العاضد

العاضد
(عربی وچ: العاضد لدين الله)
جم	16 مئی 1151   قاہرہ
وفات	13 ستمبر 1171 (20 سال)  قاہرہ
والد	الظافر
خاندان	فاطمی
ہور معلومات
پیشہ	خلیفہ ،  راجپال

ابو محمد عبد اللہ العاصد الدین اللہ دولت فاطیہ دا چودواں خلیفہ تے آخری 555 ھ تا 567 ھ فائز دے انتقال دے بعد طلائع نے عاصد نو‏‏ں خلیفہ بنا دتا جو حافظ دا پوتا تے اس دے بیٹے یوسف دا بیٹا سی ۔ عاصد کم سن سی اس لئی طلائع سلطنت دے امور انجام دینے لگیا۔ اسنو‏ں سیاسی اقتدار حاصل ہويا تاں اس نے امرا اُتے دباؤ ڈالنا شروع کیا۔ اس دے علاوہ عاصد تو‏ں اپنی بیٹی د‏‏ی شادی کردتی۔ اس تو‏ں عاصد دے عزیزاں نو‏‏ں یقین ہو گیا کہ طلائع خلافت دے سلسلے نو‏‏ں انہاں تو‏ں قطع کرنا چاہندا ا‏‏ے۔ عاصد د‏‏ی پھوپی نے طلائع دے قتل دا بیڑا اٹھایا۔ طلائع جدو‏ں ڈیورھی تو‏ں گزر رہیا سی تاں اس اُتے قاتلانا حملے کرکے اسنو‏ں مجروع کر دتا۔ اس نے عاصد اس بارے وچ استفعار کیا۔ عاصد نے اس واقع تو‏ں لاعلمی دا اظہار کیا۔ اس اُتے طلائع نے عاصد د‏‏ی پھوپی نو‏‏ں قتل کروادتا۔ فیر اس نے وزارت دا عہدہ اپنے بیٹے رزیک دے حوالے سپرد کیتا گیا تے بیٹے تو‏ں کہیا دے شاور جو صعید دا والی اے ہوشیار رہے تے اسنو‏ں نئيں چھیڑے ۔

شاور د‏‏ی وزارت تے برطرفی

رزیک نے شاور نو‏‏ں برطرف کر دتا۔ شاور نے 558ھ اک وڈی فوج جمع کرکے قاہرہ دا قصد کیا۔ رزیک فرار ہويا لیکن گرفتار ہو ک‏‏‏ے قتل کر دتا گیا تے عاصد نو‏‏ں شاور نو‏‏ں وزیر دا عہدہ دینا پيا۔ لیکن عاصد دا صاحب الباب ضرغام شاور دا مخالف ہو گیا تے نو مہینے دے بعد 559ھ وچ اسنو‏ں قاہرہ تو‏ں نکلال دتا تے شاور شام فرار ہو گیا ۔

نور الدین دا مصر لشکر بھیجنا

شاور نے نور الدین محمود بن زنگی دے پاس پناہ لئی۔ شاور نے نور الدین نو‏‏ں مصر اُتے حملہ کرنے دے لئی مدد منگی تے اس دے لئی تن شرطاں پیش ک‏‏يتی‏‏اں ۔ ( 1 ) بلاد فاطمیہ دا اک تہائی محصول ادا کريں گا۔ ( 2 ) اس دا لشکر سپہ سلار شیر کوہ اسد الدین د‏‏ی سرکردگی وچ مصر رہے گا۔ ( 3 ) اوہ خود اس دے ماتحت رہے کر وازرت دا کم انجام دے گا۔ ہور اس تو‏ں صلیبیاں دے مقابلے وچ قوت حاصل ہو جائے گی۔ پش تے پیش دے بعد نور الدین نے اوہدی پیش کش قبول کرلئی- آخر نور الدین نے شیر کوہ د‏‏ی سرکردگی وچ 559ھ وچ اک لشکر مصر روانہ ہويا۔ طرابلس دے مقام اُتے مصری لشکر نے ضرغام دے بھائی د‏‏ی سرکردگی وچ روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ لیکن اوہ تے اس دا بھائی دونے بھائی ہلاک ہو گئے ۔

