عرب بغاوت
عرب بغاوت (1916 توں 1918)(عربی : الثورۃ العربیہ ، ترکی : عرب عصیان لری) مکہ دے عثمانی گورنر سید حسین بن علی ہاشمی دی خلافت عثمانیہ دے برخلاف بغاوت سی جیہڑی اوہنے جون 1916 وج کیتی اوس ویلے اوہ حلافت عثمانیہ ولوں مکہ وچ گورنر سی۔ حسین بن علی آپ عرباں دا بادشاہ تے مسلماناں دا خلیفہ بننا چاندا سی۔ اوہدی بغاوت نال خلافت عثمانیہ جتی لڑائی ہار گئی۔ حسین بن علی دی بادشائی تے خلافت وی زیادہ چر ناں چل سکی۔
سلطنت عثمانیہ ج قوم پرستی دا آغاز 1821ء توں ہویا ۔ عرب قوم پرستی دیاں جڑاں مشرق (مصر دے چڑھدے چ عرب علاقے) ،خاص طور تے شام (لیوانت) دے علاقےآں چ سن ۔
جنگ عظیم توں پہلے عرب قوم پرستی دی سیاسی ابتداء کجھ معتدل سی ۔
نوجوانان ترک انقلاب 3 جولائی 1908ء چ شروع ہویا تے تیزی نال پوری سلطنت چ پھیل گیا ، جس دے نتحجے چ سلطان نوں 1876ء دے آئین تے پارلیمنٹ نوں بحال کرن دا اعلان کرناپیا ۔ اس ویلے نوں دوجا آئینی دور آکھیا جاندا اے ۔ عرباں دے مطالبے مصلحتی نوعیت دے سن ، جنہاں چ محدود خودمختاری ، تعلیم تے تدریس ج عربی بولی دا ودھ ورتا ، امن دے ویلے چ عرباں دی سلطنت عثمانیہ دی فوج چ جبری بھرتی دے قنون چ تبدیلی وغیرہ شامل سن ۔ 198ء دے انتخابات چ نوجوانان ترکاں دی پارٹی 'اتحاد تے ترقی کمیٹی' تے شہزادہ صلاح الدین دے حریف گروپ تے برتری حاصل کر لئی ۔ نویں بنن آلی پارلیمنٹ چ 142 ترک ، 60 عرب ، 25 البانوی ، 23 یونانی ، 12 آرمینیائی (جنہاں چ 4 دشناک تے 2 ہنچا سن) ، 5 یہودی ، 4 بلغاروی ، 3 سرب تے 1 ولاچ سی ۔ اتحاد تے ترقی کمیٹی نے عثمانی پارلیمنٹ چ مرکزیت تے جدیدیت تے زور دتا ۔ اوس ویلے عرب قوم پرستی کوئی وڈی تحریک نئیں سی ، ایتھوں تک کہ شام ج وی نئیں جتھے اس دا بوہت اثر سی ۔ بوہت سارے [[عرب{عرباں]] دیاں وفاداریاں اپنے مذہب یاں فرقے ، اپنے قبیلے یاں اپنی مقامی سرداری نال سن ۔ عثمانیت (عثمانزم) تے پان اسلام ازم دے نظریئے عرب قوم پرستی دے مد مقابل سن ۔ ۔
پارلیمنٹ دے عرب نمائندےآں نے 1909ء دی مخالف بغاوت دی حمایت کیتی ، جس دا مقصد آئین دی معتلی تے سلطان عبدالحمید II دا اقتدار بحال کرنا سی ۔ بے اختیار کتیے گئے سلطان نے نوجوانا ترک دیاں سیکولر پالیسیاں دا خاتمہ کر کے خلافت (سلطنت عثمانیہ) دی بھاگ دوڑ سمبھالن دی کوشش کیتی ، پر اسنوں سیلانک چ جلاوطن کر دتا گیا تے اس دے بھائی محمد V رشید نوں اس دی تھاں تخت تے بٹھا دتاگیا ۔
1913ء چ عرب مشرق دے دانش مند تے سیاستدان پیرس چ پہلی عرب کانگرس چ اکٹھے ہوئے ۔ اینہاں نے سلطنت عثمانیہ چ اپنی بوہتی خودمختاری دے مطالبےآں دی اک دستاویز تیار کیتی ۔ اینہاں نے فیر ایہہ مطالبہ کیتا کہ عثمانی فوج دی عرب جبری بھرتی توں ، سوائے جنگ دے ویلے دے ، دوجے علاقےآں چ خدمات نئیں لیاں جان گیاں ۔
فوجاں
سودھو
عرب بغاوت چ حصہ لین آلے سپاہیاں دی گنتی دا اندازہ 5،000 دے لاگے لایا گیا اے ۔ ایہہ گنتی صرف الین بے دی کمانڈ ہیٹھ فوج نال لڑن آلے عرب دستےآں دی آ ، اس چ ای ٹی لارنس (لارنس آف عریبہ) تے فیصل دی آکوائی چ عرب جتھے شامل نئیں ۔ کجھ موقعےآں تے ، خاص طور تے شام چ آخری مہم چ ایہہ گنتی کافی ودھ گئی سی ۔ بوہت سارے عرباں نے اس بغاوت اوس ویلے حصہ لیا جدوں ایہہ کامیاب ہو رہی سی یاں صرف اوس ویلے جدوں ایہہ آبائی علاقے چ آئی ۔ مثال دے طور تے عقبہ دے حملے چ عرب دستےآں دی گنتی کجھ سو سی ، تے عقبہ تے فیصلہ کن حملے لئی ہزار توں ودھ مقامی قبائلیاں ایناہں نال شامل ہو گئے ۔ شریف مکہ حسین ابن علی دیاں فوجاں دی گنتی گھٹدی ودھدی رہی سی ، پر 1918ء دے دوران ایہہ گنتی 30،000 بندےآں تک پنچ گئی ۔
ایہہ دیکھن چ آیا سی کہ عرب بغاوت دے ابتدائی ویلے چ حسین ابن علی شریف مکہ دے فوجی دستےآں دا ودا حصہ بدوآں تے صحرا دے خانہ بدوش قبیلےآں تے مشتمل سی ، جہڑے کچے اتحادی تے شریف مکہ حسن دے عرب مقاصد نالوں اپنے قبیلےاں نال بوہتے وفادار سن ۔ ایہہ لوک جاہل سن تے صرف اپنی ذات نال غرض رکھدے سن تے صرف لٹ مار تے مال حاصل کرن دیغرص نال اوہ اس نال لگے ہوئے سن ،اس نے وی اینہاں دیجہالت تے حرصدا خوب فیدا چکیا ۔
فیصل نوں امید سی کہ اوہ سلطنت عثمانیہ دی فوج دے عرب دستےآن نوں بغاوت لئی آمادہ کر لئے گا تے اپنی کاز نال ملا لئے گا ؛ پر ترک حکومت نے اپنے اکثر عرب دستےآں نوں جنگ دے اگلے محاذاں تے بھیج دتا سی ۔
عرب بعاوت دا پہلی جنگ عظیم چ وڈا حصہ ہزاراں ترک فوجاں نوں ختم کرنا سی ، جہڑے کہ نہر سوئز تے حملہ کر کے برطانیہ نوں دفاعی جنگ لڑن تے مجبور کر سکدے سن ۔