ساحر لدھیانوی

عبدلحئی
فائل:Sahir Ludhian.jpg
جم	8 مارچ 1921   لدھیاݨا
وفات	25 اکتوبر 1980 (59 سال)  ممبئی
وجہ وفات	دل دا دورہ
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
عملی زندگی
مادر علمی	گورنمنٹ کالج لہور
پیشہ	ادب نال وابستگی، فلمی شاعری، ترقی پسند شاعری
پیشہ ورانہ زبان	اردو
تحریک	انجمن ترقی پسند مصنفین
اعزازات
فلم فیئر اعزاز برائے بہترین غنائی شاعر (برائے:Kabhi Kabhie Mere Dil Mein ) (۱۹۷۷) فلم فیئر اعزاز برائے بہترین غنائی شاعر (۱۹۶۴)  پدم شری اعزاز برائے ادب و تعلیم
	IMDB اُتے صفحات
باب ادب

جم	8 مارچ 1921 لدھیاݨا، پنجاب
موت	25 اکتوبر 1980 بمبئی (ممبئی)
بولی	اردو
صنف	شاعری
تحریک	سماج وادی

ساحر لدھیانوی (8 مارچ 1921-25 اکتوبر 1980) ہندستان دی ترقی پسند تحریک نال جڑے اک مشہور اردو شاعر تے ہندی گیت کار سن۔ اس نوں دو وار فلم فیئر ایوارڈ اتے 1971 وچّ پدم شری ملیا۔ بھارت دے صدر پرناب مکھرجی نے 8 مارچ 2013 نوں صدارتی محل وکھے اس دی جنم صدی تے یادگاری سٹیمپ جاری کیتی سی۔

ترقی پسند تحریک تو‏ں تعلق رکھنے والے مشہور شاعر۔ 8 مارچ 1921ء نو‏‏ں لدھیانہ پنجاب وچ پیدا ہوئے۔ خالصہ اسکول تو‏ں ابتدائی تعلیم حاصل کيتی۔ گورنمنٹ کالج لدھیانہ تو‏ں ميں داخلہ لیا۔ کالج دے زمانے تو‏ں ہی انہاں نے شاعری دا آغاز کر دتا۔ امرتا پریتم دے عشق وچ کالج تو‏ں کڈے گئے تے لاہور آ گئے۔ ایتھ‏ے ترقی پسند نظریات د‏‏ی بدولت قیام پاکستان دے بعد 1949ء وچ انہاں دے وارنٹ جاری ہوئے جس دے بعد اوہ ہندوستان چلے گئے۔

مڈھلا جیون

ایہناں دا جنم اک وڈے وسویدار چودھری فضل محمد دی گیارویں بیوی سردار بیگم دی ککھوں برطانوی پنجاب وچ لدھیانہ وکھے ہویا۔ اپنے باپ دا ایہہ اکلوتا پتر سی۔ اس دا ناں عبدالحئی رکھیا گیا۔ عبدالحئی نے دسویں مالوا خالصہ ہائی سکول لدھیانہ توں 1937 وچّ پاس کیتی۔ پھر اوہ ستیش چندر دھون سرکاری کالج، لدھیانہ وچّ داخل ہو گیا۔ کالج وچ اپنی شاعری لئی اوہ بہت مشہور سی۔ پہلے سال ہی اسنوں اپنی جماعتن کڑی نال پرنسپل دے لان وچ بیٹھن کرکے کالج وچوں کڈھ دتا۔ کجھ لوکاں دا کہنا ہے کہ اوہ کڑی امرتا پریتم سی۔ پر ایہہ گلّ صحیح نہیں، اوہ اس سمیں تکّ کدے لدھیانے نہیں سی رہی۔ پھر لہور جا کے ساحر دیال سنگھ کالج لہور وچ داخل ہو گیا۔ پر اتھوں وی اس نوں انقلابی شاعری کرکے کڈھ دتا گیا۔ اوہ اسلامیہ کالج لہور وچ داخل ہویا پر بی.اے. دے امتحان توں پہلاں ہی پھیر کالج توں باہر ہو گیا۔

ادبی سفر

شاعری دا شوق اس نوں سکول وچ ہی سی پر کالج دے ساہتی ماحول وچ اس وچ ہور نکھار آیا۔ اوہ ساحر کویں بنیا؟ علامہ اقبال دے حضرت داغ بارے لکھے مرثیئے دا جد اس نے ایہہ شعر؎ پڑھیا

