اللہ یار خاں جوگی
 | |
|---|---|
| جم | 1870 لاہور پاکستان |
| موت | 1956 لاہور |
| قلمی ناں | حکیم اللہ یار خاں جوگی |
| بولی | اردو |
| دور | 1870-1956 |
| صنف | شاعری |
| وڈے کم | 'شہیدانِ وفا’، گنج شہیداں |
اللہ یار خاں جوگی (1870-1956) [۱] انینویں صدی دے اخیر اتے ویہویں صدی دے شروع وچّ ہوئے ہن۔ آپ بہت اچ کوٹی دے لکھاری ہوئے ہن۔ سارے چنگے منکھاں پرتی اوہناں دے من وچّ محبت اتے پیار سی۔ اوہناں نے گرو گوبند سنگھ[۲] جی دے صاحبزادیاں دی شہیدی متعلق دو مرثیئے لکھے۔ اللہ یار خاں جوگی اک بھلے-وسرے مہان شاعر سی جس دا پورا نام حکیم اﷲ یار خاں جوگی سی، جس نے سنّ 1913 وچّ چھوٹے صاحبزادیاں صاحبزادہ زورآور سنگھ (9 سال) اتے صاحبزادہ فتح سنگھ (7 سال) دی شہادت بارے سچے ہنجھوآں وچّ بھجی لمی نظم شہیدانِ وفا لکھ کے ساہتک حلقیاں وچّ ہل چل مچا دتی سی۔
پہناوا
سودھواوہناں دا پہناوا رئیسانہ سی تے اوہ اچکن اتے سلوار نال امامِ مجلس لگدے سن۔ اوہناں نوں ایہہ پوشاک بہت پھبدی سی۔اوہناں دا قد لمبا، سریر گندواں، مچھاں چھوٹیاں تے داڑھی خسخسی سی اتے ایوں اوہناں دی شکل صورتَ اک ایرانی میر دے جھلکارے بخشدی سی۔
شہیدانِ وفا
سودھوسنّ 1913 وچّ اﷲ یار خاں جوگی نے چھوٹے صاحبزادیاں دی شہادت بارے سچے ہنجھوآں وچّ بھجی لمی نظم- شہیدانِ وفا لکھ کے ساہتک حلقیاں وچّ ہل چل مچا دتی سی۔ 37 پنیاں اتے پسری ایہہ اردو نظم ساکہ سرہند دی دل کمباؤُ گھٹنا دی لامثال جھاکی پیش کردی اے۔ اس نظم دے 110 بند ہن اتے ہر بند دے 6-6 مصرعے ہن۔ شاعر نے اس نظم نوں مرثیئے دی دل-ٹمبویں طرز وچّ قلم بند کیتا اے۔ دراصل، اﷲ یار خاں جوگی اپنی نظم دے پاتراں نوں جیوندیاں تے مردیاں ویکھدا اے اتے نال ہی آپ وی اسے طرحاں جیوندا تے مردا رہندا اے۔ اوہ، شہادت تے شاعری دے فلسفے نوں خوب سمجھدا اے۔ تاہیؤں، اس نے شہادت دی گھٹنا نوں بیان کرن لئی مرثیئے دی طرز دی چون کیتی اے ۔ 'شہیدانِ-وفادانِ' سال 1913 دے درمیان چھپیاں ہن |
شعر؎ اینا لچھیدار اے کہ سدھا پاٹھک دے دل وچّ لتھّ جاندا اے۔ اﷲ یار خاں نوں صاحبزادیاں دی شہادت وچوں ‘کربلا دی جنگ’ دے درش نظر آئے گلّ کی، اﷲ یار خاں جوگی نے فرقہ واریت توں بے نیاز رہِ کے عقیدت تے پیار دیاں اتی ڈنگھاناں وچّ وہِیہ کے اس نظم دی رچنا کیتی اے۔ اس طرحاں اس صوفی شاعر نے چھوٹے صاحبزادیاں دی شہادت دی گھٹنا نوں، دھرماں دیاں حداں توں دور رکھ کے، لوکاں دے سانجھے درد دی آواز بنا دتا اے، یعنی سمچی مانوتا دی سانجھی وراثت بنا دتا اے۔ شاعر دا غیر-سکھ ہندے ہوئے وی سکھ مناں دی چیس نوں پہچاننا اس دی مہان شخصیت دی منہ بولدی تصویر پیش کردا اے۔ اس نے صاحبزادیاں دی شہادت دی گھٹنا نوں ‘سکھاں دی کربلا’ دی داستان بنا دتا اے۔
گنجِ شہیداں
سودھواﷲ یار خاں جوگی اتے اس دی نظم ‘شہیدانِ وفا’ ساڈا قیمتی ورثہ اے (اس نے 1915 وچّ ساکہ چمکور صاحب نوں وی ‘گنجِ شہیداں’ ناں ہیٹھ اپنی قلم وچّ ڈھالیا)۔ اپنے اتہاس دی امیری ’چ گواچی سکھ قوم نوں ایہہ نہیں بھلنا چاہیدا کہ اپنے ورثے نوں سامبھنا جاگدیاں قوماں دا پہلا فرض ہندا ہے۔ 'گنجِ-شہیداں' 1915 دے درمیان چھپیاں ہن|
- شہیدان وفا جس وچّ چھوٹے صاحبزادیاں دی شہیدی دا دل ٹمبواں ورنن کیتا گیا اے۔[۳]
ٹھوڈی تک اینٹیں چن دی گئیں منہ تک آ گئیں ۔
بینی کو ڈھانپتے ہی وہ آنکھوں پہ چھا گئیں ۔
ہر چاند سی جبین کو گھن سا لگا گئیں ۔
لخت جگر گورو کے وہ دونوں چھپا گئیں ۔
جوگی جی اس کے بعد ہوئی تھوڑی دیر تھی ۔
بستی سرہند شہر کی اینٹوں کا ڈھیر تھی ۔
(جبین=متھا، گھن=گرہن، لخت-اے-جگر= جگر دے ٹکڑے)
- گنج شہیداں وچّ وڈے صاحبزادیاں دی شہیدی دا دل ٹمبواں ذکر(ورنن) کیتا گیا اے ۔
گلہ نہیں تو توجہ دلانا چاہتا ہوں،
اپیل کرتا ہوں سنگھوں کی کربلا کے لیئے
غلط اک حرف ہو جوگی تے پھر ہزاروں میں،
جواب دہ ہوں سخنہائے نہ رواں کے لیئے'
مرثیئے
سودھوبسّ ایک ہند میں تیرتھ ہے یاترا کے لییے ۔
کٹائے باپ نے بچے جہاں خدا کے لییے ۔