تونس
| |||||
دار الحکومت and سب توں وڈا شہر | تونس شہر 36°50′N 10°9′E / 36.833°N 10.150°E | ||||
دفتری زباناں | عربی زبان[۲] | ||||
بولنی جانے والی زباناں |
| ||||
نسلی گروہ | |||||
مذہب | اسلام | ||||
نام آبادی | تونسی | ||||
حکومت | وحدانی نیم صدارتی جمہوریہ[۹][۱۰] | ||||
• صدر | باجی قائد السبسی | ||||
یوسف شاہد | |||||
مقننہ | عوامی نمائندگان دی اسمبلی | ||||
قیام | |||||
• حسینی خاندان دی حکومت | 15 جولائی 1705 | ||||
• فرانس توں آزادی | 20 مارچ 1956 | ||||
25 جولائی 1957 | |||||
14 جنوری 2011 | |||||
رقبہ | |||||
• کل | ۱۶۳٬۶۱۰ کلومیٹر2 (۶۳٬۱۷۰ مربع میل) (93 واں) | ||||
• پانی (%) | 5.0 | ||||
آبادی | |||||
• 2014 تخمینہ | 10,982,754[۱۱] (79 واں) | ||||
• کثافت | ۶۳/کلو میٹر2 (۱۶۳٫۲/مربع میل) (133 واں) | ||||
جی ڈی پی (پی پی پی) | 2017 تخمینہ | ||||
• کل | $136.797 بلین[۱۲] | ||||
• فی کس | $12,065[۱۲] | ||||
جی ڈی پی (برائے نام) | 2017 تخمینہ | ||||
• کل | $40.289 بلین[۱۲] | ||||
• فی کس | $3,553[۱۲] | ||||
جینی (2010) | 36.1[۱۳] متوسط | ||||
ایچ ڈی آئی (2016) | 0.725[۱۴] اعلی · 97 واں | ||||
کرنسی | تونسی دینار (TND) | ||||
منطقۂ وقت | یو ٹی سی+1 (مرکزی یورپی وقت) | ||||
ڈرائیونگ سائیڈ | سجے ہتھ | ||||
کالنگ کوڈ | +216 | ||||
آیزو 3166 رمز | [[آیزو 3166-2:|]] | ||||
انٹرنیٹ ٹی ایل ڈی |
تونس (عربی: تونس، انگریزی: Tunisia)، سرکاری ناں جمہوریۂ تونس (عربی: الجمہوریہ التونسیہ)، شمالی افریقہ وچ بحیرہ روم دے ساحل اُتے واقع اک ملک اے۔ ایہ اُنہاں ملکاں وچ شمار کيتا جاندا اے جو کوہ اطلس دے گردو نواح وچ واقع نيں۔ اس دی سرحداں مغرب وچ الجزائر تے جنوب مشرق وچ لیبیا توں ملدی نيں۔ ملک دا تقریباً چالیس (%40) فی صد حصہ صحرائے اعظم اُتے مشتمل اے جدوں کہ زیادہ تر باقی ماندہ علاقہ زرخیز زمیناں تے اس دے علاوہ تقریباً (1300) تیرہ سو کلومیٹر طویل ساحلی علاقےآں اُتے مشتمل اے۔ اردو وچ انگریزی دے زیر اثر اسنوں تیونس کہہ دتا جاندا اے جو غلط اے، ملک دا اصل ناں تونس اے ۔
ٹیونس افریقہ دا اک دیس اے۔ ایدے لیندے ول الجزائر اے، چڑھدے دکھن ول لبیا اے تے ایدے چڑھدے تے اتر ول رومی سمندر اے۔ ایہ 163،610 مربع کلومیٹر تے پھیلیا ہویا اے۔ ایدی لوک گنتی 10،432،500 اے۔ ایدر دی بولی عربی اے۔
تریخ
سودھوقبلِ اسلام
سودھوتاریخی حقائق دے مطابق تونس دی ابتداء بربر قبیلے توں ہوئی۔ تقریباً دس (10) صدی قبلِ مسیح تونس دی بندرگاہ دی دریافت و آغاز دا سہرا فونیقی باشندےآں نوں جاندا اے جدوں کہ صور دے باشندےآں نے تقریباً نو (9) صدی قبلِ مسیح شہر قرطاج (انگریزی: Carthage) دی بنیاد رکھی۔ کچھ مورخین دا ایہ وی کہنا اے کہ ملکہ ایلیزا نے تقریباً ً اٹھ سو چودہ سال (814) پہلے ِ مسیح اس شہر دی بنیادرکھی سی ۔ یونان دے زیرِ قبضہ سسلی توں جنگاں دے اک طویل سلسلے دے بعد تقریباً پنج صدی (5) قبلِ مسیح وچ قرطاج نوں بالآخر فتح حاصل ہوئی تے ایويں مغربی بحیرہ روم وچ قرطاج دی رہتل مربوط انداز وچ سامنے آئی۔ قرطاج دے لوک بتاں دے پجاری سن ، انہاں بتاں وچ مشرقوسطیٰ دے اُس دے زمانے دے بت بعل اورتانیث دی وی پوجا کيتی جاندی سی۔ تانیث اک لمبے ہتھوں تے لمبے لباس والی دیوی سی، جوکہ اک مشہور نشان یا علامت دے طور اُتے ہن وی قدیم جگہاں اُتے پائی جاندی اے۔ قرطاج بنانے والےآں نے ٹوپھیٹ وی بنایا جس نوں رومیاں نے بدل ڈالیا۔