اس چمن میں ہونگے پیدا بلبل شرازل بھی
سینکڑوں ساحر بھی ہونگے صاحب اجازب بھی

تاں اس نے اپنا تخلص ‘ساحر’ رکھ لیا۔ اس دا اصلی ناں عبدالحئی گھٹّ لوکاں نوں ہی پتہ ہے۔ اس دا تخلص اس دی شخصیت ’تے پورا ڈھکدا سی۔ ساحر ہر مشاعرے دی مکھ کھچّ ہندا۔ اس دیاں رمانچک نظماں نوجوان دلاں دی دھڑکناں دی ترجمانی کردیاں سن۔ اس کرکے اوہناں وچّ اوہ ہردل عزیز ہو گیا۔ بعد وچّ اس وڈے شاعر نے اپنے پیدائشی شہر لدھیانے دا ناں اپنے نام دا حصہ بنا کے دنیاں بھر وچّ مشہور کر دتا۔

لہور وچ اس دا پرسدھ شاعراں نال میل-جول ہو گیا۔ 1944 وچّ اس دی کتاب ‘تلخیاں’ چھپی تاں اوہ راتو رات سٹار بن گیا۔ امرتا پریتم وی لہور ہی رہندی سی۔ اوہ ساحر تے لٹو ہو گئی۔ اس نے ساحر لئی اپنے عشقَ دی کہانی بڑی بیباکی نال اپنی سوے-جیونی ‘رسیدی ٹکٹ’ وچّ بیان کیتی ہے۔ اس بارے ‘اک سی انیتا’ وچ وی لکھیا۔ ‘سنیہڑے’ جس ’تے امرتا نوں ساہت اکادمی پرسکار ملیا، دیاں ساریاں نظماں تاں ساحر نوں ہی مخاطب ہن۔ ‘تلخیاں’ وچّ ‘مادام’، ‘متاائے غیر’، ‘ایک تصویر-اے-رنگیر’ آدی نظماں امرتا بارے ہن۔

ہندوستان آمد

ہندوستان وچ اوہ سیدھے بمبئی وچ وارد ہوئے۔ انہاں دا قول مشہور اے کہ بمبئی نو‏‏ں میری ضرورت ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ اس دور وچ ساحر تے دوسرے ترقی پسند شعرا نے بھانپ لیا سی کہ فلم اک ایسا میڈیم اے جس دے ذریعے اپنی گل عوام تک جس قوت تے شدت تو‏ں پہنچائی جا سکدی اے، اوہ کسی تے میڈیم وچ ممکن نئيں ا‏‏ے۔ چناں چہ اسيں کہہ سکدے نيں کہ ساحر اک مشن دے تحت بمبئی گئے اگرچہ 1949ء وچ انہاں د‏‏ی پہلی فلم "آزادی د‏‏ی راہ پر" قابلِ اعتنا نہ ٹھہری، لیکن موسیقار سچن دیو برمن دے نال 1950ء وچ فلم "نوجوان" وچ انہاں دے لکھے ہوئے نغمےآں نو‏‏ں ایسی مقبولیت نصیب ہوئی کہ آپ اج وی آل انڈیا ریڈیو تو‏ں انھاں سن سکدے نيں۔ انہاں وچو‏ں اک گانے "ٹھنڈی ہوائاں" د‏‏ی دھن تاں ایسی ہٹ ہوئی کہ عرصے تک اس د‏ی نقل ہُندی رہی۔

