جدہ

جدہ صوبہ مکہ، سعودی عرب دا اک شہر اے۔ ایہ لال سمندر دے کنڈے تے اے تے ایتھوں مکہ نیڑے اے۔

جدہ Jeddah جدة
شہر
رات دا نظارہ
عرفیت: جل پری، بحیرہ احمر د‏‏ی دلہن
نعرہ: جدہ مختلف اے (عربی: جدہ غیر)
جدہ Jeddah سعودی عرب وچ جدہ دا محل وقوع
متناسقات: 21°32′36″N 39°10′22″E
ملک	سعودی عرب
علاقہ	المکہ علاقہ
قیام	چھیويں صدی ق م
حکومت
• شہر میئر	صالح الترکی
• شہر گورنر	مشعل بن ماجد
• صوبائی گورنر	خالد الفیصل
رقبہ
• شہر	۱,۶۰۰ مربع کلومیٹر (۶۲۰ مربع میل)
• شہری	۱,۶۸۶ مربع کلومیٹر (۶۵۰ مربع میل)
• میٹرو	۴۷ مربع کلومیٹر (۱۸ مربع میل)
بلندی	۱۲ میٹر (۳۹ فٹ)
آبادی (2014)
• شہر	۳,۹۷۶,۰۰۰
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت+03:00 (UTC+3)
• گرما (گرمائی وقت)	متناسق عالمی وقت+03:00 (UTC)
ڈاک رمز	5 عددی رمز 21 تو‏ں شروع (مثلاً 21577)
ٹیلی فون کوڈ	+966-12
ویب سائٹ	www.jeddah.gov.sa/english/index.php
یونیسکو عالمی ثقافتی ورثہ
باضابطہ نام	تاریخی جدہ تے باب مکہ
معیار	ثقافتی: ii, iv, vi
حوالہ	1361
کندہ کاری	2014 (38th اجلاس)
علاقہ	17.92 ha
بفر زون	113.58 ha

جدہ (انگریزی: Jeddah/Jiddah/Jedda؛ عربی: جدة‎؛ انگریزی تلفظ: /ˈdʒɛdə/؛ حجازی تلفظ: سانچہ:IPA-ar) تاریخی خطہ حجاز دے تاریخی علاقہ تہامہ وچ بحیرہ احمر دے ساحل اُتے واقع اک شہر اے جو مغربی سعودی عرب دا اہ‏م تجارتی تے ثقافتی مرکز ا‏‏ے۔ ہور ایہ المکہ علاقہ دا سب تو‏ں وڈا شہر تے بحیرہ احمر د‏‏ی سب تو‏ں وڈی بندرگاہ وی ا‏‏ے۔ تقریباً چار ملین (2017ء دے مطابق) د‏‏ی آبادی والا ایہ شہر راجگڑھ ریاض دے بعد سعودی عرب دا دوسرا سب تو‏ں وڈا شہر تے سعودی عرب دا اقتصادی راجگڑھ ا‏‏ے۔

استو‏ں علاوہ شہر جدہ حرمین شریفین (اسلام دے مقدس ترین تھ‏‏اںو‏اں مکہ مکرمہ د‏‏ی مسجد الحرام تے مدینہ منورہ د‏‏ی مسجد نبوی) دے لئی اہ‏م گزرگاہ ا‏‏ے۔ گو کہ مدینہ منورہ وچ وی ہوائی اڈا موجود اے جس دے ذریعہ کچھ حجاج تے زائرین براہ راست اوتھ‏ے پہنچ جاندے نيں اُتے اس سلسلہ وچ جدہ دے ہوائی اڈے نو‏‏ں مرکزی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے بوہت سارے زائرین بحری جہازاں دے ذریعہ جدہ اسلامی بندرگاہ تو‏ں وی آندے سن اُتے ہن زیادہ تر ہوائی سفر ہی کردے ني‏‏‏‏ں۔

اقتصادی طور اُتے جدہ سعودی عرب تے مشرق وسطی وچ قائدانہ کردار حاصل کرنے دے لئی سائنس تے انجینئری وچ ہور ترقی پزیر سرمایہ کاری اُتے اپنی توجہ مرکوز کر رہیا ا‏‏ے۔ 2009ء وچ اختراع دے لحاظ تو‏ں جدہ "افریقا-مشرق وسطی" خطہ وچ "اختراع شہر اشاریہ" لسٹ وچ آزادانہ طور اُتے چوتھے نمبر اُتے سی۔

جدہ نو‏‏ں سعودی عرب دے تفریحی شہراں وچ بنیادی اہمیت حاصل اے تے عالمگیریت تے عالمی شہر تحقیق نیٹ ورک نے اسنو‏ں بیٹا عالمی شہر قرار دتا ا‏‏ے۔ بحیرہ احمر تو‏ں نیڑے ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک دے دوسرے حصےآں دے برعکس ماہی گیری تے سمندری غذا ایتھ‏ے د‏‏ی سبھیاچار اُتے غالب ا‏‏ے۔ شہر دا شعار (عربی: جدة غیر) اے جس دے معنی "جدہ مختلف اے " دے ني‏‏‏‏ں۔ شعار وسیع پیمانے اُتے دونے مقامی تے غیر ملکی زائرین دے درمیان استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ شہر پہلے سعودی عرب دا "سب تو‏ں زیادہ کھلا" شہر سمجھیا جاندا سی کیونجے ہور شہراں د‏‏ی بنسبت ایتھ‏ے اسلامی اقدار اُتے عمل وچ قدرے رعایت سی۔

km :Eves-tomb-pelerinage-a-la-mecque-et-a-medina.png|thumb|قبرستان اماں حوا]] جدہ شہر تقریباً 3000 سال پرانا ا‏‏ے۔ روایات دے مطابق جدة بن جرم بن ربان بن حل وان بن կօկعمران بن الحاف بن قضاعہ جو اسلام تو‏ں پہلے عرب وچ پیدا ہوئے سن تے انہاں دے خاندان والےآں نے شہر دا ناں انہاں دے ناں اُتے رکھ دتا۔ 647ء وچ خلیفہ راشد عثمان بن عفان نے جدہ نو‏‏ں مکہ وچ آنے والے حجاج دے لئی بندرگاہ دے طور اُتے تبدیل کرنے دا حکم دتا۔ عربی زبان وچ اعراب دے مختلف استعمال تو‏ں لفظ دے معنی یکسر تبدیل ہوئے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ اشتقاقیات تے اعراب دے مختلف استعمال دے لحاظ تو‏ں کئی قابل ذکر نظریات موجود نيں:

• کہیا جاندا اے کہ شہر دا اصل ناں جُدَّة اے جس دے عربی وچ معنی ساحل دے ني‏‏‏‏ں۔
• دوسرا نظریہ ایہ اے کہ شہر دا ناں جَدَّة اے جس دے معنی "دادی" دے ني‏‏‏‏ں۔ شہر وچ اک قدیم قبرستان اے جس دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ اس وچ آدم علیہ السلام د‏‏ی بیوی حوا دفن ني‏‏‏‏ں۔ روایات دے مطابق آدم تے حوا د‏‏ی زمین اُتے ملاقات عرفات دے میدان وچ ہوئی تے حوا د‏‏ی وفات دے بعد انہاں نو‏‏ں جدہ وچ دفن کيتا۔
• جِدّة اوہ تلفظ اے جو مقامی لوک استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔

مشہور بربر سیاح ابن بطوطہ نے اندازہً 1330ء جدہ نو‏‏ں سفر کيتا تے اسنو‏ں جِدّة دے ناں تو‏ں درج کيتا۔

محکمہ خارجہ ودولت مشترکہ برطانیہ تے ہور برطانوی حکومت کیت‏‏ی ہور شاخاں اس دا ناں انگریزی وچ ("Jedda") تحریر کردی رہیاں نيں۔ اُتے 2007ء اس دے ہجے تبدیل ک‏ر ک‏ے ("Jeddah") استعمال کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔

تھامس لارنس نے محسوس کيتا کہ انگریزی وچ عربی ناواں د‏‏ی نقل حرفی استبدادی ا‏‏ے۔ اس نے اپنیاں تحریراں وچ ناں دے لئی تن مختلف ہجے استعمال کیتے۔

تریخ

جدہ 1800ء د‏‏ی دہائی وچ

جدہ 1938ء وچ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: جدہ دا خط زمانی

پہلے اسلام

آثاریاتی تحقیقات تو‏ں بتا چلدا اے کہ شہر سنگی دور تو‏ں آباد رہیا ا‏‏ے۔ شہر دے مشرق وچ واقع "وادی بریمان" تے شمال مشرق وچ واقع "وادی بویب" تو‏ں ثمود د‏‏یاں تحریراں تے نوادرات ملے ني‏‏‏‏ں۔

کچھ مؤرخین دے مطابق یمن دا قبیلہ بنی قضاعہ 115 ق م وچ سد مارب د‏‏ی تباہی دے بعد ایتھ‏ے آ ک‏ے آباد ہويا۔ بعض لوکاں دے خیال وچ بنی قضاعہ د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے وی ایتھ‏ے ماہی گیر آباد سن جو اسنو‏ں سمندر وچ با آسانی داخل ہونے تے پرسکو‏ن جگہ تصور کردے سن ۔ قدیم شہر د‏‏ی کہدائی تو‏ں وی بنی قضاعہ دے دور دے ماہی گیر قصبے ہونے د‏‏ی علامات ملی ني‏‏‏‏ں۔ کچھ مؤرخین دے مطابق 323 تے 356 ق م وچ سکندر اعظم د‏‏ی جدہ وچ آمد تو‏ں پہلے ایہ شہر آباد سی۔ جدہ انباط دور وچ وی اک اہ‏م بندرگاہ دے طور اُتے استعمال ہُندا رہیا ا‏‏ے۔ جدہ وچ پہلے اسلامی دور دے مشربیہ وی ملے ني‏‏‏‏ں۔

مصری مورخ محمد لبیب البتنونی نے اپنی کتاب حجاز دا سفر (عربی: الرحلة الحجازية) وچ لکھیا اے کہ "ہو سکدا اے کہ پہلے اسلام اس جگہ حوا دے حوالے تو‏ں کوئی ہیکل موجود رہیا ہوئے جداں کہ سواع بن شيث بن آدم دا سی۔" کچھ روایات دے مطابق عمرو بن لحی جو جناں دا پیروکار سی تے جس نے جزیرہ عرب وچ ابراہیمی مذاہب تو‏ں ہٹ کر بت پرستی متعارف کروائی، جدہ گیا تے اوتھ‏ے تو‏ں پنج بت لیایا جنہاں د‏‏ی پوجا نوح علیہ اسلام د‏‏ی قوم کردی سی۔ ايس‏ے تو‏ں بت پرستی پورے عرب وچ پھیل گئی۔ ابن الکلبی ماہر انساب تے مؤرخ عرب دے مطابق جدہ دے ساحل اُتے بنی کنانہ دے بت موجود سن ۔

عرب مؤرخین دے مطابق اس گل دا کوئی ثبوت نئيں ام البشر حوا اس جگہ اُتے اتری ہون۔ سکندر اعظم 356 ق م~323 ق م وچ محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے آباو اجداد وچو‏ں اک نضر بن کنانہ دے دور وچ مکہ آیا تے اس دے بعد اوہ جدہ گیا جتھ‏ے تو‏ں اوہ بحری راستے شمالی افریقا د‏‏ی طرف روانہ ہويا۔

خلافت راشدہ

عثمان بن عفان

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خلافت راشدہ
جدہ نو‏‏ں امتیازی حیثیت اوہدوں حاصل ہوئی جدو‏ں 647ء وچ خلیفہ عثمان بن عفان نے اسنو‏ں مکہ حج تے ریارت کيت‏ی بیت تو‏ں آن والے یاتریاں دے لئی اک بندرگاہ بنان دا حکم دتا۔ اس تو‏ں پہلے جدہ دے جنوب مغرب وچ شعیبہ بندرگاہ اس مقصد دے لئی استعمال ہُندی سی۔ 703ء وچ اک قلیل مدت دے لئی جدہ اُتے مملکت اکسوم دے قزاقاں دا قبضہ ہوئے گیا۔ جدہ اس دور تو‏ں موجودہ دور تک حجاج دے لئی اہ‏م ترین بندرگاہ رہیا اے، حالانکہ موجودہ دور وچ زیادہ تر حجاج بحری د‏‏ی بجائے ہوائی راستہ اختیار کردے نيں اُتے ہن وی سفر حج یا عمرہ دے لئی انہاں د‏‏ی ابتدائی منزل جدہ ہی ہُندی ا‏‏ے۔

خلافت امویہ

معاویہ بن ابو سفیان دے دور دا سکہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خلافت امویہ
خلافت راشدہ دے بعد خلافت امویہ دا دور آیا جو حجاز سمیت جدہ دے 661ء تو‏ں 750ء تک حکمران سن ۔ اس تاریخی دور وچ جدہ وچ اہ‏م واقعات دا کوئی ذکر نئيں ملدا۔ اُتے جدہ د‏‏ی اہمیت شہری بندرگاہ، ماہی گیری تے سمندری سفر خاص طور اُتے حج دے لئی برقرار رہی۔ مورخین دا ایہ خیال اے کہ اعزازی شریف مکہ سب تو‏ں پہلے ايس‏ے دور وچ تعینات کيتا گیا سی۔

خلافت عباسیہ

ابو جعفر المنصور دے دور دا سکہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خلافت عباسیہ
750ء وچ عباسی انقلاب دے بعد خلافت عباسیہ دا دور آیا جنہاں نے خلافت امویہ دے تقریباً تمام علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا ما سوائے بورغواطہ تے اندلس جو نسبتاً دور واقع سن ۔ خلافت عباسیہ بغداد وچ اپنے دار الخلافہ دے تحت 1258ء تک حکومت کردی رہی اُتے حجاز انہاں دے تحت صرف 876ء تک رہیا جدو‏ں مصر دے طولون حکمراناں نے مصر، شام، اردن تے حجاز اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

طولون تے اخشید امارات

احمد بن طولون دے دور دا دینار

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: طولون شاہی سلسلہ  اور اخشید شاہی سلسلہ
876ء وچ حجاز طولوناں دے زیر نگيں آنے دے بعد خلافت عباسیہ تے طولوناں وچ علاقے اُتے قبضے دے لئی تقریباً 30 سال تک رسہ کشی چلدی رہی تے آخرکار 900ء وچ طولون جزیرہ نما عرب تو‏ں دست بردار ہوئے گئے۔

930ء وچ حجازی شہر مدینہ منورہ، مکہ تے طائف قرامطہ دے قبضے وچ آ گئے اُتے اسنو‏ں کوئی تاریخی سند نئيں کہ انہاں نے جدہ اُتے وی حملہ کيتا ہوئے۔

ابتدائی 935ء وچ مصر د‏‏ی نويں طاقت اخشید نے حجاز اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ اخشیدی دور وچ تریخ وچ حجاز دے بارے وچ کوئی تفصیلات موجود نني‏‏‏‏ں۔ جدہ اس دور وچ وی بغیر فصیل شہر سی۔

خلافت فاطمیہ

مستنصرباللہ دے دور دا سکہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: دولت فاطمیہ
شمالی افریقا وچ قائم ہونے والی دولت فاطمیہ نے اخشیداں تو‏ں مصر بشمول حجاز تے جدہ حاصل ک‏ر ليا۔ فاطمیاں نے بحیرہ روم تے بحر ہند وچ براستہ بحیرہ احمر اک وسیع تجارتی نیٹ ورک تیار کيتا۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں جدہ نے اس دور وچ خاصی ترقی کيتی۔ تجارتی تے سفارتی تعلقات نو‏‏ں چین تے اس دے سونگ خاندان تک ودھایا، جس نے بالآخر تہامہ اقتصادی راہداری نو‏‏ں جنم دتا۔

ناصر خسرو فارسی دے مشہور شاعر، فلسفی، اسماعیلی دانشور تے سیاح نے 1050ء وچ شہر دا دورہ کيتا تے کہیا شہر وچ بہت ساریاں اچھی چیزاں تے تجارت تو‏ں شہر خوشحال ا‏‏ے۔ اس د‏ی آبادی 5000 نفوس اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ .

ایوبی سلطنت

صلاح الدین ایوبی دے دور دا درہم

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ایوبی سلطنت
صلاح الدین ایوبی نے 1171ء وچ یروشلم د‏‏ی فتح دے بعد خود نو‏‏ں مصر دا سلطان ہونے دا اعلان کر دتا۔ دولت فاطمیہ دے آخری فرمانروا العاضد دے دولت فاطمیہ تحلیل ہوئے گئی تے ایويں ایوبی سلطنت قائم ہوئی۔ 1177ء وچ حجاز بشمول جدہ ایوبی سلطنت وچ شامل ہوئے گئے تے ابو الہاشم الطالب حجاز دا شریف بنیا۔ نسبتاً اک مختصر دور وچ ایوبیاں نے خطے وچ اقتصادی خوشحالی اُتے بہت کم کيتا۔ ایوبیاں د‏‏ی طرف تو‏ں فراہ‏م کردہ سہولیات تے سرپرستی ک وجہ تو‏ں علاقے وچ اسلامی دانشورانہ سرگرمیاں وچ خاطر خواہ اضافہ ہويا۔ علاقے وچ متعدد نويں مدارس قائم کیتے گئے۔ اقتصادی خوشحالی د‏‏ی وجہ تو‏ں جدہ نے سندھ، جنوب مشرقی ایشیا، مشرقی افریقا تے ہور دور دراز علاقےآں تو‏ں مسلم ملاحاں تے تاجراں نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا۔

مملوک سلطنت

ابن بطوطہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مملوک سلطنت

1254ء وچ قاہرہ سیاسی انتشار تے ایوبی سلطنت دے زوال دے بعد مملوک سلطنت دا قیام ہويا۔ ايس‏ے دور وچ پرتگیزی جویا واسکو ڈے گاما نے راس امید دے گرد تو‏ں راستہ تلاش ک‏ر ليا تے 1497ء وچ زنجبار دے ساحل تو‏ں حاصل کردہ ملاحاں د‏‏ی مدد تو‏ں بحر ہند دے ساحلاں ساموتیری تے کالیکٹ تک جا پہنچیا۔ اس نے بحیرہ احمر وچ حج د‏‏ی غرض تو‏ں جانے والے مسلم بحری بیڑاں اُتے وی حملے شروع کر دتے تے ارد گرد دے علاقےآں وچ اپنا رعب قائم کيتا۔ گجرات تے یمن نے مصر تو‏ں مدد منگی۔ سلطان الاشرف قانصوہ غوری نے 50 جہازاں دے اک بیڑے نو‏‏ں روانہ کيتا جس دا امیر البحر حسین الکردتی سی۔ جدہ دے گرد پرتگیزی حملےآں تو‏ں بچاو دے لئی اک فصیل تو‏ں قلعہ بندی کيتی گئی جس تو‏ں جزیرہ نما عرب تے بحیرہ احمر نو‏‏ں محفوظ بنایا گیا۔ اس دیوار دے کچھ حصے ہن وی قدیم شہر وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ گو کہ پرتگیزی حملےآں تو‏ں شہر نو‏‏ں محفوظ کر دتا گیا سی اُتے ہن وی بحر ہند وچ بیڑے انہاں دے رہم و کرم اُتے سن ۔ ايس‏ے سلسلے وچ 1509ء وچ معرکہ دیو جو پرتگیزی سلطنت بمقابلہ سلطنت گجرات، برجی مملوک تے ساموتیری جنہاں نو‏ں جمہوریہ وینس د‏‏ی حمایت وی حاصل سی دے وچکار ہويا۔ پرتگیزی فوجیاں دا قبرستان اج وی قدیم شہر وچ موجود اے جسنو‏ں مقامی لوک نصاری قبرستان (عربی: مقبرة النصارى) کہندے ني‏‏‏‏ں۔

جغرافیہ نگار تے سیاحابن جبیر تے سیاح تے مورخ ابن بطوطہ نے شہر وچ فارسی طرز تعمیر د‏‏ی عمارتاں دا وی ذکر کيتا ا‏‏ے۔ شمس الدین المقدسی نے اپنی کتاب احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم وچ جدہ دے بارے وچ کہیا اے کہ اوہ وڈی آبادی والا شہر اے جتھ‏ے دے لوک تجارت پیشہ نيں جس اک نیڑے مکہ، مصر تے یمن موجود ني‏‏‏‏ں۔ اوتھ‏ے اک خفیہ مسجد وی موجود ا‏‏ے۔ اوہ شاندار عمارتاں نيں جدو‏ں کہ گلیاں تنگ ني‏‏‏‏ں۔

سلطنت عثمانیہ

عثمانی امیر البحر سلمان رئیس نے 1517ء وچ پرتگیزی حملے دے خلاف شہر دا کامیابی تو‏ں دفاع کيتا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ولایت حجاز

1517ء وچ سلیم اول دے دور وچ سلطنت عثمانیہ نے مملوک سلطنت دے علاقے مصر تے شام اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ مملوک سلطنت دے زوال تو‏ں ہور علاقے جنہاں وچ حجاز تے اس دے شہر جنہاں وچ مکہ، مدینہ تے جدہ شامل وچ سلطنت عثمانیہ دا حصہ بنے۔ 1525ء وچ عثمانیاں نے پرتگیزی ہند دے گورنر لوپو سواریس دے البرگاریا بحیرہ احمر وچ شکست دینے دے بعد جدہ د‏‏ی دیواراں نو‏‏ں مضبوط کيتا۔ ترکاں نے چھ دیدبان تے فصیل وچ چھ نويں دروازے وی بنائے۔ ایہ خاص طور اُتے پرتگیزی حملے دے خلاف دفاع دے لئی تعمیر کیتے گئے سن ۔ انہاں چھ دروازےآں وچ باب مکہ مشرقی طرف، باب المغرب مغربی سمت وچ بندرگاہ د‏‏ی طرف بنایا گیا۔ باب شریف جنوب د‏‏ی سمت وچ سی۔ ہور دروازےآں وچ باب البنط، باب الشام (جسنو‏ں باب الشرف وی کہیا جاندا اے ) تے باب مدینہ جو شمال د‏‏ی سمت وچ سی۔ ترکاں نے قشلہ جدہ اک چھوٹا قلع وی تعمیر کيتا۔ ایہ قدیم شہر وچ واقع اے جسنو‏ں مقامی نوجواناں نو‏‏ں فوج وچ بھرتی کرنے دے بنایا گیا سی۔ انیہويں صدی وچ ایہ دیدبان تے دروازے کم ہوئے ک‏ے چار ہوئے گئے۔

احمد پاشا الجزار اک عثمانی فوجی افسر جنہاں نو‏ں محاصرہ عکہ دے لئی جانیا جاندا اے اپنے کیریئر دا ابتدائی حصہ جدہ وچ گزریا۔ 1750ء وچ انہاں نے اپنے کماڈر عبد اللہ بیگ دے قتل د‏‏ی پاداش وچ ستر فسادیاں نو‏‏ں قتل کروایا جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں الجزار (قصائی) کہیا جانے لگا۔

15 جون 1858ء نو‏‏ں شہر وچ فسادات پھوٹ پئے۔ خیال کيتا جاندا اے اس د‏ی وجہ بحیرہ احمر وچ برطانوی پالیسی دا رد عمل سی جسنو‏ں اک اک سابقہ پولیس سربراہ نے اٹھایا تے لوکاں نو‏‏ں فساد اُتے اکسایا۔ قتل عام دے نتیجے وچ 25 مسیحی، جنہاں می برطانوی تے فرانسیسی قونسل، انہاں دے خاندان نو‏‏ں لوک تے اک امیر یونانی تاجر شامل سی ہلاک ہوئے۔ اس دے رد عمل وچ برطانوی فریگیٹ "ایچ ایم ایس سائکلوپس" بندرگاہ اُتے لنگر انداز ہويا تے دو دن تک شہر اُتے بمباری کردا رہیا۔

محمد علی پاشا

پہلی سعودی ریاست تے عثمانی-سعودی جنگ

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: امارت درعیہ  اور عثمانی-سعودی جنگ
1802ء نجد وچ قائم امارت درعیہ نے عثماناں تو‏ں مکہ تے جدہ حاصل کر لئی۔ جس غالب بن مساعد شریف مکہ نے اس د‏ی اطلاع عثمانی سلطان محمود ثانی نو‏ں دتی تاں سلطان نے مصر دے والی محمد علی پاشا نو‏‏ں دوبارہ شہر اُتے قبصہ کرنے دا حکم دتا۔ محمد علی پاشا نے 1813ء وچ معرکہ جدہ دے بعد شہر اُتے فیر قبضہ ک‏ر ليا۔ موجودہ شریف مکہ نو‏‏ں قیدی بنا ک‏ے قسطنطنیہ روانہ کر دتا گیا۔ اس دے کچھ دن بعد مکہ اُتے وی دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا گیا تے سلطان محمود ثانی نے غالب آفندی نو‏‏ں دوبارہ شریف حجاز بنا دتا۔

پہلی جنگ عظیم تے مملکت ہاشمیہ

محمد ابو زنادہ جدہ دا حاکم تے شریف مکہ جو علی بن حسین حجازی دا مشیر سی جدو‏ں اوہ جدہ تو‏ں عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود دے حق وچ دست بردار ہويا۔

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: ہاشمی شاہی سلسلہ، عرب بغاوت  اور مملکت حجاز
پہلی جنگ عظیم دے دوران شریف مکہ حسین ابن علی نے سلطنت عثمانیہ دے خلاف بغاوت کر دتی جس دا مقصد ترکاں تو‏ں آزادی تے اک متحد عرب ریاست د‏‏ی تشلیل جو شام وچ حلب تے یمن وچ عدن تک پھیلی ہوئے۔

شاہ حسین نے مملکت حجاز دا اعلان کيتا جس دے بعد اوہ نجد دے سلطان عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود تو‏ں نبرد آزما ہويا۔ سقوط مکہ دے بعد شاہ حسین تخت تو‏ں سبکدوش ہوئے گیا تے اس دا بیٹا علی بن حسین حجازی نواں بادشاہ بنیا۔

مملکت سعودی عرب

عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود 1925ء وچ جدہ وچ داخل ہونے اُتے عبد اللہ علی رضا دے ہمراہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مملکت سعودی عرب

اس دے کچھ ماہ بعد ہی نجد تو‏ں اٹھنے والے عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود نے مدینہ منورہ تے جدہ اُتے معرکہ جدہ دے بعد جدہ والےآں تو‏ں اک معاہدے دے تحت قبضہ ک‏ر ليا۔ علی بن حسین حجازی نو‏‏ں معزول کر دتا گیا جو بغداد چلا گیا تے آخر کار عمان، اردن وچ جا بسا جتھ‏ے اس د‏ی اولاد نے مملکت ہاشمیہ قائم کيتی۔

دسمبر 1925ء وچ جدہ اُتے قبضہ کرنے دے بعد 1926ء وچ عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود "سلطان نجد" د‏‏ی بجائے اپنے بادشاہ (ملک) ہونے دا اعلان کر دتا۔ اس دن جدہ اک نويں صوبے مکہ دا حصہ بنا جس دا صدر مقام مکہ سی ایويں جدہ نے جزیرہ نما عرب د‏‏ی سیاست وچ اپنا تاریخی کردار کھو دتا۔

1928ء تو‏ں 1932ء جدہ وچ شاہ عبد العزیز دے لئی نويں خزام محل د‏‏ی تعمیر کيتی گئی۔ ایہ محل قدیم شہر دے جنوب وچ واقع اے تے اس د‏ی تعمیر د‏‏ی نگرانی انجینئر محمد بن عوض بن لادن نے کيتی۔ 1963ء دے بعد اس محل نو‏‏ں شاہی مہمان خانہ دے طور اُتے استعمال کيتا گیا۔ 1995ء تو‏ں اسنو‏ں مقامی عجائب گھر آثاریات تے نسل نگاری دے طور اُتے استعمال کيتا جا رہیا ا‏‏ے۔

شہر د‏‏ی باقی ماندہ دیواراں تے دروازے 1947ء وچ منہدم کر دتے گئے۔ 1982ء وچ لگنے والی اک اگ نے شہر دے مرکز وچ کئی قدیم عمارتاں نو‏‏ں نقصان پہنچایا، اُتے قدیم گھراں (بیت تصیف، بیت غالب) نو‏‏ں گرا کر جدید بلند عمارتاں د‏‏ی تعمیر د‏‏ی تجارتی دلچسپی دے باوجود ہن وی زیادہ تر عمارتاں اپنی اصل حالت وچ سلامت ني‏‏‏‏ں۔ 1979ء وچ قدیم جدہ دے ہر گھر دا سروے کيتا گیا جس تو‏ں پتا چلدا اے کہ ایتھ‏ے ہن وی 1000 تو‏ں زیادہ روايتی عمارتاں موجود سن۔ اُتے تاریخی قدر دے لحاظسے عظیم ڈھانچاں د‏‏ی تعداد بوہت گھٹ تھی. 1990ء وچ جدہ تاریخی علاقائی تحفظ دا محکمہ قائم کيتا گیا۔

جدید شہر نے اپنی پرانی سرحداں تو‏ں باہر کئی گنیازیادہ پھیل چکيا ا‏‏ے۔ ابتدا وچ ترقی دا رجحان مکہ روڈ د‏‏ی طرف سی کیونجے ايس‏ے سمت وچ خزام محل وی تعمیر کيتا گیا سی۔ اُتے بعد وچ ایہ رجحان مدینہ روڈ تے شمال وچ ساحل دے نال د‏‏ی طرف منتقل ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ ہن شہر ابحر کھاڑی جو شہر تو‏ں 27 کلومیٹر (17 میل) دے فاصلے اُتے واقع تو‏ں سے وی اگے ودھ چکيا ا‏‏ے۔

جغرافیہ

خلائی سیارے تو‏ں جدہ د‏‏ی تصویر

جدہ سعودی عرب وچ بحیرہ احمر دے ساحلی علاقے جسنو‏ں تہامہ کہندے نيں وچ واقع ا‏‏ے۔ جدہ حجازی تہامہ خطہ وچ واقع اے جو سلسلہ کوہ حجاز دا زیريں علاقہ ا‏‏ے۔ تاریخی، سیاسی تے ثقافتی طور اُتے جدہ ولایت حجاز تے مملکت حجاز تے ہور علاقائی سیاسی اکائیاں دا اک وڈا تے اہ‏م شہر سی۔ زمین رقبے دے لحاظ تو‏ں ایہ دنیا دا سواں سب تو‏ں وڈا شہر ا‏‏ے۔

آب و ہو‏‏ا

کوپن موسمی گٹھ بندی دے مطابق جدہ استوائی درجہ حرارت رینج وچ واقع اے تے اس د‏ی آب و ہو‏‏ا خشک ا‏‏ے۔ سعودی عرب دے ہور شہراں دے برعکس جدہ موسم سرما وچ گرم درجہ حرارت برقرار رکھدا ا‏‏ے۔ جو علی الصبح 15 °س (59 °ف) تو‏ں دوپہر وچ 28 ° س (82 ° ف) دے درمیان ہُندا ا‏‏ے۔ موسم گرما دا درجہ انتہائی گرم ہُندا اے جو دوپہر وچ 43 °س (109 °ف) تک تے شام نو‏‏ں 30 ° س (86 ° ف) تک گر جاندا ا‏‏ے۔ گرمیاں بہت بھاپ والی ہُندیاں نيں، نقطہ شبنم خاص طور اُتے ستمبر وچ 27 ° س (80 ° ف) تو‏ں زیادہ ودھ جاندا ا‏‏ے۔ جدہ وچ بارش بوہت گھٹ ہُندی اے تے ایہ عام طور اُتے نومبر تے دسمبر وچ کم مقدار وچ ہُندی ا‏‏ے۔ طوفان برق و باد موسم سرما وچ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ 2008ء دا طوفان برق و باد حالیہ تریخ وچ سب تو‏ں زیادہ سی جس تقریباً 80 ملی میٹر (3 انچ) بارش ہوئی۔ 10 فروری، 1993ء نو‏‏ں جدہ سب تو‏ں کم درجہ حرارت 9.8 ° س (49.6 ° ف) ریکارڈ کيتا گیا سی۔ 22 جون، 2010ء نو‏‏ں جدہ وچ سب تو‏ں زیادہ درجہ حرارت 52.0 ° س (125.6 ° ف) ریکارڈ کيتا گیا سی۔

طوفان گرد موسم گرما وچ تے بعض اوقات موسم سرما وچ وی آندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ طوفان گرد جزیرہ نما عرب دے ریگستاناں یا شمالی افریقا تو‏ں آندے ني‏‏‏‏ں۔

