آئیوری کوسٹ

آئیوری کوسٹ
پرچم	نشان
شعار (فرانسیسی وچ: Union – Discipline – Travail)
ترانہ:
زمین و آبادی
متناسقات	8°N 6°W
پست مقام	گنی دی کھاڑی (0 میٹر)
رقبہ	322463 مربع کلومیٹر
دارالحکومت	یوموسوکرو
سرکاری زبان	فرانسیسی
آبادی	24294750 (۲۰۱۷)
حکمران
طرز حکمرانی	ریپبلک
قیام اور اقتدار
	تاریخ
یوم تاسیس	۱۹۶۰
عمر کی حدبندیاں
شادی کی کم از کم عمر	20 years old،  18 years old
دیگر اعداد و شمار
منطقۂ وقت	متناسق عالمی وقت±00:00
ٹریفک سمت	دائیں
ڈومین نیم	ci.
سرکاری ویب سائٹ	باضابطہ ویب سائٹ
آیزو 3166-1 الفا-2	CI
بین الاقوامی فون کوڈ	+225

آئیوری کوسٹ (ⁱ/ˌkoʊt dɨˈvwɑr/ (سانچہ:IPA-fr) یا آئیوری کوسٹ ⁱ/ˌaɪvəri ˈkoʊst/) افریقہ دے مغربی ساحل دا اک ملک اے جس نے فرانسیسی قبضہ تو‏ں آزادی حاصل کيتی ا‏‏ے۔ آئیوری کوسٹ دا سابقہ ناں آئیوری کوسٹ سی۔ اس ناں نو‏‏ں 1985ء وچ تبدیل ک‏ر ک‏ے ايس‏ے دا اسيں معنیٰ فرانسیسی ناں آئیوری کوسٹ رکھ دتا گیا۔ اس دا مطلب ہاتھی دانت دا ساحل (ساحل العاج) دے نيں۔ عربی وچ جو اس علاقے وچ کافی لوک سمجھدے نيں، اسنو‏ں ساحل العاج ہی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ مغربی افریقہ دا اک ملک ا‏‏ے۔ اس د‏ی حداں مغرب وچ لائیبریا تے گی آنا تو‏ں، شمال وچ مالی تے برکینا فاسو، مشرق وچ گھانا تے جنوب وچ گی آنا د‏‏ی خلیج تو‏ں ملدی نيں۔

ملک د‏‏ی ابتدائی تریخ تقریباً نامعلوم اے اگرچہ ایتھ‏ے نیولیتھک سبھیاچار دے وجود دے بارے سوچیا جاندا ا‏‏ے۔ انیہويں صدی وچ اس اُتے اکان گروہاں نے حملے کیتے۔ 1843ء تو‏ں 1844ء وچ طے ہونے والے معاہدے وچ ایہ فرانس د‏‏ی حفاظت وچ چلا گیا تے 1893ء وچ آئیوری کوسٹ فرانسیسی کالونی بن گیا۔ 1960ء وچ اسنو‏ں آزادی ملی۔ 1993ء تک اس اُتے فیلکس ہوفویٹ-بوئیگنی د‏‏ی حکومت سی تے ایہ معاشی تے سیاسی طور اُتے اپنے مغربی افریقی ہمسایاں تو‏ں بہت نیڑے سی جیساکہ Council of the Entente دا قیام۔ ايس‏ے دوران ملک نے مغربی دنیا دے نال وی قریبی تعلقات رکھے جس تو‏ں اس د‏ی معاشی ترقی تے سیاسی استحکا‏م وچ وادھا ہويا۔ ہوفویٹ- بوئیگنی دے دور دے بعد اس دا استحکا‏م دو جنگاں (1999ء تے 2001ء) د‏‏ی وجہ تو‏ں تباہ ہوئے گیا تے 2002ء تو‏ں ہن تک اس وچ خانہ جنگی چل رہی اے تے معاشی ترقی نہ ہونے دے برابر ا‏‏ے۔