فلمی سفر

لہور توں ساحر فلمی دنیاں وچ اپنی قسمت ازماؤن لئی بمبئی چلا گیا جتھے پہلاں اس دے پیر نہ جمے۔ 14 اگست 1947 نوں دیس ونڈیا گیا۔ لدھیانے توں اس دی ماں نوں اس دے ہندو سکھ دوستاں نے بڑی مشکل نال بچا کے لہور بھیجیا۔ ستمبر 1947 وچّ اپنی ماں دی بھال وچ ساحر وی لاہور پہنچ گیا۔ اتھے اوہ کمیونسٹ رسالے ‘سویرا’ دا اڈیٹر بن گیا۔ پر جد اس دی گرفتاری دے ورنٹ نکلے تاں جون 1948 وچ اپنی ماں سمیت اوہ مڑ بمبئی چلیا گیا۔ بہت جدوجہد پچھوں 1950 وچّ ریلیز ہوئی فلم ‘بازی’ دی کامیابی نے ساحر نوں فلمی نغمہ نگاری وچّ اسے طرحاں مشہور کر دتا جس طرحاں ‘تلخیاں’ نے ساہتی مدان وچّ کیتا سی۔ ساحر نے فلماں دے ہٹ گیت لکھ کے نعماں تے نامنا دونوں کھٹے۔ اوہ اپنے ویلے دا سبھ توں ودھ پیسے کماؤݨ والا نغمہ نگار سی۔ فلم رائیٹرز ایسوسی ایشن دا بناں مقابلہ پردھان وی بنیا۔ اس پدوی ’تے ہندیاں اس نے نغماں نگاراں نوں فلمی دنیاں اتے ریڈیو وچ بڑی ستکار والی تھاں دوائی۔ جویں فلم دی کاسٹ دکھاؤن ویلے نغمہ نگار دا ناں سنگیتکار توں پہلاں آوے، ریڈیو تے فرمائشی پروگرام وچ نغمہ نگار دا ناں وی دسیا جاوے۔ اسے طرحاں گراموفون کمپنیاں نوں رکارڈاں ’تے نغماں نگاراں دا ناں وی دین لئی مجبور کیتا۔ اک سنگیت ڈائریکٹر نے میہنا ماریا کہ ساحر دے گانے اس کرکے مشہور ہن کیونکہ اوہناں نوں لتا منگیشکر گاؤندی ہے۔ ساحر بڑا انکھی سی۔ اس نے شرط رکھی کہ دو سال اوہ صرف اس فلم لئی گانے لکھیگا جس وچ لتا توں نہ گوائے جاݨ۔ ساحر دی لتا بارے سبھ توں مشہور نظم ہے ‘تیری آواز’۔

فلمی گیت

پہلے تاں موسیقار روشن نے 1954ء وچ فلم "چاندنی چوک" وچ اس دھن اُتے ہتھ صاف کیا، فیر اس تو‏ں تسلی نہ ہوئی تاں 1960ء وچ "ممتا" فلم وچ اسی طرز وچ اک ہور گانا بنا ڈالا۔ جدو‏ں دوسرےآں دا ایہ حال ہو تاں بیٹا کسی تو‏ں کیو‏ں پِچھے رہندا، چناں چہ آر ڈی برمن نے 1970ء وچ "ٹھنڈی ہوائاں" تو‏ں استفادہ کردے ہوئے اک ہور گانا بنا ڈالا۔ فلم نوجوان دے بعد ایس ڈی برمن تے ساحر د‏‏ی شراکت پکی ہو گئی تے اس جوڑی نے اَگڑ پِچھڑ کئی فلماں وچ کم کیتا جو اج وی یادگار ا‏‏ے۔ انہاں فلماں وچ "بازی"، "جال"،"ٹیکسی ڈرائیور"، "ہاؤس نمبر 44"،"منیم جی" تے "پیاسا" وغیرہ شامل نيں۔ ساحر د‏‏ی دوسری سب تو‏ں تخلیقی شراکت روشن دے نال سی تے انہاں دونے نے "چترلیکھا"، "بہو بیگم"، "دل ہی تاں اے "، "برسا‏‏ت د‏‏ی رات"، "تاج محل"، "بابر"تے "بھیگی رات" ورگی فلماں وچ جادو جگایا۔ روشن تے ایس ڈی برمن دے علاوہ ساحر نے او پی نیر، این دتا، خیام، روی، مدن موہن، جے دیو تے کئی دوسرے موسیقاراں دے نال وی کم کیتا ا‏‏ے۔

ترقی پسند سوچ

ساحر دے علاوہ وی کئی اچھے شاعراں نے فلمی دنیا وچ اپنے فن دا جادو جگایا، لیکن ساحر دے علاوہ کسی تے نو‏‏ں اِنّی مقبولیت حاصل نئيں ہوئی۔ تے اس د‏ی بنیادی وجہ اوہی اے جو انہاں د‏‏ی ادبی شاعری د‏‏ی مقبولیت د‏‏ی اے، یعنی شاعری عوامی لیکن ادبی تقاضاں نو‏‏ں مدِنظر رکھدے ہوئے۔ اک زمانے وچ اردو ادب وچ وڈے لیکن ترقی پسند شاعر اس گل دے قائل نئيں سن بلکہ اوہ شاعری دے ذریعے معاشرے وچ انقلاب بپا کرنا چاہندے سن ۔ ترقی پسند شعرا د‏‏ی جوق در جوق فلمی دنیا تو‏ں وابستگی انہاں د‏‏ی عوام تک پہنچنے د‏‏ی اسی خواہش د‏‏ی آئینہ دار سی۔ ایہی وجہ سی کہ ساحر فلمی دنیا وچ اپنی آئیڈیالوجی نال لے ک‏ے آئے تے دوسرے ترقی پسندنغمہ نگاراں دے مقابلے وچ انھاں اپنی آئیڈیالوجی نو‏‏ں عوام تک پہنچانے دے مواقع وی زیادہ ملے، جس د‏‏ی اک وجہ تاں ایہ سی کہ انھاں نے جنہاں فلم سازاں دے نال زیادہ کم کیہ اوہ خود ترقی پسندانہ خیالات دے مالک سن ۔ اس سلسلے وچ گرودت، بی آر چوپيا تے یش راج چوپيا د‏‏ی مثالاں دتی جا سکدیاں نيں۔ وچ صرف اک مثال داں گا۔