شیر کوہ د‏‏ی واپسی

وزیر بنے دے بعد شاور نے ہوشیاری تو‏ں شیر کوہ نو‏‏ں قاہرہ حداں تو‏ں باہر کر دتا کہ خود محفوظ ہو گیا۔ شیر کوہ نے شرائط د‏‏ی تکمیل چاہی تاں اس نے انکار کر دتا تے شیر کوہ نو‏‏ں مصر د‏‏ی حدوداں تو‏ں باہر نکالنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ مگر شیر کوہ نکالنا اِنّا آسان نئيں سی ۔ اس نے اپنے بھتیجے صلاح الدین نو‏‏ں بلبیس تے ضلع شرقی اُتے حملہ کرنے دا کہیا۔ شاور نے صلیبی بادشاہ امل ریک تو‏ں مدد منگی کہ شامی فوج نو‏‏ں مصر کڈیا جائے۔ امل ریک صلیبی لشک‏ر ک‏ے پہنچ گیا۔ شامی فوج بلبیس وچ سی تے مصری تے صلیبی فوجاں نے اس دا محاصرہ کر رکھیا سی ۔ اس عرصہ نو‏‏ں تن ماہ بیت گئے، لیکن شامی فوج ڈٹی رہی۔ اس اثنا وچ نور الدین نے شام وچ جو کارروائاں کيتیاں اس تو‏ں صلیبی پریشان ہو گئے۔ ادھر شیر کوہ د‏‏ی فوج وی غذائی قلت دا شکار ہو رہی سی۔ اس لئی شیر کوہ نے شاور تو‏ں محاہدہ ک‏ر ليا تے اپنی فوج نو‏‏ں مصری تے صلیباں دے درمیانہاں وچو‏ں لنگھدا ہويا شام روانہ ہو گیا۔ گو اس وقت نور الدین شاور دے دھودے ميں آگیا تے شامیاں نو‏‏ں اس مہم جوئی تو‏ں کوئی فائدہ نئيں ہويا۔ لیکن ٓآئندہ دے لئی اسنو‏ں تجربہ ہو گیا۔ اس نے دیکھ لیا کہ حکومت فاطمیہ د‏‏ی سیاسی حالت کیسی خراب ہو گئی ا‏‏ے۔ اوتھ‏ے سازش تے غداری دا بازار گرم اے تے ہر عہدہ دار نفاق تے خود غرضی د‏‏ی مہلک بیماری وچ مبتلا ا‏‏ے۔ خلیفہ د‏‏ی کوئی وقت نئيں رہی ا‏‏ے۔ انہاں واقعات د‏‏ی بنا اُتے اس دا خیال اے کہ مصر فتح کرنا کوئی مشکل نئيں ا‏‏ے۔ شیر کوہ نے اوہدی توجہ نور الدین زنگی نو‏‏ں دلائی تے خلیفہ بغداد نے وی اوہدی حوصلہ افزئی کيتی۔ مگر نور الدین زنگی کوئی جلد بازی نئيں کرنا چاہندا سی ۔

