احمد یار
احمد یار انیہویں صدی دا سبھ توں وڈیری گنتی وچّ لکھن والا قصہ کار ہویا اے۔ جنے قصے، کتاباں اس شاعر نے لکھے نیں، شاید ہور کسے وی پنجابی قصہ کار نے نہیں رچے۔[۱] اوہ آپ کہندا اے:-
جتنے کسے اتے کتاباں،
عمر ساری میں جوڑے،
گنن لگاں تے یاد نہ آواں،
جو دساں سو تھوڑھے۔`
جنم اتے جیون
سودھواس قصہ کوی دا جنم پنڈ مرالا ضلع گجرات، پنجاب، پاکستان وچ 1768 وچّ ہویا۔ بمبیہا بول دے لکھاری باوا بدھ سنگھ نے اس کوی دے جنم دا پنڈ اسلام گڑھ دسیا اے۔[۲] اس دی وضاحت وچّ اوہ کوی دیاں ایہہ تکاں دندا اے:-
شہر جلالپورے دے دکھن،
قلعے وچّ ٹھکانا۔
اس جگہ کوئی روز لنگھا کے،
مڑ سچے گھر جانا۔
قلعہ ‘سلام گڑے` وچّ جا کے،
اتھے سرت سمبھالی دا،
وسے شہر جلالپورے دا
خلقت رہے سکھالی۔`
رچناواں
سودھوقصے
سودھویوسف زلیخا، لیلیٰ مجنوں، سسی پنوں، ہیر رانجھا، سیف الملوک، ملکی-قیمہ، چندربدن، مرزا صاحباں، سوہنی مہیوال، روڈا جلالی، مصری بائی، کامروپ، شیریں فرہاد، تمیم انوساری، حاتم نامہ، نال-دمئنتی، قصہ تتر، احسن القصص وغیرہ۔
احمدیار دی دینی شاعری
سودھو‘شرع دعا سریانی`، ‘حلیہ رسول مقبول`، ‘معراج نامہ`، ‘وفات نامہ`، ‘حلیہ غوث الاعظم`، ‘جسّ سخی سرور ملتان`، ‘باراماہ فراقَ مرشد`، ‘کسب نامہ درودگراں`، ‘کسب نامہ ہددگراں`، ‘کسب نامہ قصائیاں` وغیرہ۔
اسلامی کتاباں تے جنگ نامے
سودھو‘شرع قصیدہ بردا`، ‘شرع قصیدہ غوثیہ`، ‘شرع امالی`، ‘معراج دا چوتھا رکن`، ‘معراج نامہ انبیاء`، ‘بے شمار رسالے`، ‘وفتنامے`، ‘جنگ نامہ علی`، ‘شہادت نامہ حسن حسین`، ‘دعائے سریانی` وغیرہ۔
فٹکل لکھتاں
سودھو‘طب احمدیاری`، ‘طب محمدی`، ‘احوال زمانہ`، ‘قصہ تتر`، ‘سی حرفی مرثیہ پتراں`، شاہنامہ رنجیت سنگھ`، (فارسی)۔[۳]
احمدیار دی قصہ کاری
سودھویوسف زلیخا
سودھواحمدیار دے یوسف زلیخا دے قصے بارے پیار سنگھ لکھدے نیں، “احمدیار دا احسن القصص`، قصے دا قصہ اے تے تفسیر دی تفسیر۔ اوہ دوویں پاسے نبھاء سکیا اے۔” احمدیار دے یوسف-زلیخا دی وڈیائی اس وچّ ہے کہ اسنے فارسی توں بہت ساریاں نویاں اپماواں پنجابی وچّ لیاندیاں۔[۴]
سسی پنوں
سودھو‘سسی پنوں` دی کہانی مول-روپ وچّ سندھی ساہت دی کہانی اے۔ سندھی تے پنجابی کہانی دا کجھ ویروا، نائک تے نائکہ دے ناں تاں ملدے نیں پر کہانی دی بنیاد وچّ وڈا فرق اے۔ سندھی کہانی وچّ اوہ اک راجے دی لڑکی نہیں، براہمن دی لڑکی اے، جہڑی جنم-پتری توں ایہہ پتہ لگن تے کہ اوہ کسے مسلمان نال شادی کریگی، جمدیاں ہی دریا برد کر دتی جاندی اے۔ اس طرحاں اس وچّ کہانی دی سمسیا غیر-دھرم وچّ شادی دی اپروانگی اے۔ پنجابی کہانی وچّ اوہ اک راجے دی لڑکی ہے جو ہاشم شاہ انوسار اس لئی ندی وچّ روڑھ دتی جاندی اے کہ اوہ وڈی ہو کے عشقَ کمائیگی تے کل نوں داغ لائیگی۔ پر حافظ برخوردار تے احمدیار وچّ ایہہ گلّ نہیں۔[۵]