فائل:Sahir Ludhian.jpg

ساحر لدھیاݨوی

جذباتی عشق

ساحر دے سارے عشقَ جذباتی ای رہے۔ اس نے نہ ایہناں نوں جسمانی تعلقاں وچ تے نہ ای شادی دے رشتے وچ بدلیا۔ ایہناں توں صرف اپنی شاعری لئی ہی پریرنا لئی۔ ساحر نے کجھ غزلاں وی لکھیاں پر مکھ طور ’تے اوہ نظم دا شاعر سی۔ اس دیاں نظماں تھوڑہیاں ہن پر ایہناں دا پدھر بہت اچا ہے۔ بہہتیاں وچ رومانس رچیا ہویا اے ۔ کجھ وچّ انقلابی رنگ ہے۔ اس دی اکو- اک لمی نظم ‘پرچھائیاں’ امن بارے ہے۔ اس دے فلمی گیتاں دی گنتی سینکڑے ہے۔ اس نے فلمی گیتاں نوں تکبندی دے پدھر توں چکّ کے شاعری دی سطح تک لیاندا۔ اس طرحاں ان پڑھ فلم درشکاں وچ وی ادبی رچی پیدا کیتی۔ لوکاں نے اس نوں بے حد پیار دتا تے سرکار نے اس نوں پدم شری نال نوازیا ۔ ساحر دی ماں، جس نال اوہ ساری عمر رہیا، 1976 وچ چل بسی۔ ساحر بے حد اداس رہن لگا بھاویں اس دی مامی جائی بھین انور اس کول رہندی سی۔

اعزاز

لہور وچ چار اردو پترکاواں دا سمپادن ( 1948 تک) کیتا تے ممبئی (1949 دے بعد) اوہناں دی کرمبھومی رہی۔ اوہناں نے دو وار فلم فیئر ایوارڈ (1964 اتے 1977 وچّ ) حاصل کیتا اتے 1971 وچّ پدم شری نال اوہناں نوں سنمانیا گیا۔

1. 1958: فلم فیئر اوارڈ لئی نومینیٹڈ کیتا گیا۔ عورت نے جنم دتا مردا نوں فلم سادھنا ۔
2. 1964: فلم فیئر دا ودھیا گیت کار دا انعام جو وادھا کیا فلم تاج محل۔
3. 1977: فلم فیئر دا ودھیا گیت کار دا انعام کبھی کبھی میرے دل میں فلم کبھی کبھی۔
4. 1971 وچّ پدم شری نال اوہناں نوں سنمانیا گیا۔

آخری ویلا

25 اکتوبر 1980 نوں دل دا دورہ اس نوں اس دنیا توں اٹھا کے لے گیا۔ کیفی اعظمی نے ساحر دی موت توں پچھوں اس دے یادگاری مشاعرے وچ کیہا:

میری نظروں میں تیرے دوست اک مندر ہے لدھیانہ
یہ مندر اور تم اس کے صنم، ساحر کہاں ہو تم

ڈھکویں یادگار

جس شہر نوں اس نے مشہور کیتا اس وچّ اس دی کوئی ڈھکویں یادگار نہیں۔ ساحر کلچرل اکیڈمی دے پردھان ڈاکٹر. کیول دھیر دی ہمت ہے کہ اوہ ہر سال ساحر دی یاد وچ مشاعرہ کرواؤندے ہن اتے چوٹی دے شاعراں نوں ساحر اوارڈ دندے ہن۔ پی.اے.یو. دے باغبانی دے ماہر ڈاکٹر. اجے پال سنگھ گلّ نے گل اشرفی دی اک نویں قسم کڈھی جس دا ناں ‘گل ساحر’ رکھیا۔ ساحر دے پرانے کالج نے وی اپنے بوٹینیکل باغ دا ناں ‘گلش ساحر’ رکھیا۔