گوکہ رومیاں دے حوالے توں نواں شہر قرطاج فونیق یا فونیقی طرز وچ بڑھدا چلا گیا اُتے قرطاج دے اطراف وچ قائم ہونے والی سلطنت فونیقی بستیاں دے مقابلے وچ اک آزاد سیاسی حیثیت دی حامل سی۔ قرطاجیاں دی جانب توں ہنابیل دی زیرِقیادت اطالیہ اُتے حملےآں دے آغاز وچ دوسری فونیقی جنگ دے دوران رومی سلطنت دے بڑھدے ہوئے قدماں نوں روک کر دتا۔ قرطاج نوں روم نے دوسری صدی قبلِ مسیح وچ فتح کر ليا، جس دی بدولت اس خطہ دی رہتل وچ اک اہم موڑ آیا تے بحیرہ روم دی رہتل و تمدن یورپ زدہ ہوگئی ۔ رومیاں دی فتح دے بعد ایہ علاقہ روم دے لئی اناج دی گودیاں دا مرکز بن گیا تے مکمل طور اُتے لاطینی تے مسیحی اثر وچ آ گیا۔ تقریباً پنجويں صدی عیسوی وچ اسنوں وینڈلز نامی جنگجوواں نے فتح کر ليا اُتے چھیويں صدی وچ اسنوں بازنطینی حکمراں جسٹینین نے فتح کر ليا۔
اسلام دے زیر اثر
سودھوستويں صدی عیسوی وچ عرب مسلماناں دے بڑھدے ہوئے قدماں نے اس خطے نوں وی فتح کرلیااور ایتھے اُتے قیروان دی بنیاد رکھی۔ایہ علاقہ خلافت امویہ دے دور وچ مشہور جرنیل عقبہ بن نافع نے فتح کيتا۔ نويں صدی عیسوی وچ ایتھے اُتے اغالبہ حکومت کیتی بنیاد پئی جوکہ 972ء توں زیریاں دے ہتھ وچ آگئی، اس دور وچ فاطمی دے پیروکاراں نوں کافی مالی آسودگی حاصل ہوئی۔ جدوں 1050ء وچ زیریاں تے فاطمیاں وچ اختلافات ہوئے تاں بنو ہلال کواک خط بھیجیا گیا جس وچ تونس نوں غارت گری دا نشانہ بنانے دی دھمکی دتی گئی۔
بارہويں صدی عیسوی وچ ساحلی علاقےآں اُتے اک بار فیر سسلی نے قبضہ کر ليا، جس کومسلم عرباں نے دوبارہ فتح کيتا، نتیجتاً مسیحی تونس توں بالکل غائب ہوگئے۔
1159ءماں تونس نوں موحدین نے فتح کر ليا، 1230ء بنو حفص نے اس خطے اُتے اپناجھنڈا لہرایا، جنہاں دے زیرِاثر1230ء توں 1574ءتک اس خطے نے خوب ترقی کيتی۔
سولہويں صدی عیسوی وچ بنو حفص دے زوال دے باعث ساحلی علاقے بحری قزاقاں دا مضبوط گڑھ بن گئے۔ بنو حفص دے اختتامی سالاں وچ اسپین نے کئی ساحلی شہراں کوفتح کر ليا جوکہ خلافت عثمانیہ نے واپس لے لئی۔ ترک حکمراناں دے دورِ حکومت وچ تونس نوں خود مختاری حاصل ہوگئی۔ اس طرح پشت درپشت چلنے والی حکومت جوکہ 1705ء وچ قائم ہوئی سی،1957ء تک قائم رہی۔
فرانسیسی تسلط
سودھواٹھارويں صدی دے وسط وچ جدوں بے سیورلے تونس دا حکمراں سی ، کئی ایداں دے متنازع معاشی فیصلے کيتے گئے ، جس دے نتیجے وچ تونس دیوالیہ ہوئے گیا۔ایداں دے وچ جدوں بے سیورلے نے فرانس توں اک خطیر رقم بطور قرض حاصل کيتی تاکہ ملک نوں مغرب زدہ یامغربی ترقی دی راہ اُتے ڈالیا جائے تواس موقع دا فائدہ اُٹھاندے ہوئے فرانس نے تونس اُتے قبضہ دے لئی منصوبہ بندی شروع کردتی ۔اک ناکام ریاست نوں دیکھدے ہوئے الجزائر نے وی کئی حملے کيتے تاکہ تونس اُتے قبضہ کيتاجاسکے۔کمزور بے سیورلے اس موقع اُتے انہاں حملےآں دے سامنے بے بس ہوئے گیااوریورپی ریشہ دوانیاں دے سامنے وی کوئی مزاحمت نہ کرسکیا۔
1878ء وچ برطانیہ اورفرانس دے درمیان اک خفیہ معاہدہ ہويا، جس وچ شمالی افریقہ دے اس ملک دے مستقبل دا تعین کيتاگیا۔مشروط معاہدہ دے تحت جے فرانس قبرص اُتے برطانیہ دے قبضے نوں تسلیم کرلیتاہے تاں برطانیہ وی تونس اُتے فرانس دا قبضہ تسلیم کر لے گا۔اس معاہدہ اُتے دونے فریق راضی ہوگئے تے اس طرح تونس 12 مئی 1881ء نوں تونس باقاعدہ طورپر فرانس دے زیرِ اثر آگیا۔
جنگ عظیم دوم
سودھومکھ لیکھ لئی ویکھو: جنگ عظیم دوم |
1942-1943ء وچ دوسرے جنگِ عظیم دے دوران تونس فسطائی قوتاں (اطالیہ تے نازی جرمنی) دے خلاف اتحادی قوتاں (برطانیہ تے امریکا) دے پہلے مضبوط گڑھ دی صورت وچ سامنے آیا۔ برطانوی افواج دا مرکزی دستہ جوکہ علمین دی جنگ تے فیر فتح دے تجربہ توں لیس سن، فیلڈ مارشل برنارڈ منٹگمری دی زیرِ قیادت جنوب توں تونس وچ داخل ہوئےجدوں کہ امریکی و ہور اتحادی افواج نے مغرب توں حملےآں دا آغاز کرتےہوئے الجزائر تے مراکش دے “آپریشن ٹارچ” دا آغاز کيتا۔