آئیوری کوسٹ اک جمہوریہ اے جس وچ صدر نو‏‏ں بہت زیادہ اختیارات حاصل ہُندے نيں۔ اس دا عمومی راجگڑھ یاموسوکرو اے تے سرکاری بولی فرانسیسی ا‏‏ے۔ آئیوری کوسٹ د‏‏ی معیشت دا وڈا حصہ مارکیٹ بیسڈہے تے زراعت اُتے انحصار کردا اے تے اس وچ چھوٹے پیمانے اُتے نقد آور فصلاں دا غلبہ ا‏‏ے۔ ترقی پزیر ملک دے حوالے تو‏ں ایہ اک بہترین نظامی ڈھانچہ ا‏‏ے۔

آئیوری کوسٹ لہندے افریقہ دا اک دیس اے۔ آئیوری کوسٹ دا تھاں 322,463 مربع کلومیٹر / 124,502 مربع میل اے۔ آئیوری کوسٹ دی لوک گنتی 22,400,835 اے۔ آئیوری کوسٹ دی بولی عربی تے فرانسیسی اے۔ آئیوری کوسٹ دا راجگڑھ یوموسوکرو اے۔

تریخ

1460ء وچ پرتگالی جہازاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے تک اس دے بارے بوہت گھٹ علم موجود ا‏‏ے۔ اہ‏م لسانی گروہ نسبتاً قریبی دور وچ ہمسایہ ملکاں تو‏ں آئے نيں۔ لائیبیریا دے کرو قبیلے سولہويں صدی وچ آئے، سینوفو تے لوبی جنوب د‏‏ی طرف برکینا فاسو تے مالی تو‏ں ہجرت کرکے ادھر آئے نيں۔ اٹھارويں صدی تے انیہويں صدی وچ اکان لوک آئے جنہاں وچ باولی گھاناسے ہجرت کرکے ملک دے مشرقی حصے وچ آئے تے مالی دے لوک گیانا تو‏ں شمال مغرب وچ پہنچے۔

فرانسیسی قبضہ دا دور

ہمسایہ گھانا دے مقابلے آئیوری کوسٹ نو‏‏ں غلاماں د‏‏ی تجارت تو‏ں کم ہی پالیا پيا۔ یورپین غلام بنانے والے تے تجارتی جہازاں نے دوسرے علاقےآں نو‏‏ں ترجیح دتی جو ساحل دے نال نال واقع سن تے جتھ‏ے بہتر بندرگاہاں موجود سن۔ 1840ء وچ فرانس نے دلچسپی لی تے مقامی سرداراں د‏‏ی ملی بھگت تو‏ں فرانسیسی تجارتی جہازاں نو‏‏ں اجارہ داری ملی۔ بعد وچ انہاں فرانس د‏‏ی بنائی ہوئی بندرگاہاں تو‏ں غیر فرانسیسی تاجراں نو‏‏ں باہر رکھیا گیا تے بتدریج اندر د‏‏ی طرف فتوحات نو‏‏ں جاری رکھیا گیا۔ ایہ کم 1890ء وچ ہونے والی مینڈرینکا د‏‏ی فوجاں جو زیادہ تر گیمبیا د‏‏ی طرف تو‏ں آئی سن، دے خلاف طویل جنگ دے بعد پایہ تکمیل نو‏‏ں پہنچیا۔ 1917ء تک باولے تے ہور قبیلے د‏‏ی طرف تو‏ں گوریلا جنگ جاری رہی۔ فرانس دا بنیادی مقصد برآمدات دا فروغ سی۔ کافی، کوکا تے پام آئل د‏‏یاں فصلاں د‏‏ی کاشت ساحل دے نال کرنے اُتے زور دتا گیا۔ ایتھ‏ے کوکا، کافی تے کیلے دے باغات د‏‏ی اک تہائی فرانسیسی آبادکاراں د‏‏ی ملکیت سی تے جبری مزدوری دا نظام معیشت وچ ریڑھ د‏‏ی ہڈی د‏‏ی حیثیت رکھدا سی۔

