پاش

پاش (ستمبر 9, 1950 – مارچ 23, 1988) ہندستان دا اک پنجابی شاعر تے لکھاری سی۔ پاش دا اصل ناں اوتار سنگھ سندھو سی تے پاش پن ناں۔

جم اتے مڈھلا سماں

پاش (9 ستمبر 1950 – 23 مارچ 1988ء) (ناں :اوتار سنگھ سندھو) دا جم پنڈ تلونڈی سلیم ضلع جالندھر وچّ ہویا۔ میجر سوہن سنگھ سندھو دا پتر پاش ،بھارت دے عامَ لوکاں دی غریبی توں متاثر ہویا اتے الڑ عمر وچّ ہی انقلابی شاعری لکھن لگیا ۔ اسدی جوانی دے دناں وچّ ،بھارت کئی علاقےآں دے طالب علم،کسان اتے مزدور ،ویلے دی حکومت دے خلاف نکسلباڑی تحریک ناں دے ہتھیاربند جدوجہد کر راے سن ۔

بچپن توں ہی پاش حساس بچہ سی۔ چھ سال دی عمر وچ اسنوں گوانڈھی پنڈ کھیوا وکھے پڑھن لا دتا۔ جتھوں پاش نے 1964 وچ اٹھویں پاس کر لئی۔ پاش نے آزادانہ سبھاء کارن نوویں کلاس وچ داخل ہون دی تھاں کپورتھلے کھلھے تکنیکی سکول وچ داخلہ لے لیا۔ جس توں اک وار تاں ایہہ وی جاپدا اے کہ جویں پاش روزگار پرتی چیتن ہووے۔ پر پاش نے ڈپلوما پاس نہیں کیتا اتے اسدی کھبے پکھی (بائیں بازو) کارکناں نال میل-جول دی شروعات ہو گئی۔ تے جویں پاش دی زندگی نے اپنا رخ ہی بدل لیا|

ویاہ

1976 وچ اک وار پھر پاش نے پڑھائی شروع کر دتی۔ اسنے دسویں پاس کر لئی۔ ایوننگ کالج جالندھر توں بی۔اے۔ پہلا حصہ وی پاس کر لئیا۔ 1978 وچ پاش نے جے۔بی۔ٹی۔ جنڈیالے شروع کیتی پر پاس کیتی سیخوپرے (کپورتھلہ) توں۔پاش بھاوے اپنیاں چٹھیاں چ اک کڑی نال اپنے پیار دی گلّ وی کردا اے پر جون 1978 نوں پاش دا ویاہ ماپیاں دی مرضی اتے سماجی بندھناں مطابق راجوندر کور سندھو ناں دی کڑی نال ہو گیا|

ادبی سرگرمیاں

پاش دیاں شاعری دی پہلی کتاب لوح-کتھا 1970 وچّ چھپی ،اس ویلے پاش دی عمر اجے 20 سال توں وی گھٹّ سی ۔ اسدی شاعری دے اکساؤ سبھاء اتے ہتھیاربند لہر نال ہمدردی رکھن کرکے،پاش جھوٹھے قتل کیس وچّ پھس گیا ۔ جس کرکے اسنوں 2 سال جیل کٹنی پئی ۔ بری ہون توں بعد ،اوہ پنجاب دیاں ماؤنواز جتھیبندیاں وچّ سرگرم ہو گیا ۔ اس توں بعد اس نے سیاڑ نامی پرچے دی نیہہ رکھی ۔ پاش دی انقلابی شاعری طالب علماں ،کمیونسٹاں اتے کھبے-پکھی بدھیجیویاں وچّ بہت مشہور ہوئی ۔ پاش ۔ پاش دی ولکھن شعری قابلیت کرکے اسدیاں کویتاواں نت نویں مطلب سرجدیاں، نویاں انتر-درشٹیاں حاصل کردیاں ہوئیاں دیش/دور توں پار جان دی سمرتھا رکھدیاں ہن۔ پاش زندگی دیاں تلخ حقیقتاں نال کھہِ کے لنگھدا رہا، حالتاں نال جوجھدا رہا، ویلے نال لڑدا رہا، جھکھڑاں-ہنیریاں وچ وی چورااے دیوا بالن دا حوصلہ رکھدا رہا۔ ایہی سارا جیون انوبھوَ/نظر اسدی شاعری ’چ ڈھلدی رہی، جس کرکے اسدی شاعری ولکھن، مولک تے سجرا مہاندرا رکھدی اے۔ ڈاکٹر راجندر پال سنگھ براڑ مطابق، “پاش نابری تے برابری دا شاعر سی جس نوں انسانی شان والی زندگی جیون دی تیرب لوچا سی۔”