شمالی افریقہ وچ نازی افواج دے کمانڈر وچ جنرل ایرون رومل جوکہ 1940ء وچ فرانس دی جنگ وچ فتح دے بعد بہت اُتے امید سن کہ اتحادی افواج نوں وی فرانس دی طرح شکست توں دوچارکرن گے۔ تونس دی جنگ توں پہلے ناتجربہ کاراتحادی افواج، جرمنی دے ابتدائی جنگی حملےآں دا سامنا کرنے دے وی قابل نہ سن تے نہ ہی کوئی باہمی جنگی حکمتِ عملی انہاں دے پاس سی۔ اس طرح تونس دی ایہ جنگ اتحادی افواج دے لئی وی اک وڈی آزمائش سی۔
اس لئی اتحادی افواج نے اس کمی نوں محسوس کردے ہوئے ایہ طے کيتا کہ نازی افواج کوشکست دینے دے لئی ضروری اے کہ تمام تر جنگی حملےآں وچ مکمل باہمی ربط و ضبط رکھیا جائے تے تجربہ کار جرمنی تے اٹلی دی افواج نوں ہر محاذ پربھرپور طاقت دے نال جواب دتا جائے۔
19 فروری، 1943ء کونازی جنرل رومل نے مغربی تونس وچ واقع درۂ قصرین دے علاقے وچ امریکی افواج اُتے حملہ کيتا، جنرل رومل نوں اُمید سی کہ اس حملے دے نتیجے وچ اتحادی افواج کاحوصلہ ٹُٹ جائیگا تے اتحاد پارہ پارہ ہوجائیگا، جس طرح جرمنی نے پولینڈ تے فرانس نوں شکست دتی سی۔ حملے دے ابتدائی نتائج واقعی امریکی افواج دے لئی وڈے تباہ کن سن ۔اُس وقت درۂقصرین دے مضافات وچ امریکی افواج دے کئی قبرستان بن گئے، جنہاں نوں جنگی قبراں وی کہیا جاندا اے۔
پر آخرکار امریکی افواج نے وی جواباً جارحانہ انداز اختیارکرہی لیا۔آخرکاراتحادی افواج نے 8 اپریل نوں جنگی حکمت عملی وچ تبدیلی لاندے ہوئے از سر نو صف بندی دی تے 2 مئی، 1943ء نوں جرمنی تے اطالیہ دی افواج نوں شکست توں دوچار کيتا۔ اس طرح امریکا ، برطانیہ، آزاد فرانس، پولینڈ (اورہور اتحادی افواج) نے اک وڈی جنگ اتحادی فوج دی صورت جیت لی۔
آزادی
سودھومغربی ریشہ دوانیاں توں پہلے 1881ء تک تونس دی بندرگاہاں دا اک حصہ سلطنت عثمانیہ دے زیرِ اثرتھا۔اُس وقت تک تونس یورپ توں مالی امداد لے رہیا سی تاکہ ملک وچ مالی استحکام و جدیدطرزِ زندگی لایاجاسکے۔ اُتے جدوں تونس دی عوام دے لئی قرضےآں دے بڑھدے ہوئے حجم دے باعث محصولات دا بجھ ناقابلِ برداشت ہوئے گیا تاں ملک دیوالیہ ہوئے گیا تے ایہی اوہ وقت سی کہ فرانس، برطانیہ تے اطالیہ نے اک بین الاقوامی معاہدے دے ذریعے تونس دا نظم و نسق اپنے ہتھ وچ لے لیا۔
ابتدائی مراحل وچ سرمایہ کاری، رہتل وشہریت تے جغرافیائی حدود بندی جداں محرکات دی بناء اُتے اطالیہ نے تونس اُتے تسلط دی خواہش دا اظہار کيتا۔ اُتے برطانیہ تے فرانس دے باہمی اشتراک نے اطالیہ دی اس خواہش نوں پورا نہ ہونے دتا۔ 1871ء تا 1878ء تک دی انہاں کوششاں دا اختتام تب ہويا کہ جدوں برطانیہ دے تعاون توں فرانس نے قبرص اُتے تبادلۂ اقتدار کر ليا، یعنی فرانس نے اک معاہدہ دے تحت قبرص اُتے برطانوی قبضے نوں تسلیم کر ليا تے بدلے وچ برطانیہ نے تونس اُتے فرانس دے تسلط نوں تسلیم کر ليا۔
اطالیہ دا تونس وچ اثر قائم سی جوکہ فرانس دے لئی اک مسئلہ سی، لہذا اسنوں روکنے دا فیصلہ کيتا گیا۔ تونس دے الجزائرپر حملے دے تناظر وچ فرانس نے تیزی توں پیش قدمی کردے ہوئے 36 ہزارفوجیاں دی مدد توں بندرگاہاں اُتے وی قبضہ کر ليا تے ایويں 1881ء وچ معاہدۂ القصر السید وجود وچ آیا، جس دے تحت تونس دا نظم و نسق مکمل طور اُتے فرانس دے ہتھوں وچ آگیا تے تونس مکمل طور اُتے فرانس دے زیرِاثر آگیا۔
تونس اُتے فرانس دے تسلط توں جتھے تونس دی آزادی سلب ہوئی، اوتھے تونس نوں چند فائدے وی حاصل ہوئے اُتے تونس دی عوام وچ خود مختاری دی خواہش باقی رہی ۔ 1910ء وچ علی بچ حمبہ تے بشیر اصفر نے تونس دے نوجواناں نوں متحد کرناشروع کيتا، جو 1920ء وچ جماعتِ دستور(آئین) دی شکل اختیار کرگیا۔ آزادی دی اس نويں تحریک نوں دبانے دے لئی فرانس نوں “جزا اورسزا” دی حکمتِ عملی اپنانے اُتے مجبورکر دتا، یعنی جو لوک فرانس دے وفادار ہُندے، اُنہاں نوں نوازیا جاندا اورجوفرانس دے مفاد دے خلاف کم کردے، اُنہاں دے لئی سزاواں۔اس حکمتِ عملی نے وقتی طور اُتے کم وی کيتا لیکن آزادی دی اس تحریک نوں دبا نہ سکے۔ 1934ء وچ حبیب بورقیبہ، ڈاکٹرمحمود ماتیر، طہراصفر تے باحری جیجہ، جداں لوکاں دی ولولہ انگیز قیادت وچ “نويں جماعت دستور” سامنے آئی، جو پہلے توں زیادہ پرُجوش، پرُعزم اورپرُ اعتماد سی۔ اس نويں جماعت دے سامنے آندے ہی فرانسیسی اربابِ اختیارنے اسنوں غیرقانونی قراردے دتا، اُتے اطالیہ نواز تنظیماں نے اس نويں جماعت دی کھل دے حمایت کيتی۔ [۱۶]
