مولا بخش کشتہ
| مولا بخش کشتہ | |
|---|---|
| جم | 9 اگست 1876 |
| وفات | 19 جون 1955 (79 سال) |
| عملی زندگی | |
| پیشہ | صحافی ، لکھاری |
| پیشہ ورانہ زبان | پنجابی ، اردو |
ترمیم  | |
 | |
|---|---|
| جم | جولائی 1876 امبرسر پنجاب |
| موت | 19 جون 1955 (79 سال) لہور، پاکستانی (پنجاب، پاکستان |
| کم کِتہ | لکھاری |
| بولی | پنجابی |
| نسل | پنجابی |
| رشتے دار | سلطان بخش بھٹی (پیؤ) |
مولا بخش کشتہ (جولائی 1876-19 جون 1955) شاعر، غزل کار، کھوج کار،ادیب تے اڈیٹر سی ۔ سماجی شخصیت وجوں اوہ بھائی چاری سانجھ لئی سرگرمی نال کم کرن والے سجن سن۔[۱]
مولا بخش کشتہ دیاں مشہور کتاباں ایہ نیں:
- دیوانِ کشتہ (1903)
- قصہ ہیر رانجھا (1913)
- شعرائے امبرسر دی نعتیہ شاعری
- پنجاب دے ہیرے
جیون ویروے
سودھومولٰی بخش دا جم امرتسر (برطانوی پنجاب) دے اک بھٹی راجپوت پروار[۲] وچّ ہویا سی۔ دے پیؤ دا نام سلطان بخش بھٹی سی۔
رچناواں
سودھو- دیوانِ کشتہ (1903)
- قصہ ہیر رانجھا (1913)
- شعرائے امرتسر کی نعتیہ شاعری[۳]
چشمہِ حیات
سودھواس کتاب وچّ اسنے پنجابیاں دے بکعرے ہوئے خزانے نوں اکٹھا کرن دی پہل کیتی اے۔ اس دی بولی اردو اے۔[۴]
پنجاب دے ہیرے(1932)
سودھوایہہ کتاب پہلی وار فارسی اکھراں وچّ چھپی تے لالا دھنی رام چاترک نے اس دا لپیانترن کیتا۔اس وچّ 1800ء: تکّ دے 56 کویاں دے ویروے درج ہن اینہاںوچوں ودھیرے گنتی (40) مسلمان کویاں دی اے۔ مولٰی بخش کشتہ (1876 توں 1955) دا ذکر پنجابی ساہت سوچ وچار نال متعلق مڈھلے اتے موڈھی چنتکاں وچ آؤندا اے۔ اوہ شاعر وی سی۔ اس نے پہلے غزل مجموعہ دیوان دیوان کشتہ دی 1903 ء۔ وچ رچنا کیتی۔ 1913 ء۔ وچ اس ہیر رانجھا دا قصہ لکھیا۔ اوہ ساہتی چنتک وی سن۔ اس نے تنّ کتاباں لکھیاں چشمہ-اے-حیات (1913 ء۔)، پنجاب دے ہیرے (1932 ء۔)، پنجابی شاعراں دا تذکرہ (1960 ء۔) دی رچنا کیتی۔ مولٰی بخش کشتہ نے میر کرامتلا توں اتشاہ اتے پریرنا لے کے پنجاب دے ہیرے دی رچنا کیتی۔ مولٰی بخش کشتہ نے پنجاب دے ہیرے کتاب دا اپ-سرلیکھ ‘پنجابی شاعراں تے کویاں دا اتہاس’ لکھیا۔ کشتہ نے کویاں دے جیون تے رچنا نوں لبھّ کے دور دی لڑی وچ پرو کے پیش کیتا سی۔ پنجاب دے ہیرے کتاب وچ کلّ 55 کویاں وچوں 40 مسلمان اتے 15 ہندو اتے سکھ شاعر ہن۔ پنجاب دے ہیرے کتاب دے دو حصے ہن۔ پہلا مکھ بند جو چرنجا پنیاں اپر پھیلیا ہویا اے اتے دوسرے وچ اس شاعر اتے رچنا متعلق چرچہ کیتی اے۔ پہلے حصہ وچ پنجابی زبان، ہندی پنجابی بولیاں بارے جانکاری دتی اے۔ اس توں بعد گورمکھی دے آرنبھ، پنجابی اتے ہندو، پنجابی اتے عیسائی، پنجابی تعلیم دا وسیلہ، لکھن ڈھنگ دا پہلا جھگڑا، بولی وچ وکھیویں، پنجابی سرپرستی، پنجابی دے جیون دور، مشاعرے، پنجابی عروض (پنگل)، پنجابی شاعری اتے پنجابی شاعری دے دوش، پنجابی شاعری وغیرہ اس زمانے دے بھکھویں مثلیاں متعلق چرچہ کیتی اے۔ گیت، کہانیاں اتے بجھارتاں، اکھان، اخباراں اتے رسالے، پنجابی وچ نویں شبداں دا وادھا، پنجابی بولی دی تاریخ، مرکز (مرکز)، اکھراں دا جھگڑا، ڈواے، کامن، جھوک، کافیاں، سلوک، کبتّ، اکھان، دو ارتھے سوال، زنانے گاؤن، عامَ گیت، مذہبی گیت، بجھارتاں، النکار تے چمتکاری شاعری، مطلب النکار، چوٹ بازی، شاعراں دی کلپتری وغیرہ نوں اس نے اپنی سمرتھا موجب پچھان کے اپنی اصول فکر دا پرچی دتا۔ ‘پنجاب دے ہیرے’ کتاب وچ کلّ 55 کویاں وچوں کجھ پرمکھ کویاں بارے چرچہ اس طرحاں اے:
بابا فریددین شکرگنج
سودھوبابا فریددین دا جم 580 ہجری (مطابق سنّ 1189 ء۔) وچ قصبہ کھوت وال علاقہ ملتان وچ ہویا سی۔ مڈھ توں ہی فقیرانہ جیون ولّ مائل سن۔ سفر:- حضرت کھواجا بختیار کاکی دے حکم مطابق آپ اتھے ہی ٹھہر گئے تے اتھے ہی تعلیم دا سلسلہ جاری کر دتا۔ بابا فرید نوں گنج شکر دا خطاب ملیا۔ شاعری:-بابا فرید ولیاں دے سردار، صوفی اتے عالم ہون توں چھٹّ پنجابی اتے فارسی دے چنگے شاعر سن۔ بابا فرید دے سلوک ہر تھاں اگھے ہوئے ہن۔ چلانا:- بابا فرید دے چلانے بارے دو وکھ-وکھ راواں ہن۔ ڈاکٹر۔ موہن سنگھ لکھاری ہسٹری آف پنجابی لٹریچر نے 664 ہجری دسیا اے اتے محمد قاسم نے 660 ہجری دسیا اے۔
سری گورو نانک دیوَ جی
سودھوپیؤ دا ناں کالو چند بیدی کھتری۔ وسنیک تلونڈی صابو لاہور۔ جم 1526 بِ۔ مطابق 1469 ء۔ وچ ہویا۔ گورو نانک دیوَ جی دیاں کراماتاں دے بہت زیادہ واقعیات ہن۔ 1539 ء۔ وچ جوتی جوت سما گئے۔
سری گورو ارجن دیوَ جی
سودھوپیؤ دا ناں گورو رام داس سی۔ جم گوئندوال وچ 1620 بِ۔ مطابق 1563 ء۔ وچ ہویا۔ سلسلیوار گورو صاحباں دی بانی ہر اک راگ اتے راگنی وچ لکھی۔ اس توں چھٹّ کبیر، فرید، دھنا، رویداس، پیپا، سین، سدھنا، ترلوچن، بینی وغیرہ بھگتاں دیاں بانیاں لکھوائیاں۔ ستا اتے بلونڈ دیاں بانیاں جو رام کلی وچ اچارن اے، اس نوں وی گورو گرنتھ صاحب وچ شامل کرن دا مان بخشیا اے۔ گورو ارجن دیوَ جی 1606 ء۔ وچ جوتی جوت سما گئے۔ راگ تعلیم اتے پنگل دے بڑے ماہر اتے سیانے شاعر سن۔
