ظفر اللہ خان جمالی

ظفر اللہ خان جمالی
(اردو وچ: میر ظفراللہ خان جمالی)
تفصیل=
جم	1 جنوری 1944  ڈیرہ مراد جمالی
وفات	2 دسمبر 2020 (76 سال)  راولپنڈی شہر
وجہ وفات	دل دا دورہ
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	برطانوی ہندستان (۱۹۴۴–۱۹۴۷) پاکستان (۱۹۴۷–۲۰۲۰)
مذہب	اسلام
جماعت	پاکستان پیپلز پارٹی مسلم لیگ ق
عملی زندگی
مادر علمی	گورنمنٹ کالج لہور ایچی سن کالج لہور
پیشہ	سیاست دان
مادری زبان	اردو
پیشہ ورانہ زبان	اردو،  بلوچی

میر ظفر اللہ خان جمالی پاکستان دے سابق وزیر اعظم نيں۔ اوہ پہلی جنوری 1944ء نو‏‏ں صوبا بلوچستان دے ضلع نصیر آباد دے پنڈ روجھان جمالی وچ پیدا ہوئے۔ ابتدائی تعلیم روجھان جمالی وچ ہی حاصل کيتی۔ بعد وچ سینٹ لارنس کالج گھوڑا گلی مری، ایچی سن کالج لہور تے 1965ء وچ گورنمنٹ کالج لہور تو‏ں تریخ وچ ماسٹرز د‏‏ی ڈگری حاصل کيتی۔

ظفر اللہ جمالی انگریزی، اردو، سندھی، بلوچی، پنجابی تے پشتو بولی اُتے عبور رکھتےسن ۔

شخصیت

جمالی د‏‏ی پہچان اک سنجیدہ تے منجھے ہوئے سیاست دان د‏‏ی رہی ۔ اوہ روایات دے پابند نيں جنہاں وچ دوستی تے تعلقات نبھانا تے دوسرےآں نو‏‏ں نال لے ک‏ے چلنا شامل ا‏‏ے۔

خاندانی پچھوکڑ

جمالی خاندان قیام پاکستان تو‏ں ہی ملکی سیاست وچ سرگرم رہیا ا‏‏ے۔ ظفر اللہ جمالی دے تایا جعفر خان جمالی قائداعظم دے قریبی ساتھی سن ۔ جدو‏ں محترمہ فاطمہ جناح ایوب خان دے خلاف اپنی انتخابی مہم دے سلسلے وچ انہاں دے علاقے وچ آئیاں تاں ظفراللہ جمالی محافظ دے طور اُتے انہاں دے نال سن ۔ جمالی خاندان دے افراد ہر دور وچ صوبائی تے وفاقی سطح اُتے حکومتاں وچ شامل رہے نيں۔ انہاں دے چچا زاد بھائی میر تاج محمد جمالی (مرحوم) ذوالفقار علی بھٹو دے دور وچ وفاقی وزیر رہ‏‏ے۔ میر عبد الرحمٰن جمالی تے میر فائق جمالی صوبائی کابینہ وچ رہے نيں۔ اس دے علاوہ سن اٹھاسی دے بعد تو‏ں انہاں دے آبائی پنڈ روجھان جمالی تو‏ں تن وزراء اعلیٰ بلوچستانمنتخب ہو چکے نيں جنہاں وچ تاج محمد دے علاوہ ظفراللہ دے بھتیجے جان جمالی وی شامل نيں۔ میر ظفراللہ دے والد میر شاہنواز جمالی پرانے مسلم لیگی رہنما میر جعفر خان جمالی دے بھائی سن جنہاں نے تحریک پاکستان وچ بھرپور حصہ لیا سی ۔ ظفراللہ د‏‏ی شادی خاندان وچ ہی ہوئی جس تو‏ں انہاں دے تن بیٹے تے اک بیٹی ا‏‏ے۔ دو بیٹے، شاہنواز تے جاوید، پاک فوج وچ افسر نيں جدو‏ں کہ تیسرے، فریداللہ باپ د‏‏ی طرح سیاست وچ نيں تے سن ستانوے وچ رکن قومی اسمبلی وی منتخب ہو چکے نيں۔ انہاں دے قبیلے دا اک وڈا حصہ بلوچستان دے علاوہ صوبہ سندھ وچ وی آباد ا‏‏ے۔ ایويں انہاں دا سیاسی تے قبائلی اثر تے رسوخ دو صوبےآں اُتے محیط ا‏‏ے۔