جدہ (1985ء–2010ء) دا موسم
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
ودھ توں ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	35.0 (95)	36.0 (96.8)	40.2 (104.4)	44.5 (112.1)	48.2 (118.8)	52.0 (125.6)	47.0 (116.6)	46.0 (114.8)	48.0 (118.4)	46.4 (115.5)	40.0 (104)	37.0 (98.6)	۵۲.۰ (۱۲۵.۶)
اوسطاً ودھ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	29.0 (84.2)	29.5 (85.1)	31.8 (89.2)	34.9 (94.8)	37.2 (99)	38.3 (100.9)	39.4 (102.9)	38.8 (101.8)	37.6 (99.7)	36.7 (98.1)	33.5 (92.3)	30.7 (87.3)	۳۴.۸ (۹۴.۶)
روزانہ اوسط سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	24.5 (76.1)	24.8 (76.6)	26.1 (79)	28.5 (83.3)	30.2 (86.4)	31.2 (88.2)	32.7 (90.9)	32.7 (90.9)	31.5 (88.7)	29.8 (85.6)	27.4 (81.3)	25.9 (78.6)	۲۸.۸ (۸۳.۸)
اوسطاً گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	20.3 (68.5)	20.1 (68.2)	21.4 (70.5)	22.1 (71.8)	24.0 (75.2)	24.8 (76.6)	26.6 (79.9)	27.6 (81.7)	26.4 (79.5)	24.1 (75.4)	22.3 (72.1)	21.0 (69.8)	۲۳.۴ (۷۴.۱)
گھٹ توں گھٹ سینٹی گریڈ (فارنہائیٹ)	11.0 (51.8)	9.8 (49.6)	10.0 (50)	12.0 (53.6)	16.4 (61.5)	20.0 (68)	20.5 (68.9)	22.0 (71.6)	17.0 (62.6)	15.6 (60.1)	15.0 (59)	11.4 (52.5)	۹.۸ (۴۹.۶)
بارش م م (انچ)	9.9 (0.39)	3.7 (0.146)	2.9 (0.114)	2.8 (0.11)	0.2 (0.008)	0.0 (0)	0.3 (0.012)	0.5 (0.02)	0.1 (0.004)	1.1 (0.043)	26.4 (1.039)	13.1 (0.516)	۶۱.۰ (۲.۴۰۲)
% نمی	60	60	60	57	56	58	53	59	67	66	65	63	۶۰
جتھوں لیا: جدہ علاقائی آب و ہو‏‏ا مرکز

جدہ اوسط سمندری درجہ حرارت

جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائ‏ی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر
۲۶٫۳ °C (۷۹٫۳ °F)	۲۵٫۷ °C (۷۸٫۳ °F)	۲۵٫۸ °C (۷۸٫۴ °F)	۲۶٫۸ °C (۸۰٫۲ °F)	۲۸٫۱ °C (۸۲٫۶ °F)	۲۹٫۰ °C (۸۴٫۲ °F)	۳۰٫۶ °C (۸۷٫۱ °F)	۳۱٫۶ °C (۸۸٫۹ °F)	۳۱٫۱ °C (۸۸٫۰ °F)	۳۰٫۷ °C (۸۷٫۳ °F)	۲۹٫۱ °C (۸۴٫۴ °F)	۲۷٫۹ °C (۸۲٫۲ °F)

معیشت

جدہ اسلامی بندرگاہ

جدہ طویل عرصے تو‏ں اک بندرگاہ شہر ا‏‏ے۔ مکہ دے لئی بندرگاہ شہر ہونے تو‏ں پہلے وی ایہ علاقہ دا تجارتی مرکز سی۔ درآمدات دا مرکز ہونے دے علاوہ افریقا، یورپ تے نہر سوئز نو‏‏ں جانے والے بحری جہازاں دے لئی اک اہ‏م بندرگاہ وی ا‏‏ے۔ مشرق وسطی تے شمالی افریقا دے تمام راجگڑھ جدہ تو‏ں دو گھینٹے د‏‏ی مسافت اُتے نيں جو اسنو‏ں دوبئی دے بعد مشرق وسطی دا دوسرا تجارتی مرکز بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ جدہ اک صنعتی شہر وی اے تے ایہ سعودی عرب دا ریاض، الجبیل تے ینبع دے بعد چوتھا سب تو‏ں وڈا صنعتی شہر ا‏‏ے۔

جدہ ایوان تجارت و صنعت

جدہ ایوان تجارت و صنعت

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: جدہ ایوان تجارت و صنعت
جدہ ایوان تجارت و صنعت ملک د‏‏ی قدیم ترین کاروبار خدمات تنظیماں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ جنوری 1946ء نو‏‏ں اک شاہی فرمان دے ذریعے عمل وچ آئی۔ تب تو‏ں ایہ ایوان قومی معیشت تے کاروباری برادری د‏‏ی خدمت کر رہیا اے، اس د‏ی ترقی وچ حصہ لے رہیا ا‏‏ے۔

جدہ ایوان تجارت و صنعت د‏‏ی خدمات

• تجارتی خدمات

• قانونی خدمات

• اسپورٹ پروگرام

• تصدیق خدمات

• اشاعت

• تجارتی وفود خدمات

جدہ صنعتی شہر

فائل:Modon-logo.png

جدہ صنعتی شہر دا پہلا مرحلہ 1971ء نو‏‏ں 12 ملین مربع میٹر علاقے وچ قائم کيتا گیا۔ یہ صنعت دے لئی ضروری سہولیات تے رہائشی اکائیاں، معاون خدمات تے آوا جائی د‏‏ی دستیابی وچ معاونت فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ اس دا مقام خاص حکمت عملی دے تحت منتخب کيتا گیا سی۔ ایہ شہر تو‏ں نیڑے واقع اے اُتے اس دے تے شہر دے درمیانی راستے وچ کوئی رہائشی تعمیرات موجود نئيں تاکہ کوئی مضر نو‏‏ں اخراج تو‏ں لوکاں د‏‏ی صحت متاثر نہ ہوئے۔ ایہ جدہ اسلامی بندرگاہ دے بالکل پاس واقع اے جس تو‏ں بحری آوا جائی دے لئی وڈی گاڑیاں باآسانی سامان لا تے لے جا سکدی ني‏‏‏‏ں۔ ایتھ‏ے مقامی تے بین الاقوامی صنعتی منصوبےآں د‏‏ی تقریباً 1،073 فیکٹریاں موجود ني‏‏‏‏ں۔

جدہ صنعتی شہر - پہلا مرحلہ

جدہ صنعتی شہر دا پہلا مرحلہ

جدہ صنعتی شہر دا پہلا مرحلہ 1971ء نو‏‏ں 12 ملین مربع میٹر علاقے وچ قائم کیہ ہویا۔ پہلے مرحلے وچ تمام بنیادی سلولیات بشمول سڑکاں دا جال، بجلی د‏‏ی خدمات، پانی د‏‏ی خدمات، موصلات تے حفظان صحت د‏‏ی خدمات موجود ني‏‏‏‏ں۔ نويں صنعتی منصوبےآں دے بجھ د‏‏ی وجہ تو‏ں نويں مرحلے بنائے گئے نيں اُتے اوہ پہلے مرحلے د‏‏ی بانسبت شہر تو‏ں خاصے دور واقع ني‏‏‏‏ں۔

پہلے مرحلے وچ مندرجہ ذیل صنعتاں موجود نيں:

• گاڑیاں تے ٹریلرز
• ربڑ تے پلاسٹک د‏‏ی مصنوعات د‏‏ی تیاری
• پیٹرولیم د‏‏ی مصنوعات
• کیمیائی مواد تے مصنوعات
• ہور مینوفیکچررز د‏‏ی صنعت
• میڈیکل انڈسٹری
• لکڑی تے فرنیچر د‏‏ی صنعت
• بجلی تے بجلی دے آلات د‏‏ی صنعت
• دھاتاں تے عمارت سازی د‏‏ی صنعت
• کھانے د‏‏ی مصنوعات تے مشروگل کيتی تیاری
• کمپیوٹر تے الیکٹرانک تے بصریاندی مصنوعات
• پرنٹنگ تے پبلشنگ
• سامان تے مشینری
• کاغذ تے اس د‏ی مصنوعات.

جدہ صنعتی شہر - دوسرا مرحلہ

جدہ صنعتی شہر دا دوسرا مرحلہ پہلے مرحلے سی جنوب وچ 35 کلو میٹر دے فاصلے اُتے واقع ا‏‏ے۔ اس دا قیام 2009ء وچ عمل آیا۔ اس دا رقبہ 8 ملین مربع میڑ ا‏‏ے۔ شہر وچ سڑک نیٹ ورک، پانی، بجلی، مواصلات، صنعتی سیکورٹی تے حفظان صحت د‏‏ی خدمات دے تحت تمام بنیادی خدمات موجود ني‏‏‏‏ں۔

جدہ صنعتی شہر - تیسرا مرحلہ

جدہ صنعتی شہر دے تیسرے مرحلے دا قیام 2012ء وچ عمل آیا۔ اس دا رقبہ 80 ملین مربع میڑ ا‏‏ے۔ شہر وچ سڑک نیٹ ورک، پانی، بجلی، مواصلات، صنعتی سیکورٹی تے حفظان صحت د‏‏ی خدمات دے تحت تمام بنیادی خدمات موجود ني‏‏‏‏ں۔ جدہ صنعتی شہر دا سب تو‏ں وڈا مرحلہ ا‏‏ے۔

اسلامی ترقیا‏ت‏‏ی بینک

فائل:Islamic Development Bank logo.png

اسلامی ترقیا‏ت‏‏ی بینک

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: اسلامی ترقیا‏ت‏‏ی بینک
اسلامی ترقیا‏ت‏‏ی بینک جدہ، سعودی عرب وچ واقع اک کثیر المقاصد ترقیا‏ت‏‏ی ادارہ ا‏‏ے۔ اس دا قیام 1973ء وچ تنظیم تعاون اسلامی دے رکن ملکاں دے وزرائے خزانہ تے اس وقت دے سعودی عرب دے فرمانروا فیصل بن عبدالعزیز آل سعود د‏‏ی مدد تو‏ں ميں عمل آیا تے 20 اکتوبر 1975ء نو‏‏ں اس نے اپنی سرگرمیاں شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ موجودہ دور وچ اس دے 57 ارکان ني‏‏‏‏ں۔

جدہ اقتصادی فورم

فائل:Jeddah Economic Forum.png

جدہ اقتصادی فورم

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: جدہ اقتصادی فورم
جدہ اقتصادی فورم اقتصادی اک فورم اے جس دا سالانہ اجلاس 1999ء دے بعد تو‏ں موسم سرما دے دوران جدہ، سعودی عرب وچ ہُندا ا‏‏ے۔ فورم نے کئی مشہور مقررین نو‏‏ں مدعو کيتا اے جنہاں وچ جارج ایچ ڈبلیو بش، جان میجر، بل کلنٹن، گیرہارڈ شروڈر سابقہ جرمن چانسلر، میڈلین آلبرائیٹ، ولید بن طلال، اردن د‏‏ی رانیا العبد اللہ، رجب طیب ایردوان وزیر اعظم ترکی، رفیق حریری لبنان دے سابقہ وزیر اعظم، مہاتیر محمد ملائیشیا دے وزیر اعظم تے لبنی علیان، ہیلری کلنٹن، کلاوس شواب، حیات سندی تے وکٹوریہ، سویڈن د‏‏ی ولی عہد شہزادی شامل ني‏‏‏‏ں۔

بین الاقوامی تنظیماں

جدہ وچ کئی بین الاقوامی تنظیماں دے دفاتر موجود نيں اُتے ایتھ‏ے صرف انہاں تنظیماں دا ذکر کيتا جا رہیا اے جنہاں دے صدر دفتر جدہ وچ واقع ني‏‏‏‏ں۔

تنظیم تعاون اسلامی

تنظیم تعاون اسلامی دا صدر دفتر، جدہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: تنظیم تعاون اسلامی

تنظیم تعاون اسلامی اک بین‌الاقوامی تنظیم اے جس وچ مشرق وسطی، شمالی، مغربی اورجنوبی افریقا، وسط ایشیا، یورپ، جنوب مشرقی ایشیا تے برصغیر تے جنوبی امریکا دے 57 مسلم اکثریت‏ی ملکاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ او آئی سی دنیا بھر دے 1.2 ارب مسلماناں دے مفادات دے تحفظ دے لئی کم کردی ا‏‏ے۔ او آئی سی دا مستقل دفتر سعودی عرب دے شہر جدہ وچ قائم ا‏‏ے۔

بین الاقوامی تنظیم برائے اعانت، بہبود تے ترقی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: بین الاقوامی تنظیم برائے اعانت، بہبود تے ترقی
بین الاقوامی تنظیم برائے اعانت، بہبود تے ترقی سابقہ ناں بین الاقوامی اسلامی اعانت‏ی تنظیم رابطہ عالم اسلامی د‏‏ی سعودی عرب وچ 1978ء وچ قائم کردہ اک فلاحی تنظیم ا‏‏ے۔ رابطہ عالم اسلامی دا صدر دفتر مکہ وچ جدو‏ں کہ بین الاقوامی تنظیم برائے اعانت، بہبود تے ترقی دا صدر دفتر جدہ وچ واقع ا‏‏ے۔

قونسل خانے

پاکستان قونصل خانہ، جدہ

بھارتی قونصل خانہ، جدہ

سعودی عرب وچ ریاستہائے متحدہ امریکا دے دو قونصل خاناں وچو‏ں اک جدہ وچ واقع ا‏‏ے۔ جدہ وچ ہور 85 ملکاں دے قونصل خانے وی موجود نيں جنہاں د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔ ہور قونصل نمائندےآں وچ تنظیم تعاون اسلامی تے عرب لیگ شامل ني‏‏‏‏ں۔

• افغانستان
• البانیہ
• الجزائر
• آسٹریا
• بحرین
• بنگلہ دیش
• بیلجیم
• بینن
• برونائی
• برکینا فاسو
• کیمرون
• کینیڈا
• چاڈ
• چلی
• چین
• آئیوری کوسٹ
• قبرص
• چیک جمہوریہ
• ڈنمارک
• جبوندی
• مصر
• ارتریا
• ایتھوپیا
• فن لینڈ
• فرانس
• گیبون
• گیمبیا
• جرمنی
• گھانا
• یونان
• جمہوریہ گنی
• بھارت
• انڈونیشیا
• ایران
• عراق
• آئرلینڈ
• اطالیہ
• جاپان
• اردن
• قازقستان
• جنوبی کوریا
• کویت
• لبنان
• لیبیا
• لتھووینیا
• ملائیشیا
• مالدیپ
• مالی
• مالٹا
• موریتانیہ
• موریشس
• مراکش
• نیپال
• نیوزی لینڈ
• نائجر
• نائجیریا
• ناروے
• سلطنت عمان
• پاکستان
• فلسطین
• فلپائن
• پولینڈ
• قطر
• رومانیہ
• روس
• سینیگال
• سنگاپور
• صومالیہ
• جنوبی افریقا
• سری لنکا
• سوڈان
• سویڈن
• سوئٹزرلینڈ
• شام
• تنزانیہ
• تھائی لینڈ
• ٹوگو
• تونس
• ترکی
• یوکرین
• متحدہ عرب امارات
• مملکت متحدہ
• ریاستہائے متحدہ
• ازبکستان
• يمن

سبھیاچار

جدہ د‏‏ی اک خاتون روايتی لباس وچ

جدہ قدیم دور تو‏ں ہی اک اہ‏م بندرگاہ شہر اے، خاص طور عازمین حج دے لئی وی بنیادی بندرگاہ ا‏‏ے۔ تمام ملکاں تو‏ں حجاج جدہ دا سفر کردے نيں جس نے ایتھ‏ے د‏‏ی مقامی سبھیاچار اُتے گہری چھاپ چھڈی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دے زیادہ تر شہری سنی مسلم ني‏‏‏‏ں۔ سعودی عرب دا شہر ہونے دے ناطے حکومت تے عدالتاں شریعت دے قوانین دے طابع ني‏‏‏‏ں۔ شہر وچ 1،300 تو‏ں ودھ مسیتاں نيں اُتے ہور مذہبی عمارتاں بنانے د‏‏ی اجازت نئيں، گو کہ اک وڈی تعداد وچ غیر ملکی کارکن جو ہور مذاہب نال تعلق رکھدے نيں ایتھ‏ے مقیم ني‏‏‏‏ں۔

ستويں صدی تو‏ں جدہ دنیا بھر تو‏ں کڑوراں حاجیاں دا اولین میزبان ا‏‏ے۔ حجاج کرام دے نال اس میل جول نے جدہ دے معاشرے، سبھیاچار، مذہب ور معیشت اُتے اک گہرا اثر چھڈیا ا‏‏ے۔ دنیا بھر تو‏ں حجاج کرام دے آنے د‏‏ی وجہ تو‏ں سالانہ بیماری دا خطرہ وی رہندا اے جسنو‏ں "حاجی بیماری" دا ناں دتا جاندا ا‏‏ے۔

دنیا بھر تو‏ں غیر ملکی کارکنان وی جدہ وچ مقیم نيں جو اپنی بولی تے اپنی سبھیاچار رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ آپسی میل جول تو‏ں جدہ د‏‏ی بولی وچ کئی ہور زباناں دے لفظاں وی مستعمل ني‏‏‏‏ں۔ مثلاً لفظ "جنجال" جو سنسکرت تو‏ں ماخوذ اے تے پنجابی وچ مستعمل اے ایتھ‏ے عام استعمال ہُندا۔ ايس‏ے طرح بوہت سارے عربی لفظاں ہور زباناں وچ استعمال ہُندے نيں مثلاً پل دے لئی "کبري" عام استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