مقبول شاعر

ساحر کِنے بااثر فلمی شاعر سن، اس دا اندازہ اس گل تو‏ں لگایا جا سکدا اے کہ انھاں نے گھٹ تو‏ں گھٹ دو ایسی انتہائی مشہور فلماں دے گانے لکھے جنہاں دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ انہاں د‏‏ی کہانی ساحر د‏‏ی اپنی زندگی تو‏ں ماخوذ سی۔ انہاں وچ گرودت د‏‏ی پیاسا تے یش راج د‏‏ی کدی کدی شامل نيں۔ پیاسا دے گانے تاں درجہ اول د‏‏ی شاعری دے زمرے وچ آندے نيں:
یہ محلوں یہ تختوں یہ تاجوں کی دنیا
یہ انساں کے دشمن سماجوں کی دنیا
یہ دنیا اگر مل بھی جائے تو کیا ہے
اور یہ گانا
جانے وہ کیسے لوگ تھے جن کے پیار کو پیار ملا
اسی طرح کدی کدی وچ "کدی کدی میرے دل وچ ایہ خیال آندا اے " دے علاوہ "ميں پل دو پل دا شاعر ہاں" ایداں گانے نيں جو صرف ساحر ہی لکھ سکدے سن ۔ ظاہر اے کہ کسی تے فلمی شاعر نو‏‏ں ایہ چھُٹ نئيں ملی کہ اوہ اپنے حالاتِ زندگی اُتے مبنی نغمے لکھے۔

بی گریڈ موسیقار

بعد وچ انہاں نے کئی بی گریڈ موسیقاراں دے نال کم کیا، جنہاں وچ ٰخیام دے علاوہ روی، این دتا تے جے دیو شامل نيں۔ تے انہاں درجہ دوم دے موسیقاراں دے نال وی ساحر نے کئی لافانی نغمے تخلیق کیتے، جداں روی دے نال "ملد‏ی اے زندگی وچ محبت کدی کدی"، "نیلے گگن دے تلے"، "چھو لینے دو نازک ہونٹاں کو"وغیرہ، این دتا دے نال "ميں نے چاند تے ستارےآں د‏‏ی تمنا د‏‏ی تھی"، "ميں جدو‏ں وی اکیلی ہُندی ہاں" تے "دامن وچ داغ لگیا بیٹھے"، وغیرہ تے جے دیو دے نال "حالے نہ جاؤ چھڈ ک‏‏ے کہ دل حالے بھریا نئيں"،"ميں زندگی دا نال نبھاندا چلا گیا"، "رات وی اے کچھ بھیگی بھیگی" وغیرہ شامل نيں۔

مجروح شکیل بدایونی تے ساحر

ساحر تے مجروح سلطان پوری دا ناں اکثر نال نال لیا جاندا اے، لیکن میرے خیال تو‏ں دونے شعرا دا پس منظر اک جداں ہونے دے باوجود ساحر مجروح تو‏ں کدرے بہتر فلمی شاعر سن ۔ مجروح د‏‏ی فلمی نغمہ نگاری اکثر کھوکھلی نظر آندی اے، اوہ شاعری دے ادبی پہلو تو‏ں مکمل انصاف نئيں کر پاندے۔ جو کم ساحر بہت سہولت تو‏ں کر لنگھدے نيں، اوتھ‏ے اکثر اکثر مجروح د‏‏ی سانس قدم اکھڑنے لگتی ا‏‏ے۔ مجروح د‏‏ی فلمی بولاں د‏‏ی اک نمایاں گل ایہ اے کہ اوہ سننے وچ بہت بھلے لگدے نيں لیکن جاں ہی کاغذ اُتے لکھے جان، انہاں وچ عیب نظر آنے لگدے نيں۔ اس دے مقابلے اُتے ساحر د‏‏ی فلمی شاعری د‏‏ی خصوصیت ایہ اے کہ ایہ نک سک تو‏ں درست تے عام طور اُتے ادبی لحاظ تو‏ں بے عیب ہُندی ا‏‏ے۔ حتیٰ کہ کاغذ اُتے لکھنے دے معیار اُتے وی پورا اترتی ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ کسی تے فلمی گیت نگار دے گیتاں دے اِنّے ایڈیشن نئيں چھپے جِنّے ساحر دے "گاندا جائے بنجارا" تے "گیت گاندا چل" دے ۔

اک ہور فلمی شاعر شکیل بدایونی نيں جنہاں دا ناں ساحر دے نال لیا جاندا ا‏‏ے۔ لیکن دونے دا کوئی مقابلہ نئيں۔ شکیل دے ہاں بعض جگہ عروض د‏‏ی غلطیاں وی نظر آندیاں نيں، مثال دے طور اُتے اوہ لفظ "نہ" نو‏‏ں بر وزنِ "نا" وی بنھ جاندے نيں، جو عروض دے اعتبار تو‏ں غلط ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ شکیل دے ہاں بولی و بیان کيتی کوئی تازگی نظر نئيں آندی، اوہی لگی بندھی تشبیہات، پامال استعارات تے استعمال شدہ ترکیباں د‏‏ی بھرمار شکیل دا خاصہ اے ۔

