاں نوں اسيں ٹھوس شکل وچ اپنے سامنے دیکھ سکدے نيں مثلاً فنِ تعمیر، مصوری، صنم تراشی، نقاشی، کندہ کاری، زر دوزی وغیرہ، جدوں کہ غیر مرئی ثقافتی ورثے وچ شعر تے ادب وغیرہ آندے نيں۔ ٹھوس شکل وچ نظر آنے والا ثقافتی ورثہ خودبخود محفوظ نئيں رہ سکدا۔ جے قدیم رومن آثار، یونانی کھنڈر، پراچین بھارت دے مندر تے جنوبی امریکا وچ قبلِ مسیح دے تاریخی آثار نوں بے رحم فطرت دے مقابل بے سہارا چھڈ دتا گیا ہُندا تاں اج سانوں قدماء دے بارے وچ کچھ وی معلوم نہ ہُندا۔
سندھی رہتل دی بہت ساریاں تاریخی نشانیاں موسمی شداید دی نذر ہوئے کے ہمیشہ دے لئی نابود ہوئے چُکيتیاں نيں، لیکن جو آثار حالے موجود نيں اُنہاں نوں ریکارڈ اُتے لیانا تے اُنہاں دے تحفظ دی جدو جہد کرنا، سندھ آرکائیوز دے مقاصد وچ شامل اے تے اس غرض توں کئی تحقیقی منصوبےآں اُتے کم ہوئے رہیا اے۔ زیرِ نظر کتاب ایداں دے ہی اک ریسرچ پراجیکٹ دے نتیجے وچ سامنے آئی اے۔
پاک تے ہند دے فنِ تعمیر اُتے ایويں تاں گذشتہ دو صدیاں توں کم ہوئے رہیا اے لیکن ایہ محققاں یورپ نال تعلق رکھدے سن تے اُنہاں دی تمام تر عرق ریزی دے باوجود ایہ نکتہ اُنہاں اُتے عیاں نہ ہوئے سکیا کہ اوہ ہندوستانی فنِ تعمیر نوں یورپ دے روائیندی کلاسیکی پیماناں توں ناپ رہے نيں۔ اس سقم دا احساس پہلی بار 1920ء دی دہائی وچ ہويا لیکن اُدوں تک ثقافتی مطالعے دے ضمن وچ کئی ہور نظری مسائل سر چک چُکے سن، مثلن ایہی کہ اک دور دے طرزِ تعمیر نوں دوسرے دور توں ممیّز کرن لئی اک واضح خطِ تقسیم کِداں کھچیا جاسکدا اے۔
زیرِ نظر کتاب وچ ایہ مسئلہ مغلیہ تے کلہوڑا دور دے خطِ امتیاز دی صورت وچ نظر آندا اے، کیونکہ تاریخی طور اُتے جدوں کلہوڑا دور دا سورج طلوع ہوئے رہیا سی تاں سلطنتِ مغلیہ دا آفتاب غروب ہوئے رہیا سی لیکن ادب، آرٹ، کلچر تے رہتل دی تقسیم دو ٹوک انداز وچ نئيں ہوسکدی کیونکہ اک دور دے اثرات اگلے دور دے انداز دُور تک مار کردے ہوئے نظر آندے نيں۔ سندھ ارکائیوز دے ڈائریکٹر اقبال نفیس خان دی مدد توں مصنف حاکم علی شاہ بخاری نے اس پراجیکٹ دا نیڑے توں مطالعہ کيتا تے اک ایسی کتاب تحریر کيتی جو نہ صرف اسکالراں بلکہ عام قارئین دے لئی وی دلچسپی دا باعث بنے تے کلہوڑا دور دے حوالے توں پڑھنے والےآں دے ذہن وچ سندھ دے قدیم تے جدید طرزِ تعمیر دی مختلف جہتاں نوں روشن کرے۔
گڑھی دے مقام اُتے میاں نصیر محمد دی مسجد جو امتدادِ زمانہ توں کھنڈر وچ تبدیل ہوچُکی سی، لیکن حال ہی وچ اس دی تعمیرِ نو ہوئی اے۔
کلہوڑا دور دے فنِ تعمیر اُتے وڈی تختی دے اک سو ستائیس صفحات اُتے مشتمل ایہ کتاب سندھ آرکائیوز نے خود شائع دی اے۔ مختلف عمارتاں دی رنگین تے سیاہ تے سفید تصاویر حاصل کرنے دے لئی کراچی دے جوان سال فوٹو گرافر وقار اشرف دی خدمات حاصل کيتی گئیاں نيں۔ طالب علماں دی قوتِ خرید نوں مدِ نظر رکھدے ہوئے کتاب دی قیمت صرف 400 روپے مقرر کيتی گئی اے جو کتاب اُتے آنے والی اصل لاگت توں بوہت گھٹ محسوس ہُندی اے۔