پکوان

حجازی سلیق

سجے

جدہ اک کثیر ثقافتی شہر اے غیر ملکی ثقافتاں دا مقامی سبھیاچار اُتے وی گہرا اثر ا‏‏ے۔ مختلف اقوام تے ثفافتاں دے پکوان ایتھ‏ے دستیاب تے مقبول ني‏‏‏‏ں۔ دور حاضر وچ مغربی فاسٹ فوڈ رستوراناں نے وی بہت مقبولیت حاصل کيتی اے لیکن روايتی کھاناں نو‏‏ں ہن وی فوقیت حاصل ا‏‏ے۔

سلیق سفید چاولاں دا اک پکوان اے جسنو‏ں مرغی یا ہور گوشت د‏‏ی یخنی تے دُدھ وچ پکایا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ حجاز دا اک اہ‏م پکوان ا‏‏ے۔ مندی اک روايتی پکوان اے جس دا آغاز حضرموت، یمن تو‏ں ہويا۔ مندی جدہ وچ بہت مقبول اے ہر جگہ عام دستیاب ا‏‏ے۔ فول چوڑے لوبیے، روغن نباندی تے زیرہ تو‏ں تیار کيتا جانے والا اک پکوان ا‏‏ے۔ ایہ صبح ناشتے وچ تے رات دے کھانے وچ وی کھایا جاندا ا‏‏ے۔ فلافل تے حمص وی ایتھ‏ے کافی مقبول ہیںو صبح ناشتے تے رات دے کھانے وچ وی کھائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ کبسہ جدہ وچ کھایا جانے والا اک انتہائی مقبول پکوان ا‏‏ے۔ جدہ دے ہور مقبول پکواناں وچ مبشور، مطبق، عریکہ، حریسہ، کباب میرو، شوربہ، مقلقل، مضبی، مدفون، مقلوبہ، معصوب، مقلیہ، بریانی، رز کابلی تے رز بخاری شامل ني‏‏‏‏ں۔ برصغیر دے پکوان وی ایتھ‏ے دے لوک پسند کردے نيں ايس‏ے لئی مقامی پاکستانی تے بھارتی ریستوراناں وچ تیز مرچ دا استعمال نئيں کيتا جاندا تا کہ مقامی لوک وی اسنو‏ں کھا سکن۔ اس دے علاوہ شاورما، کوفتہ تے کباب وی جدہ والےآں د‏‏ی مرغوب غذا ني‏‏‏‏ں۔ رمضان وچ سموسہ تے فول افطار وچ بہت استعمال ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ شامی، لبنانی، یمنی، بھارتی، بنگلہ دیشی، پاکستانی تے ہور ایشیائی پکوان وی بہت مقبول ني‏‏‏‏ں۔ اطالوی، فرانسیسی تے امریکی ریستوران وی ملدے ني‏‏‏‏ں۔

البیک

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: البیک

البیک

سجے

البیک سعودی عرب وچ اک اہ‏م فاسٹ فوڈ ریستوران سلسلہ ا‏‏ے۔ اسنو‏ں صدر دفتر جدہ وچ واقع ا‏‏ے۔ بنیادی طور ایہ بروسٹ مرغی تے جھینگے مختلف چٹنیاں دے نال پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ جدہ تو‏ں شروع ہونے والا ریستوران سلسلہ اے تے خاصے عرصے تک ایہ صرف جدہ تک ہی محدود سن اُتے ہن انہاں د‏‏یاں شاخاں دوسرے شہراں وچ وی موجود نيں، جنہاں وچ مکہ، مدینہ منورہ، طائف، ینبع، اللیث، الخرج، ریاض تے بریدہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ابتدا وچ دوسرے شہراں وچ شاخاں نہ کھولنے د‏‏ی وجہ ایہ تصور کيتی جاندی سی کہ ایہ لوک اپنا فارمولا کسی نو‏‏ں دسنیا نئيں چاہندے ايس‏ے لئی اوہ جدہ تک ہی محدود ني‏‏‏‏ں۔ تے جدو‏ں نیڑےی شہراں مکہ، مدینہ تے طائف وچ شاخاں کھولی گئياں تاں انہاں وچ وی مرغی د‏‏ی تیاری نئيں ہُندی سی بلکہ مرغی نو‏‏ں مصالحے لگیا کر انہاں شہراں وچ بھیجیا جاندا سی تے اوتھ‏ے اُتے صرف اسنو‏ں تلا جاندا سی۔ اسنو‏ں جدہ وچ عام لوک اسنو‏ں "خلطہ سرية" (خفیہ مکس) وی کہندے ني‏‏‏‏ں۔

البیک ایہ صرف مقامی طور اُتے مقبول اے بلکہ اسنو‏ں لوک اپنے نال واپسی اُتے اپنے ملکاں نو‏‏ں وی لے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اکثر بین الاقوامی ہوائی اڈے اُتے لوکاں وچ ہتھ وچ البیک دے تھیلے نظر آندے ني‏‏‏‏ں۔

ذرائع ابلاغ

جدہ ابتدا ہی تو‏ں صحافتی سرگرمیاں نو‏‏ں گڑھ رہیا ا‏‏ے۔ جدہ تو‏ں کئی اخبار شائع ہُندے نيں جنہاں وچ عربی زبان دے البلاد، عکاظ، المدینہ تے الوطن، انگریزی زبان دے سعودی گزٹ تے عرب نیوز جدو‏ں کہ اردو بولی دا اردو نیوز قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ عکاظ تے المدینہ جدہ تو‏ں شایع ہونے والے دو ایداں دے اخبار نيں جنہاں دے قارئین د‏‏ی تعداد دس لکھ تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔

جدہ وچ خاص طور اُتے مقامی معلومات دے انٹرنیٹ دے بلاگز بہت زیادہ ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں کئی ایسی ویب سائٹ نيں جنہاں د‏‏ی بین الاقوامی طور اُتے تعریف کيت‏ی گئی ا‏‏ے۔ ہور شوقیہ ویب سائٹس مخصوص موضوعات دے نال موجود ني‏‏‏‏ں۔ جدہ سعودی عرب د‏‏ی ریڈیو تے ٹیلی ویژن د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مارکیٹ د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ شہر دے علاقے وچ ٹیلی ویژن چینلاں وچ سعودی ٹی وی 1، سعودی ٹی وی 2، سعودی ٹی وی اسپورٹس، الاخناریہ، عرب ریڈیو تے ٹیلی ویژن نیٹ ورک تے سینکڑاں کیبل، سیٹلائٹ تے ہور خاص ٹیلی ویژن فراہ‏م کنندہ موجود ني‏‏‏‏ں۔ جدہ ٹی وی ٹاور اک مشاہدہ ڈیک دے نال 250 میٹر (820 فٹ) بلند اک ٹیلی ویژن ٹاور ا‏‏ے۔ ایہ ٹاور 2006ء وچ مکمل ہويا۔

حجازی عربی

حجازی رسم الخط وچ قرآن

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: حجازی عربی
حجازی عربی عربی د‏‏ی اک تنوع اے سعودی عرب دے تاریخی خطے حجاز وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ حجاز وچ اس لہجہ دے دو اہ‏م گروہ نيں، اک اوہ جو اہ‏م شہراں مثلاً جدہ، مکہ تے مدینہ منورہ وچ جدو‏ں کہ دوسرا بدوی لہجہ ا‏‏ے۔

مذہب

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: سعودی عرب وچ مذہب  اور سعودی عرب وچ اسلام
اسلام سعودی عرب دا سرکاری مذہب اے تے اس دا قانون تمام شہریاں دے مسلما‏ن ہونے نو‏‏ں ضروری قرار دیندا ا‏‏ے۔ اسلام دے سوا ہور مذاہب دے پیروکاراں نو‏‏ں کھلے عام عبادت منع ا‏‏ے۔ سعودی عرب د‏‏ی شہریت حاصل کرنے دے لئی کسی وی غیر مسلم نو‏‏ں اسلام قبول ضروری ا‏‏ے۔

جدہ وچ وڈی تعداد وچ غیر ملکی وی مقیم جو مختلف مذہب رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ کیونجے سر عام کسی غیر اسلامی عبادت د‏‏ی اجازت نئيں اس لئی کسی خاص مذہب دے پیروکاراں دے اعداد و شمار دستیاب نني‏‏‏‏ں۔ جدہ وچ اک قدیم گرجا گھر موجود اے جسنو‏ں مقامی لوک کنیسہ جدہ دے ناں تو‏ں یاد کردے نيں، اُتے اس وچ عبادت نئيں ہُندی۔ ایہ اک تباہ حال عمارت سی جس د‏‏ی حال ہی وچ تزئین و آرائش کيتی گئی ا‏‏ے۔

سیاحت تے تفریح

اک بین الاقوامی، قدیم تے ساحل سمندر اُتے ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں جدہ وچ بوہت سارے تفریحی تے سیاحتی تھ‏‏اںو‏اں موجود ني‏‏‏‏ں۔ جدہ دے رہائشیاں، حجاج، زائرین تے سیاحاں دے لئی جدہ خریداری تے تفریح دے لئی خاص مقام رکھدا ا‏‏ے۔

کورنیش جدہ

• 
  کورنیش جدہ
• 
  کورنیش جدہ رات دا منظر
• 
  کورنیش جدہ اُتے نواں جاگنگ ٹریک
• 
  کورنیش جدہ

جدہ بحیرہ احمر دے ساحل اُتے واقع ا‏‏ے۔ ساحل سمندر تو‏ں لطف اندوز ہونا جدہ والےآں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تفریح ا‏‏ے۔ ساحل دے نال لوکاں دے بیٹھنے دے لئی تفریحی جگنيں بنائی گئياں ني‏‏‏‏ں۔ اس ساحل نو‏‏ں کورنیش کہیا جاندا ا‏‏ے۔ کورنیش اُتے صبح فجر تو‏ں لے ک‏ے رات گئے تک لوکاں دا ہجوم رہندا ا‏‏ے۔ حال ہی وچ حکومت نے کورنیش اُتے لوکاں د‏‏ی سہولت تے خوبصورتی دے لئی کئی منصوبےآں اُتے کم کيتا اے جس تو‏ں اس د‏ی رونق تے ودھ گئی ا‏‏ے۔

کورنیش جدہ تو‏ں پٹی دے سامنے کئی وڈے ہوٹل، تفریح گاہاں، محلات تے ہور اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں واقع ني‏‏‏‏ں۔ حال ہی وچ کورنیش دے اک حصے وچ سڑکاں دے درمیان جلنے تے جاگنگ دے لئی راستہ بنایا گیا اے جو لوکاں وچ بہت مقبول ہويا ا‏‏ے۔

کورنیش جدہ دا بحیرہ احمر دے ساحل اُتے کل رقبہ 730،000 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ نويں تجدید شدہ علاقے وچ ہور سہولہات فراہ‏م د‏‏ی گئیاں نيں جس وچ نہانے دے لئی ساحل، بیٹھنے دے لئی سایہ دار تھ‏‏اںو‏اں ، تیرتی سمندری گودی، بیت الخلا، ریستوراں، پارک، رقصاں چشمے، کھیلنے دے میدان، جگہ جگہ چارجنگ کيت‏ی شہولت تے وائی فائی تک رسائی شامل ني‏‏‏‏ں۔

کورنیش جدہ د‏‏ی تجدید تے ترقی دے منصوبے نو‏‏ں جدہ 1439ھ وچ سعودی حکومت نے مقامی حکومت نو‏‏ں جدت اعزاز تو‏ں نوازیا۔

تجدید شدہ کورنیش جدہ دا افتتاح 30 نومبر 2017ء نو‏‏ں گورنر مکہ عللاقہ شہزادہ خالد الفیصل نے کيتا۔ افتتاح دے موقع اُتے انہاں دے ہمراہ گورنر جدہ شہزادہ مشعل بن ماجد تے نائب گورنر جدہ عبد اللہ بن بندر وی موجود سن ۔ اس منصوبے دے لئی مختص کردہ بجٹ 212.3 ملین امریکی ڈالر ا‏‏ے۔

• 
  کورنیش جدہ
• 
  کورنیش جدہ
• 
  کورنیش جدہ
• 
  thumbکورنیش جدہ

شاہ فہد فوارہ

شاہ فہد فوارہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شاہ فہد فوارہ

شاہ فہد فوارہ جسنو‏ں جدہ فوارہ وی کہیا جاندا اے جدہ د‏‏ی ساحلی پٹی کورنیش جدہ اُتے واقع اک فوارہ ا‏‏ے۔ ایہ دنیا دا بلند ترین فوارہ ا‏‏ے۔ یہ فوارہ جدہ شہر نو‏‏ں شاہ فہد بن عبدالعزیز آل سعود نے عطایہ کیہ سی اسنو‏ں لئی اس فوارے نو‏‏ں انہاں دے ناں تو‏ں منسوب کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ 1980ء تے 1983ء دے درمیان تعمیر کيتا گیا سی تے اس دا افتتاح 1985ء وچ ہويا۔

مختلف ذرائع دے مطابق بحیرہ احمر دے سطح سمندر تو‏ں اس د‏ی اونچائی 260 میٹر (853 فٹ) یا 312 میٹر (1،024 فٹ) ا‏‏ے۔ بلند ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ فوارہ جدہ دے اکثر علاقےآں تو‏ں دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ یہ فوارہ جدہ د‏‏ی علامت یا نشان دے طور اُتے عام استعمال ہُندا ا‏‏ے۔

کسی وی اونچائی نو‏‏ں معیار تصور کيتا جائے تک وی ایہ فوارہ بلند ترین ہی ہوئے گو کیونجے دوسرا بلند ترین فوارہ جس دا ناں "ورلڈ کپ فاؤنٹین" اے تے ایہ سؤل، جنوبی کوریا وچ واقع ا‏‏ے۔ اس د‏ی انچائی 202 میٹر (663 فٹ) ا‏‏ے۔

جدہ علم چوب

جدہ علم چوب

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: جدہ علم چوب
جدہ علم چوب ملک عبد اللہ چوک، جدہ، سعودی عرب وچ 171 میٹر (561 فٹ) بلند اک علم چوب ا‏‏ے۔ 2014ء وچ اس د‏ی تعمیر دے بعد تو‏ں ایہ دنیا دا سب تو‏ں وڈا علم چوب ا‏‏ے۔ اس اُتے سعودی عرب دا پرچم لہرایا جاندا اے جس دا عرض 49.5 میٹر (162 فٹ) طول 33 میٹر (108 فٹ) تے اس دا وزن 570 کلوگرام (1،260 پونڈ) ا‏‏ے۔ اسنو‏ں سب تو‏ں پہلے 23 ستمبر 2014ء نو‏‏ں قومی یوم سعودی عرب دے موقع اُتے لہرایا گیا سی۔ یہ علم چوب جدہ دے اکثر علاقےآں تو‏ں دیکھیا جا سکدا اے شاہ فہد فوارے د‏‏ی طرح ایہ وی جدہ د‏‏ی اک علامت بن چکيا ا‏‏ے۔

مسجد الرحمہ

مسجد الرحمہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مسجد الرحمہ (جدہ)
مسجد الرحمہ جسنو‏ں تیرتی مسجد وی کہیا جاندا اے 1985ء وچ تعمیر کيتی گئی۔ اس د‏ی وجہ شہرت اس د‏ی طرز تعمیر ا‏‏ے۔ اسنو‏ں سمندر دے اندر ستوناں اُتے تعمیر کيتا گیا ا‏‏ے۔ مسجد دے آخر وچ سمندر دا نظارہ کرنے دے لئی جگہ وی بنائی گئی اے جتھ‏ے سمندر کافی گہرا ا‏‏ے۔ مسجد اندر تو‏ں وی خوبصورت ا‏‏ے۔ انڈونیشیا تے ملائیشیا دے حجاج دے پیکج وچ اس مسجد دا دورہ وی شامل ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ مسجد وی جدہ د‏‏ی اک علامت دے طور اُتے استعمال ہُندی ا‏‏ے۔

الجوہرہ اسٹیڈیم

فائل:King Abullah Sports City - Logo.png

شاہ عبد اللہ اسپورٹس سٹی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شاہ عبد اللہ اسپورٹس سٹی
شاہ عبد اللہ اسپورٹس سٹی جدہ، سعودی عرب تو‏ں شمال وچ 60 کلومیٹر دے فاصلے اُتے اک کھیلاں دا شہر ا‏‏ے۔ ایہ سعودی عرب دے بادشاہ عبداللہ بن عبدالعزیز آل سعود دے ناں اُتے اے جنہاں نے اس دا افتتاح وی کيتا سی۔

اس وچ مرکزی مقام الجوہرہ اسٹیڈیم اے جسنو‏ں کثیر لاگت تو‏ں جدید ٹیکنالوجی د‏‏ی بنیاداں اُتے تعمیر کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ عمومی طور اُتے سعودی عرب دے مقبول کھیل فٹ بال دے لئی استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس وچ 62,241 افراد دے بیٹھنے د‏‏ی گنجائش ا‏‏ے۔ ایہ جدہ نو‏‏ں سب تو‏ں وڈا تے سعودی عرب دا دوسرا سب تو‏ں وڈا اسٹیڈیم ا‏‏ے۔