پیؤ دا ناں شیخ عثمان ساکن لاہور۔ شاہ حسین دا جم 945 ہجری مطابق 1539 ء۔ وچ ہویا۔ دس سال دی عمر وچ قرآن شریف کنٹھ کر لیا۔ پنجابی وچ کافیاں لکھن توں چھٹّ فارسی وچ وی شعر کہندے راے پر کافیاں زیادہ اگھیاں ہن۔ 63 سال دی عمر بھوگ کے 1008 ہجری وچ کوچ کر گئے۔
پیلو مسلمان جٹّ سن اتے ماجھے دے رہن والے سن۔ فقیرانہ طبیعت دے مالک سن۔ گورو ارجن دیوَ جی دے دیدار کرن اتے صوفیانہ کلام سنن پچھوں فقیرانہ بھیس وچ علاقہ بارول چلے گئے۔ مرزا صاحباں بارے چرچہ سندیاں شاعری وچ بیان کیتا۔ پیلو دی بولی نرول ماجھے دی بولی اے۔ ساندل بار ولّ چلے گئے تے ادھر ہی دور وسّ ہو گئے سن۔
پیؤ دا ناں سائیں محمد درویش، جم قصور دے نیڑے پنڈور ضلع لاہور وچ 1680 ء۔ وچ ہویا۔ حضرت غلام مرتضیٰ صاحب قصوری اتے مولانا غلام محی الدین صاحب قصوری دے کول تعلیم حصول لئی قصور گئے۔ بلاے شاہ 1171 ء۔ وچ چلانا کر گئے۔
قادریار
سودھوقوم سندھو جٹّ۔ جم پنڈ ماچھی کے ضلع گجرانوالے (حالَ وچ شیکھپورا) وچ ہویا۔ کھیتی باڑی کردے سن۔ قادریار نے ہری سنگھ نلوآ وار اتے قصہ پورن بھگت لکھیا سی۔
سید وارث شاہ دے پیؤ دا نام سید قطب شاہ سی تے پنڈ جنڈیالا شیر خاں ضلع گجراں والہ دے رہں والے سن۔ مڈھلی تعلیم اپنے پنڈ دے مولوی صاحب توں ہی حاصل کیتے اتے اچّ تعلیم دی حصول واسطے قصور گئے۔ صوفی، سید اتے اپنے متّ دے گیاتا سن۔ وارث شاہ نے قصہ ہیر لکھیا۔ وارث دی خیال طاقت، واقفیت، قادر-ال-کلامی، ٹھیٹھ بولی دا جاننا، لکھنا، کتھن دی پکیائی، محاورے ورتن دی جاچ، تمسیلی رنگت وغیرہ خوبیاں موجود ہن۔
نزابت شاعر
سودھوہرلا مٹیلا ضلع شاہ پور دے رہن والے سن۔ ہرل راجپوت سن۔ نزابت نے ایہہ وار نادر شاہ دے ہلے دے کجھ چر پچھوں لکھی۔ نزابت اٹھارھویں صدی دے انت وچ ہویا اے۔
جم 1166 ہجری وچ جگدیؤ کلاں، متسل راجسانسی، ضلع امرتسر وچ ہویا۔ بندی خانے دے اس ویلے وچ آپ نے اپنے پیر دے پیر دی یاد وچ ست صفتاں ہندی تے پنجابی وچ لکھیاں۔ ہاشم شاہ نے سسی پنوں دا قصہ لکھیا۔ سوہنی مہینوال، سسی پنوں، ہیر رانجھا، لیلیٰ مجنوں، شیریں فرہاد، دیوان ہاشم، کافیاں ہاشم، ٹیکا علم مالا، راجپالیسی وغیرہ۔