فلمی گیت

• آنا ہے تو آ (نیا دور 1957)، کمپوزر او پی نییر، گائکی محمد رفیع.
• جانے کیا تونے کہی ( پیاسا 1957)، کمپوزر ایسّ ڈی برمن، گائکی گیتا دتّ.
• جانے وہ کیسے ( پیاسا 1957)، کمپوزر ایسّ ڈی برمن، گائکی ہیمنت کمار.
• یہ دنیا اگر مل بھی جائے تو کیا ہے (پیاسا 1957)، کمپوزر ایسّ ڈی برمن، گائکی محمد رفیع.
• تو ہندو بنیگا نہ مسلمان بنیگا (دھول کا پھول 1959)، کمپوزر دتا نائک، گائکی محمد رفیع.
• یہ عشقَ عشقَ ہے (برسات کی رات 1960)، سنگیت روشن، گائکی محمد رفیع، منا ڈے.
• نہ تو کارواں کی تلاش ہے (برسات کی رات 1960)، سنگیت روشن، گائکی محمد رفیع، منا ڈے، آشا بھونسلے اتے سدھا ملہوترا.
• اﷲ تیرو نام ایشور تیرو نام (ہم دونو 1961)، کمپوزر جیدیو گائکی لتا منگیشکر
• چلو اک بار پھر سے اجنبی بن جائے ہم دونوں (گمراہ 1963)، کمپوزر روی(گائکی مہیندر کپور)
• تم اگر ساتھ دینے کا وعدہ کرو (ہم راز 1967)، کمپوزر روی، گائکی مہیندر کپور.
• من رے تو کاہے نہ دھیر دھرے؟ (چترلیکھا 1964)، کمپوزر روشن، گائکی محمد رفیع.
• سنسار سے بھاگے پھرتے ہو، بھگوان کو تم کیا پاؤگے (چترلیکھا 1964)، کمپوزر روشن، گائکی لتا منگیشکر.
• تورا من درپن کہلائے (کاجل 1965)، کمپوزر روی، گائکی آشا بھوسلے.
• ایشور اﷲ تیرے نام (نیا رستہ 1970)، کمپوزر دتتا نائک، گائکی محمد رفیع.
• مے پل دو پل کا شاعر ہوں (کبھی کبھی 1976)، سنگیت خیام (گائکی مکیش)
• کبھی کبھی (کبھی کبھی 1976)، سنگیت خیام (گائکی مکیش، لتا منگیشکر )
• اے میری زوہرجبین (وقت) منا ڈے سنگیت: روی
• آگے بھی جانے نہ تو (وقت) آشا بھونسلے سنگیت: روی
• ساتھی ہاتھ بڑانا نیانا دور محمد رفیع اتے آشا بھونسلے
• میرے دل میں آج کیا ہے ( داغ ) by کشور کمار سنگیت: لکشمیکانت پیاریلال
• میں زندگی کا ساتھ نبھاتا چلا گیا (ہم دونو 1961) by محمد رفیع سنگیت: جیدیو

شاعری

‘ایک تصویر رنگیر’ وچّ اوہ کہندا ہے

زخم کھرتا ہے تخیئلّ کی اڑانے تیری
تیرے گیتوں میں تیری روح کے غم پلتے ہیں
سرمگیں آکھوں میں یوں ہمرتے لو دیتی ہے
جیسے ویران مزاروں پے دیئے جلتے ہیں

نام میرا جہاں جہاں پہنچا
ساتھ پہنچا ہے اس دیار کا نام

کھلوت-او-جلوت میں تم مجھ سے ملی ہو بارہا
تم نے کیا دیکھا نہیں؛ میں مسکرا سکتا نہیں
مجھ میں کیا دیکھا کہ تم الفت کا دم بھرنے لگیں
میں تو خود بھی اپنے کوئی کام آ سکتا نہیں

گو تیرے راستے میں ہر اک سو ببول ہیں
دامن میں تیرے اس کی جوانی کے پھول ہیں
جو میری زندگی کی تمنا بنی رہی
زوک-اے-نیاز روح کا کابا بنی رہی
کیسر میں وہ دھلی ہوئی باہیں بھی جل گئیں
جو دوکھتی تھیں مجھے وہ نگاہیں بھی جل گئیں
اب میری آرزو کی جنت یہ راکھ ہے
سرمایہ حصول-اے-محبت یہ راکھ ہے

