خالصہ راج
ਸਰਕਾਰ ਖ਼ਾਲਸਾ Sikh Empire سرکار خالصہ | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1799–1849 | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| ترانہ: دیگ و تیغ و فتح | |||||||||||||||||
 رنجیت سنگھ ویلے سکھ سلطنت سرخ سرحد دے اندر | |||||||||||||||||
| حیثیت | سکھ راج | ||||||||||||||||
| راجگڑھ | گجرانوالہ (1799-1802) لہور (1802-1849) | ||||||||||||||||
| عمومی زباناں | فارسی (سرکاری)[۱], پنجابی | ||||||||||||||||
| حکومت | رلی ملی بادشاہی | ||||||||||||||||
| جتھے دار, مہاراجا | |||||||||||||||||
• 1733-1735 | نواب کپور سنگھ | ||||||||||||||||
• 1762-1783 | جسا سنگھ اہلوالیہ | ||||||||||||||||
• 1801-1839 | مہاراجا رنجیت سنگھ | ||||||||||||||||
• 1839 | کھڑک سنگھ | ||||||||||||||||
• 1839-1840 | نو نہال سنگھ | ||||||||||||||||
• 1841-1843 | شیر سنگھ | ||||||||||||||||
• 1843–1849 | دلیپ سنگھ | ||||||||||||||||
| مہاراجہ² | |||||||||||||||||
| تاریخ | |||||||||||||||||
• جنرل بابا دی موت بندہ سنگھ بہادر | 1799 | ||||||||||||||||
| 1849 | |||||||||||||||||
| رقبہ | |||||||||||||||||
| [آلہ تبدیل: invalid number] | |||||||||||||||||
| آبادی | |||||||||||||||||
• 1849 تخمینہ | 3 million[۲] | ||||||||||||||||
| کرنسی | نانک شاہی | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| موجودہ حصہ |  چین بھارت پاکستان | ||||||||||||||||
خالصہ راج (انگریزی: Sikh Empire سکھ ایمپائر؛ پنجابی راج، سکھ خالصہ راج یا سرکار خالصہ وی کیہا جاندا) اک طاقتور اتے نرپکھّ میری سی، جیہدا آغاز جنوبی ایشیا دے علاقے پنجاب دے دوآلے مہاراجا رنجیت سنگھ دے ماتحت ہویا۔[۳] ایہہ سلطنت ۱۷۹۹ وچّ رنجیت سنگھ دے لہور اتے قبضے توں ۱۸۴۹ تکّ رہا، جسدی جڑھ آزاد سکھ مسلاں دے خالصہ سدھانتاں 'تے ادھارت سی۔[۴][۵] ۱۹ویں صدی وچ بلندیاں ویلے، ایہ راج لیہندے ول درہ خیبر توں چڑھدے پاسے لیہندے تبت تے لمے ول مٹھن کوٹ توں اُبھے ول کشمیر تک پھیلیا۔ ایہہ انگریزا دے برطانوی راج حصے آؤن والا جنوبی ایشیا دا سبھ توں آخری نروآ علاقا سی۔
تریخ
سودھوراج دی نیہہ
