ہیرا سنگھ ڈوگرا
ہیرا سنگھ ڈوگرا (1816-1844): 17 ستمبر 1843 توں 21 دسمبر 1844 تک لاہور سکھ راج (سکھ سلطنت) دا پردھان- منتری سی۔ ایہہ راجا دھیان سنگھ دا جیٹھا پتر سی اتے جموں توں لگ-پگ 25 کلومیٹر دی دوری تے رامگڑھ وکھے 1816 وچ اس دا جنم ہویا سی۔ دھیان سنگھ اک پربھاوشالی(بارسوخ) درباری سی اتے اسنے اپنے لڑکے نوں اپنے سرپرست مہاراجہ رنجیت سنگھ دی حضوری وچ لے آندا جسنے نوجوان لڑکے نوں بہت پیار اتے ستکار دتا۔ اس نے ارمبھ(شروع) وچ ہی اس نوں بڑی ادارتا نال رکھیا اتے 1828 وچ اس نوں راجا دی اپادھی(خطاب) دے دتی اتے پھر اس نوں فرزند خاسند اعلان کر دتا۔ مہاراجہ نے اس نوں بہت جگیراں دے دتیاں جنہاں دی سالانہ قیمت لگ-پگ پنج لکھ سی۔ جدوں مہاراجہ شیر سنگھ اتے راجا دھیان سنگھ دے قتل پچھوں رنجیت سنگھ دے پنج سال دے لڑکے دلیپ سنگھ نوں 17 ستمبر 1843 نوں پنجاب دا مہاراجہ بنا دتا گیا تد ہیرا سنگھ نے پردھان منتری دا عہدہ سنبھال لیا۔ پر ایہہ اپنی پدوی(عہدے) تے ٹکے رہن توں اسفل رہا۔ پنڈت جلا نوں اپنا اپ-پردھان(نائب وزیر) بناؤن نال ایہہ بدنام ہو گیا۔ اس نے سندھاوالیا سرداراں دیاں جگیراں ضبط کر لئیاں جہڑے مہاراجہ شیر سنگھ، کنور پرتاپ سنگھ اتے راجا دھیان سنگھ دے قتلاں لئی ذمیوار سن۔ ہیرا سنگھ نے اک ستکارت سکھ بھائی گرمکھ سنگھ اتے مصر بیلی رام نوں اس کرکے قتل کروا دتا کیونکہ ایہناں نے کنور نونہال سنگھ دی موت توں پچھوں راجا دھیان سنگھ دے اس نوں مہاراجہ بناؤن دے وچار دا ورودھ(مخالفت) کیتا سی۔ اس نے مہارانی جند کور دے بھرا جواہر سنگھ نوں جیل وچ بند کروا دتا اتے لاہور توں اپنے چاچے سچیت سنگھ ڈوگرے نوں جلاوطن کر دتا کیونکہ ایہہ دوویں اسدے ورودھی سمجھے جاندے سن۔ اس نے اپنے چاچے گلاب سنگھ ڈوگرا دی چکّ تے جسنے کجھ فرضی چٹھیاں پیدا کرن وچ اس دی مدد کیتی سی، رنجیت سنگھ دے دو جیوندے پتراں کنور کشمیرا سنگھ اتے کنور پشورا سنگھ دیاں جائداداں ضبط کر لئیاں سن۔ اسنے گلاب سنگھ نوں ایہناں دے خلاف فوجاں دے کے بھیجیا۔ کنوراں اتے اس حملے نے فوجاں وچ بھاری روس پیدا کیتا جس نال فوج ڈوگرا پردھان منتری دے ورودھ ہو گئی اتے اس نوں جگیراں واپس دین اتے جواہر سنگھ نوں رہاء کرن لئی مجبور کر دتا۔ ہیرا سنگھ دیاں سازشاں دی حد ہو گئی جدوں اس نے سپاہی توں سنت بنے بابا بیر سنگھ دے خلاف کاروائیاں شروع کر دتیاں۔ بابا بیر سنگھ نے اپنا ڈیرہ امرتسر ضلعے وچ دربار دیاں سازشاں توں دور اک چھوٹے جہے پنڈ نورنگ آباد وکھے ستھاپت کر لیا سی۔ ایہہ رنجیت سنگھ دے راج دا سچا خیرخواہ سی اتے درباریاں دی آپسی ایرخا نال ہوئے نقصان توں ایہہ بہت دکھی سی۔ اس دے نجی پربھاو نے ہیرا سنگھ نوں بہت دکھی کیتا ہویا سی۔ پنڈ وچ اسدے قلعے اتے حملہ کرن لئی ہیرا سنگھ نے فوجاں بھیج دتیاں جتھے کنور کشمیرا سنگھ اتے عطر سنگھ سندھاوالیا نے وی شرن(پناہ) لئی ہوئی سی۔ بابا بیر سنگھ اتے حملہ اتے ہیرا سنگھ دے چہیتے پنڈت جلا دے مہارانی جند کور نوں زہر دین دی کوشش نال سکھ فوج وچ غصے دی لہر دوڑ گئی۔ ہیرا سنگھ اپنے 400 وشواس پاتر سپاہی لے کے لاہور چھڈّ کے بھجّ گیا اتے کئی گڈے سونے اتے چاندی دے خزانے وچوں بھرکے لے گیا۔ پر جواہر سنگھ اتے شام سنگھ اٹاریوالا دی سکھ فوج نے اس نوں رستے وچ ہی گھیر لیا اتے اس نوں اسدے صلاح کار پنڈت جلا نال 21 دسمبر 1844 نوں مار دتا۔