حبیب بورقیبہ نے زندگی دا وڈا حصہ فرانسیسی جیلاں وچ گزاریا، اُتے اس توں اُنہاں دی شخصیت دے تاثر یا تحریک پرزیادہ فرق نئيں پيا۔دوسری جنگِ عظیم حبیب بورقیبہ دے لئی نہایت اہم ثابت ہوئی کیونجے اُنئيں فرانسیسی جیل “وشی” توں کڈ کے پہلے روم تے فیر تونس پہنچادیاگیا کیونجے نازی افواج نے عوام وچ حبیب بورقیبہ دی مقبولیت توں بھرپور فائدہ اُٹھایا جدوں کہ حبیب بورقیبہ کدی اس سلسلے وچ کوئی تعاون دی درخواست نئيں کيتی۔ اس دے بعد حبیب بورقیبہ تونس وچ ہی رہے تے اُس دے دو مہینے دے بعد اتحادی افواج نے دوبارہ تونس اُتے اپنا تسلط قائم کرکے نازی افواج نوں شکست دے دی۔
اس دے بعد دس سال تک آزادی دی ایہ تحریک جاری رہی تے دی حمایت ودھدی ہی رہی۔1952ء توں 1954ء دے دوران حبیب بورقیبہ نوں اک بار فیر قیدو بند دی صعوبتاں دا سامنا کرنا پيا نتیجتاً آزادی دے حمایتیاں دی جانب توں گوریلا حملےآں دا آغاز کر دتا گیا۔1954ءماں حالات نے تیزی توں کروٹ لی جدوں پیری مینڈس فرانس فرانس کےحکومت کیتی باگ ڈور سنبھالی تے نويں حکومتی پالیسی دا اعلان کيتا، جس دے تحت تمام ایسی فرانسیسی بستیاں توں پِچھا چھڑانے دا فیصلہ کيتا گیا جوکہ فرانس دی معیشت دے لئی بجھ بن گئياں سن، تونس اس وچ شامل سی۔ نتیجے دے طور اُتے اپریل 1955ء وچ معاہدہ عمل وچ آیا، جس دے تحت تونس نوں اندرونی خودمختاری دتی گئی جدوں کہ بیرونی و بین الاقوامی تعلقاتِ عامہ دا نظم ونسق فرانس دے پاس ہی رہیا۔ کچھ ايسے طرح دی انتظامی تبدیلیاں ترکی دی بندرگاہاں دے نال وی کيتیاں گئیاں جوکہ 1881ء دے معاہدہ دے زیرِ اثرسن۔
نويں دستور جماعت ہن قابو وچ سی اُتے حبیب بورقیبہ نے اس وقت تک کسی وی قسم دی انتظامی ذمہ داری قبول کرنے توں انکار کر دیاکہ جدوں تک تونس نوں مکمل خود مختاری نہ دتی جائے۔ اُنہاں نوں زیادہ انتظار نہ کرنا پيا کیونجے الجزائرکی جنگ آزادی نے فرانس دی بستیاں بنانے دی خواہش نوں بدل ڈالیا تے ایويں “معاہدۂ القصر السید” ختم ہوئے گیا تے 20 مارچ 1956ء نوں تونس نوں مکمل خود مختاری مل گئی۔ حبیب بورقیبہ وزیرِ اعظم بن گئے تے فیر 1957ء وچ جمہوریہ تونس دے پہلے صدربن گئے۔
حالیہ سیاست
سودھوتونس اک عوامی جمہوریہ اے، جتھے مربوط صدارتی نظام رائج اے جس اُتے شروع توں اک ہی سیاسی جماعت دی اجارہ داری رہی اے۔ موجودہ صدر زین العابدین بن علی نے 1987ء وچ حبیب بورقیبہ نوں بلا کسی خون خرابے دے معزول کرکے صدارت دا عہدہ سنبھالیا سی۔ زین العابدین نے حکومت وچ رہنے دے لئی ہن تک دو مرتبہ ملک دے آئین وچ تبدیلیاں کيتیاں نيں۔ پہلی تبدیلی دے تحت کسی وی شخص نوں دو دی بجائے تن بار صدرِ دے عہدے اُتے رہنے دے لئی اہل قرار دتا گیا جدوں کہ دوسرے تبدیلی وچ ایہ مدت تن دی بجائے پنج بار کردتی گئی۔ حزب اقتدار وچ جمہوری آئینی جماعت (RCD)، جس دا ناں پہلے معاشرتی دستوری جماعت سی، گزشتہ 25 سال توں ملک دی مضبوط ترین سیاسی جماعت رہی اے تے حالے تک آر سی ڈی دی سیاسی زندگی بہت طویل نظر آندی اے۔
تونس دے آئین دے مطابق صدر پنج سال دے لئی منتخب کيتا جاندا اے، فیر اوہ وزیرِ اعظم تے مرکزی کابینہ کوتعینات کرتااے، جنہاں دا حکومت چلانے وچ نہایت اہم کردارہُندا اے۔ وزیرِ اعظم تے کابینہ اُتے مشتمل ایہ حلقہ مرکزی حکومت تشکیل دیندا اے جو مرکز تے صوبےآں دے لئی گورنرز تے منتظمین تعینات کردی اے۔
