کرم سنگھ
 | |
|---|---|
| جم | کرم سنگھ مارچ 1884 ضلع امرتسر دا قصبہ جھبال |
| موت | 1930 پنجاب |
| کم کِتہ | لکھاری اتے اتہاسکار |
| قومیت | بھارت |
| تعلیم | ایف. اے. |
کرم سنگھ (مارچ 1884-1930)دا جنم وچّ ضلع امرتسر دے قصبہ جھبال وکھے سردار جھنڈا سنگھ دے گھر ہویا۔ دسویں پاس کرن مگروں اوہناں نے ایف.ایسّ.سی. دی پڑھائی لئی 1902 وچّ خالصہ کالج امرتسر چ داخلہ لے لیا۔ بھائی رتن سنگھ بھنگو، بھائی سنتوکھ سنگھ، گیانی گیان سنگھ، بھائی سکھا سنگھ وغیرہ ودواناں نے سکھ اتہاس نوں اپنے ڈھنگ نال پیش کیتا پر ایہہ وڈملے گرنتھ نویں سائنسی(وگیانی) کھوج دی کسوٹی اتے پورے نہیں اتردے۔ اس کارن تاریخاں تے گھٹناواں بارے کئی بھرم-بھلیکھے پیدا ہندے رہے نیں۔
مڈھلا جیون
سودھوکرم سنگھ مڈھلے طور تے سائنس دے طالب علم سی پر کالج دے سکھ دھرم-پکھی ماحول نے اس نوں تریخی کتاباں پڑھن دی چیٹک لا دتی۔ کرم سنگھ نے سائنسی(وگیانی) ڈھنگ نال سکھ اتہاس دی کھوج لئی جیون متھ دتا۔
بزرگ تریخی پاتر
سودھوکرم سنگھ نے 1905 وچّ بی.اے. دے چوتھے سال دی پڑھائی امتحان توں تنّ مہینے پہلاں اس کارن چھڈّ دتی کہ سکھ راج دی چڑھدی تے ڈھہندی کلا اکھیں ویکھ چکے اسی-نبے سالا بزرگ اس دنیا توں رخصت ہو رہے نیں تے اوہناں دے نال ہی وڈملاّ اکھیں ویکھیا تے ہنڈھایا اتہاس وی الوپ ہو رہا اے۔ ایہناں بزرگ اتہاسک پاتراں دے بیان قلم بند کرنا وی کوئی سوکھا کم نہیں سی۔ 21-22 سال دے نوجوان نوں کوئی مانتا پراپت اتہاسکار منن لئی وی تیار نہیں سی۔ کرم سنگھ نے 1905-06 وچّ اوہناں 18-20 بردھ شخصاں دے بیان لکھے جنہاں نے لاہور دربار وچّ فوجی نوکریاں کیتیاں سن۔ کرم سنگھ نے اوہناں ولوں دسیاں صرف اوہ گلاں ریکارڈ کیتیاں جو پہلاں اتہاس دا حصہ نہیں سن۔ بزرگاں وچّ اک سجن اوہ وی سی جو سردار چیت سنگھ دے قتل ویلے مہاراجہ کھڑک سنگھ کول حاضر سی۔ اک بندہ اوہ وی سی جو سندھاوالیا دا نوکر سی تے مہاراجہ شیر سنگھ دے قتل ویلے حاضر سی۔ اک گواہ ہیرا سنگھ ڈوگرا دے قتل ویلے خالصہ فوج نال سی۔ سردار جواہر سنگھ دے قتل سمیں موقعے اتے حاضر مہاراجہ دلیپ سنگھ دے اردلی وی ایہناں وچّ شامل سی۔ کھکھیاں بابیاں دی بغاوت ویلے ایہناں گواہاں وچوں اک کھوڑی دے قلعے وچوں دشمن دے قابو آ گیا سی اتے تسیہے جھلّ کے وی اپنے دھرم ’تے قایم رہا سی۔ اک فوجی نے مدکی ، پھیرو شہر ، سبھراواں ، رامنگر ، مونگ رسول] ( چیلیاں والی ) تے گجرات دیاں لڑائیاں وچّ حصہ لیا سی۔ ایہناں فوجیاں دے بیان سکھ اتہاس دیاں فیصلہ کن گھٹناواں دا اکھیں ویکھیا حال اے، جس نوں سبھ توں بھروسے یوگ منیا جا سکدا اے۔
کرم سنگھ نے اپنی کھوج نوں صرف خالصہ راج دیاں گھٹناواں تک ہی محدود(سیمت) نہیں رکھیا سگوں سکھ اتہاس نال متعلق ہور ٹاپکاں تے وی جانکاری حاصل کرن دی کوشش کیتی۔ اوہناں نے لاہور دربار دے روزنامچیاں راہیں وی تریخی واقعات(اتہاسک گھٹناواں) دا موازنہ کرن دا اُدم کیتا۔ کرم سنگھ نے لاہور دربار دے گپت اتہاس دی پڑچول دا وی کم کیتا۔ گلاب سنگھ ڈوگرا تے راجا دھیان سنگھ ولوں خالصہ راج خلاف رچیاں سازشاں اتے قتلاں بارے وی چاننا پایا۔ سردار چیت سنگھ دے دھیان سنگھ ولوں قتل دا حالَ وی اجاگر کیتا۔ ایہہ وی پتہ لایا کہ کویں کنور نونہال سنگھ نوں اپنے پیؤ مہاراجہ کھڑک سنگھ خلاف اکسایا اتے چیت سنگھ دے قتل وچّ سازشکار بنایا گیا۔