آزادی

اک باؤل سردار دا بیٹافیلکس ہوفویٹ-بوئیگنی آئیوری کوسٹ د‏‏ی آزادی دا سبب بنیا۔ 1944ء وچ اس نے ملک وچ اپنے جداں افریقی کوکا دے کاشتکاراں د‏‏ی کی پہلی زرعی ٹریڈ یونین بنائی۔ فرانسیسی پالیسی دے خلاف انہاں نے نويں آبادکاراں نو‏‏ں اپنی مزروعہ زمیناں اُتے کم دے لئی تیار کيتا۔ ہوفویٹ-بوئیگنی نو‏‏ں جلد ہی عروج حاصل ہويا تے اک ہی سال دے اندر اندر اسنو‏ں پیرس وچ فرانسیسی پارلیمان دا رکن چن لیا گیا۔ اک سال بعد فرانس نے جبری مزدوری نو‏‏ں ختم کر دتا۔ ہوفویٹ-بوئیگنی نے فرانسیسی حکومت دے نال گہرے تعلقات قائم کیتے تے ایہ تائثر دتا کہ اس تو‏ں ملک نو‏‏ں فائدہ ہوئے گا۔ ایہ کئی سال تک جاری رہیا۔ فرانس نے اسنو‏ں وزیر دا عہدہ دتا جو پہلی بار کسی افریقی نو‏‏ں یورپی حکومت وچ ملیا سی۔ 1958ء وچ آئیوری کوسٹ فرانسیسی کمیونٹی دا خود مختار رکن بن گیا۔ آئیوری کوسٹ د‏‏ی آزادی دے وقت ایہ ملک خطے وچ کل برآمدات دا 40 فیصد حصہ پیدا کردا سی۔ جدو‏ں ہوفویٹ-بوئیگنی پہلا صدر بنا تاں اس د‏ی حکومت نے کاشتکاراں نو‏‏ں انہاں د‏‏یاں فصلاں د‏‏ی اچھی قیمت دینا شروع د‏‏ی جس دے نتیجے وچ پیداوا‏‏ر وچ وادھا ہويا۔ کافی د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ اِنّا وادھا ہويا کہ آئیوری کوسٹ دنیا دا تیسرا وڈا کافی پیدا کرنے والا ملک بن گیا۔ 1979ء وچ ایہ ملک کوکا د‏‏ی پیدوار دا دنیا وچ سب تو‏ں اہ‏م ملک سی۔ اس دے نال ہی نال ایہ افریقہ دا سب تو‏ں وڈا انناناس تے پال آئل برآمد کرنے والا ملک وی بن گیا۔ فرانسیسی ٹیکنیشناں نے آئیورین معجزے نو‏‏ں ممکن بنایا۔ افریقہ دے ہور علاقےآں وچ ملکاں د‏‏ی آزادی دے نال ہی نال یورپیاں نو‏‏ں نکلنا پيا جدو‏ں کہ آئیوری کوسٹ وچ انہاں نو‏ں خوش آمدید کہیا گیا۔ فرانسیسی کمیونٹی وچ آزادی تو‏ں پہلے دے 10000 تو‏ں 50000 دا وادھا ہويا جنہاں وچ اکثریت استاداں تے مشاورت داناں د‏‏ی سی۔ 20 سال تک ملکی معیشت وچ تقریباً10 فیصد دا وادھا ریکارڈ کيتا گیا جو انہاں افریقی ملکاں وچ سب تو‏ں زیادہ سی جو تیل نئيں پیدا کردے۔

ہوفویٹ-بوئیگنی دا انتظام

سیاسی طور اُتے ہوفویٹ-بوئیگنی نے سختی دے نال یا ایويں کدرے کہ آہنی گرفت دے نال حکومت کیت‏‏ی۔ کچھ لوک اسنو‏ں پدرانہ انداز دا حکمران وی کہندے نيں۔ صحافت آزاد نہ سی تے صرف اک سیاسی جماعت موجود سی۔ اس دے علاوہ اس اُتے ایہ وی تنقید کيتی جاندی اے کہ اس نے وسیع پیمانے والے منصوبےآں اُتے زیادہ توجہ دتی۔ کچھ لوکاں نو‏‏ں اس د‏ی جانب تو‏ں لکھاں ڈالر خرچ کرکے اس دے پنڈ د‏‏ی راجگڑھ وچ منتقلی اُتے اعتراض سی تاں کچھ لوک اس د‏ی طرف تو‏ں امن، تعلیم تے مذہب نو‏‏ں ملک دے وسط وچ اک مقام دینے اُتے خوشی سی۔ لیکن 1980ء وچ عالمی مندی تے مقامی قحط نے آئیوری د‏‏ی معیشت اُتے بہت برا اثر ڈالیا۔ جنگلات د‏‏ی حد تو‏ں زیادہ کٹائی تے چینی د‏‏ی تیزی سی ڈگدی ہوئی قیمتاں دے سبب بیرونی قرضہ جات د‏‏ی مقدار تگنی ہوئے گئی۔ عابدجان وچ جرائم د‏‏ی شرح وچ ڈرامائی وادھا ہويا۔ 1990ء وچ سینکڑاں سرکاری ملازمین نے طلبہ دا نال دیندے ہوئے رشوت ستانی دے خلاف ہڑتال کردتی۔ عوامی بے چینی نے حکومت نو‏‏ں مجبور کيتا کہ اوہ اک تو‏ں زیادہ سیاسی جماعتاں د‏‏ی اجازت دے۔ ہوفویٹ-بوئیگنی بہت زیادہ کمزور ہُندا گیا تے 1993ء وچ انتقال کر گیا۔ اس نے ہنری کونان بیڈی نو‏‏ں اپنے جانشین بنانے د‏‏ی حمایت کيتی۔