وسیع پیمانے اُتے مشاورتی ناظمین (میئرز) تے بلدیاتی کونسل دے ممبران منتخب کيتے جاندے ہیںِ ایتھے اک ایوانی قانونی ادارہ اے، ایوان برائے نمائندگان جس وچ 182 نشستاں نيں، جس دا 20 فیصد حزب ِ اختلاف دے لئی مختص اے۔ ایہ ایوان قومی حکمت عملی و ہور اہم معاملات اُتے بحث دے لئی نہایت اہم تے کلیدی کردار ادا کردا اے لیکن قانون سازی عمل وچ لیانا اس دا کم نئيں اے۔ ایہ ایوان پیش کيتے گئے تمام قانونی مسوداں اُتے بحث تے معمولی تغیر و تبدل دے بعد انہاں نوں قانون سازی دے لئی اگے ودھیا دیتااے۔ گوکہ عدلیہ آزاد اے لیکن اربابِ اختیار نوں جوابدہ اے، خصوصاً سیاسی مقدمات وچ ۔ ایتھے دی فوج پیشہ وارانہ صلاحیتاں دی حامل اے لیکن سیاست وچ اُس دا کوئی کردار نئيں اے۔
قابلِ توجہ گل ایہ اے کہ تونس دی سیاست وچ عوام دا عمل دخل نہ ہونے دے برابر اے۔ مختصراً ایہ کہ تونس دی سیاست دا تعین کرنا مشکل اے کیونجے ایتھے حکومتی سطح اُتے گہری خاموشی تے غیر شفاف سیاسی حکمتِ اے۔ ایتھے ایداں دے شواہد وی موجود نيں کہ حکومتی منحرفین یا مخالفین نوں معمولی الزامات لگیا کر پابندِ سلاسل کر دتا جاندا اے جداں کہ ممنوعہ ویب سائٹس دیکھنا۔ ایتھے اُتے 6 حزب ِ مخالف سیاسی جماعتاں نيں، جنہاں دا اپنا اخبار وی اے۔ اُتے انجمن برائے تحفظ ِ صحافیان (کمیونٹی ٹو پروٹیکٹ جرنلسٹس (سی پی جے)) نے اپنی سال 2005ء دی ملک دی سالانہ رپورٹ وچ تفصیلات دتیاں نيں، جس دے مطابق حکومت اُتے تنقید دا ارتکاب کرنے والے صحافیاں نوں دہشت، قیدوبند، مقدمات تے جسمانی تشدد دا سامنا کرنا پيا۔ ایتھے تک کہ مغربی صحافیاں نوں وی نئيں بخشا جاندا۔ [۱۷]
حکومتی دعوواں دے برعکس ایتھے اظہارِ رائے دی آزادی تے انسانی حقوق اُتے کئی طرح دی پابندیاں لاگو نيں۔ حد ایہ اے کہ تونس دے باشندے ملک دے سیاسی معاملات اُتے گل کردے ہوئے خوف محسوس کردے نيں۔ اُتے انٹرنیٹ ایتھے بہت تیزی دے نال معلوماتِ عامہ دی فراہمی تے ریاستی احکامات دی نفوذپذیری دے لئی مقبولِ عام ہوئے گیا اے۔ درحقیقت انٹرنیٹ دا بڑھدا ہويا استعمال وی تونس دے لئی اک وڈا مسئلہ بندا جارہااے۔ انٹرنیٹ دی بدولت ایتھے سیاحت کافی ودھ گئی اے تے ایتھے وڈی تعداد وچ انٹرنیٹ خانے(Internet Cafes) موجود نيں۔ اُتے ہور چیزاں دی طرح انٹرنیٹ وی حکومتی پابندیاں دا شکار اے۔ حکومت کیتی طرف توں ایسی تمام ویب سائٹس اُتے پابندی اے، فحش مواد اُتے مبنی ہون، اس دے علاوہ حکومت مخالف تمام فورمز، چیٹنگ رومزاور ویب سائٹس اُتے وی پابندی اے تے کوئی وی کمپیوٹر تونس وچ ایہ ویب سائٹ نئيں کھول سکدا۔
تونس اُنہاں تن مسلم اکثریتی ملکاں وچوں اک اے (آذربائیجان تے ترکی دے بعد) کہ جس نے سرکاری عمارتاں و ادارےآں وچ حجاب نوں ممنوع قرار دے دتا اے۔ نادر شاہی فرمان ایہ اے کہ کوئی وی خاتون جے حکومتی ادارےآں وچ حجاب دے لئی اصرار کردی اے تاں ایسی خواتین اپنی ملازمت چھڈ سکدی نيں۔ حکومتی منحرفین نوں مجبور کيتا جاندا اے کہ اوہ ایہ اعتراف کرن کہ اُنہاں نے اک قابلِ سزا جرم دا اعادہ کيتاہے تے جرم ثابت ہونے اُتے زنداں وچ ڈال دتا جاندا اے۔ اوہ خواتین، جو تمام تر دھمکیوں دے باوجود حجاب رکھنے اُتے بضد ہُندیاں نيں، منفی پروپیگنڈے دا نشانہ بن جاندیاں نيں، جس دے لئی تمام سرکاری و غیر سرکاری بعید نما اہم کردار ادا کردے نيں۔
حکومت مخالف اسلامی بنیاد پرستاں دی وی کچھ تعداد ایتھے اے، سابق صدر حبیب بورقیبہ نے وی اسلامی بنیاد پرستاں اُتے مشتمل سجے بازوکی جماعت بنائی سی حوالےدی لوڑ؟۔ اُتے زین العابدین بن علی نے بنیادپرستاں دے لئی انتہائی سخت حکمتِ عملی اپنائی، جس دے نتائج دا صحیح اندازہ لگیا مشکل اے کیونجے ایہ اک ایسی قوم اے جتھے بہت کچھ خفیہ رکھیا جاندا اے۔ باوجود اس دے کہ تونس اُتے اک جبری سیاسی نظام مسلط اے، لوکاں دا معیارِ زندگی بہترین ترقی یافتہ ملکاں توں کسی طور کم ننيں۔ جوکہ دو معاشی مثالاں توں ثابت اے کہ:
تونس ہر طرح دے مادی اشیاءکی پیداوار وچ خود کفیل بن گیا اے تمام تر شہراں تے قصبےآں دی رقبہ دے لحاظ توں تعمیرو ترقی۔ جے کسی درمیانے درجے دی دوکان نوں دیکھیا جائے تاں اس وچ %90 اشیاء گھریلو صنعتاں دی تیارکردہ ہُندی نيں۔ ايسے طرح تعمیراتی صنعت و ترقی، جے کسی چھوٹے قصبے (شہراں توں ہٹ کر) دا وی دورہ کيتا جائے تاں ایہ گل صاف ظاہر ہُندی اے کہ ترقی دی رفتار پورے ملک وچ یکساں اے۔ اس دے علاوہ بوہت سارے منصوبے، خصوصاً ہوٹل دی صنعت، ہوٹل تمام تر جدید طرزِ تعمیر دا نمونہ نيں تے کئی عمارتاں دے ڈھانچے تیار نيں کہ جداں ہی کسی نويں عمارت دی ضرورت اے تاں اُس نوں معمولی تکمیلی کم دے بعد اک عالیشان عمارت وچ تبدیل کر دتا جائے، جس دے لئی کثیر سرمایہ وی موجوداے۔
تونس اک خود مختار و خود کفیل ریاست دے طور اُتے موجود اے، اک ایداں دے خطے (افریقہ) وچ کہ جتھے بھکھ و افلاس، بے خانمی تے بیماریاں و ہور مسائل وچ عام نيں، اوتھے تونس وچ ایہ سب چیزاں ناپید نظر آندی نيں۔
مذہب
سودھوتونس مذہب دے معاملے وچ انتہائی اعتدال پسندانہ اے تے مذہبی حقوق نوں مکمل تحفظ دینے تے مذاہب دے احترام دے لئی دے لئی قانون باقاعدہ آئین دا حصہ اے ۔عوام دی اکثریت (تقریباً 90 فیصد) سنی مسلماناں اُتے مشتمل اے، جدوں کہ مسیحیت تے یہودی وی موجود نيں۔ اقلیت وچ سب توں وڈی تعداد مسیحی مذہب دے پیروکاراں دی اے جو تقریباً 560،000 دے نیڑے اے، جنہاں وچوں 340،000 پروٹیسٹنٹ مسیحی تے 240،000 رومن کیتھولک مسیحی موجود نيں۔
تونس وڈے فخر توں اپنے آپ نوں ایداں دے معاشرے دا حامل قرار دیندا اے جتھے دوسرے مذاہب دا احترام کيتا جاندا اے۔ مذہب دے معاملے تونس دے لوک انتہائی اعتدال پسندانہ مزاج رکھدے نيں تے تونس دی حکومت وی اس گل نوں باعثِ افتخار سمجھدی اے کہ مذاہب دے معاملے وچ انہاں دا معاشرہ انتہائی مثالی اے تے ہرقسم دے مذہب دے لوکاں نوں آزادانہ انداز وچ اپنے مذاہب دی تعلیمات دے مطابق عمل کرنے دا حق اے تاوقتیکہ ایہ قومی سلامتی دے لئی خطرہ دا سبب نہ ہوئے۔
تونس دے لوک اپنی سبھیاچار و رہتل اُتے وڈا فخر کردے نيں لیکن مذہب دے بارے وچ پوچھنا یا مذہب دی بنیاد اُتے تفریق نوں پسند نئيں کردے نيں۔ تونس اُنہاں چند شمال افریقی ملکاں وچوں اک اے جتھے تمام مذہبی عبادت گاہاں عبادت کرنے والےآں دے لئی کھلے رہندے نيں۔
جربا، جو تونس دے جنوب وچ واقع اک جزیرہ اے، یہودیاں دا سب توں وڈا مرکز اے۔ دنیا دی قدیم ترین یہودی عبادت گاہاں (سیناگوگ) وچوں اک جربا وچ واقع اے۔ یہودیاں دی وڈی تعداد زیارت دے لئی جربا آندی اے۔
انتظامی تقسیم
سودھوصوبائی یا انتظامی لحاظ توں تونس نوں 24 حصےآں وچ تقسیم کيتا گیا اے۔ تونس وچ صوبے نوں ولایت کہندے نيں، مثلاً ولایۃ قیروان۔ تونس دی 24 ولایتاں دے ناں درج ذیل نيں:
مندرجہ بالا صوبےآں نوں ہور 262 ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے جنہاں نوں متامدیت وی کہیا جاندا اے جوکہ اگے جاکے ہور شیخۃ یا میونسپل ڈھانچے وچ تقسیم ہوجاندے نيں۔
جغرافیہ
سودھوتونس اک ایسا ملک اے جو شمالی افریقہ وچ بحیرہ روم دے کنارے واقع اے۔ اس دی سرحداں مغرب وچ الجزائر توں ملدی نيں جدوں کہ اس دے جنوب مشرق وچ لیبیا واقع اے۔ باوجود اک چھوٹا ملک ہونے دے تونس جغرافیائی اعتبار توں نہایت اہم دا حامل اے۔ اس دے عقب وچ پہاڑاں دا سلسلہ کوہ اطلس تک پھیلا ہواہے جنوب مشرق وچ تونس دی سرحداں الجزائری سرحداں توں ملدے ہوئے جزیرہ کیپ بون تک چلی جاندیاں نيں
معیشت
سودھوتونس دی معیشت متنوع اے، جس وچ زراعت، کان کنی، توانائی، سیاحت، تیل تے پیداواری دے شعبے نہایت اہمیت دے حامل نيں۔معاشی معاملات اُتے حکومتی گرفت ہن وی سخت اے ،پر گذشتہ دہائی توں ایہ گرفت بتدریج کم ہُندی جارہی اے، جس دی بدولت نج کاری نوں فروغ ملا، محصولات دے ڈھانچہ نوں آسان کيتا گیا تے قرضےآں تک رسائی آسان کيتی گئی۔ 1990ء وچ ترقی دی رفتار 5 فی صد سی جدوں کہ مہنگائی اس دے مقابلے وچ کم سی۔ ودھدی ہوئی تجارت تے سیاحت وچ معاشی ترقی وچ انتہائی اہم کردار ادا کيتا اے۔