جم 1768 ء۔ وچ مرالا ضلع گجرات وچ ہویا۔ ہیر رانجھا، سسی پنوں، کام روپ، یوسف زلیکھاں، چندر بدن، سیفل ملوک وغیرہ قصے شاعری وچ لکھے۔ اینہاںتوں چھٹّ قصہ تتر، وفات نامہ، جنگ احمد، جنگ بدر وغیرہ آپ دی لکھت کتاباں ہن۔ احمد یار پنجابی شاعری دے میدان دا بڑا شاہ سوار اے۔
بہبل
سودھولہور دے علاقے رہن والے سن۔ پیر فتح اﷲ چشتی دے مرید سن، جہڑے بابا فرید گنج شکر دے سلسلے وچوں سن۔ قصہ ہیر رانجھا تے سسی پنوں لکھیا۔ مولٰی بخش کشتہ نے اپنا دھیان پنجابی بولی اتے شاعری دے وکھ وکھ رنگاں اتے روپاں اپر ٹکءا اتے انجھ اس پنجابی ساہت دی مولک تے اتے اہمیت نوں پچھانن دا مڈھلا یتن کیتا۔
پنجابی شاعراں دا تذکرہ
سودھوایہہ کتاب ‘پنجاب دے ہیرے’ کتاب دا ہی وسترت روپ اے۔ایہہ رچنا سوا پنج سو صفیاں وچّ پھیلی ہوئی اے۔ایہہ پہلی وار پاکستان وچّ چھپی۔[۵]
اس نے ویلے دیاں لوڑاں مطابق پنجابیاں نوں پنجابیت دی ءکتا،سیکرل نظر دا ماڈل مہئیاں کیتا۔ مرحوم میاں مولٰی بخش کشتہ امرتسری (1876–1955) پنجابی دے مڈھلے کھوجیاں، اتہاسکاراں اتے تذکرہ نگاراں وچوں ہن۔ کشتہ دی اصلی دین پنجابی شاعری، ساہتی کھوج، اتہاسکاری، تذکرہ نگاری اتے پترکاری وچ اے۔ اس نوں اردو فارسی اتے پنجابی بولی اپر اکو جنی پکڑ سی۔ اوہ امرتسر وچ 1926 ء۔ وچ بنی ‘پنجابی سبھا پنجاب’ دے سنستھاپکاں وچوں سی۔ کشتی نے پنجابی وچ سیہرفی، غزل، چوبرگے، نظم اتے قصہ ہیر رانجھا دی رچنا کیتی۔ پنجابی ساہت دی اتہاسکاری اتے تنقید نال متعلق اس دیاں دو کتاباں ملدیاں ہن- ‘پنجاب دے ہیرے’ (1932 ء۔) اتے ‘پنجابی شاعراں دا تذکرہ’ (1960 ء۔) کجھ پنجابی آلوچکاں نے ‘چشمہ-اے-حیات’ (1913 ء۔) نوں کشتہ دی رچنا منیا اے۔ دراصل ایہہ رچنا میر کرامتلا دی اے، جو کشتہ دے قصہ ‘ہیر رانجھا’ (1913 ء۔) وچ انتکا وجوں چھپی سی۔
‘پنجابی شاعراں دا تذکرہ’ کتاب مرحوم میاں مولٰی بخش کشتہ تے اوہناں دے سپتر سورگی چودھری محمد افضل خاں دی سکرت اے۔ شاہمکھی لپی وچ لکھی ہوئی ایہہ وڈّ آکاری حوالہ کتاب معیاری کھوج-پربندھ اے، جس وچوں 242 پرانے کویاں اتے جدید کویاں دے جیون ویروے تے اوہناں دے کلام دے نمونے پرمانک روپ وچ دتے گئے ہن۔ ایہہ تذکرہ پہلی وار 1960 ء۔ وچ لاہور توں شائع ہویا سی۔ اس دے کجھ 20 پنے ہن۔ اس تذکرے دا اہمیت تتھاں دی بھرپورتا اتے کشتہ دی پنجابیت دی بھاونا نال اوت-پوت نظر وچ نہت اے اتے سیما ایہہ اے کہ اس وچ لکھاری دے 19 جون 1955 ء۔ وچ موت ہون مگروں دے ویروے وی درج ہن۔ پنجابی ساہت اکاڈمی، لدھیانہ دی بینتی نوں پروان کرکے س۔ رگھویر سنگھ بھرت نے اس سروت-گرنتھ نوں گورمکھی لپی وچ لپی انتر کیتا اے۔ کشتہ نے اس کتاب وچ پنجابی دے ادبھو تے ترقی، گورمکھی دے آرنبھ، پنجابی تے مسلمان، ہندی، پنجابی، پنجابی تے سکھ، پنجابی تے عیسائی جاں انگریز، سکھیا دا زریعہ، بولی دی فرق، پنجابی اخباراں، رسالے، مرکزی بولی، لپی دا جھگڑا، پنجابی شاعری اتے پنجابی شاعری دے وکھ-وکھ رنگ-روپ وغیرہ اس زمانے دے بھکھویں مثلیاں متعلق چرچہ کیتی اے۔ کبتّ، کورڑا، دوہرا، کنڈلیا، سرکھنڈی، بینت، غزل، وار، شلوک، چوپئی، بشن، پدے، کافی، چوبولا، اشٹپدے، پوڑی، ستوارا، الاہنیاں، لوک-گیت، باتاں تے بجھارتاں، اکھان، النکاری تے پنجابی ساہت دا اتہاس، صوفی متّ، قصہ کاری، مذہبی تبلیغ، دھرم پرچار، ہاس رس، وارتک، تاریخ گوئی وغیرہ نوں اس نے اپنی سمرتھا موجب پچھان کے اپنی اصول فکر دا پرچی دتا اے۔
اس کتاب وچ 242 کویاں وچوں کجھ پرمکھ کویاں بارے چرچہ ہیٹھ لکھے مطابق اے:
اینہاںدا پورا ناں فریددین مسعود سی۔ پیؤ دا ناں قاضی جمال-اد-دینل۔ اینہاںدا جم پہلی رمضان 529 مطابق 1173 ء۔ نوں قصبہ کھوت وال (چاولی مشائخ) تحصیل دگڑی ضلع ملتان وچ ہویا۔ بابا فرید نے اپنی پڑھائی قصبہ کھوت وال وچ حاصل کیتی۔
- شکرگنج دا لقب:- اوہناں دے ناں نال شکرگنج دا لقب (اپنام) اے۔ بابا فرید جی دے اپنام بارے کئی روءتاں ہن۔
- رچناواں:- اوہناں دیاں چار کتاباں ملدیاں ہن۔ تنّ نصر (وارتک) تے اک نظم دی (سلوک) مسر جاں وارتک دیاں کتاباں اوہناں نے بابا فرید سلوک گرنتھ وچ شامل کر لئے۔
- شاعری:- اینہاںنے اپنے صوفی خیالاں دا پرگٹاوا اپنے سلوکاں وچ کیتا اے۔ فارسی بولی وچ شاعری کیتی۔ سلوکاں وچ عربی فارسی، ہندی تے ملتانی شبد ورتے گئے ہن۔
گورو نانک دیوَ جی دا جم 1469 ء۔ مطابق 1526 ء۔ بکرمی رائے بھوئیں دی تلونڈی، ضلع شیخوپورا وچ، پیؤ مہتہ کالو، ماں ترپیؤ دیوی دی ککھوں ہویا۔ اوہناں نے بھکھے سادھوآں نوں روٹی کھوا کے سچا سودا کیتا۔