سودھوخالصا راج دی نیہ سنّ ۱۷۰۷ دے شروعاتی دور ویلے رکھی گئی ہون دا دعویٰ ہو سکدا ہے، جس سال اورنگزیب دی موت اتے مغلیا سلطنت دا ناس ہونا ارمبھ ہویا۔ مغلاں دے بہت زیادہ کمزور ہون نال، دل خالصہ، گورو گوبند سنگھ دی ساجی خالصہ فوج دا انتظامی طور تے سدھاریا وجود، دی اگوائی ہیٹھ ٹھنڈے پئے مغلاں اتے لیہندے کنی پٹھاناں خلاف مہم جاری ہو گئی۔ اس نال فوج دا پسارا ہویا جو اگے جاکے وکھ-وکھ کونفیرسیاں جاں ادھ-ستنتر مسلاں وچّ ونڈ ہو گئے۔ مسلاں دیاں اہنا فوجی ٹکڑیا نے اک-دوجے توں علیٰحدہ علاقے اتے شہر قابو کر لئے۔ بھر، ۱۷۶۲ توں ۱۷۹۹ دے وقوعے دوران، انج لگّ رہا سی جویں مسلداریاں دے سکھ سردار اپنے آپ وچّ ہی آزاد فوجدار بن رہے ہون۔
سامراج دا آغاز رنجیت سنگھ ولوں لہور دا قبضا اس دے افغانی راجے، زمان شاہ درانی توں لیکے ہویا، اتے اسے لڑی تحت افغان، افغان سکھ جنگاں ہارکے پنجاب توں برخاست ہونے شروع ہو گئے، نالے کھیرو-کھیرو ہوئیاں سکھ مسلاں وچّ اکتا ہون لگّ پئی۔ رنجیت سنگھ نوں ۱۲ اپریل ۱۸۰۱ (وساکھی والے دن) پنجاب دا مہاراجہ ایلانیا گیا، جس نال اک سیاسی ایکتا والا صوبہ سرجیا۔ صاحب سنگھ بیدی، گُرو نانک صاحب دی پیڑی وچو، نے تاجپوشی نوں انزام دتا۔[۶] اکلے اک مثل دے مکھی ہون توں پنجاب دے مہاراجہ بنن تکّ، رنجیت سنگھ بہت تھوڑے ہی وکوے وچّ ستا تے قابض ہویا۔ اوہ اپنی فوج نوں تازا سکھلائی، ہتھیاراں تے توپخانےآں نال جدید کرن لگ پیا۔ رنجیت سنگھ دی موت توں بعد، راج اندرونی فٹّ اتے ماڑے سیاسی پربندھا کارن کمزور ہو گیا۔ اخیر، سنّ ۱۸۴۹ تکّ دوجی اینگلو سکھ جنگ وچّ ہارن کرکے ایہہ ایمپائر بریٹیش راج اتے اس توں اگانھ بھارت اتے پاکستان دے حصے آیا۔
صوبے
سودھوسنّ ۱۷۹۹ توں ۱۸۴۹ تکّ خالصہ راج دے چار صوبے سن: لہور (پنجاب وچ جو راجدھانی بنیا)، ملتان (ایہہ وی پنجاب وچّ)، پشاور اتے کشمیر۔
مغل سلطنت نال ٹکراں
سودھومغل بادشاواں دیاں سختیاں نے سکھاں نوں اک لڑاکا ٹولی چ پلٹ دتا۔ اٹھارویں صدی چ مغل سلطنت دے ماڑا پین نال پنجاب چ سکھاں نے زور پھڑ لیا۔ پنجاب دے وکھریاں تھانواں ج سکھان نے اپنیاں لڑاکا ٹولیاں بنا لیاں جناں نوں مسل کیا جاندا اے۔ ہر مسل کج ہزار لڑاکیاں نال رل کے بندی سی۔ ہر مسل دا ناں اوس مسل دے سردار دے ناں تے سی۔ ۱۲ سکھ مسلاں پورے پنجاب چ پہلے مغلاں نال تے فیر افغاناں نال لڑ ریاں سن۔ نواب کپور سنگھ تے جسا سنگھ اہلوالیہ نے ۱۲ سکھ مسلاں نوں اکال تخت دے تھلے اک وڈی ٹولی نوں دل خالصہ وچ پلٹ دتا۔ سکرچکیہ مسل دے سردار مہاراجا رنجیت سنگھ نے لہور تے مل مارن دے مگروں ۱۸۰۱ نوں اپنے مہاراجا ہون دی دس دتی۔ ہولی ہولی اونے پورے پنجاب سرحد تے کشمیر تے مل مار لیا۔ اونے ۱۸۳۹ تک راج کیتا۔ اودے مرن تے سکھ سلطنت ٹٹن لگ گئی تے ۱۸۴۹ چ ایدے تے انگریزاں نے مل مار لیا۔
