یہودیاں دی تریخ وی دیکھو جس وچ انفرادی ملک دی یہودی تریخ دے روابط شامل نيں ۔ یہودیاں اُتے عقوبت دی تریخ دے لئی سام دشمنی، تریخ سام دشمنی تے ٹائم تقویم سام دشمنی دیکھو۔
فارس دا خشیارشا اول توں منسلق ، ملکہ آستر نے اپنی شناخت کروائی تے اپنے لوکاں دے لئی التجا دی ، حامان دی نشان دہی دی کہ انہاں نوں تباہ کرنے دے لئی اس دے قبیح چالاں سے بجایا جائے
اس دور وچ کسی مقام پر تنک (عبرانی بائبل) نوں بائبل وچ شامل کیتا گیا ۔ یہودی مذہبی کم جو واضح طور اُتے عزیر دے وقت دے بعد لکھے گئے اس دی تقدیس کر کے شامل نئيں کیتا گیا، اگرچہ بہت سا کم یہودیاں دے کئی جماعتاں وچ مقبول ہوئے۔ انہاں کماں نے اپنی جگہ یونانی بولی وچ بائبل دا ترجمہ ( ہفتادی ترجمہ) دے طور اُتے بنائی جنہاں نوں فہرست مسلمہ ثانی کتاباں کہیا گیا۔
ہلل مشر نے سب توں زیادہ تورات دی حکمت سمجھی ، فیر فوت ہونے دے بعد 30 عیسوی تک شمائے نوں غلبہ حاصل ہويا ، ہلل تے شمائے دیکھو ۔
26۔36 ء
رومیاں دی جانب توں یسوع دے مقدمے دی سماعت تے یسوع دی تصلیب ۔
30 ء
آدیابن دی ہیلینا، جو بین النہرین دی اک بادشاہت دی جاگیردارنی سی، یہودیت مذہب اختیار کیتا آدیابن دے آبادی دی اک اہم تعداد دے نے اس دی پیروی دی بعد وچ اس نے رومی یہودی جنگاں وچ یہودیاں نوں محدود تعاون فراہم کیہ ۔ بعد کی صدیاں وچ اس برادری نے مسیحیت قبول کيتی۔
30۔70 ء
ہیکل دوم دے دور وچ یہودیت دے اندر فرقہ بندی ۔ اک فرقے دے اندر اندر ہیلینیائی یہودی معاشرے دے اندر اک فرقہ یہودی مسیحیت نوں فروغ دیندا اے، ارتداد یسوع نوں وی دیکھو۔
رومیاں دی طرف سے یروشلم دا محاصرہ تے تباہی (1850 ڈیوڈ رابرٹس دی پینٹنگ )
66۔70ء
پہلی یہودی رومن جنگ ہیکل دوم تے یروشلم دے زوال و تباہی اُتے اختتام پزیر ہوئی ۔ رومی محاصرے دے دوران وچ 1,100,000 افراد ہلاک تے 97,000 نوں غلام بنایا گیا۔[۱] ایوان (مجلس شوری) کو یوحنان بن زکائی نے یفنہ منتقل کیتا ۔جمنیہ دی مجلس وی دیکھو۔ رومی سلطنت دے تمام یہود توں محصول دی تحصیل چااے انہاں نے بغاوت وچ حصہ لیا سی یا نئيں۔
200 – 70ء
تنایم کی مدت ماں ، ربیاں نے بولی تورات کو منظم تے واضح کیتا ۔ ایداں تنائم دے فیصلےآں کو جو ، مشناہ، باریندا، توسفتا تے مدراش دی تالیفات وچ موجود نيں[۲]
73 ء
پہلی یہودی رومن جنگ کے آخری واقعات – سقوط مسادا ۔ مسیحیت یہودی فرقے دے طور اُتے شروع ہُندا اے تے تحاریر تے نظریات دے ذریعے توں اپنی وکھ شناخت تیار کردا اے فیر یہودیت سے ہٹ کر اک جداگانہ مذہب بندا اے۔