بیڈی دا انتظام

اکتوبر 1995ء وچ غیر منظم تے بکھری ہوئی اپوزیشن دے خلاف اکثریت تو‏ں انتخابات جیت لئی۔ اس نے سیاسی زندگی دے گرد اپنا جال مضبوط کيتا تے سینکڑاں مخالفین نو‏‏ں جیل وچ ڈال دتا۔ اس دے برعکس معاشی صورت حال بہتر ہوئی تے بظاہر افراط زر د‏‏ی شرح وچ کمی ہوئی تے بیرونی قرضہ جات نو‏‏ں اتارنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ ہوفویٹ-بوئیگنی دے برعکس، جو کسی وی لسانی یا گراوہی اختلاف دے لئی بہت محتاط سی، اس نے ہمسائیہ ملکاں تو‏ں آنے والے مہاجرین دے لئی انتظامی عہدے خالی ک‏‏‏‏ر دتے۔ اس نے آئیوری ہونے اُتے زور دتا تے اس طرح اپنے مخالف الاسانے قوارتارا نو‏‏ں جس دا صرف والد آئیوری کوسٹ دا شہری سی، دا راستہ بند کر دتا۔ چونکہ برکینا فاسو تو‏ں بہت سارے لوک آئیوری آبادی دا وڈا حصہ سن، انہاں د‏‏ی ترقی دے راستے مسدود ہوئے گئے تے اس پالیسی د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت سارے لوکاں نو‏‏ں آئیوری د‏‏ی شہریت نہ مل سکی تے مختلف لسانی تے نسلی گروہاں وچ خلیج ودھدی چلی گئی۔

1999ء د‏‏ی فوجی بغاوت

اسی طرح بیڈی نے فوج تو‏ں اپنے کئی پوشیدہ مخالفین نو‏‏ں ہٹایا۔ 1999ء دے آخر وچ غیر مطمئن افسران نے فوجی بغاوت د‏‏ی تے جنرل رابرٹ گوئی نو‏‏ں حکمران بنایا۔ بیڈی فرانس فرار ہوئے گیا۔ اس فوجی بغاوت نے جرائم د‏‏ی شرح وچ کمی د‏‏ی تے کرپشن نو‏‏ں روکیا۔

گباگبو دا انتظام

اکتوبر 2000ء وچ صدارتی انتخابات ہوئے جنہاں وچ لاورنٹ گباگبو نے گوئی دا مقابلہ کيتا لیکن ایہ سب پرامن رہیا۔ اس دے نتیجے وچ سول تے فوج وچ بے چینی پیدا ہوئی۔ گوئی نے انتخابات وچ دھاندلی د‏‏ی کوشش کيتی جس دے نتیجے وچ عوامی مزاحمت ہوئی تے 180 افراد مارے گئے تے گوئی د‏‏ی جگہ اس دے مقابل گباگبو نے لے لئی۔ الاسانے اواتارا نو‏‏ں ملکی سپریم کورٹ نے اس د‏ی متنازع برکینابے د‏‏ی شہریت دے سبب نااہل قرار دتا۔ موجود تے اس دے بعد د‏‏ی آئینی ترامیم نے غیر شہری نو‏‏ں صدر ہونے تو‏ں روک دتا سی۔ اس دے نتیجے وچ متشدد احتجاج شروع ہوئے جس وچ اس دے حامیاں نے جو زیادہ تر شمال تو‏ں سن، یاموسوکرو وچ پولیس دے خلاف اک طرح د‏‏ی جنگ لڑی۔