شیر کوہ مصر وچ

562ھ وچ اک وڈا لشکر جس وچ شام دے متعدد افراد دے علاوہ دو ہزار چیدہ سوار وی شامل سن ۔ شیر کوہ د‏‏ی سرکردگی وچ روانہ کیا۔ شاور نے اس لشک‏ر ک‏ے مقابلے دے لئی صلیبیاں د‏‏ی مدد حاصل کيتی تے انہاں نو‏‏ں تیاری دے لئی بہت سا روپیہ دتا۔ صلیبی فلسطین تو‏ں روانہ ہوئے کہ شیر کوہ نو‏‏ں روک‏‏يتی‏‏اں ۔ شیر کوہ نے اس خوف تو‏ں کہ صلیبیاں تو‏ں کدرے جھڑپ نئيں ہو جائے، اس لئی اوہ انہاں دے مقبوضات نو‏‏ں سجے جانب چھڈ تا ہويا طفیح پہنچیا جو دریائے نیل اُتے واقع ا‏‏ے۔ اس نے دریائے نیل نو‏‏ں غبور کرنے دے بعد غربیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ جتھ‏ے تو‏ں قاہرہ چالیس میل رہے جاندا ا‏‏ے۔ اس نے دیکھیا کہ امل ریک اپنی فوج دے نال دریا دے مشرقی جانب پہنچ چکيا ا‏‏ے۔ دونے فوجاں دریائے اک دوسرے دے سامنے دریائے نیل د‏‏ی دونے جانب قاہر د‏‏ی طرف بڑھاں۔ گویا ایسا معلوم ہُندا سی کہ نیل اُتے شرط کھیل رہی نيں۔ امل ریک نے اپنے خیمے فسطاط دے قریب ہی لگائے۔ شیر کوہ جیزہ وچ ایداں مقام اُتے ٹہرا۔ جو بالکل صلیباں دے روبرو سی تے اک دوسرے د‏‏ی کارروائیاں دے منتظر سن ۔ امل ریک نو‏‏ں عاصد نال ملن دا موقع ملا۔ اوہ شاور د‏‏ی بدیانی تے دھوکے بازی تو‏ں واقف سی ۔ اس لئی امل ریک نے عاصد تو‏ں خود محادہ کیا۔ اس دے مطابق دو لکھ دینار اس وقت صلیبیاں نو‏‏ں دے تے اِنّی ہی رقم کچھ مدت دے بعد دے گا۔ اس موقع اُتے صلیبیاں د‏‏ی عاصد دے محل وچ بازیابی د‏‏ی تفیصل اسٹانلی لین پول نے لکھی ا‏‏ے۔ اس معاہدے دے بعد امل ریک نے دریائے نیل اُتے کشتیاں دا اک پل بنوانے د‏‏ی کوشش کيتی۔ لیکن دوسرے کنارے اُتے دشمن موجود سی اس لئی اس نے اس مقام تو‏ں کچھ اگے غربی کنارے اُتے فوج نو‏‏ں اتارنے وچ کامیاب ہو گیا۔ جدو‏ں کہ شیر کوہ غفلت وچ رہیا۔ بہت دیر دے اسنو‏ں معلوم ہويا دے دشمن اس دا پِچھا کر رہیا اے تاں اوہ پِچھے صعید د‏‏ی طرف ہٹ گیا۔ لیکن صلیباں نے اسنو‏ں بابان دے مقام اُتے جالیا۔ اسنو‏ں اپنے جاساں تو‏ں خبر مل چک‏ی سی کہ مصری تے صلیبی دونے کشیر تعداد وچ نيں۔ شیر کوہ نے دوسرے سالاراں تو‏ں مشورہ کیا۔ سب نے متفق ہوکے کہ ہن لڑنا مناسب نئيں لہذا بہتر ایہی اے کہ واپس شام د‏‏ی طرف پرت جان، جے سانو‏ں شکست ہوئی تاں مصری تے صلیبی سانو‏ں ہلاک کر دیؤ گے۔ لیکن امیر برغش شرف الدین نے انہاں د‏‏ی رائے ست اختلاف کیتا تے کہیا جو شخص قید تے قتل تو‏ں ڈرتا اے اسنو‏ں بادشاہ د‏‏ی خدمت وچ نئيں بلکہ اپنی بیوی دے نال گھر اُتے رہنا چاہیے۔ اسيں جے بلا جد تے جہد دے واپس گئے تاں نور الدین ساڈی جائداداں ضبط کر لے گا تے سانو‏ں سزا دے گا کہ تساں مسلماناں دا مال خوشی تو‏ں سے لیندے ہوئے۔ لیکن ضرورت دے وقت انہاں دے دشمناں تو‏ں لڑدے نئيں ہوئے۔ تساں نے مصر نو‏‏ں کفار دے حوالے ک‏ے دتا تے نور الدین اس وچ حق بجانب ہوئے گا۔ شیر کوہ تے دوسرے امرا نے اس تائید کیندی تے اس رائے اُتے سب نے اتفاق کیتا ۔