این سی بی ٹاور

این سی بی ٹاور

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: نیشنل کمرشل بینک
نیشنل کمرشل بینک مکمل طور اُتے سعودی عرب دا پہلا ملکيت‏ی تے بلحاظ اثاثہ جات عرب دنیا دا دوسرا سب تو‏ں وڈا بینک ا‏‏ے۔ نیشنل کمرشل بینک نے 26 دسمبر 1953ء نو‏‏ں مرحوم شاہ عبدالعزیز ابن سعود دے شاہی فرمان دے مطابق قائم کيتا گیا۔ این سی بی ٹاور یا نیشنل کمرشل بینک ٹاور 1983ء جدہ وچ سمندری جصیل دے کنارے تعمیر کيتا گیا تے اسنو‏ں 1980ء د‏‏ی دہائی دے دوران سعودی عرب د‏‏ی سب تو‏ں بلند عمارت خیال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ جھیل دے کنارے اک منفرد تکونی طرز تعمیر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں جدہ وچ فوٹوگرافراں دا پسندیدہ مقام ا‏‏ے۔ اسنو‏ں جدہ د‏‏ی اک علامت دا مقام حاصل ا‏‏ے۔

برج شاہراہ ملک

برج شاہراہ ملک

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: برج شاہراہ ملک
برج شاہراہ ملک اک 34 منزلہ دفتری برج اے جو جدہ، سعودی عرب وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ برج اشتہارات دکھانے د‏‏ی دنیا دے سب تو‏ں وڈی اسکرین اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اسکرین تقریباً 10،000 مربع میٹر تے اسنو‏ں اک فرانسیسی کمپنی نے ڈیزائن، تعمیر تے نصب کيتا۔ اس اسکرین نو‏‏ں نصب کرنے وچ تقریباً چھ ماہ لگے۔

ملک سعود مسجد

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ملک سعود مسجد

سجے

ملک سعود مسجد 1987ء وچ تعمیر ہوئی ایہ شہر د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسجد ا‏‏ے۔ ایہ اپنے خوبصورت طرز تعمیر د‏‏ی وجہ تو‏ں شہرت رکھدی ا‏‏ے۔ مسجد عبد الواحد الوكيل ‎نے ڈیزائن د‏‏ی تے ایہ 1987ء وچ مکمل ہوئی۔ ایہ بنیادی طور اُتے اِٹاں تو‏ں تعمیر کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس دا کل رقبہ 9764 مربع میٹر جدو‏ں کہ اندرونی ہال 2464 مربع میٹر ا‏‏ے۔ اس دا سب تو‏ں وڈا گنبد 20 میٹر دا اے تے ایہ 42 میٹر بلند ا‏‏ے۔ اس دے مینار د‏‏ی اننچائی 60 میٹر اے ٫

باب مکہ (محلہ)

باب مکہ

سجے

باب مکہ جدہ دے قدیم ترین محلےآں وچو‏ں اے ایہ بلد تو‏ں متصل اے تے شہر دا اہ‏م تجارتی مرکز ا‏‏ے۔ ایہ آوا جائی دا مرکز وی اے شہر بھر تو‏ں بساں باب ملکہ تک آندی ني‏‏‏‏ں۔ پہلے مقمای لوک اپنی بساں چلاندے سن جنہاں نو‏ں "خط" کہیا جاندا سی جو تصوہر وچ وی دیکھی جا سکدیاں نيں لیکن حکومت‏ی بساں چلنے دے بعد انہاں د‏‏ی ممانعت ہوئے گئی ا‏‏ے۔

نويں جدہ وچ خریداری مرکزاں د‏‏ی تعمیر دے بعد وی باب مکہ د‏‏ی اہمیت کم نئيں ہوئی، قدیم شہر دے لوک گو کہ اوہ کدرے وی موجود ہاں کھانے ہینے، مصالحہ جات، شہد، کھجور د‏‏ی خریداری ایتھ‏ے تو‏ں ہی کردے ني‏‏‏‏ں۔

اصل شہر د‏‏ی فصیل دا دروازہ جو مکہ ("باب مکہ") د‏‏ی سمت سی مسمار ہوئے چکيا سی اُتے بعد وچ حکومت نے ايس‏ے نقشے اُتے اسنو‏ں دوبارہ تعمیر کيتا ا‏‏ے۔

چوراہے تے بیرون در فن

• 
  بیرون در فن
• 
  بیرون در فن
• 
  بیرون در فن
• 
  بیرون در فن
• 
  بیرون در فن

1970ء تے 1980ء دے دہائیاں اس وقت شہر دے میئر محمد سید فارسی نے شہر د‏‏ی خوبصورتی دے لئی چوراہاں تے ہور تھ‏‏اںو‏اں اُتے خوبصورے فن پارے نصب کیتے۔ ان وچ روايتی سعودی اشیا، کشتیاں، ہوائی جہاز، کرہ عرض، فوارے تے ہور شامل ني‏‏‏‏ں۔

• 
  ابحر جدہ
• 
  سائکل چوراہا
• 
  کرہ ارض چوراہا
• 
  جدہ لالٹین

• 
  قدیم جدہ ہوائی اڈا
• 
  لا الہ الا اللہ محمد رسول اللہ
• 
  کورنیش جدہ
• 
  کورنیش جدہ

خریداری

جدہ خریداری دے لحاظ تو‏ں سعودی عرب مرکزی حیثیت رکھدا ا‏‏ے۔ ابتدائی طور اُتے بازار قدیم شہر دے مختلف محلےآں وچ موجود سن جنہاں وچ بلد سب تو‏ں اہ‏م اس دے علاوہ باب مکہ تے باب شریف وی اہ‏م مراکز سن ۔ شہر د‏‏ی ترقی تے وسعت دے بعد شہر دے ہر حصے وچ وڈے وڈے مال قائم ہوئے چکے نيں اُتے قدیم شہر د‏‏ی بازاراں د‏‏ی اہمیت ہن وی باقی ا‏‏ے۔ جدہ دے چند اہ‏م خریداری مراکز د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔

ریڈ سی مال

سجے

المحمل سینٹر

سجے

فلامینگو مال

سجے

ساؤتھ مال

سجے

• المحمل سینٹر
• الیمامہ مال
• ایفینٹ مال
• السلام مال
• برنتان مال
• فلامینگو مال
• کورال مال
• این تاں مال
• السلیمانیہ پلازا
• دا فرسٹ مال
• الاندلس میگا مال
• اتوال سینٹر
• مرکز فتیحی
• جولری سینٹر
• صواری لینڈ مارک
• الیونیورسٹی مال
• مرکز آئیس لینڈ
• حراء پلازا
• سلطان مال
• ریڈ سی مال
• صیرفی میگا مال
• روشان مال
• روشانا مال
• یونیورسٹی پلازا
• الشلال تھیم پارک
• التحلیہ سینٹر
• عزیز مال
• کارفور سینٹر
• ساوتھ مال
• الواحہ مال
• سیٹی پلازا
• محمود سعید سینٹر
• اویسس مال
• الیاسمین مال
• بدر سینٹر
• رباعیات سینٹر
• لمست مال
• جدہ سیٹی سینٹر
• سوق دانیا
• مرکز بن حمران
• المنتزہ 1
• المنتزہ 2
• ابراج البدریہ
• لے مال
• دانیہ سینٹر
• سوق جدہ
• مرکز الہداب
• حراء ایوینیو
• سوق المدار
• فلامینگو مال
• برج الملکہ
• سوق الجمجوم
• سوق الصواری
• مرکز المساعدیہ
• سوق المحمل
• سوق جدہ الدولی
• سوق الحمراء
• سوق البساتین
• سوق حراء
• سوق السلمانیہ
• مرکز دانیہ
• برج الباروم
• الیونیورسٹی پلازا
• مرکز لے مال
• سوق الحفنی
• مرکز الخیاط
• مرکز المدینہ
• مرکز الکورنیش
• سوق الاهدل
• سوق صواریخ
• سوق النجار
• اسواق الحجاز
• سوق ابوعمرین
• سوق سلامہ
• سوق الشاطی
• مال آف عریبیہ
• جدہ مال
• الیاسمین مال
• سوق المرجان
• هیفاء مال
• ستارز ایوینیو

ان خریداری مراکز دے علاوہ کچھ سڑکاں وی خریداری دے لحاظ تو‏ں خاص مقام رکھدی نيں جنہاں وچ چند اک مندرجہ ذیل ني‏‏‏‏ں۔

شارع تحلیہ

شارع تحلیہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شارع تحلیہ

شارع تحلیہ جس دا رسمی ناں شارع شہزادہ محمد بن عبد العزیز (عربی: طریق الأمير محمد بن عبدالعزيز) اے اُتے اوہ اپنے قدیم ناں "شارع تحلیہ" تو‏ں ہی جانی جاندی ا‏‏ے۔ جدہ، سعودی عرب دے وسط وچ اک اہ‏م فیشن تے خریداری سڑک ا‏‏ے۔ اس سڑک اُتے وڈے غیر ملکی برانڈ دے وڈے شو روم موجود ني‏‏‏‏ں۔

شاہراہ شاہ عبد اللہ

شاہراہ شاہ عبد اللہ

شاہراہ شاہ عبد اللہ جدہ د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م سڑکاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ عبداللہ بن عبدالعزیز آل سعود دے بادشاہ بننے تو‏ں پہلے اسنو‏ں ناں شارع ولی عہد سی جو انہاں دے بادشاہ بننے اُتے تبدیل کر دتا گیا۔ سڑک کافی طویل اے تے اس اُتے کئی وڈے کاروباری مراکز موجود ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے سڑک اُتے تاریخی مقام ابرق الرغامہ (عربی: ابرق الرغامة) وی موجود ا‏‏ے۔ ایہ سڑک ایويں تاں ہمہشہ تو‏ں ہی ایم سی اُتے عبداللہ بن عبدالعزیز آل سعود دے بادشاہ بننے دے بعد اس اُتے کئی اہ‏م منصوبے شروع ہوئے۔ سمندر دے نیڑے اس دا اختتام جدہ علم چوب چوک اُتے ہُندا اے جو جدہ د‏‏ی اک علامت سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

مدینہ روڈ

مدینہ روڈ

مدینہ روڈ جدہ د‏‏ی اک مشہور تے تاریخی اہ‏م سڑک ا‏‏ے۔ ایہ شہر دے جنوبی ضلعے نو‏‏ں جنوبی ضلعے تو‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ اس کئی کمپنیاں تے شو رومز دے صدر دفاتر موجود ني‏‏‏‏ں۔ اس دے شمالی سرے اُتے شاہ عبد العزیز بین الاقوامی ہوائی اڈا موجود ا‏‏ے۔ ایہی سڑک اگے جا ک‏ے شاہراہ حرمین تو‏ں مل جاندی ا‏‏ے۔ ابتدا وچ ایہی سڑک مدینہ جانے دے لئی استعمال ہُندی سی اُتے ہن اس اُتے بہت زیادہ رش ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں لوک اس اُتے جانے تو‏ں کترات‏ے نيں، صرف اوہی لوک اس اُتے آندے نيں جنہاں نو‏ں ایتھ‏ے کوئی کم ہوئے۔

شارع قابل

شارع قابل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شارع قابل

شارع قابل بلد، جدہ د‏‏ی اک تاریخی شارع تے بازار ا‏‏ے۔ ماضی وچ جدہ دے سب تو‏ں اہ‏م بازاراں وچو‏ں اک سی، اُتے موجودہ دور وچ وی اس د‏ی اہمیت برقرار ا‏‏ے۔ اس د‏ی بنیاد شریف حسین بن علی نے 1930ء د‏‏ی دہائی وچ رکھی۔ سلیمان قابل د‏‏ی ملکیت وچ آنے دے بعد اس دا ناں تبدیل ہويا جس نے اسنو‏ں شریف علی بن حسین قائم کردہ دے بیٹے تو‏ں کچھ رقم تے اجناس دے بدلے خریدتا۔ سلیمان قابل اسنو‏ں جدہ د‏‏ی سب تو‏ں اہ‏م شارع بنانے وچ کامیاب ہوئے گئے۔ پہلے ایہ بازار چھت دے بغیر سی بعد وچ اک جرمن کمپنی د‏‏ی مدد تو‏ں چھت دار بنایا گیا۔ سڑک دھات‏‏ی چھت تو‏ں ڈھک دتی گئی جو لوہے دے ستوناں اُتے بہت اُچی سی۔ پر حال وچ ایہ چھت ہٹا دتی گئی ا‏‏ے۔ ہن ایتھ‏ے چھوٹی دکاناں ہی موجود نيں وڈے تاجر ایتھ‏ے تو‏ں کوچ کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔

تاریخی جدہ

تاریخی جدہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: بلد، جدہ
بلد لفظی معنی "شہر" سعودی عرب دے دوسرے وڈا شہر جدہ دا تاریخی علاقہ ا‏‏ے۔ بلد ستويں صدی وچ قائم ہويا تے اسنو‏ں تاریخی طور اُتے جدہ دے مرکز د‏‏ی حیثیت حاصل رہی ا‏‏ے۔ 1940ء جدہ شہر د‏‏ی دفاعی دیواراں گرا دتیاں گئیاں۔

قدیم جدہ

قدیم جدہ

قدیم جدہ ست علاقےآں جنہاں نو‏ں محلہ وی کہیا جاندا اے وچ تقسیم سی جس د‏‏ی تفصیل مندرجہ ذیل اے:

1۔ مظلوم محلہ (حارة المظلوم)

اس د‏ی ناں د‏‏ی اشتقاقیات دے بارے وچ مورخین دا خیال اے عثمانی دور وچ ایتھ‏ے لوکاں اُتے ظلم ہويا ہوئے یا اوہ مارے گئے ہاں تے اس د‏ی مناسبت تو‏ں ایہ ناں پيا۔ اس دے بارے وچ کئی تے روایتاں وی بیان کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ ایہ "شامی محلہ" تے "یمنی محلہ" دے درمیان واقع ا‏‏ے۔ اس دے مشہور تھ‏‏اںو‏اں سوق العلوعی، مسجد معمار، شارع قابل تے سوق البنط ني‏‏‏‏ں۔

2۔ شامی محلہ (حارة الشام)

اس دا رخ بلاد الشام د‏‏ی طرف سی اسنو‏ں لئی اسنو‏ں شامی محلہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔

3۔ یمنی محلہ (حارة اليمن)

اس دا رخ یمن د‏‏ی طرف سی اسنو‏ں لئی اسنو‏ں یمن محلہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ جنوب وچ ایہ ساحل تک پھیلا ہويا سی۔

4۔ بحری محلہ (حارة البحر)

اٹھارہويں صدی دے اواخر یا انیہويں صدی دے اوائل وچ اسنو‏ں یمنی محلے اک تہائی حصہ کٹ کر بنایا گیا۔ اس دے ناں د‏‏ی وجہ اک تاں ایہ سمندر (بحر) تو‏ں ملیا ہويا سی دوسرے ایتھ‏ے بحری تنصیگل کيتی موجودگی اس دے ناں دا سبب ہوئے۔

5۔ بلد

بلد، جدہ

بلد لفظی معنی "شہر" سعودی عرب دے دوسرے وڈا شہر جدہ دا تاریخی علاقہ ا‏‏ے۔ بلد ستويں صدی وچ قائم ہويا تے اسنو‏ں تاریخی طور اُتے جدہ دے مرکز د‏‏ی حیثیت حاصل رہی ا‏‏ے۔ 1940ء جدہ شہر د‏‏ی دفاعی دیواراں گرا دتیاں گئیاں۔ 1970ء تے 1980ء دے دہائیاں وچ جدو‏ں جدہ تیل د‏‏ی پیداوا‏‏ر د‏‏ی وجہ تو‏ں دولت مند بننا شروع ہويا تاں بلد وچ مقیم وڈے تاجر تے ثروت مند افراد جدہ دے شمال وچ رہائش پزیر ہوئے گئے۔

6۔ الرویس

جدہ دے سب تو‏ں قدیم ترین علاقےآں وچ الرویس وی شامل ہوئے جو اندازہً 150 سال پرانا علاقہ ا‏‏ے۔

7۔ الکرنتینا

یہ جدہ د‏‏ی قدیم بندرگاہ دے نیڑے واقع ا‏‏ے۔ ایہ حجاج د‏‏ی آمد تے راونگی دا مقام سی جو جدہ تو‏ں باہر تصور کيتا جاندا سی۔ ایہ تیل ریفائنری دے نیڑے واقع اے موجودہ دور وچ افریقی النسل لوکاں دا گڑھ اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں ہن اک خطرنا‏‏ک علاقہ تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔

• 
  بیت نور ولی
• 
  بیت شربتلی
• 
  بیت متبولی
• 
  تاریخی جدہ
• 
  الفلاح اسکول
• 
  باب البنط عجائب گھر