اتہاس نوں واراں راہی اکتر کرنا
سودھوکرم سنگھ نے سکھ اتہاس نوں واراں راہیں اکتر کرن دا یتن کیتا کیونکہ پچھلے سمیاں وچّ ساڈے دیس چ واراں سنن دا بڑا رواج سی۔ ڈھاڈیاں دی بڑی قدر سی۔ اوہناں نے گجراں والا ضلعے وچّ اک روپیہ دے کے اک وار سنی تے پنج روپئے دے کے اک وار لکھ لئی جس نوں نادر شاہ دی پوڑی آکھدے سی۔ اوہناں کول ہور واراں لکھن لئی دین یوگ پیسے نہیں سن۔ سر سنگھ دے پچھوکڑ والے ڈھاڈیاں، جنہاں دی بھائی بدھی چند دے پروار نال نیڑتا سی، وچوں اک بندے نوں گرو ہرگوبند تے گرو گوبند سنگھ جی متعلق اٹھ واراں یاد سن۔ کرم سنگھ نے خان بہادر دے ویلے دیاں واقعات(گھٹناواں) بارے کوی سندر داس جی آگم کپورتھلہ دیاں کویتاواں وی حاصل کرن دا یتن کیتا۔
15 لڑائیاں دا ورنن(ذکر)
سودھواتلے گنگ دواب، یمنا توں گنگا وچکار سہارنپور تے میرٹھ دے علاقے تے خالصہ ولوں 1710 توں 1804 تک قبضہ کرن اتے راکھی دی اگراہی لئی ہوئیاں تقریباً 15 لڑائیاں دا وضاحت(وستھار) نال ذکر (ورنن) کیتا۔ اس علاقے وچّ خالصہ دی سرداری شاید اج دے اتہاسکار بھلّ چکے نیں۔
ہندستان اتے ستویں حملے
سودھوکرم سنگھ نے 1764 وچّ احمد شاہ ابدالی دے ہندستان تے ستویں حملے ویلے اس دے ساتھی قاضی نور محمد واسی گنجابے بلوچستان ولوں رچت جنگ نامہ وی لبھیا اتے اس دا ترجمہ کرکے پاٹھکاں لئی پیش کیتا۔ ایہہ لکھت ویریاں ولوں سکھاں دے اچّ آچرن اتے بہادری دی بے مثال داستان اے۔ ایہہ جنگ نامہ سردار جسا سنگھ آہلووالیا دی اگوائی وچّ سردار جسا سنگھ رامگڑھیا، سردار چڑھت سنگھ، جھنڈا سنگھ، لہنا سنگھ، جےَ سنگھ، ہری سنگھ بھنگی، گلاب سنگھ ڈوگرا، گجر سنگھ بھنگی، رام داس تے خالصہ فوج ولوں ابدالی نوں بھے-بھیت کرکے جان بچاؤن لئی واپس بھجن لئی مجبور کر دین دا اتہاس اے۔ اعلیٰ جٹّ ولوں احمد شاہ ابدالی دی غلامی قبول کرن، زمین لین تے اس دی مدد کرن دا وی اکھیں ویکھیا اتہاس درج اے۔
مکہ-مدینہ بارے کھوج
سودھوسردار کرم سنگھ نے گرو نانک جی دی مکہ-مدینہ توں بغداد یاترا بارے کھوج کرن دا اُدم وی کیتا۔ کرم سنگھ کراچی توں بغداد پہنچن وچّ وی کامیاب ہو گئے۔
کتاباں
سودھواس طرحاں کرم سنگھ نے اپنا جیون کھوج دے لیکھے لایا۔ اوہناں نے ہیٹھ لکھیاں پستکاں لکھیاں۔
- بندہ بہادر
- کتک کہ وساکھ
- جیون ہرنام کور
- جیون سدا کور
- بندہ کون تھا
- مہاراجہ اعلیٰ سنگھ
- گرپرب نرنے
- امر-خالصہ
- گورو گاتھا
- بندہ کون تھا (اردو، بندہ کون تھا؟)
سردار کرم سنگھ ہسٹوریئن نوں اپنی یاد داشت تے بڑا بھروسہ سی، جس کارن اوہناں نے بہتے لکھتی نوٹس نہیں بنائے اتے چھوٹی عمرے ہی 1930 وچّ اس دنیا توں رخصت ہو گیا۔