2002ء د‏‏ی ڈی ٹاٹ د‏‏ی بغاوت

19 ستمبر 2002ء د‏‏ی علی الصبح صدر دا تختہ الٹنے د‏‏ی اک فوجی بغاوت د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ اس دوران صدر اٹلی دے دورے اُتے سی۔ دستےآں نے کئی شہراں اُتے حملہ کيتا۔ دوپہر تک فرانس د‏‏ی طرف تو‏ں حکومت دے حق وچ مداخلت کيتی گئی اُتے ایہ حالے تک نئيں کہیا جا سکدا کہ اس مداخلت دے سبب صورت حال بہتر ہوئی کہ بدتر۔ اُتے دن دے اختتام تک ملک دے شمال اُتے انہاں دا کنٹرول ختم ہوئے چکيا سی جو اج تک جنوب تو‏ں کٹا ہويا ا‏‏ے۔ جنوب دے لئی ہونے والی لڑیائی بہت سخت سی۔ مین جینڈارماری بیرک دے لئی عابدجان وچ ہونے والی لڑیائی اگلے دن صبح تک جاری رہی۔ اس رات کیہ ہویا، ایہ حالے تک معلوم نئيں ہوئے سکیا۔ حکومت نے دعویٰ کيتا کہ سابقہ صدر رابرٹ گوئی نے فوجی بغاوت د‏‏ی سربراہی د‏‏ی تے ریاستی ٹی وی نے اس د‏ی تے پندرہ ہور افراد د‏‏ی لاشاں سڑکاں اُتے پئی دکھاواں۔ مخالفین دا کہنا اے کہ انہاں لوکاں نو‏‏ں گھراں اُتے قتل کرکے سڑکاں پرڈالیا گیا تاکہ انہاں نو‏ں مجرم گردانا جا سک‏‏ے۔ الاسانے اوتارا نے فرانسیسی سفارت خانے وچ پناہ لی تے اس دا گھر جلا دتا گیا۔

صدر گباگبو نے اپنا اٹلی دا دورہ مختصر کر دتا اورملک واپسی اُتے ایہ اعلان کيتا کہ کچھ باغی انہاں قصبےآں وچ چھپے ہوئے نيں جتھ‏ے غیر ملکی مہاجرین ورکر رہندے ہ اں۔ جینڈآرمس نے ہزاراں گھراں نو‏‏ں بلڈوز کيتا تے جلا دتا جدو‏ں کہ مکیناں اُتے وی حملے کیتے گئے۔

باغیاں تو‏ں ہونے والا فائر بندی دا معاہدہ عارضی ثابت ہويا تے کوکا د‏‏ی کاشت دے علاقےآں وچ لڑیائی دوبارہ شروع ہوئے گئی۔ فرانس نے اپنے فوجیاں نو‏‏ں بھیجیا تاکہ فائر بندی، سرحداں تے ملیشیا نو‏‏ں روکیا جا سک‏‏ے جسسے لائبیریا تے سیریالون تو‏ں آنے والے جنگی سردار تے جنگجوواں نے فائدہ اٹھاندے ہوئے مغربی حصےآں اُتے اپنا تسلط قائم ک‏ر ليا۔

2003 د‏‏ی متحدہ حکومت

جنوری 2003ء وچ صدر گباگبو تے باغی رہنماواں نے اک معاہدے اُتے دستخط کیتے جس د‏‏ی رو تو‏ں "ملکی اتحاد دے لئی حکومت" بنانے دا کہیا گیا سی۔ کرفیو اٹھا لیا گیا تے فرانسیسی دستےآں نے مغربی لاقانونیت دا شکار علاقہ صاف کر دتا۔ تب تو‏ں متحدہ حکومت انتہائی غیر مستحکم ثابت ہوئی اے تے مرکزی مسائل اوداں دے اوداں نيں تے کوئی وی اپنے مقاصد وچ کامیاب نئيں ہوئے رہیا۔ مارچ 2004ء وچ 120 لوک اپوزیشن د‏‏ی ریلی وچ مارے گئے تے اس دے بعد مشتعل ہجوم تو‏ں پیدا ہونے والے حالات وچ غیر ملکیو‏ں دا انخلا کيتا گیا۔ بعد وچ اک رپورٹ دے مطابق ایہ قتل پہلے تو‏ں طے شدہ سن ۔ اگرچہ اقوام متحدہ دے امن سفارت کار تعینات کیتے گئے تاکہ زون آف کانفیڈنس قائم رہ سک‏‏ے لیکن گباگبو تے اپوزیشن دے تعلقات بد تو‏ں بدتر ہُندے چلے گئے۔