1967 وچ پاش بارڈر سکیورٹی فورس وچ ہو گیا پر تنّ مہینیاں ’چ ہی ایہہ نوکری چھڈّ آیا۔ جالندھر چھاؤنی وکھے جین ہائی سکول توں نونویں جماعت پاس کیتی۔ اتھے پاش دا اک ‘پرویش’ نام دی طالبہ نال آدرشک موہ ہو گیا تے اس نے اپنا قلمی ناں ‘پاش’ وی اسے طالبہ دے نام دے پہلے تے آخری اکھر نوں جوڑ کے بنایا۔ پاش شبد فارسی بولی دا اے اتے اسدے مطلب ‘چھڑکن والے’ جاں ‘پھیلاؤن والے’ ہن۔ ڈاکٹر۔ تیجونت سنگھ گلّ مطابق،“شولوکھوو دے اپنیاس ‘تے ڈان وہندا رہا’ دے ہیرو پاشا نال لوہڑے دا لگاو تجربہ کرکے اسنے اپنا نام اوتار سنگھ سندھو تاں بالکل الوپ ہی کر لیا سی۔”

1968 وچ نکسلباڑی لہر پنجاب وچ زور پھڑن لگی۔ اس ویلے پاش دی عمر 18 سال سی اتے اسدا ناں اس لہر نال جڑ گیا جاں ایوں وی کیہا جا سکدا اے کہ پاش نکسلباڑی لہر وچ شامل ہو گیا۔ نکسلباڑی لہر نال جڑن دا مطلب سی مارکسواد نال سہمت ہونا جاں مارکسواد توں متاثر ہونا۔ اس ویلے روس اتے چین دا سماج وادی انقلاب دنیاں نوں پریرت اتے متاثر کر رہا سی۔ اسے لئی پاش مارکسسٹ وچاردھارا دا چنتن/منتھن کردا ہویا اسنوں آپدی شاعری دا دھرا بناؤندا اے۔اسدے تتے خون ’چوں ابلدی شاعری پیدا ہوئی جو شاعری اپنے سینے اندر کرانتی دی تڑپ/تانگھ، سماجی برابری دی اچھک اتے لوٹو سماج دا تیبر خلاف کردی۔ ساہتی گتیودھیاں دے نال-نال پاش سیاسی گتیودھیاں وچ وی سرگرم ہو گیا سی۔ بھاویں پاش دی کسے ڈائری، چٹھی، ملاقات ’چوں اسدے ہتھیاربند ہون دی پشٹی نہیں ہندی، ڈاکٹر۔ تیجونت سنگھ گلّ مطابق “نکودر وچّ اک بھٹھا مالک ملاح دے قتل اپرنت 10 مئی، 1970 نوں پاش نوں گرفتار کر لیا گیا” تے اگلے سال ستمبر وچ اسدی رہائی سنبھوَ ہو سکی۔ اس توں بعد اوہ نکسلباڑی لہر نال جڑیاں ساہتی اتے سیاسی گتیودھیاں وچ سرگرم رہا۔ 1970 وچ چھپیا پاش دا پہلا کاوَ-مجموعہ لوح-کتھا' نرسندیہ اسدیاں نکسلباڑی لہر نال جڑیاں گتیودھیاں دا ہی ساہتی سٹہ کیہا جا سکدا اے۔