یکم مارچ 1998ء نوں تونس اوریورپی اتحاد دے درمیان اپنی طرز دا پہلا مشترکہ معاہدۂ تجارت عمل وچ آیا۔ ایہ بحیرہ روم دے کسی ملک تے یورپی اتحاد دا پہلا معاہدہ سی۔ اس معاہدے دے تحت تونس آئندہ دہائی وچ یورپی اتحاد توں تجارت وچ حائل تمام رکاوٹاں بتدریج ختم کردے گا۔ اُتے وڈے پیمانے اُتے نج کاری، بیرونی سرمایہ کاری دی راہ ہموار کرنے دے لئی معتدل مزاجی تے کارکردگی نوں ودھانے دے لئی حکومتی استعداد ہن وی تونس دے مستقبل دے لئی اوہ مشکلات نيں جنہاں توں نبردآزما ہوئے نا حالے باقی اے۔ برطانوی یونیورسٹی دے جاری کردہ ضمیمہ 2000ء دے مطابق تونس وچ وڈی مقدار وچ معدنی نمک دے ذخائر وی موجود نيں۔ عالمی تجارتی ادارے دے مطابق 2007ء وچ تونس دی معاشی ترقی نے اسنوں افریقہ دی سب توں تیز ترقی کرنے والی معیشت بنا دتا اے۔ عرب دنیا وچ معاشی ترقی دے لحاظ توں تونس اول نمبر اُتے جدوں کہ پوری دنیا وچ انتیسواں نمبر اُتے اے۔
مطالعہ جمہور
سودھوتونس دی آبادی دی اکثریت ([۱۸]%98) عرب اے [۱۹] تے تونسی عربی بولدے نيں۔ اُتے ایتھے دی سب توں چھوٹی اقلیت (تقریباً[۱۸] %1) بربر قبیلے دے لوکاں دی آبادی وی اے جوکہ جنوب مشرقی پہاڑی سلسلے تے جربہ دے جزیراں اُتے آباد نيں۔ بربر قبیلے دے لوک بنیادی بولی بربر زباناں بولدے نيں جنہاں نوں اکثر شیلہا کہیا جاندا اے۔ تونس دے 98 فی صد لوک مسلمان نيں[۲۰] جدوں کہ تونس دی دوسری قدیم ترین آبادی یہودیاں دی اے جوکہ اج کل زیادہ تر راجگڑھ تونس تے جزیرہ جربہ تک محدود ہوئے گئے نيں۔ انہاں دی تعداد فرانس توں تونس دی آزادی دے بعد مسلسل کم ہُندی جارہی اے۔
گو کہ تونس دے مقامی لوک اپنے آپ نوں عربی کہندے نيں لیکن تونس دے لوکاں دے وراثیات دے اک تحقیقاتی مطالعے توں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ ایہ گل درست نئيں اے صرف 20 فیصد عرب لوک مشرق وسطیٰ توں ہجرت کرکے تونس آئے جدوں کہ تونس وچ موجود لوکاں دی اکثریت دا تعلق بربر قبیلے توں اے۔ جوکہ فونیق تے قرطاج توں وی پہلے پتھر دے زمانے توں ایتھے موجود سن ۔ اک ہور تحقیق توں پتہ چلدا اے کہ تونس دے لوک موروثی طور اُتے یورپیاں توں قدرے مختلف نيں تے شمالی افریقہ دے لوکاں توں قدرے مماثلت رکھدے نيں۔
بولی
سودھوجدید معیاری عربی تونس دی سرکاری بولی اے۔ اُتے عام بول چال دے لئی عرب دنیا دی طرح ایتھے وی عام عربی بولی بولی جاندی اے ۔تونس وچ مقامی بولی تیونسی عربی اے جوکہ مالٹائی بولی توں گہری مماثلت رکھدی[۲۱] اے جدوں کہ بہت ہی کم تعداد وچ ایتھے لوک شیلہا تے بربر زباناں وی لولدے نيں۔[۲۲] فرانسیسی زبان دا کردار وی ملک وچ نہایت اہم رہیا اے گوکہ اس دی کوئی سرکاری حیثیت نئيں اے ۔بالخصوص تعلیم دے شعبے وچ فرانسیسی بولی دا استعمال (مثال دے طور اُتے اسکولاں وچ سائنس دے مضامین پڑھانے وچ یا تدریسی بولی دے طور پر) وڈے پیمانے اُتے کيتا جاندا اے، اس دے علاوہ صحافت وچ ، تجارت وچ جدوں کہ تونس دے زیادہ تر تعلیم یافتہ لوک فرانسیسی بول سکدے نيں۔ شہری علاقےآں وچ رہنے والے زیادہ تر تونسی، فرانسیسی تے عربی دا اختلاط وی کردے نيں۔
تعلیم
سودھو1958ء توں پہلے تونس وچ تعلیم صرف متمول لوکاں دا مقدر سی جوکہ کل آبادی دا 14 فی صد سن ۔پر ہن ترجیحی بنیاد اُتے تعلیم دے لئی کل قومی پیداواری وسائل دا 6 فیصد حصہ مختص کر دتا گیا اے۔ 1991ء وچ 6 توں 16 سال تک دی عمر دے بچےآں دے لئی بنیادی تعلیم نوں لازمی قرار دے دتا گیا۔