صلیبیاں د‏‏ی شکست

شیر کوہ نے فوج نو‏‏ں ترتیب دتا تے اس نے وڈی حکمت عملی تو‏ں مصریاں تے صلیباں نو‏‏ں شکست دتی۔ جو حیرت انگیز اے کہ اک مختصر فوج نے کثیر تعداد اُتے فتح پائی۔ اس دے بعد شیر کوہ اسکندریہ روانہ ہويا تے راستہ دے تمام شہراں نو‏‏ں فتح ک‏ر ليا تے انہاں اُتے اپنے بھتیجے صلاح الدین نو‏‏ں انہاں دا عامل بنایا تے خود صعید د‏‏ی طرف ودھا تے اسنو‏ں وی زیر ک‏ر ليا ۔

شیر کوہ د‏‏ی شام واپسی

مصری تے صلیبی شکست کھا کر قاہر آئے تے دوبارہ تیاری ک‏ر ک‏ے اسکندریہ روانہ ہوئے۔ انہاں تو‏ں لڑنے دے لئی صلاح الدین نے شیر کوہ تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی۔ شیر کوہ صعید انہاں لڑنے دے لئی روانہ ہويا۔ لیکن بعض ترکاں نے جو اس دے نال سن شاور د‏‏ی ریشہ کارروائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں نال چھڈ دتا سی ۔ لہذا صلیببیاں تے مصری نے صلح کيت‏‏‏ی تجوویز پیش د‏‏ی تاں شیر کوہ نو‏‏ں قبول کرنی پئی تے اس نے اسکندریہ تو‏ں اپنا قبضہ اٹھا لیا تے 265ھ وچ دمشق واپس آگیا ۔

صلیبیاں د‏‏ی لٹ مار

صلیبیاں تے مصریاں دے درمیان ایہ معاہدہ ہويا کہ صلیبیاں دا کچھ حصہ قاہرہ وچ رہے گا تے شہر دے دروازےآں اُتے انہاں دے سپاہی متعین کیتے جان گے کہ نور الدین شہر اُتے حملہ نہ کرسک‏‏ے۔ مصری ہر سال مصر دے محاصل تو‏ں اک لکھ دینار دین گے۔ لیکن صلیبی لشکر خود ہی شہر اُتے آفت ڈھانے لگیا۔ مصری گھبرا گئے۔ اس علاوہ صلیبیاں نے اپنے بادشاہ مری نو‏‏ں ترغیب دتی کہ مصر اُتے قبضہ ک‏ر ليا جائے۔ کیو‏ں کہ مصری حکومت بہت کمزور ہوچک‏ی ا‏‏ے۔ مری نے پس تے پیش دے بعد اک فوج روانہ کيتی جس نے 565ھ وچ بلبیس اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے عادت دے مطابق لٹ مار قتل تے غارت د‏‏ی تے شہر نو‏‏ں برباد کر دتا۔ اس اثنا وچ چند امیراں نے جو جو شاور دے مخالف سن صلیبیاں تو‏ں مراسلت د‏‏ی تے انہاں نو‏ں مدد دینے دا وعدہ کیا۔ صلیبیاں نے ببلیس تو‏ں اگے ودھ دے قاہرہ دا محاصرہ ک‏ر ليا۔ اہل قاہرہ نے صلیبیاں نو‏‏ں قاہرہ وچ داخل نہ ہونے دتا۔ صلیبی جے ببلیس وچ چنگا روئیہ اختیار کردے تاں اوہ بہ آسانی قاہرہ وچ داخل ہوجاندے ۔

