ملتان دی لڑائی

ملتان دی لڑائی
افغان سکھ جنگاں دا حصہ
تھاں/ٹکانہ ملتان توں ملتان دا قلعہ 30.198247°N 71.470311°E / 30.198247; 71.470311 نتیجہ فیصلہ کن سکھ جت
لڑاکے
سکھ سلطنت	درانی بادشاہی
آگو
کھڑک سنگھ دیوان مول راج ہری سنگھ نلوآ	نواب مظفر خان سجودائی

ملتان دی لڑائی درانی سلطنت دے وزیر اتے سکھ سلطنت دے وچکار ہوئی۔

پچھوکڑ

ستمبر، 1844 وچ اپنے پیؤ دی موت مگروں، دیوان مول راج نوں ملتان دا گورنر بنایا گیا سی۔ 1846 وچ انگریزاں دےلاہور دربار اتے قبضے مگروں، لال سنگھ دیاں سازشاں ہیٹھ، اس دا معاملہ 25% ودھا دتا گیا۔ اس نے بناں کسے شکایت توں اس نوں منظور کر لیا۔ ایہہ گلّ 29 اکتوبر، 1846 دی ہے۔ لال سنگھ نے ایتھے ہی بس نہیں کیتی ۔ ہن اس نے مول راج دے کئی حق کھوہ لئے پر اس دا اجارہ نہ گھٹایا۔ مول راج دیاں عدالتی طاقتاں وی گھٹا دتیاں گئیاں۔ اس دا نتیجہ ایہہ نکلیا کہ اوہ معاملہ نہ دین والیاں دے خلاف کوئی ایکشن نہیں سی لے سکدا۔ اخیر، تنگ آ کے اس نے دسمبر، 1847 وچ استعفٰی دے دتا۔ ریزیڈینٹ نے اس دا استعفٰی منظور کر لیا اتے نویں صوبیدار دے آؤن تک سیوا نبھاؤن اتے مارچ، 1848 تک ملتان رکن واسطے آکھ دتا۔ ہن فریڈرک کری لاہور وچ نواں ریزیڈینٹ بن کے آ گیا سی۔ اس نے کاہن سنگھ مان نوں ملتان دا نواں صوبیدار لا دتا اتے وینس ایگنیو نوں اس دا سیاسی صلاح کار تے لیفٹینینٹ ایاڈرسن نوں اس دا اسسٹینٹ بنا دتا | 19 اپریل، 1848 دے دن کاہن سنگھ مان ملتان پجا۔ دیوان مولراج نے صوبیداری دا چارج اس نوں سنبھال دتا۔

جدوں چارج لے کے کاہن سنگھ تے دوویں انگریز باہر نکل رہے سن تاں اک فوجی افسر گودڑ سنگھ مذہبی نے ایاڈرسن اتے ایگنیو 'تے حملہ کر کے اوہناں نوں قتل کر دتا۔ ایہہ کوئی اچانک گھٹی گھٹنا نہیں سی ۔ سکھ فوجاں وچ انگریزاں ولوں پنجاب 'تے قبضہ، رانی جنداں دی بے عزتی اتے قید، سکھ جرنیلاں تے افسراں دیاں طاقتاں کھوہنا، غداراں نوں عہدے اتے سنمان بخشنا بارے خبراں پجدیاں رہندیاں سن تے اوہ اندروں-اندری غصے نال بھرے پیتے بیٹھے سن۔ دیوان مول راج دی تھاں کاہن سنگھ مان، تے اوہ وی دو انگریز افسراں دی نگرانی ہیٹھ، لایا جانا وقتی ایکشن دا کارن بنیا۔

جدوں دو انگریز افسراں دے مرن دی خبر فریڈرک کری ریزیڈینٹ کول پجی تاں پہلاں تاں اس نے فوج نوں ملتان جان دا حکم دے دتا پر مگروں اس نے ارادہ بدل لیا تے اس نوں سکھاں تے تھوپن دی ترکیب گھڑنی شروع کر دتی۔ ایہہ سوچ کے اس نے ہربرٹ ایڈورڈز نوں بنو وچ خط بھیج کے آکھیا کہ اوہ کاہن سنگھ مان نوں کہے کہ اوہ دیوان مول راج نوں ہی صوبیدار رہن دیوے۔ مئی، 1848 وچ ریزیڈینٹ نے ایڈورڈز نوں فوج لے کے ملتان جان واسطے آکھ دتا۔ اس ویلے تک (ہیرا سنگھ ڈوگرا ولوں 1845 وچ شہید کیتے بابا بیر سنگھ نورنگ آباد دے وارث) بھائی مہاراج سنگھ وی ملتان پج چکے سن۔ اوہناں نے اتھے پہنچ کے سکھ فوجاں نوں جتھیبند کرنا شروع کر دتا۔

جد مول راج نوں ایڈورڈز دے آؤن دا پتہ لگا تاں اس نے امن سمجھوتے دی پیش کش کیتی۔ ایڈورڈز نے ایہہ پیش کش ٹھکرا دتی تے ملتان 'تیے حملہ کر دتا۔ پہلاں تاں نکیاں-موٹیاں جھڑپاں ہوئیاں پر 18 جون، 1848 نوں اک وڈی لڑائی ہوئی جس وچ ایڈورڈز نوں جت حاصل ہوئی۔ آخری لڑائی پہلی جولائی دے دن ہوئی جس وچ دیوان مول راج دا ہاتھی ماریا گیا تے اس دے نال ہی اس دی موت دی افواہ وی پھیل گئی۔ اس نال اس دے ساتھیاں دے حوصلے ڈگ پئے۔ اس نے اپنے آپ نوں قلعے وچ بند کر لیا۔ انگریزی فوجاں نے قلعے نوں سارے پاسیوں گھیر لیا۔ ایہہ گھیرا چار ہفتے جاری رہا۔ دیوان مول راج، کابل توں امیر دوست محمد خان دی مدد دی آس وی رکھ رہا سی۔ پر نہ تاں کابل توں اتے نہ اٹاری والیاں توں کوئی مدد پجّ سکی۔ 17 دسمبر، 1848 نوں انگریز فوجاں نے قلعے 'تے اک زبردست حملہ کیتا تے اندر داخل ہو گئیاں۔ اخیر مول راج نے ہتھیار سٹّ دتے۔ دیوان مول راج 'تے قتل، جنگ کرن اتے غداری دا مقدمہ چلا کے اس نوں موت دی سزا سنائی گئی (جو گورنر جنرل نے عمر قید وچ بدل دتی)۔ جنوری، 1850 تک اس نوں لاہور قلعہ وچ رکھ کے مگروں فورٹ ولیئمز (کلکتہ) بھیج دتا گیا۔ پر خراب صحتَ کارن اس نوں بنارس لے آندا گیا اتے کھانے وچ ہلکی زہر دے کے اس نوں موت دے منہ وچ دھکّ دتا گیا۔ اخیر، 11 اگست، 1851 دے دن، 36 سال دی عمر وچ اوہ چڑھائی کر گیا۔ دیوان مول راج بارے لارڈ ڈلہوزی دا وچار سی کہ مول راج کول بغاوت دی اگوائی کرن واسطے نہ تاں جگرا سی تے نہ ہی خواہش۔ ایہہ تاں ایڈوارڈیز دیاں زیادتیاں سن جس نے سکھاں دے قومی جذبات اس دے حق وچ کر دتے سن

حوالے