پاش دی زندگی دا 1972 توں 1975 تکّ دا سماں ساہتک/سیاسی گتیودھیاں نال بھریا ہویا سی۔ 1972 وچ پاش نے سیاڑ ناں دا پرچہ کڈھنا شروع کیتا۔ اسے ویلے اسنوں موگا-کانڈ وچ گرفتار کر لیا گیا۔ 1973 وچ ‘سیاڑ’ پرچہ بند ہو گیا اتے 1974 وچ پاش دی دوجی کاوَ-کتاب ‘اڈدے بازاں مگر’ چھپی۔ مئی 1974 وچ ہوئی ریلوے ہڑتال دوران پاش دی گرفتاری ہوئی۔ رہاء ہو کے ‘ہیم جیوتی’ دی سمپادکی کیتی۔ کجھ سماں دیس-پردیس (لنڈن) دا پتر-پریرک رہا اتے اسے ویلے پاش نے ملکھا سنگھ ایتھلیٹ دی ‘سوے-جیونی’ ‘پھلائنگ سکھ’ لکھ کے دتی۔

انہیں دنیں ستمبر 1978 نوں پاش دا تیجا تے آخری کاوَ-مجموعہ ‘ساڈے سمیاں وچ’ چھپدا اے۔ گرہستھی جیون دی گڈی نوں تورن لئی پاش نے 1979 وچ گوانڈھی پنڈ اگی وکھے گورو نانک نیشنل ماڈل سکول کھولھ لیا اتے اسے سال اسنے ہتھ لکھت پرچہ ‘ہاک’ کڈھنا شروع کیتا۔ پر پاش پنجاب دے وگڑ راے ماحول اتے پرتیکول ستھتیاں کارن نہ سکول ہی چلا سکیا اتے نہ ‘ہاک’ پرچے نوں لگاتار کڈھ سکیا۔

نکسلباڑی لہر دے پنجاب وچوں بکھرن اتے وچاردھاری وکھریویاں/ورودھاں والی لہر (خالصتانی لہر) دے پنجاب وچ زور پھڑھن نے پاش دیاں مشکلاں ’چ وادھا کر دتا۔ اسے ویلے 19 جنوری 1982 نوں پاش دے گھر دھی ونکل دا جم ہویا، جس نے پاش دیاں ذمہ واریاں نوں ودھا دتا۔ اجیاے ماحول وچ پاش اپنے آپ نوں اسرکھئت سمجھدا سی۔ پر پھر وی اسنے زندگی دا ساہمنا کیتا جس دا ورنن اسدی ڈائری وچ کئی تھائیں آؤندا اے۔اوہ دوستیاں نبھاؤندا، زندگی دیاں دھپاں-چھاواں ہنڈھاؤندا، تیوہار مناؤندا، سوچ وچار کردا، ورجش کردا، گھر دے فقراں ’چ رجھیا عمر دے ہر پل نال کھہِ کے لنگھدا رہا۔ اصل وچّ پاش بھرپور زندگی جیون دا چاہوان سی۔ اسدے ہر سال دا حساب، اس پرتی وشلیشنی نظر، مستقبل نوں ہور مانن دی اچھا، پاش دے عامَ انسان نالوں خاص تے ولکھن ہون دا نشان اے۔ 1985 وچّ پنجابی ساہت اکادمی نے پاش نوں 1 سال دی پھیلوشپّ دتی ۔ پاش نے باہرلے دیساں دیاں کافی پھیریاں لائیاں،1986 وچّ اوہ امریکہ دی پھیری سی ۔ اتھوں اس نے اینٹی47فرنٹ نامی پرچہ کڈھیا ۔

اس پرچے وچّ اس نے 1980ویاں دی سکھ کٹڑپنتھیاں دی ،الگّ سکھ راشٹر خالصتان دی منگ دا خلاف کیتا ۔ جس کارن 23 مارچ1988 نوں اتوادیاں نے اس دے کھیت وچّ قتل کر دتا ۔ اتفاق نال 23 مارچ1988 ہی بھگت سنگھ ،راجگرو اتے سکھدیو دا شہیدی دن وی اے ۔ انا دیس بھگتاں نوں انگریزاں نے ،بھارت دی آزادی دے سنگھرش ویلے پھانسی دی سزا دے دتی سی ۔

ادبی سفر

لوح کتھا (1970)،
اڈدے بازاں مگر (1973)،
ساڈے سمیاں وچّ (1978)، اتے
کھلرے ہوئے ورقے (1989)

باہرلے جوڑ

a glance about paash - پرمجیت سنگھ (کٹو)

پاش بارے ودھیرے جانکاری