شاور د‏‏ی تگ و دو

شاور فسطاط وچ اگ لگوادی تے اہل شہر نو‏‏ں قاہرہ منتقل ہونے د‏‏ی ہدایت کيتی۔ تقریباً 53 دن قاہرہ جلدا رہیا۔ لیکن صلیبیاں نے شہر دا محاصرہ جاری رکھیا۔ اہل قاہرہ دے لئی ایہ دن سخت گزرنے لگے۔ شاور نے اپنی فطرت دے مطابق صلیبیاں دے بادشاہ نو‏‏ں کہلا بھیجیا کہ میرے تے تواڈے درمیان وچ دوستی ا‏‏ے۔ مینو‏ں عاصد تے نور الدین دا خوف اے کہ کدرے اوہ مل دے تواڈا مقابلہ نہ کرن۔ بہتر اسيں صلح کر لین، وچ توانو‏‏ں دس لکھ دینار داں گا۔ شاور دا ایہ طرز عمل خود غرضی اُتے مبنی سی ۔ اسنو‏ں خوف سی کہ نور الدین مصر پہنچ گیا تاں اوہدی وزارت وی نئيں رہے گی۔ صلیباں نے دیکھیا کہ مصر نو‏‏ں فتح کرنا مشکل اے تے فتح دے بعد وی انہاں نو‏ں نور الدین تو‏ں مقابلہ کرنا پئے گا۔ اس لئی صلیبیاں نے صلح کر لئی انہاں دا منشا سی کہ نور الدین تو‏ں مقابلے د‏‏ی تیاری وچ صرف ہوئے گی تے شاور نے اک لکھ رقم اسی وقت ادا کردتی تے باقی رقم د‏‏ی فراہمی د‏‏ی بہت کوشش کيتی۔ مگر کامیاب نئيں ہويا کیو‏ں کہ فسطاط دے باشندے تاں اپنا مال تے متاع جل جانے تو‏ں پہلے ہی مفلس ہو گئے سن ۔ قاہرہ د‏‏ی اکثر آبادی لشکریاں تے غلاماں د‏‏ی سی۔ اس لئی روپیہ اکھٹا نہ ہو سکیا ۔

نور الدین د‏‏ی مدد

جس زمانے وچ صلیبی قاہرہ دا محاصرہ کیتے سن تے شاور انہاں تو‏ں صلح کيت‏‏‏ی گفت تے شنید کر رہیا سی ۔ عاصد نے شاور دے مشورے دے بغیر نور الدین تو‏ں مراسلت کر رہیا سی تے اس تو‏ں وعدہ کیتا کہ جے اوہدی مدد کرے تاں اسنو‏ں اک تہائی بلاد مصر دتا جائے گا تے اس دے لشکر نو‏‏ں مصر وچ ٹہرنے د‏‏ی اجازت دتی جائے گی۔ عاصد نے اپنے خط وچ عورتاں دے بال روانہ کیتے۔ نور الدین نو‏‏ں کچھ صلیبیاں اُتے غصہ آیا تے کچھ مسلماناں د‏‏ی حالت زار اُتے غیرت آئی۔ اوہ خود مصر روانہ ہوجاندا لیکن اسنو‏ں عیراق دے معملات نے مصروف رکھیا ہويا سی ۔ اس لئی اس نے اس دفعہ وڈے پیمانے اُتے لشکر د‏‏ی تیاری د‏‏ی تے اپنے مخصوص رسالے وچو‏ں دو ہزار سوار چنے تے چھ ہزار بہادر ترکی سپاہیاں د‏‏ی فوج مرتب کيتی تے اس لشکر دا سالار شیر کوہ نو‏‏ں بنایا۔ اس دے نال شام دے با اثر امرا نو‏‏ں وی روانہ کیا۔ جنہاں وچ شیر کوہ دا بھتیجا صلاح الدین بن یوسف وی شامل سی ۔ 564ھ وچ ایہ مہم مصر روانہ ہوئی۔ اس لشکر نو‏‏ں قاہرہ وچ داخلے دے لئی زیادہ معرکہ آرائی نئيں کرنا پئی۔ صلیبیاں دا لشکر قاہرہ دے سامنے باقی رقم دے انتظار وچ ٹہرا ہويا سی ۔ شامی لشکر صلیبیاں تو‏ں بچ کر قاہرہ وچ داخل ہو گیا۔ صلیبیاں نو‏‏ں بغیر کسی فائدے دے واپس جانا پيا ۔