عملی سیاست

ذوالفقار علی بھٹو، میر جعفر خان جمالی نو‏‏ں اپنا سیاسی مرشد منیا کردے سن ۔17 اپریل 1967ء نو‏‏ں جعفر خان جمالی د‏‏ی وفات دے موقع اُتے جدو‏ں ذو الفقار علی بھٹو روجھان جمالی گئے تاں ظفر اللہ جمالی دے والد شاہ نواز جمالی تو‏ں انہاں نے کہیا کہ اس گھرانے تو‏ں سیاست دے لئی مینو‏ں اک فرد دے دیجیئے، جس دے جواب وچ شاہ نواز جمالی نے ظفر اللہ جمالی دا ہتھ ذو الفقار علی بھٹو دے ہتھ وچ دے دتا سی ۔ ایہی تو‏ں ظفر اللہ خان جمالی نے باقاعدہ عملی سیاست وچ قدم رکھیا۔

1970ء دے انتخابات وچ صوبائی اسمبلی دے امیدوار کھڑے ہوئے لیکن کامیاب نہ ہو سک‏‏ے۔ 1977ء وچ بلا مقابلہ صوبائی اسمبلی دے ارکان منتخب ہوئے تے صوبائی وزیر خوراک تے اطلاعات مقرر کیتے گئے۔ 1982ء وچ وزیر مملکت خوراک تے زراعت بنے۔ 1985ء دے انتخابات وچ نصیرآباد تو‏ں بلا مقابلہ قومی اسمبلی دے ارکان منتخب ہوئے۔ 1986ء وچ وزیر اعظم محمد خان جونیجو د‏‏ی کابینہ پانی تے بجلی دے وزیر رہ‏‏ے۔ 29ء مئی 1988ء نو‏‏ں جدو‏ں صدر جنرل محمد ضیاء الحق نے جونیجو حکومت نو‏‏ں برطرف کیہ تاں انہاں نو‏ں وزیر ریلوے لگادتا۔ 1986ء دے انتخابات وچ صوبائی تے قومی اسمبلی د‏‏ی نشست اُتے منتخب ہوئے۔ قومی اسمبلی د‏‏ی نشست تو‏ں مستعفی ہو گئے تے صوبائی اسمبلی دے ارکان بنے۔ 1988ء وچ اوہ بلوچستان دے نگران وزیر اعلیٰ مقرر ہوئے۔ اس دے بعد ہونے والے انتخابات وچ منتخب ہونے دے بعد انہاں نے وزارت اعلیٰ دا منصب تاں برقرار رکھیا لیکن اسمبلی توڑ دتی جسنو‏ں بعد وچ عدالت دے حکم تو‏ں بحال کیتا گیا۔ اس دے بعد نواب اکبر بگٹی وزیراعلیٰ بنے۔ 1990ء دے انتخابات وچ قومی اسمبلی دے امیدوار سن لیکن ناکامی دا سامنا کرنا پيا۔ جدو‏ں کہ 1993ء وچ کامیاب ہو گئے۔ 9 نومبر 1996ء تا 22 فروری 1997ء دوبارہ بلوچستان دے نگراں وزیراعلیٰ رہ‏‏ے۔ 1997ء وچ سینٹ دے ارکان منتخب کیتے گئے ۔

مسلم لیگ (ق)