کٹوس دی جنگ ( ٹراجان دے خلاف بغاوت) – قبرص دی وڈے یہودی برادریاں ، سائرین (جدید لیبیا)، آئیجیپیؤ (جدید مصر) تے بین النہرین (جدید شام تے عراق) وچ اک دوسری یہودی رومن جنگ شروع ہوئی۔ اس دا نتیجہ سینکڑاں ہزاراں یہودیاں، یونانیاں تے رومیاں کے باہمی قتل تے یہودی باغیاں دی مکمل شکست اُتے ہويا تے نو تخت نشاں شہنشاہ حدارین دی جانب توں قبرص تے سائرین توں یہود دا مکمل صفایا کیتا گیا ۔
131۔136ء
رومی شہنشاہ حدارین ، ہور اشتعالات دے نال نال ، یروشلم دا ناں بدل کے "ایلیا کاپیٹولینا" رکھنا تے ختنہ نوں ممنوع کرنا سی ۔ شمعون بار کوخبہ (بار کوصیبہ) نے حدرین دے جواب وچ رومی سلطنت دے خلاف اک وڈی یہودی بغاوت کی۔جس کے بعد، زیادہ تر یہودی آبادی نوں ہلاک کر دتا گیا (تقریباً 580,000) تے حدرین نے دی صوبہ یہودیہ دا ناں بدل کے شام فلسطینیہ رکھ دتا تے کوشش کيتی کہ یہودیت نوں جڑ توں اکھاڑ پھینکے۔
136ء
ربی اکیوا کو شہید کر دتا گیا۔
138ء
شہنشاہ حدرین دی موت دے نال رومی سلطنت وچ یہودیاں اُتے ظلم و ستم وچ نرمی ہوئی تے یہودیاں کو تیشا باؤ کے موقع اُتے یروشلم دورہ کرنے دی اجازت ہوئی۔ آنے والی صدیاں وچ یہودی مرکز گلیل (جلیل ) منتقل ہويا۔
رومی شہنشاہ قسطنتین اعظم اول نے نیا پابندیاں دا قانون جاری کیتا ۔ مسیحییاں کا مذہب تبدیل کر کے یہودی بنانا کالعدم ٹہریا ، مذہبی اجتماعات نوں کم توں کم رکھیا گیا ، لیکن یہودیاں نوں یروشلم کے ہیکل دی تباہی دی سالگرہ دے موقع اُتے وی داخل ہونے دی اجازت دتی گئی ۔
351۔352ء
قسطنطیث گالس دے خلاف یہودی بغاوت کچل دتی جاندی اے۔
358ء
رومی ظلم و ستم دے ودھدے ہوئے خطرے دی وجہ توں ، ہلل دوم نے یہودی ماہ و سال دے حساب دے لئی اک ریاضیاتی کیلنڈر بنایا ۔ اپنانے دے بعد ، کیلنڈر ، طبریہ وچ سنھردین دی شوری تحلیل ہوئ ۔
361۔363ء
آخری مشرک رومی شہنشاہ جولین نے یہودیاں نوں واپس یروشلم جانے دی اجازت دتی جسنوں تعمیر شدہ حالت وچ دیکھنے دے لئی کئی سال انتظار کرنا پيا" تے ہیکل نوں دوبارہ تعمیر نو دے لئی کوشش کرن۔ تھوڑی دیر بعد ، شہنشاہ قتل دے فورا بعد ، اس دا منصوبہ تحلیل کر دتا گیا ۔
363ء
گلیل وچ زلزلہ
379ء
بھارت کا، ہندو بادشاہ شرا پریمل جسنوں ایرو براہمن دے طور اُتے وی جانیا جاندا اے اک پیتل دے قطبہ اُتے کندہ اجازت نامہ جاری کیتا گیا کہ یہود آزادانہ طور اُتے رہیاں تے کنیسہ کی تعمیر کر سکن تے اپنی جائداد دی ملکیت دا حق انہاں نوں اس وقت تک اے جدوں تک دنیا تے چاند موجود رہن گے ۔ ۔[۴][۵]
مہارانی یودوشیا نے یہود دے حرم قدسی (ہیکل) دی جگہ عبادت کرنے دی پابندی ہٹائی تے انہاں دی جلیل(گیلیلی) وچ سربراہی دی تے آواز لگائی "عظیم تے طاقتور یہودی لوگو: جان لو ساڈے لوکاں دی جلاوطنی اختتام نوں پہنچی "!