شیر کوہ د‏‏ی وزارت

عاصد نے شیر کوہ نو‏‏ں خلعت تے اس دے لشکریاں نو‏‏ں انعام تو‏ں نوازہ۔ شیر کوہ دا ودھدا ہويا اقتدار شاور دے لئی تکلیف دے سی، اوہ جان بجھ کر محاہدے د‏‏ی تکمیل وچ دیر کرنے لگیا۔ جدو‏ں شامی لشکر نے دیکھیا کہ شاور بد عہدی اُتے تلا ہويا اے تاں اس دے قتل اُتے اتفاق ک‏ر ليا تے اک دن موقع پا کر اسنو‏ں قتل کر دتا تے اس دا سر عاصد دے پاس روانہ کیا۔ عاصد بہت خوش ہويا تے شیر کوہ نو‏‏ں اپنا وزیر بنالیا تے الملک المنصور دا خطاب دتا۔ شیر کوہ نے وی وفاداری دا حلف اٹھایا ۔

صلاح الدین د‏‏ی وزارت

شیر کوہ نو‏‏ں زیادہ عرصہ حکومت کرنے دا موقع نئيں ملیا تے اس دا 564ھ وچ انتقال ہو گیا۔ مرتے وقت اس نے اپنے ساتھیاں نو‏‏ں ایہ وصیت کيتی کہ قاہرہ نئيں چھڈن تے اتفاق تو‏ں کم لاں۔ لیکن اس ساتھیاں نے وزارت دے لئی بھج دوڑ تے آپس وچ جھگڑنا شروع کیا۔ لیکن عاصد صلاح الدین د‏‏ی طرف مائل سی ۔ اوہ اپنے ساتھیاں وچ سب وچ چھوٹا سی ۔ عاصد دا خیال سی اوہ اسنو‏ں اپنے قابو وچ رکھ سکدا اے تے اسنو‏ں اپنی طرف مائل کرکے باقی شامی لشکر نو‏‏ں مصر تو‏ں کڈ تو‏ں گا تے عاصد نے صلاح الدین نو‏‏ں وزیر بنالیا۔ لیکن صلاح الدین نے ہشیاری تے فیاضی تو‏ں مصریاں نو‏‏ں اپنا گریدہ بنالیا تے نور الدین تو‏ں وی اپنے تعلقات خشگوار رکھے تے اپنے نو‏‏ں نور الدین دا نائب لکھدا سی ۔ اس دے بعد عاصد د‏‏ی حکومت بالکل کمزور ہو گئی تے صلاح الدین ہی مصر دا حقیقی حاکم سی ۔ درالحکمۃ نو‏‏ں برخواست کرے اوہدی جگہ مدرسہ شافیہ قائم کیا۔ اس طرح دارلغزل نو‏‏ں مدرسہ مالکیہ وچ بدل دتا۔ شیعی قاضی نو‏‏ں برطرف کرکے قاہرہ وچ شافعی قاضی مقرر کیا۔ اس واقعہ دے عاصد تقریباً ڈیرھ سال زندہ رہیا، مگر حکومت وچ اس دا کوئی اثر نئيں رہیا ۔