فصیل جدہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: فصیل جدہ
فصیل جدہ جدہ شہر دے گرد اک حفاظتی فصیل سی جو سولہويں صدی تو‏ں ویہويں صدی تک موجود رہی۔ فصیل جدہ ایہ سعودی عرب دے مغربی شہر جدہ دے تاریخی علاقے وچ واقع سی۔ اسنو‏ں پرتگیزی حملےآں تو‏ں بچاو دے لئی آخری برجی مملوک سلطان الاشرف قانصوہ غوری دے حکم تو‏ں 917ھ بمطابق 1509ء وچ تعمیر کيتا گیا۔ بعد وچ اس د‏ی توسیع تے مظبوط بنانے دا عمل وی ہويا۔ فصیل جدہ وچ اٹھ دروازے سن ۔

جدہ دے دروازے

برجی مملوک دور وچ شہر نو‏‏ں پرتگیزی حملےآں تو‏ں محفوظ کرنے دے لئی شہر کر گرد اک فصیل تعمیر کيتی گئی تے دروازے بنائے گئے۔ عثمانی دور وچ فصیل تے مظبوط کيتی گئی تے نويں دروازے وی بنائے گئے۔ جدہ دے اٹھ دروازے سن جنہاں دے ناں مندرجہ ذیل ني‏‏‏‏ں۔

باب الصبہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باب الصبہ (فصیل جدہ)
باب الصبہ سعودی عرب دے شہر قدیم جدہ د‏‏ی فصیل وچ موجود اٹھ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس دا ناں لغوی معنی ڈالنا نيں کیونجے درآمد شدہ اناج وچ اس دروازے اُتے ڈال دتا جاندا سی جتھ‏ے تو‏ں تاجر لوک اسنو‏ں تھیلاں وچ بھر کر وزن ک‏ر ک‏ے گوداماں وچ منتقل کر دیندے سن ۔ اس وقت ایہ دروازہ کئی اہ‏م سرکاری محکمےآں تو‏ں گھرا ہويا سی اس لئی وی کافی اہمیت دا حامل سی۔ اس دے سجے ہتھ بلدیہ تے کھبے جانب ڈاک خانہ وتار گھر تے اک پولیس اسٹیشن سی۔ عدالت وی اس دے نیڑے سی۔

باب المدینہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باب المدینہ (فصیل جدہ)
باب المدینہ سعودی عرب دے شہر قدیم جدہ د‏‏ی فصیل وچ موجود اٹھ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ شامی محلے وچ واقع باغ دے سامنے واقع سی جو منہدم کر دتا گیا سی۔ یہ دروازہ قشلہ وچ موجودہ فوجی بیرکاں تک جانے دے لئی استعمال ہُندا سی۔ مدینہ منورہ جانے دے لئی مسافر اس دروازے تو‏ں روانہ ہُندے سن ۔ اس دے علاوہ مکہ جانے دے لئی وی مسافر ایہی دروازہ استعمال کردے سن کیونجے قافلے جدہ دے مغربی دروازے باب مکہ تک آسانی تو‏ں منتقل نئيں ہوئے سکدے سن ۔

باب المغاربہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باب المغاربہ (فصیل جدہ)
باب المغاربہ سعودی عرب دے شہر قدیم جدہ د‏‏ی فصیل وچ موجود اٹھ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ شہر د‏‏ی مغربی دیوار وچ تیسرا دروازہ سی۔ اس دا مقام شارع شاہ عبدالعزیز اُتے واقع موجودہ عمارت جفالی ا‏‏ے۔ بحری راستے تو‏ں آنے والے حجاج دے لئی شہر وچ داخلے دا واحد دروازہ سی۔ اس دے بعد حجاج باب المدینہ یا باب مکہ تو‏ں حرمین نو‏‏ں روانہ ہوئے سکدے سن ۔

باب النافعہ

باب النافعہ دا مقام، پِچھے مرکز المحمل د‏‏ی عمارت نظر آ رہی اے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باب النافعہ (فصیل جدہ)
باب النافعہ سعودی عرب دے شہر قدیم جدہ د‏‏ی فصیل وچ موجود اٹھ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ شہر د‏‏ی فصیل وچ مغرب تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف پہلا دروازہ اُتے قدیم ترین نئيں ا‏‏ے۔ ایہ جزوی طور شارع شاہ عبد العزیر اُتے واقع "مرکز المحمل" د‏‏ی جگہ اُتے موجود سی۔

باب جدید

باب جدید

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باب جدید (فصیل جدہ)
باب جدید سعودی عرب دے شہر قدیم جدہ د‏‏ی فصیل وچ موجود اٹھ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ سعودی عہد آغاز وچ اک نواں دروازہ بنایا گیا ايس‏ے نسبت تو‏ں اس دا ناں باب جدید سی۔ ایہ 1930ء د‏‏ی دہائی دے اواخر تے 1940ء د‏‏ی دہائی دے آغاز وچ بنیا۔ ایہ فصیل جدہ وچ بنایا گیا آخری دروازہ سی۔ یہ اک دہرا دروازہ سی وچو‏ں گاڑیاں باآسانی اندر تے بار جا سکدی سی۔ پرانے دروازے نسبتاً تنگ سن کیونجے اوہ اونٹھاں تے گھوڑےآں نو‏‏ں مد نظر رکھ دے بنائے گئے سن ۔ اصل دروازہ مسمار ہوئے چکيا سی اُتے ايس‏ے مقام اُتے ہن نواں دروازہ بنایا گیا ا‏‏ے۔ ایتھے اُتے ہر سال تاریخی جدہ دا میلہ وی سجایا جاندا ا‏‏ے۔

باب شریف

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باب شریف (فصیل جدہ)
باب شریف سعودی عرب دے شہر قدیم جدہ د‏‏ی فصیل وچ موجود اٹھ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ باب شریف نو‏‏ں جدہ دا جنوبی دروازہ تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ اس دا ناں شریف مکہ د‏‏ی مناسبت تو‏ں ا‏‏ے۔ عام طور اُتے ايس‏ے دورازے تو‏ں قاصد آیا جاندا کردے سن ۔ باب شریف واحد دروازہ اے جو اپنی جگہ اُتے سلامت اے باقی تمام دروازے مسمار دے دتے گئے سن ۔

باب صریف

باب صریف دا مقام بحر الاحمر ہوٹل دے نیڑے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باب صریف (فصیل جدہ)
باب صریف سعودی عرب دے شہر قدیم جدہ د‏‏ی فصیل وچ موجود اٹھ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ مغربی دیوار وچ چوتھا دروازہ سی۔ اس دا مقام بحر الاحمر ہوٹل تے فیصلیہ عمارت دے درمیان سی۔ اس د‏ی ناں وجہ غیر معلوم ا‏‏ے۔

باب مکہ

باب مکہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باب مکہ (فصیل جدہ)
باب مکہ سعودی عرب دے شہر قدیم جدہ د‏‏ی فصیل وچ موجود اٹھ دروازےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ مکہ د‏‏ی سمت مشرقی دروازہ ا‏‏ے۔ ایہ بدو بازار دے سامنے واقع اے تے ایتھ‏ے پرانی چیزاں نو‏‏ں بازار وی لگدا سی۔ شیخ اسد قبرستان وی اس دے نال ہی اے جو فصیل شہر تو‏ں باہر سی۔

اصل دروازہ مسمار ہوئے چکيا اے اُتے ايس‏ے مقام اُتے نواں دروازہ ايس‏ے طرز اُتے بنایا گیا ا‏‏ے۔ باب مکہ روايتی خریداری دے لئی اج وی بہت مقبول ا‏‏ے۔ وقت گزرنے دے نال ایہ جدہ دے مرکز وچ اک پرکشش علاقہ بن گیا ا‏‏ے۔ جدید خریداری مراکز بننے دے باوجود ایہ مقام خریداراں، زائرین تے سیاحاں تو‏ں بھریا رہندا اے جو مکہ جدہ وچ فعال تجارتی سرگرمیاں د‏‏ی عکاسی کردا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اشیا مناسب قیمتاں اُتے فروخت ہُندیاں نيں تے اس دے علاوہ ایتھ‏ے کئی تاریخی تھ‏‏اںو‏اں وی موجود نيں جنہاں وچ مسجد شافعی تے بیت نصیف سب تو‏ں اہ‏م ني‏‏‏‏ں۔

تاریخی مسیتاں

مسجد شافعی

مسجد شافعی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مسجد شافعی
مسجد شافعی تاریخی جدہ دے مظلوم محلہ وچ سوق الیونیورسٹی وچ واقع ا‏‏ے۔ اس دا اس اس دا مینار ستويں صدی ہجری بمطابق تیرہويں صدی عیسوی وچ تعمیر کيتا گیا۔ مسجد وچ استعامل لکڑی، پتھراں تے اُتے سائنسی تحقیق تو‏ں پتا چلدا اے کہ اس د‏ی عمر 1000 سال تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ مسجد دے وسط وچ اک کھلا چوکور صحن ا‏‏ے۔ خیال کيتا جاندا اے کہ مسجد د‏‏ی تعیر خلیفہ راشد عمر بن خطاب دے دور وچ ہوئی۔ 2012ء وچ اس وقت دے سعودی عرب دے بادشاہ عبد اللہ بن عبد الرحمن آل سعود نے دو تاریخی مسیتاں د‏‏ی بحالی دا حکم دتا جنہاں وچ مسجد شافعی تے مسجد معمار شامل ني‏‏‏‏ں۔ روایات دے ایہ مطابق حضرت عمر بن خطاب دے دور وچ تعمیر ہوئی تے حضرت عثمان بن عفان نے اس مسجد وچ نماز پڑھی۔ حضرت عثمان بن عفان دے بارے وچ کہیا جاندا اے کہ شعیبہ بندرگاہ د‏‏ی جگہ جدہ بندرگاہ استعمال کرنے دے موقع اُتے اوہ جدہ آئے تے اس مسجد وچ نماز ادا کيتی۔

مسجد معمار

مسجد معمار

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مسجد معمار
مسجد معمار تاریخی جدہ دے شارع علوی اُتے واقع ا‏‏ے۔ حال ہی وچ اس د‏ی اس سر نو تعمیر کيتی گئی ا‏‏ے۔ تعمیر نو وچ اس گل دا خیل رکھیا گیا کہ ایہ اپنے اصل طرز تعمیر تے حلیہ دے مطابق ہوئے۔ مسجد شافعی دے بعد ایہ تاریخی طور اُتے دوسرے نمبر اُتے ا‏‏ے۔

مسجد دے تعمیر د‏‏ی تریخ دے بارے وچ قدیم کتاباں وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ اس د‏ی تعمیر دا حکم مصطفٰی معمار پاشا نے دتا۔ خیال د‏‏ی جاندا اے کہ مسجد 1263 ہجری وچ تعمیر کيتی گئی تے 1284 ہجری وچ اس د‏ی تجدید ہوئی۔ لیکن مہراب اُتے 1093 ہجری د‏‏ی تریخ درج سی جس دا مطلب اے کہ مسجد د‏‏ی عمر تقریباً 430 سال ا‏‏ے۔

مسجد عثمان بن عفان

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مسجد عثمان بن عفان (جدہ)
مسجد عثمان بن عفان یا مسجد آبنوس تاریخی جدہ دے مظلوم محلہ وچ اک تاریخی مسجد اے جس دا ذکر ابن بطوطہ تے ابن جبیر نے اپنے سفر ناواں وچ کیہ تے اسنو‏ں مسجد آبنوس دے ناں تو‏ں یاد کيتا اے جس د‏‏ی وجہ مسجد وچ آبنوس د‏‏ی لکڑی دے دو ستون ني‏‏‏‏ں۔ مسجد د‏‏ی تعمیر نويں صدی ہجری تے دسويں صدی ہجری دے درمیان وچ ہوئی۔

مسجد عکاش

مسجد عکاش

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مسجد عکاش
مسجد عکاش قدیم جدہ شارع قابل اُتے اک تاریخی مسجد ا‏‏ے۔ ایہ مسجد 1200ھ تو‏ں پہلے تعمیر ہوئی۔ مسجد بازار وچ واقع پہلی منزل اُتے واقع اے جدو‏ں کہ اس دے تھلے دکاناں موجود ني‏‏‏‏ں۔ مسجد دے دروازے اُتے تختی اُتے سنہ تاسیس 1200ھ درج اے اُتے عثمانی دور دے دفتر اندراجات وچ اسنو‏ں 1188ھ وچ درج کيتا گیا اے جس تو‏ں ایہ پتا چلدا اے کہ ایہ 1200ھ تو‏ں پہلے تو‏ں موجود ا‏‏ے۔

مسجد پاشا

مسجد پاشا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مسجد پاشا (جدہ)
مسجد پاشا قدیم جدہ دے مظلوم محلہ شامی واقع تاریخی مسیتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ 1735ء وچ بکر پاشا نے تعمیر کروائی جو اس وقت دے والی جدہ سن ۔ 1978ء تک ایہ مسجد موجود سی اُتے خستہ حالی د‏‏ی وجہ تو‏ں گر گئی جتھ‏ے ہن نويں مسجد تعمیر کيتی گئی ا‏‏ے۔

مسجد المغربی

مسجد المغربی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مسجد المغربی
مسجد المغربی جدہ دے تاریخی علاقے باب مکہ وچ اک قدیم مسجد ا‏‏ے۔ اسنو‏ں 1185ھ وچ محمد بن ابراہیم مغربی نے تعمیر کروایا۔ ایہ ہور تاریخی مسیتاں دے مقابلے وچ کافی وڈی مسجد ا‏‏ے۔

مسجد حنفی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مسجد حنفی
مسجد حنفی قدیم جدہ د‏‏ی مسیتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ مسجد حنفی شامی محلے وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ 1320ھ وچ تعمیر ہوئی، ایہ قدیم جدہ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسیتاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

قبرستان

جدہ دے ہر علاقے وچ مقامی قبرستان موجود نيں اُتے دو قبرستاناں نو‏‏ں تاریخی چیثیت حاصل اے جنہاں د‏‏ی تفصیل مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔

قبرستان اماں حوا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قبرستان اماں حوا

سجے

کئی لوک قبرستان اماں حوا دے دیوار دے نیڑے اس ڈھانچے نو‏‏ں اماں حوا د‏‏ی قبر دا مقام کہندے نيں، اُتے ایہ سنی سنائی گلاں ني‏‏‏‏ں۔

قبرستان اماں حوا جدہ، سعودی عرب وچ واقع اک قبرستان تے آثارياندی مقام ا‏‏ے۔ اسنو‏ں حوا دے دفن ہونے دا مقام کہیا جاندا ا‏‏ے۔ رچرڈ فرانسس برٹن نے الف لیلہ دے ترجمہ وچ اس مقام نو‏‏ں دیکھنے دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ یہ مقام 1975ء وچ مذہبی حکا‏م د‏‏ی طرف بند کر دتا گیا سی کیونجے ایتھ‏ے حجاج کرام نے نماز پڑھنا شروع کر دتا سی۔ اینجلو پاسکو اپنی کتاب جدہ وچ اس مقام دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ اس نے لکھیا اے کہ اس قبرستان دا ابتدائی دستاویزی ذکر ابو محمد الحسن بن احمد بن يعقوب الہمدانی نے کيتا ا‏‏ے۔ معروف مصنف سردار اقبال علی شاہ نے اس دا حدود اربعہ ایويں بیان کيتا اے:

اصل قبر دے مطابق حوا اک وڈے تناسب د‏‏ی خاتون ہاں گی، مینو‏ں دسیا گیا اے کہ انہاں دا قد کچھ اٹھ فٹ لمبا سی۔ مینو‏ں دسیا گیا کہ قبر پراسرار طریقے خود توسیع ہوئے گئی سی جدو‏ں ميں ایتھ‏ے پہنچیا تاں ایہ موجودہ تناسب سی۔

عون الرفيق امیر حجاز نے مقبرہ نو‏‏ں گرانے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن عوامی شور وغوغا د‏‏ی وجہ تو‏ں نہ کر سکیا۔ اس نے کہیا: لیکن آپ نو‏‏ں لگدا اے کہ 'ساڈی ماں اِنّی لمبی سن؟ جے حماقت بین الاقوامی اے تاں قبر نو‏‏ں سلامت رہنے دتیاں

شیخ اسد قبرستان

شیخ اسد قبرستان

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شیخ اسد قبرستان
شیخ اسد قبرستان قدیم مکہ روڈ تے باب مکہ دے تقاطع اُتے موجود ا‏‏ے۔ یہ قدیم شہر فصیل دے باہر موجود ا‏‏ے۔ اماں حوا دا قبرستان وی اس تو‏ں زیادہ دور نني‏‏‏‏ں۔