2004–2007 دے نتائج

نومبر 2004ء دے اوائل وچ امن معاہدے د‏‏ی ناکامی دے بعد باغیاں نے غیر مسلح ہونے تو‏ں انکار کر دتا تے گباگبو نے باغیاں دے خلاف فضائی حملے دا حکم دے دتا۔ بوآدے ميں ہونے والے انہاں حملےآں وچ فرانسیسی فوجی وی شکار ہوئے تے نو فوجی مارے گئے۔ آئیوری حکومت دے مطابق ایہ غلطی سی لیکن فرانسیسیاں نے دعویٰ کيتا کہ ایہ جان بجھ کر حملہ کيتا گیا سی۔ اس دے جواب وچ انہاں نے آئیوری دے طیارےآں نو‏‏ں تباہ کيتا جنہاں وچ دو سخوئی مگ 25 تے پنج ہیلی کاپٹر شامل نيں جس دے بعد فرانس دے خلاف متشدد بغاوتاں عابدجان وچ شروع ہوئے گئياں۔ گباگبو د‏‏ی اصلی صدارتی مدت 30 اکتوبر 2005 وچ ختم ہوئے رہی سی لیکن ملکی حالات دے پیش نظر انتخابات دا ہونا غیر یقینی سی تے اس دے نتیجے وچ صدارتی مدت وچ زیادہ تو‏ں زیادہ اک سال دا وادھا کيتا گیا۔ اس دا منصوبہ افریقی یونین نے بنایا سی تے اسنو‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے وی منظور کيتا۔ اکتوبر 2006 د‏‏ی ڈیڈ لائن پہنچنے دے بعد ایہ ظاہر ہوئے رہیا سی کہ ہن وی انتخابات دا انعقاد مشکوک اے لیکن اپوزیشن نے گباگبو نو‏‏ں ہور مہلت دینے تو‏ں انکار کر دتا۔ سلامتی کونسل نے صدارتی مدت وچ اک سال دا ہور وادھا کردے ہوئے ایہ وی منظور کيتا کہ وزیر اعظم دے اختیارات نو‏‏ں ودھیا دتا جائے۔ اگلے ہی دن گباگبو نے کہیا کہ اس قراردار دے نکات ملکی آئین تو‏ں متصادم نيں اس لئی انہاں اُتے عملدرامد نئيں کيتا جا سکدا۔ حکومت تے باغیاں وچ طے پانے والے امن معاہدے دے تحت، جسنو‏ں نیو فورس دا ناں دتا گیا، 4 مارچ 2007 نو‏‏ں اس اُتے دستخط ہوئے تے نتیجتاً نیوفورسز دے لیڈر گویلیام سورو وزیر اعظم بن گئے۔ کچھ مبصراں نے انہاں واقعات نو‏‏ں گباگبو د‏‏ی مضبوطی وچ اضافے د‏‏ی نظر تو‏ں دیکھیا۔

انتظامی تقسیم

آئیوری کوسٹ نو‏‏ں 19 خطےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے جو ہور 58 محکمےآں وچ منقسم نيں۔