- شاعری تے رچناواں:- اینہاںدی بانی وچ عربی، فارسی، ہندی تے سنسکرت دے شبد ملدے ہن۔ شبداں اتے شلوکاں نوں چھڈّ کے اوہناں دی پوری بانی جپُ جی، آسا دی وار، بارانماہ، پٹی تے سدھ گوشٹِ وغیرہ شاعری وچ اے۔ ایہہ رچناواں سری گورو گرنتھ صاحب وچ درج ہن۔ اینہاںنے من تے من نوں جگاؤن تے نیکی کرن دا سبق سکھءا۔ جات-پات، داج پرتھا، بال ویاہ، وہم-بھرمم، ستی پرتھا وغیرہ کریتیاں دا کھنڈن کیتا۔ اینہاںدے شبداں وچ شنگار رس، شانت رس، ادبھت رس، رودر رس تے کرنا رس دے نمونے ملدے ہن۔ گورو گرنتھ وچ اینہاںدی بانی محلہ دے ناں ہیٹھ درج ہن۔ گورو جی دی بانی وچ سادگی، صفائی، رس تے محاورے بندی اے:-
مندے کمی نانکا جد کد مندا ہوئے۔ جاں نانک دکھیا سبھ دنیا سو سکھی جو نامُ آدھار۔
- جوتی جوت:- انت اوہ لوکاں وچ سچے اصولاں اتے نام دا پرچار کردے ہوئے 1539 ء۔ وچ ادور چلانا کر گئے۔
گورو گوبند سنگھ دا جم 1666 ء۔ وچ پیؤ گورو تیغ بہادر، ماں گزری دی ککھوں پٹنا (بہار) وکھے ہویا۔
- گرگدی:- 1675 ء۔ وچ انندپور صاحب وکھے اوہناں نوں گرگدی حاصل ہوئی۔ اوہناں نے سکھاں نوں پنج قرار دھارن کرن دا حکم دتا۔
- خالصہ پنتھ دی سرجنا:- 1699 ء۔ وچ خالصہ پنتھ دی سرجنا کیتی۔ بیبیاں دے ناں کور اتے سکھاں دے نال سنگھ لکھن دی پرمپرا شروع کیتی۔
- شبد:- اوہناں نے پنجابی وچ کجھ شبد اتے چنڈی دی وار لکھی، فارسی وچ ظفرنامہ اتے فتح نامہ لکھیا۔ بہتی رچنا اوہناں دی برج بولی وچ ملدی اے۔ ‘چنڈی دی وار’ وچ درگا دیوی تے دینتاں دے یدھ دی کتھا بیان کیتی اے۔ ایہہ وار سرکھنڈی چھند وچ اے۔ بیر رس دی سندر ورتوں ہوئی اے:-
جنگ مسافا بجیا، رنِ گھرے نگارے چاولے، جھولنِ نیزے بیرکاں، نشان لسن لساولے۔
- رچناواں:- جاپُ صاحب، ادور استتِ، علم پربودھ، شاستر نامہ مالا، چووی اوتار، بچتر ناٹک، بھگوتی دی وار، تریا چرتر، تریا چرتر بارے متّ بھید ہن۔ اوہناں دے دربار وچ 52 شاعر سن۔
- چلانا:- گورو جی 42 ورھے دی عمر بھوگ کے 1708 ء۔ وچ ناندیڑ وکھے ادور چلانا کر گئے۔ اس طرحاں ‘پنجابی شاعراں دا تذکرہ’ کتاب وچ گورو انگد دیوَ جی، گورو امرداس جی، گورو رام داس جی، گورو ارجن دیوَ جی اتے گورو تیغ بہادر جی وغیرہ بارے لکھیا گیا اے۔
شاہ حسین دا جم 945 ہجری مطابق 1539 ء۔ وچ ہویا۔ 1008 ہجری مطابق 1599 ء۔ اینہاںدی موت ہو گئی۔ ایہہ ترلا تلواربازی چھڈّ کے کھڈی دی شرن لئی تے جلاہیاں دے کم کرن لگے۔ شاہ حسین لکھدے ہن:- ناؤں ہفوج جات جلاہا گالھاں دندیاں تانیاں والیاں۔ قرآن مزید اوہناں نوں زبانی یاد سی۔ اوہناں دے داتا دے دربار دی حاضری، عبادت تے بندنا اتے مشق نوں نت نیم بنا لیا۔ شاہ حسین نے چھتی سال کٹھن بھجن بندگی کیتی۔ اورنگزیب عالم گیر دے صوفی دارا شکوہ نے اپنی لکھت، ‘شتیگت’ وچ شاہ حسین دے ولی-اﷲ تے کراماتی ہون دا ذکر کیتا۔ شاہ حسین دیاں لکھیاں 163 کافیاں ملدیاں ہن۔ اینہاںوچ اک کافی سری گورو گرنتھ صاحب دی کھاری بیڑ وچ ملدی اے۔ ایہناں نے اپنی بولی وچ پنجابی دیاں وکھو وکھ پڑبولیاں دے لفظ ورتے نیں ۔
اینہاںدا جم رانجھے دے پنڈ تخت ہزارے دے نیڑے پنڈ مسلمانی سرگودھا 1030 ہجری دے نیڑے منیا جاندا اے۔ اس دی قوم جٹّ رانجھا سی۔ ایہہ لوکاں نوں ساری عمر قرآن مزید پڑہاؤندے راے۔ ایہہ شاعر وی سن۔ حافظ اپنے فرائض ہندی لکھت 1081 وچ لکھدے ہن، حافظ نے سسی پنوں تے مرزا صاحبہ دے قصے شنگار رس تے شانت رس وچ لکھے ہن۔ اینہاںنے بہت ساریاں کتاباں وی لکھیاں ہن، نہر-ال-معلوم، بحر-ال-معلوم، شمس-ال-الوم، بیان سءہ رسالہ نماز، سیہرفی، قصہ کھیتری میزان شریعت، فرائزے ہندی تے قصہ یوسف زلیکھاں وغیرہ۔ یوسف زلیکھاں دے قصے تے چوتھا انعام وی ملیا۔
اینہاںدا جم گوئندوال ضلع امرتسر وچ 1559 ء۔ نوں تے موت 1637 ء۔ مطابق 17 اسو 1686 ء۔ بکرمی نوں ہوئی۔ ایہہ سنسکرت، ہندی اتے فارسی دے ودوان سن۔ اینہاںنے 39 واراں اتے 556 کبت-سوئیئے لکھے۔ اینہاںنے سکھی اتے گرمتِ دا پرچار کیتا۔
بلھے شاہ دا جم 1103 ہجری مطابق 1680 ء۔ نوں پانڈوکے تحصیل قصور وکھے ہویا۔ موت 1173 ہجری مطابق 1746 ء۔ نوں ہوئی۔ بلاے شاہ نے بہت ساریاں کافیاں لکھیاں، کافیاں وچ عشقَ، برہا، مستی تے رندی سوکھی ہی پیش نہیں کیتی سگوں دنیاوی استھرتا دے مصلے وی پیش کیتے ہن۔
سید وارث شاہ
سودھواینہاںدے جیون بارے بہت سارے متّ بھید ہن۔ اس دے باپ دا ناں قطب شاہ سی۔ ہیر دی قصہ 1180 ہجری وچ لکھیا۔ اینہاںنے اپنی جنم-امتحان جنڈیالا شیر خاں ضلع شیخوپورا دسا اے۔ میاں ہدائتؤلا والی ہوئی ہیر وارث 1888 ء۔ دے اخیر تے وارث شاہ دیاں ہور لکھتاں معراج ناما، عبرتناما، چہڑیٹیناما، اشترناما دا ذکر وی آؤندا اے۔
ہاشم شاہ دا جم 1166 ہجری مطابق 1752 ء۔ نوں جگدیؤ کلاں تحصیل اجنالا وکھے ہویا۔ پیؤ دا ناں حاجی محمد شریف سی۔ اینہاںدی موت 1821 ء۔ مطابق 1237 ہجری وچ ہوئی۔ ایہہ ترکھانا کم کردے سن تے لوکاں نوں مذہبی اتے روحانی سکھیا دندے سن۔ مہاراجہ رنجیت سنگھ دے درباری شاعر سن، ہاشم نے ‘سسی پنوں’ قصہ لکھیا۔ سوہنی مہینوال، شیریں فرہاد، تے ہیر رانجھا وغیرہ رچناواں وی ملدیاں ہن۔ اوہ اردو، ہندی اتے فارسی وچ شعر لکھدے ہن۔