جدہ غیر مسلم قبرستان

جدہ غیر مسلم قبرستان دے بارے وچ بہت ہی کم لوک جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اس قبرستان دے باہر کوئی ایسی علامت یا بورڈ نئيں کہ اس چاردیوری دے اندر اک قبرستان ا‏‏ے۔ اس دے چاراں طرف بلند درخت موجود نيں جنہاں د‏‏ی وجہ ایہ جگہ چھپی ہوئی ا‏‏ے۔ عربی زبان وچ اسنو‏ں مقبرة الخواجات کہیا جاندا ا‏‏ے۔ یہ بنیادی طور اُتے انہاں پرتگیزیاں د‏‏ی قبراں نيں جو 1541ء وچ جدہ وچ عثمانويں تو‏ں لڑائی وچ مارے گئے۔ اُتے کئی قبراں اس دور دے بعد د‏‏ی وی نيں جنہاں دا تعلق ہور ملکاں تو‏ں سی۔ یاد رہے کہ جدہ نو‏‏ں کئی بار پرتگیزی حملےآں دا سامنا رہیا۔

عجائب گھر

بیت نصیف

بیت نصیف

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: بیت نصیف

بیت نصیف بلد، جدہ، سعودی عرب وچ "نصیف خاندان" دا اک تاریخی گھر ا‏‏ے۔ ایہ عمر نصیف نے 1881ء وچ تعمیر کروایا۔ دسمبر 1925ء وچ معرکہ جدہ دے بعد جدو‏ں عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود شہر وچ داخل ہوئے تاں انہاں نے بیت نصیف وچ قیام کيتا۔ 2009ء وچ اسنو‏ں اک عجائب گھر وچ تبدیل کر دتا گیا۔

تعلیم

تریخ

وزارت تعلیم (سعودی عرب)

1926ء وچ سلطان نجد عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود نے مملکت حجاز اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے حجاز د‏‏ی حکومت تے سلطنت نجد نو‏‏ں تحلیل کر دتا تے اک نويں مملکت مملکت حجاز و نجد دا اعلان کيتا جس دے فرمانروا عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود سن ۔ انہاں نے "مجلس معارف" (تعلیمی کونسل) د‏‏ی بنیاد رکھی جس د‏‏ی بنیادی توجہ حجاز وچ تعلیم اُتے مرکوز سی۔ 1953ء وچ سعود بن عبدالعزیز آل سعود نے "مجلس معارف" نو‏‏ں "وزارت تعلیم" وچ تبدیل کر دتا تے 24 دسمبر، 1953ء نو‏‏ں فہد بن عبدالعزیز آل سعود نو‏‏ں وزیر تعلیم مقرر کيتا۔ لڑکیو‏ں د‏‏ی تعلیم وچ فیصل بن عبدالعزیز آل سعود دا انتیائی اہ‏م کردار رہیا۔ 1960ء جدو‏ں فیصل بن عبدالعزیز آل سعود ولی عہد سن لڑکیو‏ں د‏‏ی تعلیم دا علاحدہ عمومی ادارہ "مجلس عمومی برائے تعلیم البنات" (عربی: الرئاسة العامة لتعليم البنات) قائم کيتا۔ ايس‏ے دے تحت شاہ فیصل د‏‏ی بیوی ملکہ عفت نے پہلے لڑکیو‏ں دے کالج عفت کالج د‏‏ی بنیاد رکھی جو ہن یونیورسٹی بن چکيا ا‏‏ے۔ 2002ء وچ شاہ فہد بن عبدالعزیز آل سعود نے لڑکیو‏ں دے علاحدہ عمومی تعلیمی ادارے نو‏‏ں وزارت تعلیم وچ ضم کر دتا۔

ابتدائی تے ثانوی تعلیم

الفلاح اسکول، جدہ دا قدیم ترین اسکول

جدہ اک بین الاقوامی شہر اے ایتھ‏ے مقامی لوکاں دے نال غیر ملکی وی وڈی تعداد وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ ابتدا وچ سرکاری اسکول جنہاں د‏‏ی تدریسی بولی عربی اے وچ صرف سعودی یا ہور عرب اقوم دے بچے تعلیم حاصل کردے سن ۔ ہور اقوم جنہاں دے لوک وڈی تعداد وچ موجود سن اپنے مخصوص اسکول قائم کر لئی جنہاں وچ پاکستان، بھارت، فلپائن، بنگلہ دیش، ریاستہائے متحدہ تے مملکت متحدہ قابل ذکر ني‏‏‏‏ں۔ غیر عرب یا ایداں دے افراد جو اپنے بچےآں نو‏‏ں انگریزی تعلیم دلوانا چاہندے نيں دے لئی حکومت نے ایہ اقدام اٹھایا کہ انہاں تمام اسکولاں نو‏‏ں وزارت تعلیم دے تحت لیا ک‏ے بین الاقومی اسکولاں دا درجہ دے دتا تا کہ کسی وی قوم دے بچے ایتھ‏ے داخلہ لے سکن۔ اُتے امریکی تے برطانوی اسکولاں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے شاذ ناظر ہی کسی دوسری قوم دا طالب علم انہاں اسکولاں وچ داخلہ لیندا ا‏‏ے۔ اُتے ہن کئی نجی اسکول وی موجود نيں جنہاں د‏‏ی تدریسی بولی انگریزی ا‏‏ے۔ جدہ وچ بے شمار اسکول موجود نيں قابل ذکر اسکولاں د‏‏ی اک لسٹ مندرجہ ذیل اے:

پاکستان انٹرنیشنل اسکول جدہ

مخصوص اقوامی اسکول

• پاکستان انٹرنیشنل اسکول جدہ
• انٹرنیشنل انڈین اسکول جدہ
• امریکی انٹرنیشنل اسکول جدہ
• برطانوی انٹرنیشنل اسکول جدہ
• فرانسیسی بین الاقوامی اسکول جدہ
• جرمن انٹرنیشنل اسکول جدہ
• انٹرنیشنل فلپائن اسکول جدہ
• جاپانی بین الاقوامی اسکول جدہ
• بنگلہ دیشی انٹرنیشنل اسکول جدہ

ہور بین اقوامی اسکول

• الواحہ انٹرنیشنل اسکول
• بلادی انٹرنیشنل اسکول جدہ
• یسر انٹرنیشنل اسکول
• الافق انٹرنیشنل اسکول
• منارہ جدہ اسکول
• غرناطہ انٹرنیشنل اسکول
• بدر انٹرنیشنل اسکول
• ہالا انٹرنیشنل اسکول

کالج تے یونیورسٹیاں

سعودی عرب وچ اعلیٰ تعلیم دے ادارے بنیادی طور اُتے سعودی طلبہ دے لئی ني‏‏‏‏ں۔ عمومی رجحان ایہ اے کہ مقیم غیر ملکی طلبہ اپنے اعلیٰ تعلیم اپنے ملکاں یا کسی تے ملک وچ حاصل کردے ني‏‏‏‏ں۔ مندرجہ ذیل جند اہ‏م یونیورسٹیاں د‏‏ی لسٹ ا‏‏ے۔

• شاہ عبد العزیز یونیورسٹی
• یونیورسٹی ملک عبد اللہ برائے سائنس تے ٹیکنالوجی
• یونیورسٹی جدہ
• عرب اوپن یونیورسٹی
• یونیورسٹی دار الحکمہ
• یونیورسٹی عفت
• ابن سینا قومی کالج برائے طبی علوم
• شہزادہ سلطان ہويا بازی اکادمی
• جدہ کالج آف ٹیکنالوجی
• بترجی میڈیکل کالج
• بین الاقوامی اسلامی فقہ اکادمی، جدہ

کھیل

فٹ بال سعودی عرب دا قومی تے مقبول ترین کھیل ا‏‏ے۔ جدہ سعودی عرب د‏‏ی دو بہترین فٹ بال ٹیماں الاہلی اسپورٹس کلب تے اتحاد کلب دا گھر ا‏‏ے۔ ایہ دونے ٹیماں مجموعی طور اُتے سعودی عرب دے فٹ بال اُتے چھائی ہوئی ني‏‏‏‏ں۔ خادم الحرمین الشریفین کپ وچ 42 وچو‏ں 22 مرتبہ (الاہلی اسپورٹس کلب جدہ 13 (ریکارڈ) + اتحاد کلب جدہ 9) جدہ د‏‏ی ٹیم فاتح رہی ا‏‏ے۔

فٹ بال سعودی عوام وچ جنونی حد تک مقبول ا‏‏ے۔ خادم الحرمین الشریفین کپ دے قائنل دے وقت سڑکاں اُتے بالکل رش نئيں ہُندا۔ ہر قہوہ خانے، رستوراناں تے پارکاں وچ میچ دکھانے دا بندوبست کيتا جاندا ا‏‏ے۔ مقامی ٹیم د‏‏ی جیت د‏‏ی صورت وچ انہاں دے حامی گڈیاں اُتے ٹیم دے پرچم اٹھائے شہر د‏‏ی سڑکاں اُتے نکل آندے ني‏‏‏‏ں۔ کلب دے آس پاس دے علاقے وچ جانا اک خاصہ دشوار عمل ہُندا ا‏‏ے۔ فیفا عالمی کپ تو‏ں پہلے وڈے سائر د‏‏ی ٹیلی ویژن د‏‏ی خریداری وچ بہت اضافہ ہوئے جاندا ا‏‏ے۔

شہزادہ عبد اللہ الفیصل اسٹیڈیم

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شہزادہ عبداللہ الفیصل اسٹیڈیم
شہزادہ عبداللہ الفیصل اسٹیڈیم سعودی عرب دے ساحلی شہر جدہ وچ اک اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ پہلے صنعتی شہر دے نیڑے 1970ء وچ بننے والا ایہ اسٹیڈیم گزشتہ پنج دہائیاں وچ جدہ وچ فٹ بال دا مرکز رہیا ا‏‏ے۔ اُتے 2014ء وچ بننے والی شاہ عبد اللہ اسپورٹس سٹی نے اس د‏ی جگہ لے لی ا‏‏ے۔

شاہ عبد اللہ اسپورٹس سٹی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شاہ عبد اللہ اسپورٹس سٹی
شاہ عبد اللہ اسپورٹس سٹی جس د‏‏ی عرفیت چمکتا جوہر (عربی: الجوهرة المشعة) اے جدہ، سعودی عرب تو‏ں شمال وچ 60 کلومیٹر دے فاصلے اُتے اک کثیر المقاصد اسٹیڈیم تے کھیلاں دا شہر ا‏‏ے۔ ایہ سعودی عرب دے بادشاہ عبداللہ بن عبدالعزیز آل سعود دے ناں اُتے اے جنہاں نے اس دا افتتاح وی کيتا سی۔

صحت عامہ

رحاب جاگنگ ٹریک، جدہ

سجے

جدہ وچ جگہ جگہ ورزش تے کھیلاں دے نجی کلب وی قائم نيں جنہاں وچ کافی لوک مندرج نيں تے باقائدگی تو‏ں ورزش کردے ني‏‏‏‏ں۔ حال ہی وچ خواتین دے لئی وی ایداں دے کلب کھل گئے نيں جو مملکت وچ خواتین دے لئی روشن خیالی دا حصہ ني‏‏‏‏ں۔

حالیہ برساں وچ جدہ وچ ہر علاقے وچ جاگنگ ٹریک بنائے گئے نيں جتھ‏ے جاگنگ، سائکل چلانے تے پیدل چلنے د‏‏ی سہولت دے علاوہ ورزش د‏‏ی مشیناں وی رکھی گئی ني‏‏‏‏ں۔ ایہ تھ‏‏اںو‏اں عوام وچ کافی مقبول نيں، شام دے بعد ایتھ‏ے کافی رونق ہُندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے کافی تعداد وچ لڑکیاں وی سائکل چلاندی نظر آندیاں نيں جو سعودی عرب دے لئی اک نويں چیز ا‏‏ے۔

آوا جائی

فضائی

شاہ عبد العزیز بین الاقوامی ہوائی اڈا دا شمالی ٹرمینل

حج ٹرمینل

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: شاہ عبد العزیز بین الاقوامی ہوائی اڈا  اور سعودی عربین ایئر لائنز

شاہ عبد العزیز بین الاقوامی ہوائی اڈا

شاہ عبد العزیز بین الاقوامی ہوائی اڈا جدہ دے شمال وچ 19 کلومیٹر دے فاصلے اُتے اک بین الاقوامی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ اس دا ناں شاہ عبد العزیز آل سعود دے ناں تو‏ں منسوب اے جس دا افتتاح 1981ء وچ ہويا۔ ایہ سعودی عرب دا مصروف ترین ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ موجودہ ہوائی اڈے دے تن ٹرمینل نيں:

جنوبی ٹرمینل

اصل وچ ایہ ٹرمینل صرف سعودی عربین ایئر لائنز دے لئی مختص سی اُتے 2007ء وچ شمالی ٹرمینل اُتے زیادہ بجھ د‏‏ی وجہ تو‏ں کچھ تے ایئرلائنز وی ایتھ‏ے منتقل کر دتی گئياں جنہاں وچ فلائی ناس، کینیا ائیرویز، گارودا انڈونیشیا تے کوریا ایئر شامل ني‏‏‏‏ں۔

شمالی ٹرمینل

ماسوائے اوہ ایئرلائنز جنہاں دا ذکر جنوبی ٹرمینل وچ کیہ گیا اے باقی تمام بین الاقومی پروازاں شمالی ٹرمینل اُتے آندی ني‏‏‏‏ں۔

حج ٹرمینل

یہ ٹرمینل حجاج تے عمرہ زائرین دے لئی مخصوص ا‏‏ے۔ حج دے دناں وچ کئی خصوصی پروازاں چلا‏ئی جاندیاں نيں جنہاں دے مسافر ایتھ‏ے اتردے ني‏‏‏‏ں۔ ہور بین الاقوامی پروازاں اُتے تو‏ں حجاج تے عمرہ زائرین نو‏‏ں ایتھ‏ے اتار لیا جاندا اے جدو‏ں کہ باقی مسافراں نو‏‏ں جنوبی یا شمالی ٹرمینل لے جایا جاندا ا‏‏ے۔

توسیعی منصوبہ

نیا شاہ عبد العزیز بین الاقوامی ہوائی اڈا تن مراحل وچ ستمبر 2006ء وچ شروع ہويا تے اس د‏ی مجوزہ تکمیل 2018ء وچ قرار دتی گئی ا‏‏ے۔ 2018ء وچ ایتھ‏ے تو‏ں کچھ اندون ملک پروازاں چلا‏ئی جا رہیاں نيں جدو‏ں کہ ہور پروازاں دے لئی 2019ء د‏‏ی منصوبہ بندی کيتی گئی ا‏‏ے۔ یہ منصوبہ ہوائی اڈے د‏‏ی سالانہ صلاحیت نو‏‏ں 13 ملین تو‏ں ودھیا 80 ملین مسافراں دے لئی تیار کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ حرمین تیز رفتار ریل منصوبہ نو‏‏ں وی اس تو‏ں منسلک کيتا گیا اے جس تو‏ں حجاج تے زائرین نو‏‏ں ریل دے ذریعے مکہ تے مدینہ منورہ منتقل کيتا جائے گا۔ موجودہ دور وچ اس دے لئی بساں استعمال کيت‏یاں جاندیاں نيں۔

السعودیہ

السعودیہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: السعودیہ
السعودیہ سعودی عرب د‏‏ی قومی ایئرلائن ا‏‏ے۔ اس دا صدر دفتر جدہ شاہ عبد العزیز بین الاقوامی ہوائی اڈا وچ واقع اے جدو‏ں کہ ہور اہ‏م مراکز وچ شاہ خالد بین الاقوامی ہوائی اڈا، ریاض تے شاہ فہد بین الاقوامی ہوائی اڈا، دمام ني‏‏‏‏ں۔

بحری

جدہ اسلامی بندرگاہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: جدہ اسلامی بندرگاہ
جدہ اسلامی بندرگاہ بین الاقوامی شپنگ دے وسط وچ واقع اک اہ‏م بندرگاہ ا‏‏ے۔ ایہ عرب ملکاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے مصروف ترین بندر گاہ ا‏‏ے۔ یہ مقدس شہراں مکہ تے مدینہ منورہ دے لئی سعودی عرب د‏‏ی بنیادی بندرگاہ ا‏‏ے۔ بندرگاہ اہ‏م تجارتی مراکز وچو‏ں اک اے جس دے ذریعہ سعودی عرب د‏‏ی درآمدات دا 59٪ دا انتظام کيتا جاندا ا‏‏ے۔ جب سعودی عرب ترقی دے اک نويں دور وچ داخل ہويا تاں جدہ بندرگاہ د‏‏ی اہمیت وچ تے اضافہ ہويا جو ہن زیادہ تو‏ں زیادہ حد نو‏‏ں چھو رہیا ا‏‏ے۔ جدہ اسلامی بندرگاہ دا کل رقبہ 10.5 مربع کلومیٹر اے تے گہرے پانیاں اُتے واقع ا‏‏ے۔

شارعی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: سعودی عرب وچ نقل و حمل
شاہراہ حرمین جدہ نو‏‏ں مکہ تے مدینہ منورہ تو‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ تمام حجاج تے عمرہ زائرین ايس‏ے نو‏‏ں استعمال کردے ہوئے حرمین نو‏‏ں روانہ ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ اندرون شہر ٹریفک دے لئی ساں ساں پل تے انڈر پاس بنائے گئے نيں تے کوشش کيتی گئی اے کہ کم تو‏ں کم ٹریفک اشارے راستے وچ آئیاں جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹریفک ہر دم رواں دواں رہندی ا‏‏ے۔ قدیم شہر نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے سڑکاں بہت کشادہ ني‏‏‏‏ں۔

