حافظ برخوردار
| حافظ برخوردار | |
|---|---|
| جم |
|
| وفات |
|
| عملی زندگی | |
| پیشہ | لکھاری ، شاعر |
| پیشہ ورانہ زبان | پنجابی |
ترمیم  | |
حافظ برخوردار ستارویں صدی دا مشہور پنجابی قصہ کار شاعر سی۔
جیون
سودھوحافظ برخوردار دا جنم پنجاب، وچّ سرگودھے دے نیڑے تخت ہزارے دے کوݪ اک پنڈ وچّ 1030 ہجری دے لگ بَھگ ہویا۔ اوہ لاہور کھیتر دے پرگنہ چیما چٹھا دا وسنیک سی۔[۱] حافظ دی ذات جٹّ تے گوت رانجھا سی۔ پیلو توں مگروں اُگھا قصہ کار حافظ برخوردار منّیا جاندا اے۔ ایہہ اورنگزیب دا ہم ویلّا سی۔ مڈھلی تعلیم پنڈ وچ ہی حاصل کیتی۔ جوان ہون اپر لاہور آ گیا۔ اتھے وی ہوا راس نہ آئی۔ اتھوں سیالکوٹ چلا گیا۔ اخیر عمر تک اتھے ہی رہیا۔ اس دی قبر پنڈ چٹی شیخاں سیالکوٹ توں چار میل دُور وچ موجود اے۔ ‘میاں محمد بخش لکھدے نیں۔[۲]
حافظ برخوردار مصنف، گور جیہناں دی چٹی
ہر ہر بیت اوہدا وی ڈِٹھا جیویں مصری دی کھٹی
(چٹی توں مراد چٹی شیخاں سیالکوٹ اے)
برخوردار قرآن شریف دا حافظ سی ایسّے لئی اوہ حافظ برخوردار کرکے مشہور ہوگیا۔ اوہ فارسی دا ودوان سی۔ ساری عمر لوکاں نوں پڑھاؤݨ وعظ کرن تے شعر کہݨ وچ لنگھی۔ پڑھاؤݨ دے ناݪ ناݪ اوہ دھارمک وشیاں اتے بھاشن دیندا سی۔ ویہل ویلّے سچّے پریم دے قِصے لِکھݨ وچّ وی رچی رکھدا سی۔[۳]” اس دے تنّ قصے (سسی پنوں، مرزا صاحباں تے یوسف زلیخا) لِکھے دسے جاندے نیں۔ حافظ برخوردار دے نام اتے ہور رچناواں وی دسیاں جاندیاں نیں جیہناں وچّ مذہبی اسلامی باراں ماہ وغیرہ شامل نیں۔
رچناواں
سودھو- 1. سسی پنوں
- 2. مرزا صاحباں
- 3. یوسف زلیخا
حافظ دے ناں ناݪ تنّ قصیاں (مرزا صاحباں، سسی پنوں تے یوسف زلیخا) توں علاوہ کچھ دھارمک رچناواں مشہور نیں۔ حافظ نے جوانی وچ مرزا صاحباں تے سسی پنوں دے قصے لکھے۔ دھارمک رچناواں ڈھلدی عمر وچ لکھیاں۔ دھارمک رچناواں وچ "فرائض ہندی" تے "انتائ حافظ برخوردار" بہت اہم نیں۔ "رسالہ پنجابی دربار" وچّ قاضی فضل حق نے اپݨے اک لیکھ وچ شعری مجموعہ سی۔ جو عربی فارسی دے چوکھے پربھاو ادب لکھیاں نکیاں وڈیاں پنجابی شاعری دا سنکلن سی۔ ایہہ ساریاں رچناواں سنّ 1080 توں 1090 ہجری دے دَوران لِکھیاں گئیاں سن[۴]۔
حافظ برخوردار دے ناں تے تنّ سی حرفیاں دے لِکھے ہوݨ دا سنکیت بھاشا وبھاگ، پنجاب کول سورکھیت اک ہَتھ لِکھت (انک 185) وچ مِݪدا اے۔ سی حرفیاں توں علاوہ حافظ دا رچیا اک "بارہ ماہ" اے جس وچ نائکہ دا ویوگ ورنن کیتا گیا اے۔ ایہہ بارہ ماہ پیارا سنگھ پدم نے پراتتو وبھاگ دی کِسے ہَتھ لِکھت توں نقل کرکے اپریل 1957 دی آلوچنا پترکا وچ شائع کیتا سی۔ پنجابی شعری جگت وچ حافظ برخوردار دی پرسدھی اس دے تنّ قصیاں کرکے اے تے ایہناں دی رچنا وششٹتا دے آدھار تے اس نوں موڈھی قِصہ کاراں وچ گِݨیا جان٘دا اے[۵]۔