شیریں فرہاد
سودھوقصہ شیریں فرہاد دا ذکر احمدیار نے ‘حاتم نامہ` وچّ کیتا اے۔ اس قصے دی کہانی مشہور ایرانی قصہ ‘شیریں فرہاد` دی کہانی ہی اے۔ کرداراں دے ناں وی گھٹ ودھ اوہو نیں۔ اس قصے دا آخری حصہ عشقَ وچّ پھٹڑ ہوئے غمزدا عاشقاں دے ہاڑیاں نال نکو-نکو بھریا ہویا اے، جذبے دا اک ہڑ اے جہڑا ایہدے وچّ ٹھاٹھاں پیا ماردا اے۔[۶]
احمدیار تے ہاشم
سودھوہاشم شاہ دی سسی انکھیلی اے۔ ایہہ پتہ لگن اتے کہ ماپیاں نے اسنوں جمدیاں ہی ندی وچّ روڑھ دتا سی، اوہ اوہناں دی ملن لئی کیتی بینتی ٹھکرا دیندی۔ پر احمدیار انوسار جدوں جوتشی اسنوں دسدے نیں کہ اوہ آدمیاد دی دھی ہے تاں اوہ وار-وار چٹھیاں لکھ کے ملن دی بینتی کردی اے پر ماپے پروان نہیں کردے۔ اس لئی احمدیار دا ویروا ہاشم نالوں کجھ ودھیرے یتھارتھک جاپدا اے۔
احمدیار نے ہاشم دا اثر( پربھاو) قبولیا نہیں لگدا۔ ودھیرے کرکے ویروا حافظ برخوردار مسلمانی والے دی سسی نال رلدا اے۔ ہاشم دے پربھاو دا ناں ہونا اس گلّ دا اشارہ(سنکیت) ہو سکدا اے کہ احمدیار نے سسی دی رچنا شاید توں پہلاں کر لئی ہووے۔ انجھ اوہ ہاشم دی سسی دے ودھیا رچنا ہون توں ضرور قائل اے۔[۷]
ہاشم سسی سوہنی جوڑی، صد رحمت استادوں۔
سارانس
سودھواس توں علاوہ اس کوی نے ہور بہت سارے قصے مصری بائی، کامروپ، نل دمئنتی، روڈا جلالی وغیرہ لکھے۔ مکدی گلّ ایہہ اے کہ احمدیار پنجابی ادب وچّ اک اجیہا ان مُلاّ ہیرا اے جیہدی چمک نوں ویلے دی دھوڑ نے لکایا ہویا سی، ہن جدوں ایہہ گھٹا-مٹی جھڑ گیا اے، ایس ہیرے تے مانک-موتی دی چمک آپ-مہارے پئی کھیوا کردی اے۔ اوہدیاں لکھتاں نوں اچاویں نظر نال دیکھن تے ایہہ گلّ ساہمنے آ جاندی اے کہ احمدیار پنجاب دا دھڑکدا دل اے، احمدیار پنجاب دی جیبھ اے، ادبی تے اسلامی روایت دا امین اے تے احمدیار لنگھکے دور دے پنجابی زبان دے ادب دا مان اے۔[۸]
حوالے
سودھو- ↑ ڈاکٹر. جیت سنگھ سیتل، پنجابی ساہت دا آلوچناتمک اتہاس، پیپسو بکّ ڈپو، پٹیالہ، 1979، پنہ-30.
- ↑ باوا بدھ سنگھ، بمبیہا بول، ادھرت ڈاکٹر. جیت سنگھ شیتل، اوہی، پنہ-31.
- ↑ ڈاکٹر. گوبند سنگھ لامبا، ہیر احمدیار، امرجیت ساہت پرکاشن، پٹیالہ، 1982، پنہ-18.
- ↑ بلویر سنگھ پونی، پنجابی قصہ-کاو دا اتہاس، روحی پرکاشن، امرتسر، 2006، پنہ-35.
- ↑ ڈاکٹر. گوبند سنگھ لامبا، ہیر احمدیار، امرجیت ساہت پرکاشن، پٹیالہ، 1982، پنہ-29.
- ↑ ڈاکٹر. شاہباز ملک لپی انترنکار تے سمپادن ڈاکٹر. راجندر سنگھ لامبا، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، 1999، پنہ-59
- ↑ ڈاکٹر. گوبند سنگھ لامبا، ہیر احمدیار، امرجیت ساہت پرکاشن، پٹیالہ، 1982، پنہ-30.
- ↑ ڈاکٹر. شاہباز ملک لپی انترنکار تے سمپادک ڈاکٹر. راجندر سنگھ لامبا، مولوی احمدیار، پبلیکیشن بیورو، پنجابی یونیورسٹی، پٹیالہ، 1999، پنہ-246.