شاہ محمد
سودھوشاہ محمد دا جم 1789 ء۔ نوں پنڈ بڈالا، امرتسر وچ ہویا۔ موت 1862 ء۔ وچ ہوئی۔ ایہہ قریشی قوم دے سن۔ شاہ محمد دی رچنا قصہ سسی پنوں تے بینت شاہ محمد چھپے ملدے ہن۔ شاہ محمد پنجاب دا پہلا قومی شاعر سی۔ کجھ ودواناں نے اس دی رچنا نوں جنگ نامہ وی آکھیا اے۔
قادریار دا جم 1217 ہجری مطابق 1802 ء۔ نوں پنڈ ماچھی کے وکھے ہویا۔ اوہناں دی موت 1309 ہجری مطابق 1892 ء۔ نوں ہوئی۔ اوہناں دیاں وچوں روز نامہ تے مئراجناما توں بناں قصے پورن بھگت، راجا رسالو، سوہنی مہینوال اتے ہری سنگھ نلوآ سنگھ لکھے۔
بھائی ویر سنگھ دا جم 5 دسمبر 1872 ء۔ نوں ڈاکٹر۔ چرن سنگھ دے امرتسر وچ ہویا۔ 10 جون 1954 ء۔ نوں ادور چلانا کر گئے۔ اوہ کویتاواں لکھدے سن۔ 1894 ء۔ وچ خالصہ ٹریکٹ سوسائٹی دی نیہہ رکھی۔ 1898 ء۔ وچ خالصہ اخبار جاری کیتا۔ 1949 ء۔ وچ پنجابی یونیورسٹی نے ڈی۔او۔ءل دی ڈگری حاصل کیتی۔ شاعری اتے وارتک وچ مشہور سن۔ اینہاںنے ناٹک اتے گدّ رچناواں وی کیتیاں۔ کتاباں امرت لاہور، ہول ہلاس، جیونی بابا اٹلّ اتے بھائی منی سنگھ۔
امرتا پریتم دا جم 31 اگست 1919 ء۔ نوں پنڈ گجراں والہ وکھے پیؤ کرتار سنگھ دے گھر ہویا۔ 2005 ء۔ وچ دلی وکھے اینہاںدی موت ہو گئی۔ چوداں سال دی عمر وچ گیانی دی امتحان پاس کیتی۔
- شعری مجموعہ:- امرت لہراں، تریل دھوتے پھلّ، جیوندا جوان، او گیتاں والیا، بدلاں دے پلے وچ، سنجھ دی لالی، لوک پیڑ، لمیاں واٹاں، پتھر گیٹے، میں تواریخ ہاں ہند دی، سرگھی ویلا، سنیہڑے، اشوکا چیتی، کستوری، ناگمنی، چھ رتاں اتے کاغذ تے کینوس۔ 1948 ء۔ وچ آل انڈیا ریڈیو دلی وچ اناؤنسر لگّ گئی۔
اس طرحاں سورگی مولٰی بخش کشتہ سچ مچّ ہی انمول ہیرا اتے رتن سن، جنہاں نے ‘پنجابی شاعراں دا تذکرہ’ جیہا مہان حوالہ گرنتھ لکھا اے۔
حوالے
سودھو- ↑ جلھیانوالے باغ بارے ادبی گلاں
- ↑ Sikh Religion, Culture and Ethnicity By Arvind-Pal S. Mandair, Christopher Shackle, Gurharpal Singh, pages-104
- ↑ http://www.bio-bibliography.com/authors/view/16161
- ↑ ہربھجن سنگھ بھاٹیا،ویہویں صدی دی پنجابی تنقید ساہت تے سمباد،گورو نانک دیوَ یونیورسٹی امرتسر
- ↑ ہربھجن سنگھ بھاٹیا،پنجابی ساہت تنقید دا اتہاس،پنجابی اکادمی دلی