حمیری بادشاہ (جدید یمن) یوسف ذو نواس نے یہودیت اختیار کيتی ،تے موجودہ یمنی یہودی مرکز نوں ترقی دتی ۔ اس دی بادشاہت اکسوم تے مسیحیاں دا وچکار جنگ وچ تباہ ہوئی۔
550ء
بابلی تالمود دی وڈی تدوین راہب راوینہ تے اشی دی زیر نگرانی مکمل ہوئی۔ جدوں کہ کچھ کچھ اگلے 200 سال تک چھوٹی چھوٹی تبدیلیاں ہُندی رہیاں
700–550ء
سورائیم دے دور وچ ، فارسی دانشور(عالماں) تالمود نوں اصلی حالت وچ بحال کردے نيں۔
572–555ء
بازنطینیاں دے خلاف چوتھی سامری بغاوت نے سامری برادری نوں وڈی حد تک کم کر دتا ، انہاں دا اسرائیلی عقیدہ کالعدم قرار دے دتا گیا ۔ قریب دے یہود جو زیادہ تر بحیرہ طبریہ دے آس پاس رہندے سن اوہ وی انہاں ظالمانہ اقدامات توں متاثر ہوئے۔
20 یہودی برادریاں بشمول 2 کاہن نے بازنطینیاں دے ظلم توں بچنے کے لئی (یا مسلماناں دے مطابق آخری موعود ﷺ دی تلاش وچ ) حجاز خصوصا مدینہ دی جانب ہجرت دی ۔[۶]
صحابہ یہودی قبیلہ بنو قریضہ دے مرداں نوں قتل کردے ہوئے۔ 19 واں صدی دا خاکہ ۔مصور محمد رفیع بازل ۔مسودہ ہن برطانوی عجائب خانہ وچ اے ۔
جزیرہ نما عرب وچ مکمل اسلامی عروج اورتسلط مشرک عرباں کےنال نال یہودی برادریاں اُتے وی کلی خاتمہ یا تبدیلی مذہب دی صورت اثر انداز ہويا، جدوں کہ ارض مقدسہبازنطینیاں دے ہتھ توں نکل کے مسلماناں دے زیر تسلط آیا۔
پے در پے مدینہ دے مختلف یہودی قبیلے دی جانب توں عہد شکنی تے بغاوت دے بعد 627ء وچ جنگ خندق دے دوران وچ قبیلہ یہود مدینہ (بنو قریضہ) نے بغاوت کر کے مسلم دشمناں (قریش مکہ) دی حمایت دی تے بعد وچ تسلیم ہوجانے دے بعد محمد ﷺ دی جانب توں ان دے بالغ مرداں دا قتل تے عورتاں نوں لونڈی بنایا گیا۔[۷][۷][۸][۸][۹][۱۰][۱۱][۱۰]
628–610ء
گلیل (طبریہ) دے یہودنے طبریہ دے بنیامین دی قیادت وچ ساسانی سلطنت دے خسرو دوم تے فارسی یہودیاں دے نال ملکر ہراکل دے خلاف بغاوت دی تے خود مختاری حاصل کيتی، جو عارضی رہی اُتے کچھ ہی عرصہ بعد انہاں یہود دا قتل عام ہويا۔
گاؤنیم دے دور وچ جنوبی یورپ تے ایشائے کوچک دے یہود غیر روادار مسیحی بادشاہاں تے پادریاں دے تحت رہے۔ جدوں کہ زیادہ تر یہود مسلمان عرب حکمراناں دے علاقےآں یعنی اندلس، شمالی افریقا، فلسطین، عراق تے یمن وچ رہندے رہے۔ وقتا فوقتا ظلم دے ادوار دے باوجود اس دور وچ یہودی برادری دی سبھیاچار تے معاشرتی زندگی ترقی کردی رہی۔ بلاتفاق تسلیم شدہ یہودی زندگی دے مراکز وچ طبریہ تے یروشلم، سورا تے پمبیدتہ (عراق) دے علاقے سن ۔ انہاں قانونی درسگاہاں کے مہتممین گاونیم سن جنہاں نوں تمام یہودی دنیا مختلف قسم دے مسائل دے لئی رجوع کردی سی۔ اسی زمانے وچ طبریہ وچ عبرانی رسم الخط دی تنقیط ایجاد ہوئی۔