ایہہ قصہ پہلی وار حافظ دی قلم نال ہی پنجابی وچّ جڑھاں پھڑدا اے۔ ہاشم شاہ دا انداز بھاویں اس توں وکھرا تے رمز ڈونگھی اے پَر سرل تے ٹھیٹھ بولی وچّ لوک اکتیاں نوں لِکھ سکݨ دا سہرا حافظ برخوردار نوں ہی حاصل ہویا اے۔ اس دے اجیہے کتھن کئی وار لوک شیلی دے پکھ توں اس نوں استاد شاعر سدھ کردے نیں۔ حافظ برخوردار دا سسی پنوں قصہ اس پرکار اے:
آدم جام دے گھر کوئی اولاد نہیں سی۔ پر جد ربّ دی مہربانی ناݪ اس دی سواݨی گربھ وتی ہوئی تاں اس نوں بہت خوشی ہوئی پر جوتشیاں نے شکّ پا دتا کہ سسی جوان ہوݨ تے منحوس ثابت ہووے گی۔ سسی نوں اک صندوق وچّ پا کے جمدیاں ہی دریا وچّ روڑھ دتا گیا۔ اوہ صندوق اک دھوبّی نوں مِݪیا اس دھوبی دی دیکھ ریکھ وچّ سسی دا پالݨ ہندا اے۔ سسی دا سنجوگ پنوں ناݪ ہندا اے جوتشی دَسدے نیں کہ سسی دے دل وچّ پنوں لئی پیار جاگدا اے۔ سسی پنوں دے پیار وچّ تڑفدی اے۔
جویں کہ پنجاب وچّ ہیر رانجھا دی کہانی پہلے نمبر تے مشہور اے اسے طرحاں ہی مرزا صاحباں دی کہاݨی دُوجے نمبر اُتے مشہور اے۔ مرزا اپݨے نانکے رہندا سی۔ گھر صاحباں ناݪ پڑھدا سی۔ صاحباں مِرزے دے مامے دی دھی سی۔ دوواں دا آپس وچ گُوڑھا پیار پَے گیا۔ مرزا صاحباں نوں گھروں ادھاݪ کے لَے گیا۔ پنڈوں کوئی پنج کوہاں تے جنڈ ہیٹھاں آرام کرن اترے۔ مِرزے نوں نیند آ گئی تے مَوت دا مُون٘ھ دیکھݨا پیا۔ صاحباں وی خنجر مار کے مر جان٘دی اے اک کنڈھے تے مِرزے دی لاش تڑفدی اے دوجے کنڈھے تے صاحباں دی لاش، انج ایہہ کہاݨی مرزا صاحباں پیلو کرت توں وکھ اے۔ حافظ برخوردار نے اپݨے قصے "مرزا صاحباں" وچ پیلو دے قِصے "مرزا صاحباں" دی بہت استت کیتی اے تے اوہ اس توں اِنّا متاثر ہویا کہ اوہنے کئی پنکتیاں انّ بنّ ذرا جیہے وادھے گھاٹے ناݪ اپݨے قصے وچ ورت لئیاں۔ پیلو دے قِصے وچّ صاحباں دی مَوت ول کوئی سنکیت نہیں مِݪدا پَر حافظ نے اپݨے قِصے وچّ صاحباں دی موت ولّ کوئی سنکیت کیتا اے[۶] جس ناݪ اس دے قِصے دی وِچلی کہاݨی پیلو دے قِصے توں وکھری ہوگئی۔
ایہہ قصہ سَبھ توں سوہݨا اے۔ یوسف دا قصہ شاعر نے 1090 ہجری وچّ لکھیا سی۔ اس قِصے نوں لکھ کے نواب جعفر خاں نوں پیش کیتا سی۔ یوسف بہت سوہݨا سی اس نوں دیکھ مصر دیاں عورتاں بے حال ہو گئیاں۔ مصر دیاں عورتاں نوں اپنی سندرتا تے ماݨ تے ہنکار سی اوہ زلیخا نوں بہت سوہݨی مندیاں سن کہ یوسف کِنا سوہݨا اے جو توں اس تے عاشق ہو گئی اے۔ زلیخا نوں یوسف دا برہوں ستاؤندا سی۔ اس نوں سماج پاگل کہݨ لگا اتے اس دے ماں باپ نے زلیخا دے پیراں وچّ سن٘گّݪ پا دتے۔ زلیخا بڈھی ہوݨ تے یوسف نوں مِݪدی اے۔ یوسف اس نوں جوان کر دیندا اے۔ یوسف تے زلیخا دا آپس وچّ ویاہ ہو جان٘دا اے۔ اس قصے نوں حافظ برخوردار نے بہت ہی سوہݨے ڈھنگ نال پیش کیتا اے۔