سندھ دی انتظامی تقسیم
سودھوسندھ دے ضلعے
سودھوموجودہ سندھ، انتظامی لحاظ توں مندرجہ ذیل ضلعاں وچ منقسم اے۔
|
|
|
سندھ وچ مذاہب
سودھوآبادیات تے معاشرہ
سودھوآبادیات سندھ | |
---|---|
موشر | شماریات |
شہری آبادی | 49.50% |
دیہی آبادی | 50.50% |
شرح افزائش آبادی | 2.80% |
تناسب جنس (100 عورتاں دے مقابلے وچ مرد) | 112.24 |
بحساب اقتصاد | 22.75% |
تاریخی آبادی | ||
---|---|---|
مردم شماری | آبادی | شہری تناسب |
| ||
1951 | 6,047,748 | 29.23% |
1961 | 8,367,065 | 37.85% |
1972 | 14,155,909 | 40.44% |
1981 | 19,028,666 | 43.31% |
1998 | 35,439,893 | 48.75% |
2010 | 55,245,497 | n/a |
سندھ دے وڈے شہر
سودھوسندھ دا دارالحکومت کراچی اے۔ سندھ دے کراچی سمیت ہور وڈے شہر درج ذیل نيں۔
سندھ دے وڈے شہر | ||||
---|---|---|---|---|
درجہ | شہر | ضلع | آبادی | |
1 | کراچی | کراچی | 11,136,886 | |
2 | حیدر آباد | حیدرآباد | 1,391,534 | |
3 | سکھر | سکھر | 400,148 | |
4 | لاڑکانا | لاڑکانا | 322,315 | |
6 | میرپور خاص | میرپور خاص | 219 977 | |
5 | نوابشاہ | نوابشاہ | 218 361 | |
7 | جیکب آباد | جیکب آباد | 164,248 | |
8 | شکار پور | شکارپور | 158,913 | |
8 | خیرپور | خیرپور | 158,913 | |
9 | ٹنڈو آدم | سانگھڑ | 123,261 | |
مآخذ: ورلڈ گزٹیئر 2012 | ||||
ایہ فہرست ایہناں شہراں دی شہری آبادی اُتے مشتمل اے تے ایہ آبادی ضلعے دی مکمل آبادی اُتے مشتمل نئيں۔ |
-
فیض محل، خیرپور
-
قلعہ رانی کوٹ، دنیا دے وڈے قلعےآں وچوں اک
-
چوکھنڈی مقبرے
-
کینجھر جھیل ٹھٹھا
-
موہنجوڈارو
-
دریائے انڈس دا مغربی کنارہ
-
بکری وارو جھیل، خیر پور
-
قومی عجائب گھر پاکستان
-
کرونجھر پہاڑ
مورت نگری
سودھودیسی رہتل | ||||
---|---|---|---|---|
تھر دا اک گھر | کھڑکی | بوہا |
کندھکوٹ دے کھسے | ||||
---|---|---|---|---|
دیسی رہتل | ||||
---|---|---|---|---|
جلائی | بوہے دی سجاوٹ |
دیسی رہتل | ||||
---|---|---|---|---|
سندھی موسیقی ٹولی | سندھی گرنتھاں | سندھی شیشا | رنگلے بھانڈے |
حوالے
سودھو- ↑ یہ وکھ مضمون اے، مہربانی کر کے اسنوں وکھ ہی رکھن۔
- ↑ 2017 Census Data
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: سندھ |
سندھ دے بارے چ ہور جانن لئی وکیپیڈیاساتھی منصوبے: | |
ڈکشنری وکشنری توں | |
مشترکہ زریعے کومنز توں | |
آزاد تعلیمی موادتے مصروفیات ویکیورسٹی توں | |
آزاد متن خبراں ویکی اخبار توں | |
مختلف اقتباساں دا مجموعہ ویکی اقتباسات توں | |
آزاد کتاب گھر ویکی منبع توں | |
آزاد نصابی تے دستی کتاباں ویکی کتاباں توں |
باہرلے جوڑ
سودھو- Sindh آوا جائی
- حکومت سندھ Archived 2015-05-09 at the وے بیک مشین
- سندھ دے نقشے
- راہنمائی سندھ Archived 2012-10-24 at the وے بیک مشین
- سندھ دے ضلعیاں دا نقشا
بلوچستان · پنجاب · خیبر · سندھ · گلگت بلتستان · ازاد کشمیر