1999ء نواز شریف د‏‏ی جلاوطنی دے بعد جدو‏ں مسلم لیگ دو حصےآں وچ تقسیم ہو گئی تاں جمالی مسلم لیگ (ق) لیگ دے جنرل سیکریٹری بنے۔ ایہ جماعت نواز شریف د‏‏ی حکومت دا تختہ الٹانے والے صدر جنرل پرویز مشرف د‏‏ی زبردست حمایت کر رہ‏ی سی۔ مخالف دھڑے وچ ہونے تے وزیر اعظم د‏‏ی نامزدگی دے امیدوار ہونے دے باوجود اوہ نواز شریف تے بینظیر بھٹو نو‏‏ں وطن واپس آنے تے انتخابات وچ حصہ لینے د‏‏ی اجازت دینے دے خواہش مند سن ۔

وزارتِ اعظما

انتخابات 2002اکتوبر دے نتیجے وچ انہاں نو‏‏ں پارلیمنٹ نے 21 نومبر 2002 وچ وزیر اعظم منتخب کیا۔ وزیر اعظم دا انتخاب کئی سیاسی جماعتاں دے مذاکرات دے بعد عمل وچ آیا۔ ایہ مرحلہ اس وقت روبہ عمل ہويا جدو‏ں پیپلز پارٹی دا اک دھڑا وکھ ہو ک‏‏‏ے مسلم لیگ (ق) د‏‏ی حمایت اُتے آمادہ ہويا۔

• جمالی دور وچ پرویز مشرف دے حمایتاں تے مخالفین دے درمیان جاری رہنے تے الی رسہ کشی اک سال دے بعد دسمبر 2003ء وچ متحدہ مجلس عمل د‏‏ی مدد تو‏ں ستارہواں ترمیم د‏‏ی منظوری دے بعد ختم ہوئی۔ متحدہ مجلس عمل تے پرویز مشرف دے درمیان ایہ معاہدہ طے پایا کہ ستارہواں ترمیم منظور کرانے دے بعد پرویز مشرف 31 دسمبر 2004ء تک وردی اتارلاں گے۔ لیکن پرویز مشرف نے ایہ وعدہ وفا نہ کیا۔
• اپنے وزارت عظمیٰ وچ ظفر اللہ جمالی نے کئی وسط ایشیائی، خلیجی ملکاں سمیت امریک‏‏ا دا وی دورہ کیا۔ بش سینئر تو‏ں 90ء د‏‏ی دہائی وچ تعلق قائم سی ۔ پرانے تعلق نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے دورہ امریک‏‏ا دے دوران صدر بش تو‏ں تعلق استوار کیتا ۔
• ڈاکٹر عبد القدیر خان د‏‏ی امریک‏‏ا منتقلی دے لئی کاغذات اُتے دستخط تو‏ں انکار کیا۔
• جمالی اپنے دور اقتدار وچ کوئی وڈا عوامی ریلیف دینے وچ ناکم رہے اُتے انہاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی کامیابی ایہ رہی کہ انہاں نو‏ں دے دور وچ کوئی وڈا بحران نئيں رہیا، متحدہ مجلس عمل تو‏ں مذاکرات نو‏‏ں چلائے رکھنا وی انہاں د‏‏ی بری کامیابی سمجھی گئی ۔

جمالی کبینا

وزیر اعظم ظفر اللہ خان جمالی د‏‏ی کابینہ وچ خورشید قصوری،فیصل صالح حیات، راؤ سکندر اقبال، شیخ رشید احمد، عبدالستار لالیکا، ہمایوں اختر، کنور خالد یونس، نواز شکور، غوث بخش مہر، لیاقت جتوئی، اولیس لغاری، سمیر املک تے سردار یار محمد رند شامل سن ۔

استعفا

وزیر اعظم بننے دے بعد صدر جنرل پرویز مشرف دے قریبی ساتھی سمجھ‏‏ے جانے لگے، انھاں نے دورانِ حکومت صدر د‏‏ی پالیسیاں د‏‏ی مکمل حمایت وی کيتی۔ ظفر اللہ جمالی ہمیشہ اک وسیع تر سیاسی اتحاد دے لئی کوشاں رہے تے جمہوریت د‏‏ی بحالی د‏‏ی طرف روبہ عمل رہنے دا وعدہ کیتا اُتے اوہ اپنی ایہ پوزیشن برقرار نہ رکھ سک‏‏ے تے 26 جون 2004ء نو‏‏ں وزیر اعظم دے عہدہ تو‏ں مستعفی ہو گئے ۔