6 سال دی عمر تک بچےآں کر گھر اُتے ہی تونسی عربی سکھائی جاندی اے۔، 6 سال دی عمر وچ جدوں بچے نوں اسکول وچ داخل کرایا جاندا اے تاں اُس نوں معیاری عربی وچ لکھنا تے پڑھنا سکھایا جاندا اے۔8 سال دی عمر وچ اُنہاں نوں فرانسیسی سکھائی جاندی اے جدوں کہ 10 سال دی عمر وچ انگریزی توں متعارف کرایا جاتااے۔
حوالے
سودھو- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil. Translation by the University of Bern: "Tunisia is a free State, independent and sovereign; its religion is the Islam, its language is Arabic, and its form is the Republic."
- ↑ Arabic, Tunisian Spoken. Ethnologue (19 February 1999). Retrieved on 5 September 2015.
- ↑ "Tamazight language"۔ Encyclopædia Britannica
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia)"
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۸.۰ ۸.۱ ۸.۲ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےCIA
لئی۔ - ↑ (2014) Political and Constitutional Transitions in North Africa: Actors and Factors. Routledge, 4. ISBN 978-1-317-59745-2.
- ↑ Choudhry, Sujit; Stacey, Richard (2014) "Semi-presidential government in Tunisia and Egypt" Archived 2016-02-02 at the وے بیک مشین. International Institute for Democracy and Electoral Assistance. Retrieved 7 January 2016.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۱۲.۰ ۱۲.۱ ۱۲.۲ ۱۲.۳ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ مصطفیٰ کریم۔ اٹلی نژاد تنظیماں تے تونس دی آزادی 1918–1939 Cahiers du CERES،تیونس، 1969صفحہ نمبر96
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۱۸.۰ ۱۸.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ سی آئی اے ورلڈ فیکٹ بک
- ↑ Borg and Azzopardi-Alexander Maltese (1997:xiii) "The immediate source for the Arabic vernacular spoken in Malta was Muslim Sicily, but its ultimate origin appears to have been Tunisia. In fact Maltese displays some areal traits typical of Maghrebine Arabic, although during the past eight hundred years of independent evolution it has drifted apart from Tunisian Arabic."
- ↑ Gabsi, Zouhir (2003) 'An outline of the Shilha (Berber) vernacular of Douiret (Southern Tunisia)' [۱] Archived 2008-05-26 at the وے بیک مشین
باہرلے جوڑ
سودھوتونس دے بارے چ ہور جانن لئی وکیپیڈیاساتھی منصوبے: | |
ڈکشنری وکشنری توں | |
مشترکہ زریعے کومنز توں | |
آزاد تعلیمی موادتے مصروفیات ویکیورسٹی توں | |
آزاد متن خبراں ویکی اخبار توں | |
مختلف اقتباساں دا مجموعہ ویکی اقتباسات توں | |
آزاد کتاب گھر ویکی منبع توں | |
آزاد نصابی تے دستی کتاباں ویکی کتاباں توں |
- حکومت تونس سرکاری موقع حبالہ
- سانچہ:CIA World Factbook link
- سانچہ:Dmoz
- سانچہ:Wikiatlas
- سانچہ:ویکی سفر
سانچہ:شمالی افریقہ دے ملک تے علاقہ جات متناسقات: 34°N 9°E / 34°N 9°E
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: تونس |
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ٹیونس |
· الجزائر · انگولا · بنین · بوٹسوانا · برکینا فاسو · برونڈی · کیمرون · کیپ وردی · وچکارلا افریقی لوک راج · چاڈ · لوکراج کانگو · کانگو · آئیوری کوسٹ · جبوتی · مصر · اریٹریا · ایتھوپیا · استوائی گنی · گیبون · گیمبیا · گھانا · گنی · گنی بساؤ · کینیا · لیسوتھو · لائیبیریا · لیبیا · مڈغاسکر · مالی · ملاوی · موریطانیا · ماریشس · موزمبیق · نمیبیا · نائجر · نائیجیریا · روانڈا · لہندا صحرا · ساو ٹومی تے برنسپی · سینیگال · سشلز · سیرالیون · صومالیا · جنوبی افریقا · سوڈان · اسواٹینی · تنزانیا · ٹوگو · تونس · یوگنڈا · زیمبیا · زمبابوے · کومورو · مراکش