پنجاب فوج (جیہنوں لہور فوج وی کیہا جاندا اے) سکھ سلطنت دی ملٹری فورس سی، جہڑی ۱۸۰۱–۴۹ تک دفاع دی ذمیواری سی ۔اس پنجاب فوج دی کل گنتی ۱٬۲۵٬۰۰۰ توں ودھ سی ۔ ایہ اپنے ویلے دی اک ودھیا فوج سی جسدے دیسی کمانڈراں دے نال نال یورپی کمانڈر وی سن جنہاں نے اسدی اساری یورپی سٹنڈر اتے کیتی سی ، ایسے لئی انگریزاں نوں پنجاب اتے مل مارن دی جرات نئیں ہوئی ، بھانویں اوہناں سارے ہندستان اتے مل ماریا ہویا سی ، پر جدوں مہاراجہ رنجیت سنگھ دے مرن مگروں سکھ سلطنت سازشاں دا شکار ہوئی تے فیر پنجاب فوج وی اینہاں سازشاں توں نا بچ سکی تے اینج برطانوی راج نے پہلی تے دوجی اینگلو سکھ جنگ چ سکھ راج نوں ہراون مگروں ۱۸۴۹ء چ برطانوی سلطنت نے پنجاب اتے مل مار لیا ۔
پنجاب دی سکھ سلطنت دے راجے
سودھو- مہاراجا رنجیت سنگھ (جم۱۷۸۰, تاجپوشی۱۲ اپریل۱۸۰۱, موت۱۸۳۹)
- مہاراجا کھڑک سنگھ (۱۸۰۱–۱۸۴۰),رنجیت سنگھ دا وڈا پتر
- کنور نونہال سنگھ (۱۸۲۱–۱۸۴۰), رنجیت سنگھ دا پوترا.
- مہاراجہ شیر سنگھ (۱۸۰۷–۱۸۴۳), رنجیت سنگھ دا پتر.
- دلیپ سنگھ (جم۱۸۳۸, تاجپوشی۱۸۴۳, موت۱۸۹۳), رنجیت سنگھ دا سبتوں نکا پتر.
پہلی تے دوجی اینگلو سکھ جنگ جتن مگروں ۱۸۴۹ء چ برطانوی سلطنت نے پنجاب اتے مل مار لیا ۔
جغرافیا
سودھوتریخی خالصا راج ایہناں موجودہ سیاسی ونڈا دا بنیا سی:
- پنجاب
- لہندا پنجاب، لہور راجگڑھ وجوں
- چڑھدا پنجاب دے کجھ حصے
- ہماچل پردیش، بھارت دے کجھ حصے
- جموں، بھارت، قبضا ۱۸۱۶ - ۱۷ جون ۱۸۲۲
- کشمیر، بھارت/پاکستان/چین، جتیا ۵ جولائی ۱۸۱۹ - ۱۵ مارچ ۱۸۴۶[۷][۸]
- گلگت بلتستان، پاکستان ۱۸۴۲ - ۱۸۴۶[۹]
- لداخ، چین
- درہ خیبر ، افغانستان/پاکستان[۱۰]
ٹائم لائن
سودھو- ۱۶۹۹ - گُرو گوبند سنگھ ولوں خالصہ پرگٹ۔
- ۱۷۱۰–۱۷۱۶, بندہ سنگھ بہادر ولوں مغل راج نوں ہرا پہلا خالصہ راج قائم۔
- ۱۷۱۶–۱۷۳۸, غدر، کوئی اصلی حکومت نہیں؛ دو دہاکیاں لئی مغلاں ولوں ماحول نوں پھر قابو، بھر سکھ بغاوت کر گوریلا وارفیئر وچّ رجھے۔
- ۱۷۳۳–۱۷۳۵, صرف بعد وچّ نہ-منظور کرن لئی، خالصے ولوں مغلاں دے دتے نوابی رتبے نوں پروان۔
- ۱۷۴۸–۱۷۶۷, احمد شاہ ابدالی ولوں حملہ۔
- ۱۷۶۳–۱۷۷۴, چڑھت سنگھ سکرچکیا، سکرچکیا مثل دے مسلدار ولوں گجرانوالا وچ اپنے آپ نوں ستھاپت۔
- ۱۷۶۴–۱۷۸۳, سردار بگھیل سنگھ، کروڑ سنگھیا مثل دے مسلدار ولوں مغلاں نوں ٹیکس لاگو۔
- ۱۷۸۳- دلی اتے لال قلعے تے سکھ قبضہ۔
- ۱۷۷۳, احمد شاہ ابدالی دی موت مگروں اسدے منڈے تیمور شاہ دے پنجاب ولّ کئی حملے۔
- ۱۷۷۴–۱۷۹۰, مہاں سنگھ شکرچکیا مثل دا مسلدار بنیا۔
- ۱۷۹۰–۱۸۰۱, رنجیت سنگھ شکرچکیا مثل دا مسلدار بنیا۔
- ۱۷۹۹, سکھ خالصہ فوج دا گٹھن۔