فَن
سودھوحافظ برخوردار نے یوسف زلیخا تے سسی پنوں بیتاں وچّ لکھے۔ حافظ پنجابی بولی تے کافی وچّ عبور رکھدا سی۔ پنجابی وچّ حافظ برخوردار دے ویلے تکّ فارسی عربی لفظاولی کافی مِݪ چُکی سی۔ کدھرے کدھرے ہندی بولی دی ملاوٹ وی نظر آؤندی اے[۷]۔ حافظ پیڈو شبد ورتن وچّ وی جھجک نہیں کردا۔ اس نے ہندی لفظاولی دا پریوگ کرکے اپنی شیلی نوں بے مثال بݨا دتا اے۔
حافظ نے اپنے قصیاں وچّ کچھ ایسے چنہ، پرتیک تے سنکیت ورتے نیں جو لوکک ہندیا ہویا وی الوکک نظر آؤندے نیں۔ ایہناں قصےآں وچ شاعر نے اپݨی کہاݨی روچک بݨاؤݨ لئی کچھ ایسے سنکیت دتے نیں جیہناں وچّ الوککتا اُگھڑدی اے تے شیلی وچ دلکشی پیدا ہو جاندی اے[۸]۔
وچار دھارا
سودھوحافظ برخوردار صوفی وچاردھارا دا حامی تے پرچارک وی سی۔ اس لامی وچاردھارا دا پیروکار سی تے سرھا دے سدھاتاں تے اصولاں توں بھلی پرکار واقف سی، جیہناں دا پرچار تے پرسار وی کرنا چاؤہندا سی۔ حافظ نے دھارمک وچاراں دا کھلّ کے اظہار کیتا پَر پیار جذبیاں نوں ظاہر کرن لئی پرتی کہاݨیاں نوں ذِریعہ بݨایا۔ جیہناں وچّ قدرتی طور تے اس دے بھاواں دا پرگٹا ہویا۔ حافظ نے پرماتما دی اِچھا نوں لوکاں تکّ پہنچایا اے حافظ نے اپݨے قصیےآں وچّ فرشتہ لفظ دی ورتوں اوہناں دے کمّاں نوں مکھ رکھ کے کیتی اے۔
کتابیات
سودھو- ↑ Dictionary of Punjabi Literature: A-L
- ↑ ڈاکٹر. جیت سنگھ سیتل، پنجابی ساہت دا آلوچناتمک اتہاس آدی کال، 1980، پیپسو بکّ ڈپو پٹیالا، 1979، صفحہ 188
- ↑ ڈاکٹر جیت سنگھ سیتل، پنجابی ساہت دا آلوچناتمک اتہاس آدی کال، 1980، پیپسو بکّ ڈپو پٹیالا، 1979، صفحہ 189
- ↑ ڈاکٹر رتن سنگھ جگی، پنجابی ساہت دا سورت مولک، اتہاس بھاگ تیجا، پوروَ مدھکال، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالا، 1999، صفحہ 271
- ↑ ڈاکٹر رتن سنگھ جگی، پنجابی ساہت دا سورت مولک، اتہاس بھاگ تیجا، پوروَ مدھکال، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالا، 1999، صفحہ 272
- ↑ برکم سنگھ گُھمّݨ، پنجابی قصہ کاو تے دکھانت پرمپرا، ماڈل ٹاؤن ایکسٹینشن، لدھیاݨا 1983، صفحہ 100
- ↑ کالا سنگھ بیدی، حافظ برخوردار جیون نے رچنا، پبلیکیشن بیورو پنجابی یونیورسٹی، پٹیالا، 1984، صفحہ 106
- ↑ کالا سنگھ بیدی، حافظ برخوردار جیون تے رچنا، پبلیکیشن بیورو پنجابی یونیورسٹی، پٹیالا، 1984، صفحہ 86