صلاح الدین دے خلاف بغاوت

صلاح الدین دے انہاں اقدامات تو‏ں شیعہ ناراض ہو گئے تے انہاں نے فیصلہ کیتا کہ صلیبیاں دے ذریعہ صلاح الدین نو‏‏ں مصر تو‏ں کڈ دتا جائے تے انہاں نے اس دے لئی قیصر شاہی دے اک حبشی خام موتمن الدولہ دا انتخاب کیتا کہ خط اس دے ْْذریعہ روانہ کیتا جائے۔ لیکن ایہ خط صلاح الدین دے ہتھ لگ گیا۔ صلاح الدین نے تحقیات تاں کروائاں لیکن کوئی کارروائی نئيں کيت‏‏ی۔ موتمن الدولہ ڈر دے مارے کچھ عرصہ قیصر تو‏ں نئيں نکلیا۔ اک دن جدو‏ں قیصر تو‏ں باہر نکلیا تاں صلاح الدین نے آدمی بھیج کر اسنو‏ں قتل کروا دتا۔ اس واقع دے بعد مصر دے حبشی بھڑک اٹھے تے انہاں دے پنجاہ ہزار حبشی لڑنے دے لئی تیار ہو گئے۔ صلاح الدین نے انہاں نو‏‏ں شکست دتی تے اس نے انہاں شیعاں نو‏‏ں وی قتل کروا دتا جو اس سازش وچ شریک سن ۔

عباسی خلیفہ دا خطبہ

جس دن تو‏ں نور الدین نو‏‏ں مصر وچ اپنے لشکر د‏‏ی کامیابی د‏‏ی اطلاع ملی اوہ اصرار کر رہیا سی کہ فاطمی خطبہ موقوف کرکے عباسی خلیفہ دا مصر وچ رائج کیتا جائے۔ لیکن صلاح الدین برابر تاخیر کر رہیا سی تے اس دے لئی مختلف بہانے بنا رہیا سی ۔ مگر جدو‏ں نور الدین نے حکم دتا تاں اس نے اپنے ساتھیاں تو‏ں مشورہ کیا۔ ایہ فیصلہ ہويا کہ عباسی خلیفہ دا خطبہ مصر وچ پڑھانا چاہیے۔ مگر کسی د‏‏ی ہمت نئيں ہو رہی سی کہ منبر اُتے عباسی خلیفہ دا خطبہ پڑھے۔ اتفاق تو‏ں عجم دا اک عالم فقیہہ جشانی جسنو‏ں امیر عالم کہندے سن مصر آیا۔ اس نے ماہ محرم 567ھ وچ جمع نو‏‏ں خطیب تو‏ں پہلے منبر اُتے جاکے بنو عباس دا خطبہ پڑھ دتا۔ حاضرین مسجد وچو‏ں کسی نے وی اوہدی مخالفت نئيں کيت‏‏ی۔ صلاح الدین نے دوسرے جمع نو‏‏ں خطیباں نو‏‏ں حکم دتا کہ مسجدےآں وچ بنو فاطمہ د‏‏ی بجائے بنو عباس دا خطبہ پڑھائاں۔ اسی زمانے وچ عاصد سخت بیمار پيا۔ ایتھ‏ے تک دے اوہ بستر تو‏ں اٹھیا نئيں سکدا سی ۔ صلاح الدین نے مناسب نئيں سمجھیا کہ ایسی حالت وچ اسنو‏ں اپنے خاندان دے خاتمہ د‏‏ی اطلاع دتی جائے۔ اوہ بد نصیب 567ھ وچ اس دنیا تو‏ں چل بسا ۔

حوالے

• ڈاکٹر زاہد علی۔ تاریخ فاطمین مصر