- ۱۲ اپریل ۱۸۰۱, رنجیت سنگھ نوں بطور مہاراجا وجوں تاجپوشی۔
- ۱۲ اپریل ۱۸۰۱ – ۲۷ جون ۱۸۳۹, مہاراجا رنجیت سنگھ دا راج۔
- ۱۳ جولائی ۱۸۱۳, اٹک دی لڑائی، سکھ سلطنت دی درانی سلطنت اپر پہلی اہم فتح۔
- مارچ – ۲ جون ۱۸۱۸, ملتان دی لڑائی، افغان سکھ جنگاں دی دوجی لڑائی۔
- ۳ جولائی ۱۸۱۹, شوپیاں دی لڑائی
- ۱۴ مارچ ۱۸۲۳, نوشہرہ دی لڑائی
- ۳۰ اپریل ۱۸۳۷, جمرود دی لڑائی
- ۲۷ جون ۱۸۳۹ – ۵ نومبر ۱۸۴۰, مہاراجہ مہاراجہ کھڑک سنگھ دا راج۔
- ۵ نومبر ۱۸۴۰ – ۱۸ جنوری ۱۸۴۱, رانی چند کور ولوں راج دی مختصر وقفے لئی سنبھال۔
- ۱۸ جنوری ۱۸۴۱ – ۱۵ ستمبر ۱۸۴۳, مہاراجہ مہاراجہ شیر سنگھ دا راج۔
- مئی ۱۸۴۱ – اگست ۱۸۴۲, سینو سکھ جنگ
- ۱۵ ستمبر ۱۸۴۳ – ۳۱ مارچ ۱۸۴۹, مہاراجا دلیپ سنگھ دا راج۔
- ۱۸۴۵–۱۸۴۶, پہلی اینگلو سکھ جنگ
- ۱۸۴۸–۱۸۴۹, دوجی اینگلو سکھ جنگ
مورتاں
سودھو-
مہاراجا رنجیت سنگھ -
لہور وچ رنجیت سنگھ دی سمادھی -
ہرمندر صاحب
حوالے
سودھو- ↑ Iftikhar Haider Malik, Culture And Customs of Pakistan, (Greenwood Press, 2006), 33.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےHeath2005لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Encyclopædia Britannica Eleventh Edition, (Edition: Volume V22, Date: 1910–1911), Page 892.
- ↑ Grewal, J. S. (1990). The Sikhs of the Punjab, Chapter 6: The Sikh empire (1799–1849), The New Cambridge History of India. Cambridge University Press. ISBN 0 521 63764 3.
- ↑ The Encyclopaedia of Sikhism, section Sāhib Siṅgh Bedī, Bābā (1756–1834).
- ↑ The Masters Revealed, (Johnson, p. 128)
- ↑ Britain and Tibet 1765–1947, (Marshall, p.116)
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ The Khyber Pass: A History of Empire and Invasion, (Docherty, p.187)
- ↑ The Khyber Pass: A History of Empire and Invasion, (Docherty, p.185-187)
- ↑ Bennett-Jones, Owen; Singh, Sarina, Pakistan & the Karakoram Highway Page 199
عثمانیہ · مغلیہ · سلجوق · جرمن · روسی · ھخامشی · بنو امیہ · سکھ · برطانیہ · سُنگا · عباسیہ · فاطمیہ · ایل خانی · ساسانی · غوریہ · طلائی اردو · ہسپانیہ · بازنطینی · رومی · سلطنت روم · خوارزم شاہی · مالی · تیموری · کھیمر · ڈالی · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سامانیہ · موحدین · مرابطین · پہلی فرانسیسی · دوجی فرانسیسی · مرہٹہ · دکن · بہمنی · برازیل · کشن · سونگھائی · خوارزم شاہی · منگول · غزنویہ