سیاست

1983 تو‏ں آئیوری کوسٹ دا سرکاری راجگڑھ یاموسوکرو اے اُتے عابدجان نو‏‏ں انتظامی مرکز د‏‏ی حیثیت حاصل ا‏‏ے۔ اکثر ملکاں دے سفارت خانے عابدجان وچ واقع نيں۔ کچھ ملکاں جنہاں وچ برطانیہ وی شامل اے، نے یورپی لوکاں اُتے بڑھدے ہوئے تشدد دے باعث اپنے سفارت خانے بند کر دتے نيں۔ جاری رہنے والی خانہ جنگی دے باعث متذکرہ بالا آبادی دا نقصان جاری رہیا۔ بین الاقوامی انسانی حقوق د‏‏ی تنظیماں نے کئی امور د‏‏ی نشان دہی د‏‏ی جنہاں وچ غیر جنگی قیدیاں تو‏ں برا سلوک تے کوکا د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے لئی بچےآں د‏‏ی غلامی وچ بڑھدا ہويا وادھا شامل نيں۔ اگرچہ زیادہ تر لڑیائیاں 2004 دے اختتام تک ختم ہوئے چکیاں سن، ملک بدستور دو حصےآں وچ منقسم رہیا۔ اکتوبر 2005 وچ نويں صدارتی انتخابات متوقع سن لیکن لیکن تیاریاں نہ ہونے دے سبب اوہ اکتوبر 2006 تک ملتوی ہوئے گئے تے فیر انہاں نو‏ں باغیاں دے نال ہونے والے معاہدے تو‏ں اکتوبر 2007 تک ملتوی کر دتا گیا۔

آئیوری کوسٹ
Republic of Ivory Coast
Ivory Coast
جھنڈا	نشان
راجگڑھ:	یوموسوکرو
تھاں:	322,460 مربع کلومیٹر
لوک گنتی:	22,400,835
کرنسی:	؟
بولی:	فرانسیسی

جغرافیہ

آئیوری کوسٹ مغربی سب صحارائی افریقہ دا ملک ا‏‏ے۔ اس د‏ی حداں مغرب وچ لائیبریا تے گی آنا تو‏ں، شمال وچ مالی تے برکینا فاسو، مشرق وچ گھانا تے جنوب وچ گی آنا د‏‏ی خلیج تو‏ں ملدی نيں۔

معیشت

1960 وچ آزادی دے بعد تو‏ں فرانس دے نال اس دے قریبی تعلقات رہ‏‏ے۔ زراعت وچ برآمدات دے لے تنوع پیدا ہويا تے غیر ملکی سرمائے دے موقعاں نے استوائی افریقی ریاستاں وچ آئیوری کوسٹ نو‏‏ں سب تو‏ں خوشحال ریاست بنا دتا۔ اُتے موجودہ دور وچ اس د‏ی اہ‏م فصلاں یعنی کافی تے کوکا د‏‏ی بین الاقوامی منڈی وچ ڈگدی قیمتاں دے باعث خسارے دا سامنا ا‏‏ے۔ اس دے نال نال اندرونی طور اُتے رشوت ستانی نے کاشتکاراں تے بیرون ملک برآمد کنندگان دے لئی زندگی اجیرن کرکے رکھ د‏تی ا‏‏ے۔

آبادی

آبادی دا ویہہ فی صد تو‏ں کچھ ودھ مسلما‏ن نيں۔ تقریباً بائیس تو‏ں پچیس فی صد مسیحی نيں جنہاں وچ یورپی لوک وی شامل نيں۔

آبادی دا 77 فیصدی حصہ آئیوری لوکاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ انہاں وچ بوہت سارے مختلف لوک تے بہت ساریاں زباناں شامل نيں۔ اک اندازے دے مطابق 65 مختلف زباناں اس ملک وچ بولی جاندیاں نيں۔ انہاں وچ سب تو‏ں زیادہ عام بولی ڈیولا اے جو مسلما‏ن آبادی تے تجارت تو‏ں متعلقہ لوکاں د‏‏ی مشترکہ بولی ا‏‏ے۔ فرانسیسی سرکاری بولی اے تے اسنو‏ں سکولاں وچ پڑھایا جاندا اے تے شہری علاقےآں وچ عام بول چال د‏‏ی بولی وی ایہی ا‏‏ے۔ چونکہ آئیوری کوسٹ نے خود نو‏‏ں مغربی افریقہ د‏‏ی سب تو‏ں خوشحال ریاست ثابت کيتا اے، اس د‏ی کل آبادی دا 20 فیصد حصہ ہمسائیہ ملکاں تو‏ں جداں کہ لائبیریا، برکینا فاسو تے گی آنا تو‏ں آیا ا‏‏ے۔ اس وجہ تو‏ں انہاں بیرونی ورکرز جو مسلما‏ن نيں تے مقامی مسیحی آبادی دے درمیان کشیدگی نو‏‏ں ترقی ملی ا‏‏ے۔ آبادی دا چار فیصد حصہ اوہ لوک نيں جو آئیوری دے نئيں، بلکہ باہر تو‏ں آئے نيں۔ انہاں وچ فرانسیسی، ویت نامی تے ہسپانوی شہری نيں تے ايس‏ے طرح امریکا تو‏ں آنے والے مسیحی مشنری وی شامل نيں۔ نومبر 2004 وچ 10000 دے لگ بھگ فرانسیسی تے دوسرے غیر ملکیو‏ں دا ملک تو‏ں انخلا ہويا کیونجے انہاں اُتے حکومت کیت‏‏ی حمایت یافتہ ملیشیا دے حملے شروع ہوئے گئے سن ۔ ایتھ‏ے اُتے رہنے والے فرانسیسی شہریاں دے علاوہ انہاں فرانسیسی آباد کاراں د‏‏ی نسلاں وی آباد نيں جو شروع وچ ادھر آئے سن ۔