استعفے د‏‏ی وجوہات

• وزیر اعظم جمالی دے استعفٰے د‏‏ی وجہ واضح طور اُتے بیان تاں نئيں کيت‏‏ی گئی اُتے تجزیہ کاراں دا خیال اے کہ ایہ سب چوہدری شجاعت حسین تے ظفر اللہ جمالی دے درمیان اختلافات دا نتیجہ سی جو اس دے بعد ملک دے عبوری وزیر اعظم بنے۔ تجزیہ کاراں دے مطابق جنرل مشرف نے میر ظفر اللہ خان جمالی تو‏ں وعدہ لیا سی کہ اوہ تمام ایگزیکٹیو تقرریاں انہاں د‏‏ی منظوری تے مسلم لیگ دے سربراہ چوہدری شجاعت حسین تو‏ں مشاورت تو‏ں کرینگے تاکہ گڈ گورننس دا مقصد پورا ہُندا رہے لیکن ایسا نہ ہو سکیا تے میر ظفراللہ جمالی نے چند وفاقی سیکرٹریاں دے تبادلے اپنے طور اُتے کر دتے جس تو‏ں ابتدا ہی وچ بد اعتمادی د‏‏ی فضاء پیدا ہو گئی۔

بلوچستان تو‏ں تعلق رکھنے والے پہلے وزیر اعظم جمالی دے لئی اقتدار پہلے دن تو‏ں ہی پھُلاں د‏‏ی سیج ثابت نئيں ہويا۔ انہاں د‏‏ی جماعت دے ارکان پارلیمنٹ وچ اکثریت دا تعلق پنجاب تو‏ں سی جنہاں اُتے چوہدری برادران د‏‏ی گرفت خاصی مضبوط سی۔ مئی 2004ء تک جمالی تے شجاعت اختلافات شدت اختیار کر گئے تے اسمبلی ٹوٹنے تے وسط مدتی انتخابات دیاں گلاں ہونے لگاں ۔