تجھے اداس سا پاتا ہنو میں کئی دن سے
نہ جانے کون سے صدمے اٹھا رہی ہو تم
مجھے تماھری جدائی کا کوئی رنج نہیں
میرے خیال کی دنیاں میں میرے پاس ہو تم
یہ تم نے ٹھیک کہا ہے تمہیں ملا نہ کرنو
مگر مجھے یہ بتا دو کہ کیوں اداس ہو تم

رات سنسان تھی بوجھل تھی فضا کی سانسیں
روح پر چھائے تھے بے نام غموں کے سائے
دل کو یہ ضد تھی کہ تو آئے تسلی دینے
میری کوشش تھی کہ کمبخت کو نیند آئے
تو بہت دور کسی انجمن ناز میں تھی
پھر بھی محسوس کیا مینے کہ تو آئی ہے
اور نغموں میں چھپا کر میرے کھوئے ہوئے خواب
میری روٹھی ہوئی نیندوں کو منا لائی ہیں۔

رات کی ستہِ پر ابھرے تیرے چہرے کے نقوش
ووہی چپ چاپ سی آنکھیں ووہی سادہ سی نظر
وحی ڈھلکا ہوا آنچل ووہی رفتار کا خم
ووہی رہ رہ کے لچکتا ہوا نازک پیکر

اب تیرا پیار ستائیگا تو میری ہستی
تیری مستی بھری آواز مے ڈھل جائیگی
اور یہ روح جو تیرے لیئے بے چین سی ہے
گیت بن کر تیرے ہوٹھوں پے مچل جائیگی

چلو اک بار پھر سے اجنبی بن جائیں ہم دونوں
تمیں بھی کوئی الجھن روکتی ہے پیشقد می سے
مجھے بھی لوگ کہتے ہیں کہ یہ جلوے پرائے ہیں
میرے ہم راہ بھی رسوائیاں ہیں میرے ماضی کی
تمہارے ساتھ بھی گزری ہوئی راتوں کے سائے ہیں

توارپھ روگ ہو جائے تو اس کو بھولنا بیہتر
تئلک بوجھ بن جائے اس کو توڑنا اچھا
وہ افسانہ جسے انجام تک لانا نہ ہو ممکن
اسے اک خوبصورت موڑ دیکر چھوڑنا اچھا
چلو اک بار پھر سے اجنبی بن جائیں ہم دونوں

باہرلے جوڑ

٭ Sahir ki qalam se – Site dedicated to Sahir Ludhianvi Archived 2006-07-02 at the وے بیک مشین ٭ Sahir Ludhianvi at Urdu Poetry ٭ Sahir kahan ho tum؟ Archived 2020-08-07 at the وے بیک مشین ٭ کویتا کوش وچّ ساحر لدھیانوی

• ساحر لدھیانوی کی فلمی شاعری Archived 2010-09-06 at the وے بیک مشین
• ساحر لدھیانوی اور فلمی دنیا