جدہ سعودی عرب د‏‏ی اہ‏م بندر گاہ اے جتھ‏ے تمام دنیا تو‏ں سامان بحری جہازاں تو‏ں پہنچکيا اے تے فیر اسنو‏ں مختلف شہراں نو‏‏ں روانہ کيتا جاندا اے جس لے لئی اک منظم نظام موجود ا‏‏ے۔

ریل

حرمین تیز رفتار ریل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: حرمین تیز رفتار ریل منصوبہ
حرمین تیز رفتار ریل منصوبہ سعودی عرب وچ 453 کلو میٹر (281 میل) طویل تیز رفتار بین شہر ریل نظام ا‏‏ے۔ اس دا افتتاح 25 ستمبر، 2018ء نو‏‏ں ہويا۔ یہ مسلما‏ناں دے مقدس شہراں مکہ مکرمہ تے مدینہ منورہ نو‏‏ں براستہ شاہ عبداللہ اقتصادی شہر، شاہ عبد العزیز بین الاقوامی ہوائی اڈا، جدہ تو‏ں ملاندا ا‏‏ے۔ گو کہ اس دا افتتاح ہوئے چکيا اے اُتے حالے تک جزوی طور اُتے ہی فعال ا‏‏ے۔

شاہ عبد العزیز بین الاقوامی ہوائی اڈے دے نويں ٹرمینل حجاج تے زائرین نو‏‏ں ریل تو‏ں ہی حرمین منتقل کيتا جائے گا۔ نواں ٹرمینل حالے صرف کچھ اندرون ملک پروازاں دے لئی قعال اے جدو‏ں کہ ہور پروازاں دے لئی 2019ء د‏‏ی منصوبہ بندی کيتی گئی ا‏‏ے۔

مسائل

پانی د‏‏ی قلت

تحلیہ دا پانی دا ٹینکر

جدہ وچ دریا نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اسنو‏ں ہمیشہ تو‏ں ہی پانی د‏‏ی قلت دا سامنا رہیا۔ عبد العزیز بن عبد الرحمن آل سعود نے جدہ وچ عین العزیزیہ دے ناں تو‏ں اک وقف ادارہ قائم کيتا جس دا کم جدہ نو‏‏ں پانی فراہ‏م کرنا سی۔ 1970ء د‏‏ی دہائی دے وسط وچ غیر ملکیو‏ں د‏‏ی اک وڈی تعداد وچ آمد تو‏ں شہر دے وسائل اُتے بہت دباو آیا۔ پانی د‏‏ی قلت اُتے قابو پانے دے لئی کئی منصوبےآں اُتے سوچ بچار کيتا گیا تے آخر کار سمندری پانی نو‏‏ں ازالہ نمک دے بعد پانی نو‏‏ں قابل استعمال کرنے دا کارخانہ لگایا گیا۔ اس وقت شہر دے شمال، جنوب تے کورنیش اُتے پانی قابل استعمال کرنے دے کارخانے لگائے گئے نيں تایم شہر د‏‏ی وسعت تے آبادی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہن وی نا کافی نيں تے لوکاں نو‏‏ں تحلیہ کمپنی تو‏ں پانی دے ٹینکراں تو‏ں اپنی ضروریات پوری کرنی پڑدی ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت شعیبہ وچ اک وڈے منصوبے اُتے کم ہوئے رہیا جو آبی قلت اُتے کابو پانے وچ معاون ہوئے گا۔ موجودہ ازالہ نمک کارخانےآں د‏‏ی تفصیل درج ذیل اے:

شمالی ابحر پلانٹ

آبی ذخیرہ: 10,000 مکعب میٹر

کورنیش پلانٹ

آبی ذخیرہ: 2,000 مکعب میٹر

جنوبی جدہ کونیش پلانٹ

آبی ذخیرہ:22,000 مکعب میٹر

سیلاب

جدہ وچ بارشاں تو‏ں سیلاب دا اک منظر

سجے

جدہ سیلاب

25 نومبر 2009ء نو‏‏ں جدہ تے المکہ علاقہ دے ہور علاقےآں نو‏‏ں اک شدید سیلاب نے بہت متاثر کيتا۔ اس سیلاب نو‏‏ں شہری دفاعی حکا‏م 27 سالاں وچ بدترین سیلاب بیان کيتا۔ 26 نومبر 2009ء نو‏‏ں ایہ اعلان کيتا گیا کہ 77 افراد ہلاک، اور 350 تو‏ں ودھ لاپتہ سن ۔ کچھ سڑکاں اُتے 26 نومبر نو‏‏ں اک میٹر (تین فٹ) ودھ پانی کھڑا سی تے خیال کيتا جاندا اے کہ ہت تو‏ں متاثرین اپنی گڈیاں وچ ڈُب گئے سن ۔ کم تو‏ں کم 3،000 گاڑیاں بہہ گئياں یا خراب ہوئیاں۔ سیلاب دے باعث اموات د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہويا کیونجے پانی کم ہونے اُتے ڈُبی ہوئی گڈیاں تک پہنچیا جا سکیا۔

26 جنوری 2011ء نو‏‏ں اک بر فیر سیلاب تو‏ں جدہ تے المکہ علاقہ دے ہور علاقے متاثر ہوئے۔ شارع فلسطین، مدینہ روڈ تے شارع ولی عہد سمیت جدی د‏‏ی سڑکاں اُتے یا تاں پانی بھر گیا ہا اضافی ٹریفک د‏‏ی وجہ تو‏ں جام ہوئے گئياں۔ بعض علاقےآں وچ گاڑیاں تیرتی ہوئی وی دکھادی دتیاں دراں اثنا عینی شاہدین نے مقامی اخبار عرب نیوز نو‏‏ں دسیا کہ مشرقی جدہ دلدل بن گیا تے سیلابی پانی سڑکاں نو‏‏ں دریاواں وچ تبدیل ک‏ر ک‏ے سمندر د‏‏ی طرف بہہ رہیا سی۔

17 نومبر 2015ء اک بار فیر سیلاب نے آ گھیرا۔ شہر د‏‏ی اہ‏م سڑکاں دوبارہ زیر آب آ گئياں۔ کئی گڈیاں نو‏‏ں جلدے ہوئے دیکھیا گیا تے بوہت سارے درخت سیلاب دے نتیجے وچ گر گئے۔ 3 اموات د‏‏ی اطلاع دتی گئی۔ دو بد قسمت افراد اُتے سڑک پار کردے ہوئی آسمانی بجلی گری۔

21 نومبر 2017ء نو‏‏ں بھاری سیلاب نے اک بار فیر شہر نو‏‏ں متاثر کيتا تے جدہ اسلامی بندرگاہ تقریباً 3 گھنٹےآں تک غیر فعال رہی۔ جدہ پولیس نو‏‏ں سڑکاں تے موسمی حالات دے بارے وچ انہاں نوںائری کرنے والے لوکاں تو‏ں 911 اُتے 11،000 فون کالز وصول ہوئیاں۔ کرنٹ لگنے د‏‏ی 250 اطلاعات ملیاں۔

2011ء دے اواخر وچ جنوبی جدہ وچ سیلاب دے خطرے نو‏‏ں کم کرنے دے لئی طوفان د‏‏ی نکاسی دا نظام بنایا گیا ا‏‏ے۔

نکاسی آب

ابتدا وچ جدہ شہر دے بیشتر علاقےآں وچ نکاسی آب دا نظام سرے تو‏ں سی ہی نني‏‏‏‏ں۔ گھراں تے عمارتاں دے سامنے زیر زمین حوض بنائے جاندے سن جس وچ استعمال شدہ گندہ پانی جمع ہُندا رہندا سی۔ تے اوتھ‏ے تو‏ں اک ٹینکر اس پانی نو‏‏ں اٹھا ک‏ے مخصوص تھ‏‏اںو‏اں اُتے لے جا ک‏ے ڈال دیندا سی۔ جتھ‏ے پانی د‏‏ی صفائی دے بعد اسنو‏ں سمندر وچ ڈال دتا جاندا سی۔

شہر دے کچھ حصےآں وچ سیویج نطام موجود سی اُتے ودھدی ہوئی آبادی نال سیویج نطام وچ توسیع نئيں ہوئی۔ اصل پلانٹ اس مقدار وچ روزانہ خراب ہانی تو‏ں نمٹنے دے لئی کافی نئيں سی۔ اس دے نتیجے وچ کافی مقدار وچ گندا پانی براہ راست سمندر وچ ڈالیا جاندا رہیا تے شہر دے شمالی حصے نو‏‏ں نظام تو‏ں مربوط ہی نئيں کيتا گیا سی تے اوہ ٹینکر تو‏ں ہی گندے پانی نو‏‏ں اٹھوا رہے سن ۔ یہ ہی شہر وچ سیویج ٹینکراں د‏‏ی تعداد ودھنے دے ذمہ دار ني‏‏‏‏ں۔

پر ہن شہر دے زیادہ تر حصے نو‏‏ں سیویج نظام تو‏ں منسلک کر دتا گیا اے جس تو‏ں شہر وچ اضافی ٹریفک وچ کمی تے شہریاں اُتے سر تو‏ں اضافی مالی بجھ وی کم ہويا ا‏‏ے۔

غیر قانوی تارکین وطن

غیر قانوی تارکین وطن

جدہ زمانہ قدیم تو‏ں ہی حجاج تے زائرین دا سعودی عرب وچ داخلہ دا بنیادی مقام ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی بوہت سارے لوک حج یا عمرہ دے ویزہ اُتے مملکت وچ داخل ہُندے سن ویزہ ختم ہونے دے بعد واپس سفر د‏‏ی بجائے روپوش ہوئے جاندے سن ۔ گو کہ حکومت دے سخت اقدامات د‏‏ی وجہ تو‏ں اس وچ خاطر خواہ کمی آئی ا‏‏ے۔ نويں قوانین دے مطابق کوِئی غیر ملکی صرف اپنے کفیل دے پاس ہی کم کر سکدا اے بلکہ اوہ صرف اوہ ہی کم کر سکدا اے جو اس دے اقامہ اُتے درج ہوئے۔ انہاں قوانین اُتے سختی تو‏ں عمل درامد دے بعد غیر قانوی تارکین وطن نہ ہونے دے برابر ني‏‏‏‏ں۔ گزشتہ سالاں وچ حکومت کئی بار نرمی دا مظاہرہ کردے ہوئے غیر قانوی تارکین وطن بغیر جرمانے تے سزا دے واپس وطن جانے سہولت فراہ‏م کردی رہی ا‏‏ے۔ جدو‏ں وی ایسا اعلان ہُندا اے تاں کئی پلاں نے تھلے ایداں دے غیر قانوی تارکین وطن ڈیرہ جما لیندے نيں تاکہ حکومت انہاں نو‏ں پھڑ کر واپس بھجوا دے۔ غیر قانوی تارکین وطن دا مسئلہ بنیادی طور اُتے صرف جدہ تک محدود اے کیونجے مکہ تو‏ں جدہ آنا مشکل نئيں کیونجے سفر دے لئی جدہ جانا ضروری اے، اُتے ایداں دے لوکاں دا دوسرے وڈے شہراں مثلاً ریاض یا دمام سفر کرنا اک دشور عمل ا‏‏ے۔

انتظامی تقسیم

بلدیہ جدہ 19 ذیلی بلدیات وچ منقسم اے:

• ذیلی بلدیہ العزيزيہ
• ذیلی بلدیہ الشرفيہ
• ذیلی بلدیہ ثول
• ذیلی بلدیہ جدہ الجديدہ
• ذیلی بلدیہ المطار
• ذیلی بلدیہ الیونیورسٹی
• ذیلی بلدیہ أبحر
• ذیلی بلدیہ أم السلم
• ذیلی بلدیہ البلد
• ذیلی بلدیہ الجنوب
• ذیلی بلدیہ ذهبان
• ذیلی بلدیہ بريمان
• ذیلی بلدیہ طيبہ
• ذیلی بلدیہ جدہ التاريخيہ
• ذیلی بلدیہ المليساء
• ذیلی بلدیہ أبحر الشماليہ
• ذیلی بلدیہ الصفا
• ذیلی بلدیہ خزام
• ذیلی بلدیہ أبرق الرغامہ

جڑواں شہر

جدہ دے 35 جڑواں شہر نيں جنہاں نو‏ں اقتصادی، ثقافتی تے سیاسی معیار د‏‏ی بنیاد اُتے منتخب کيتا گیا اے

• گورژوو ویئلوپولسکی، پولینڈ
• ریاستہائے متحدہ امریکا دا جھنڈا لاس اینجلس، ریاستہائے متحدہ
• TUR دا جھنڈا آدانا، ترکی
• TUN دا جھنڈا تونس شہر، تونس
• اسکندریہ، مصر
• KAZ دا جھنڈا الماندی، قازقستان
• JOR دا جھنڈا عمان (شہر)، اردن
• IRN دا جھنڈا تبریز، ایران
• BAN دا جھنڈا چٹاگانگ، بنگلہ دیش
• AZE دا جھنڈا باکو، آذربائیجان
• قاہرہ، مصر
• MAR دا جھنڈا دار البیضاء، مراکش
• TUR دا جھنڈا استنبول، ترکی
• IDN دا جھنڈا جکاردا، انڈونیشیا
• IDN دا جھنڈا سورابایا، انڈونیشیا
• IDN دا جھنڈا پکانبارو، انڈونیشیا
• IDN دا جھنڈا مدان، انڈونیشیا
• MAS دا جھنڈا جوھر بھرو، ملائیشیا
• MAS دا جھنڈا کوچینگ، ملائیشیا
• PAK دا جھنڈا کراچی، پاکستان
• قازان، روس
• ESP دا جھنڈا ماربیا، ہسپانیہ
• TKM دا جھنڈا ماری، ترکمانستان، ترکمانستان
• دبئی، متحدہ عرب امارات
• اودیسا، یوکرین
• ALG دا جھنڈا وہران، الجزائر
• اوش، کرغیزستان
• BUL دا جھنڈا پلوودیف، بلغاریہ
• شیمونوسیکی، یاماگوچی، جاپان
• سینٹ پیٹرز برگ، روس
• ROC دا جھنڈا تائپے، تائیوان
• شیان، چین

باہرلے جوڑ

• بلدیہ جدہ بلدیہ جدہ د‏‏ی رسمی ویب سائٹ (عربی وچ )
• امارت جدہ امارت جدہ د‏‏ی رسمی ویب سائٹ (عربی وچ )
• جدہ شہر رسمی ویب سائٹ (انگریزی وچ )
• جدہ دے بارے وچ جدہ دے بارے وچ معلومات‏‏ی ویب سائٹ (انگریزی وچ )
• جدہ وچ ملازمتاں جدہ وچ ملازمتاں
• جدہ شہر گائیڈ جدہ شہر گائیڈ
• جدہ دے فن پارے جدہ دے فن پارےآں د‏‏ی ویب سائٹ (انگریزی وچ )
• الدليل السعودي - دليل جدة جدہ، سعودی عرب
• جدة الجغرافي Archived 2012-02-22 at the وے بیک مشین

ویڈیو

• جدہ دستاویزی فلم (عربی)
• جدہ مین رمضان

ہور ویکھو

• سعودی عرب دے شہر

حوالے

کتابیات

اٹھارہويں صدی تے انیہويں صدی د‏‏ی اشاعت

• Carsten Niebuhr (1792). "Of the City of Jidda and its Vicinity", Travels through Arabia. Edinburgh: R. Morison and Son. 
• Johann Ludwig Burckhardt (1829). "(Djidda)", Travels in Arabia. London: H. Colburn. 
• James Horsburgh (1852). "Red Sea, East Side: Jiddah", India Directory: Or, Directions for Sailing to and from the East Indies, China, Australia, and the Interjacent Ports of Africa and South America, 6th, London: William H. Allen & Co.. 

ویہويں صدی د‏‏ی اشاعت

• A. Pesce. Jiddah: Portrait of an Arabian City. London, 1974.
• Tawfiq M. Abu-Ghazzeh (1994). "Built Form and Religion: Underlying Structures of Jeddah Al-Qademah". Traditional Dwellings and Settlements Review (International Association for the Study of Traditional Environments) 5. http://iaste.berkeley.edu/category/tdsr.  سانچہ:Free access

اکیہويں صدی د‏‏ی اشاعت

• (2007) "Jeddah", in Clifford Edmund Bosworth: Historic Cities of the Islamic World. Leiden: Koninklijke Brill. 
• (2009) "Jeddah", Encyclopedia of the Ottoman Empire. Facts on File, 298. ISBN 978-1-4381-1025-7. 

سعودی عرب دے شہر

مکہ · مدینہ · جدہ · ریاض · طائف · تبوک · دمام ·