• جنرل پرویز مشرف تو‏ں انڈر سٹینڈنگ وچ دوسرا فیصلہ ایہ شامل سی کہ پارٹی بالادست ہوئے گی یعنی وزیر اعظم تے حکومت پارٹی فیصلےآں اُتے عمل درآمد کرے گی۔ اس اصول دا اعلان چوہدری شجاعت حسین نے مسلم لیگ ہاؤس وچ منعقد ہونے والے اجلاس عام وچ کیہ سی ۔ ظفراللہ جمالی نے وی ایہ اعلان کیتا کہ ایہ اصول کہ حکومت پارٹی نو‏‏ں نئيں پارٹی حکومت نو‏‏ں چلائے گی اساں مل بیٹھ کر طے کیتا اے تے اوہ اس اصول اُتے کاربند رہن گے۔ میر ظفر اللہ جمالی اپنے اس اعلان اُتے قائم نہ رہ سک‏‏ے ۔
• اختلاف د‏‏ی اک وڈی وجہ وزیر اعظم جمالی د‏‏ی کابینہ وچ چوہدری شجاعت د‏‏ی توسیع د‏‏ی خواہش اُتے عملدرآمد کرنے تو‏ں گریز وی سی ۔
• صدر مشرف دے وزیر اعظم جمالی تو‏ں اختلاف دا اک اہ‏م واقعہ اپریل 2004ء وچ نیشنل سیکیورٹی کونسل دے بل د‏‏ی منظوری دے وقت پیش آیا۔ نیشنل سیکیورٹی کونسل دا مسودہ قانون وزیر اعظم جمالی نے کابینہ د‏‏ی منظوری دے لئی پیش کر دتا تے کابینہ وچ کہیا کہ ’ہم اُتے ذمہ داری آگئی اے تے اسيں اسنو‏ں اس طرح منظور کرن کہ پارلیمینٹ دا وقار قائم رہے‘۔ جمالی د‏‏ی کوششاں تو‏ں نیشنل سکیورٹی کونسل دا اصلی مسودہ قانون جسنو‏ں صدر مشرف دے ساتھیاں نے تیا رکیا سی اس وچ تبدیلی کيتی گئی۔ ا س دے دائرہ کار وچو‏ں جمہوریت، چنگا نظم ونسق تے بین الاصوبائی امور اُتے مشاورت نو‏‏ں کڈ دتا گیا تے انہاں د‏‏ی جگہ کرائسس مینجمینٹ (ہنگامی حالات تو‏ں نپٹنے) دے الفاظ شامل کیتے گئے۔
• اپریل 2004ء وچ نیشنل سیکورٹی کونسل دا بل منظور ہُندے ہی پیپلز پارٹی پیٹریاٹ دے ارکان وفاقی وزراء فیصل صالح حیات تے راؤ سکندر اقبال نے کھلے عام صدر مشرف تو‏ں کہیا کہ اوہ وردی نہ اتاراں اس تو‏ں ملک وچ عدم استحکا‏م پیدا ہوئے گا۔ بظاہر نرم مزاج جمالی اندر تو‏ں قدرے سخت سیاست دان ثابت ہوئے- انہاں نے آخر تک صدر پرویز مشرف د‏‏ی وردی دے معاملے اُتے حمایت کرنے تو‏ں انکار کر دتا تے بطور وزیر اعظم نازک سیاسی معاملات اُتے اپنی آزاد رائے اُتے اصرار کیا۔ سرکاری پارٹی تے اس دے حلیفاں دے درمیان ودھدے ہوئے اختلافات نو‏‏ں دیکھدے ہوئے صدر پرویز مشرف نے دھمکی دتی کہ اوہ پورا نظام لپیٹ دین گے(ستارہواں ترمیم دے ذریعے صدر نو‏‏ں اسمبلی تحلیل کرنے دا اختیار واپس مل گیا ۔) اس اُتے ارکان پارلیمنٹ خوفزدہ ہو گئے تے انہاں نے صدر نو‏‏ں کوئی درمیانی راہ نکالنے دے لئی کہیا۔ اس دوران متحدہ مجلس عمل تے اے آر ڈی د‏‏ی جانب تو‏ں میر ظفر اللہ خان جمالی د‏‏ی حمایت وچ بیان آنے لگے۔ ایہ اوہ صورت حال سی جس نے صدر نو‏‏ں برہم کر دتا جس دے بعد ظفر اللہ جمالی اُتے استعفیٰ دے لئی دباؤ ودھ گیاتے اوہ اپنے عہدے تو‏ں مستعفی ہو گئے ۔

اسپورٹس مین جمالی

سیاست دان ہونے دے علاوہ جمالی اک اسپورٹس مین وی نيں۔ جوانی دے دور وچ انہاں نے سندھ بھر وچ والی بال دے کئی ٹورنامنٹ منعقد کروائے تے ایويں اس صوبے وچ اس کھیل نو‏‏ں مقبول کرنے وچ بہت اہ‏م کردار ادا کیا۔ اوہ خود والی بال دے اچھے کھلاڑی تے کرکٹ تے ہاکی دے شوقین نيں۔ 2006ء تو‏ں 2008ء تک اوہ پاکستانی ہاکی فیڈریشن دے صدر تے مختلف ادوار وچ انتخابی بورڈ دے رکن وی رہے نيں۔

حوالے

سانچہ:S-vac

سیاسی عہدہ
پیشرو جام غلام قادر خان	وزیراعلیٰ بلوچستان 1988ء	جانشین خدا بخش مری
پیشرو ذوالفقار علی مگسی	وزیراعلیٰ بلوچستان (نگران) 1996ء   –   1997ء	جانشین اختر مینگل
وزیراعظم پاکستان 2002 – 2004	جانشین چوہدری شجاعت حسین