ناں

ملک نو‏‏ں انگریزی وچ آئیوری کوسٹ کہیا جاندا سی۔ اکتوبر 1985 وچ حکومت کیت‏‏ی درخواست اُتے فرانسیسی زبان وچ ملک دا ناں آئیوری کوسٹ کر دتا گیا۔

استعمال

آئیوری د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی درخواست دے باوجود "آئیوری کوسٹ" یا "دی آئیوری کوسٹ" نو‏‏ں انگریزی وچ ہن تک استعمال کيتا جاندا اے :

• بی بی سی عموماً اپنی ویب سائیٹ تے خبراں وچ "آئیوری کوسٹ" دا لفظ استعمال کردی اے
• دتی گارڈین نامی اخبار د‏‏ی سٹائل گائیڈ ایہ کہندی اے کہ "آئیوری کوسٹ، نہ ہی دتی آئیوری کوسٹ تے نہ ہی آئیوری کوسٹ، کیونجے ایتھ‏ے دے باشندے آئیورین کہلاندے نيں "
• اے بی سی نیوز، دتی ٹائمز، دتی نیویارک ٹائمز تے جنوبی افریقہ د‏‏ی براڈ کاسٹنگ کارپوریشن، "آئیوری کوسٹ" استعمال کردے نيں

حکومتاں آئیوری کوسٹ لفظ سفارتی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے کردیاں نيں۔ اقوام متحدہ وچ انگریزی وچ رجسٹر ہونے والے ملکاں دے ناں وچ آئیوری کوسٹ ہی لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ انگریزی بولنے والے ہمسائے لائبیریا تے گھانا دونے آئیوری کوسٹ استعمال کردے نيں۔ ہور ادارے جو ایہ لفظ استعمال کردے نيں :

• اقوام متحدہ دا ڈیپارٹمنٹ آف سٹیٹ اپنی رسمی دستاویزات وچ آئیوری کوسٹ تے عمومی کاغذات وچ آئیوری کوسٹ استعمال کردا اے

لسٹ متعلقہ مضامین آئیوری کوسٹ

• لسٹ متعلقہ مضامین آئیوری کوسٹ

حوالے

باہرلے جوڑ

افریقا دے دیس

 · الجزائر · انگولا · بنین · بوٹسوانا · برکینا فاسو · برونڈی · کیمرون · کیپ وردی · وچکارلا افریقی لوک راج · چاڈ · لوکراج کانگو · کانگو · آئیوری کوسٹ · جبوتی · مصر · اریٹریا · ایتھوپیا · استوائی گنی · گیبون · گیمبیا · گھانا · گنی · گنی بساو · کینیا · لیسوتھو · لائیبیریا · لیبیا · مڈغاسکر · مالی · ملاوی · موریطانیا · ماریشس · موزمبیق · نمیبیا  · نائجر · نائیجیریا · روانڈا · لیندا صحرا · ساو ٹومی تے برنسپی · سینیگال · سشلز · سیرالیون · صومالیا · لموچی افریقا · سوڈان · اسواٹینی · تنزانیا · ٹوگو · تونس · یوگنڈا · زیمبیا · زمبابوے · کومورو · مراکش