ہور دیکھو

• مرزا غالب

سانچہ:فلم فیئر اعزاز برائے بہترین بول

حوالے

پنجابی لکھاری
ناول لکھاری	اوم پرکاش گاسو  • امرتا پریتم  • سنت سنگھ سیکھوں  • سوہن سنگھ سیتل  • شاہ چمن  • کرنل نرندرپال سنگھ  • کرمجیت کسا  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • گردیال سنگھ  • جسونت سنگھ کنول  • نانک سنگھ  • نرنجن تسنیم  • بلدیو سنگھ سڑکناما  • بوٹا سنگھ شاد • بھائی ویر سنگھ  • رام سروپ انکھی  • محمد منشا یاد  • فرزند علی
شاعر	اللہ یار خاں جوگی • شاہ مراد  • امتوج  • سوِیتوج  • شمیل  • اوتار سنگھ پاش  • لُطف علی  • سنت رام اداسی  • شِو کمار بٹالوی  • سرجیت پاتر  • ہربھجن ہلواروی  • گیانی گرمکھ سنگھ مسافر  • گرچرن رامپوری  • جسونت ظفر  • جسونت دید  • جلھن جٹ  • جگتار  • تارا سنگھ  • نند لال نورپوری  • پرمندر سوڈھی  • پروفیسر موہن سنگھ  • باوا بلونت  • بسمل فریدکوٹی  • بھائی ویر سنگھ  • لال سنگھ دل  • پورن سنگھ  • بلبیر آتش  • بابا نجمی  • شریف کنجاہی  • افضل پارس  • مولا بخش کشتہ  • راجا رسالو • احمد راہی  • اختر حسین اختر  • سائیں اختر  • منیر نیازی  • سجاد حیدر • فقیر محمد فقیر  • فضل حسین گجراتی  • جوگی جہلمی  • ظفر اقبال  • درشن سنگھ آوارا • لوک راج • احسان اللہ طاہر  • استاد دامن • ستھرا شاہ • ساجن بابو  • منور حسین چشتی  • اعزاز احمد آذر  • ارشاد سندھو  • غلام حسین ندیم  • طارق گجر  • طارق عزیز  • سرفراز انور صفی
مخولیا شاعر	انور مسعود  • سید سلیمان گیلانی  • امام دین گجراتی • عبیر ابوذری • خالد مسعود • گیانی ہری سنگھ بڑبولا • کنول مشتاق • ہزارا سنگھ رمتا • عاشق راں • ڈاکٹر انعام الحق جاوید • م ش عالم • راجا نثار احمد یاور • مسافر لودھی • مجید سالک • مشتاق عالم گوگا • محمد صدیق میرپوری
عورت لکھاری	امرتا پریتم  • اجیت کور  • سکھوِندر امرت  • دلیپ کور ٹواݨا  • نینا ٹواݨا  • بچنت کور  • منجیت ٹواݨا  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ترسپال کور • ہاجرہ مشکور ناصری • فرخندہ لودھی • پِیرو پریمن  • منجیت اندرا • شفقت سلطانہ
صوفی شاعر	شاہ حسین  • شاہ شرف  • ہاشم شاہ  • بلھے شاہ  • وارث شاہ  • بابا وجید  • بابا فرید  • علی حیدر  • سلطان باہو  • خواجہ غلام فرید  • سائیں مولا شاہ  • بابو رجب علی  • عاصم بخاری  • نوشہ گنج بخش  • میاں محمد بخش
کہاݨی کار	سنتوکھ سنگھ دھیر  • سنت سنگھ سیکھوں  • سجان سنگھ  • صوبا سنگھ  • کلبیر سنگھ کانگ  • کرپال سنگھ کسیل  • کرتار سنگھ دگل  • گلزار سنگھ سندھو  • گربچن سنگھ بھلر  • گربخش سنگھ پریتلڑی  • جیت سنگھ سیتل  • پیارا سنگھ داتا  • پریم گورکھی  • بلونت گارگی
غزل گو	سادھو سنگھ ہمدرد  • سرجیت پاتر  • جگتار • جسوندر (غزل گو)  • دیپک جیتوئی
قصا کار	احمدیار  • ہاشم شاہ  • پیلو  • قادریار • مولوی غلام رسول  • جوگا سنگھ  • فضل شاہ  • میاں محمد بخش  • امام بخش • دمودر • مقبل • حافظ برخوردار • احمد گجر
وار تے جنگنامہ	شاہ محمد  • پیر محمد
ناٹک لکھاری	اجمیر سنگھ اولکھ  • ایشور چندر نندا
ڈاکٹر لکھاری	ڈاکٹر جسونت گلّ  • ڈاکٹر ہرشندر کور  • ڈاکٹر عارف محمود  • ڈاکٹر شہباز ملک  • ڈاکٹر حسن رضوی • ڈاکٹر جاوید سوز  • ڈاکٹر محمد بشیر گورایا • ڈاکٹر سرفراز حسین
تریخ لکھاری تے ہور	کرم سنگھ  • کاہن سنگھ نابھا  • ڈاکٹر کرپال سنگھ  • ڈاکٹر. گنڈا سنگھ  • تیرا سنگھ چن  • گرنام سنگھ تیر  • ایشر سنگھ ایشر  • گیانی گردتّ سنگھ • گیانی دتّ سنگھ • بلبیر سنگھ  • اچھرو سنگھ  • باوا بدھ سنگھ
لکھاری	ایشور چترکار • صاحب سنگھ  • پنڈت شردھا رام • تیجا سنگھ  • گیانی گیان سنگھ  • ڈاکٹر چرن سنگھ  • لال سنگھ کملا اکالی  • برج لال شاستری  • ہرندر سنگھ روپ  • پریتم سنگھ  • سرون سنگھ  • عجائب کمل  • ارشاد احمد پنجابی
تنقید نگار	ستندر سنگھ نور  • لابھ سنگھ کھیوا • ڈاکٹر سرفراز حسین
ہور	سادھو سنگھ دھامی  • نرندر سنگھ کپور
اردو لکھاری	سعادت حسن منٹو  • ساحر لدھیانوی  • اُپیندر ناتھ اشک  • راجندر سنگھ بیدی  • مجید امجد