711ء
مسلمان فوجاں نے سپین اُتے حملہ کرکے اس دے اکثریتی علاقے اُتے قابض ہوئے (اس وقت تک یہود تمام تر ہسپانوی آبادی کا %8 بندے سن )۔ مسیحی حکومت دے دور وچ ، یہود نوں بکثرت متشدد مظالم دا نشانہ بنایا گیا ، جدوں کہ مسلماناں نے دوسرے غیر مسلماں دے نال نال انہاں نوں وی باقاعدہ دوسرے درجے دا شہری (ذمی )بنایا ، جو جزیہ ادا کیتا کردے سن – جدوں کہ کچھ ذرائع اس دور نوں سپین وچ یہود کاسنہرا دور گرداندے نيں ۔
740ء
خذر۔ وسطی ایشیاء دے اک ترک قفقازی خانہ بالزام قبیلے دے سردار تے وڈھیاں نے یہودیت قبول کيتی ۔ انہاں دی مملکت 10 واں صدی تک رہی، جسنوں روسیاں نے آلیا ،تے حتمی طور پہ 1016ء روسیاں تے بازنطینیاں دے بیچ تقسیم ہويا، کچھ سام مخالف دانشوراں دے خیال وچ ایہی قبیلہ سد ذوالقرنین دے یاجوج ماجوج نيں۔
760ء
یہود دے فرقے قرائیم نے زبانی قانون دی عمل داری رد دی تے ربیائی یہودیت توں علیحدگی اختیار کيتی۔
عباسی خلیفہ ہارون الرشید اپنی خلافت وچ موجود تمام تر یہود نوں حکم جاری کردا اے کہ وہ زنار – زرد نشان یا کمر بند زیب تن کرن جدوں کہ مسیحیاں نوں نیلا زیب تن کرنے دا حکم سی ۔
846ء
سورا(عراق) وچ امرام گاون اپنی ثدر دی کتاب تالیف کردا اے ۔
850ء
المتوکل اک حکم نامہ جاری کردا اے کہ تمام تر یہود تے مسیحی ذمی ایداں لباس زیب تن کرن کہ انہاں دی مسلماناں توں تمیز دی جاس دے، انہاں کے عبادت خانے مسمار کر دتے جان تے سرکاری و دفتری معملات وچ انہاں دی گھٹ تاں گھٹ مداخلت ہوئے۔
871ء
اس سال دا اک نامکمل ازدواجی معاہدہ جو قاہرہ دے بن عزرا کنیسہ توں ملحقہ کمرے سے ملے دستاویزات وچوں قدیم ترین دستاویز اے جواسی سال مورخہ 6 اکتوبر کودریافت ہوئے۔
یہودی سبھیاچار دا ہسپانیہ وچ سنہرا دور – عبدالرحمن سوم 912ء وچ ہسپانیہ دا خلیفہ بنا تے اس دے نال ہی رواداری دا اک نواں دور شروع ہويا ۔ مسلمان یہودیاں تے مسیحیاں دی لازمی عسکری خدمت ختم دی ، انہاں نوں اپنے قاضی تے شریعت دی اجازت تے جائداد دی حفاظت کيتی ضمانت دتی گئی۔ یہودی شعرا، دانشور، عالماں، سائنس دان ، فلسفی تے سیاست دان ترقی پاندے عظیم تر عربی رہتل دا لازمی حصہ بنے۔ ایہ دور قرطبہ دے قتل عام دے نال یعنی 1013ء وچ ختم ہويا۔
فاطمی حکمران حکم بامراللہ نے یہود اُتے کئی پابندیاں لگائی، تمام یہود نوں لکڑی دا سنہرا بچھڑا گلے وچ لٹکانا ضروری سی ، جدوں کہ مسیحیاں نوں لکڑی دی صلیب لٹکانے دی پابندی سی تے تمام زمیاں نوں کالے ہیٹ پہننا لازمی تھا
1013ء
سقوط قرطبہ دے دوران وچ قتل عام ہويا ،جس دی وجہ توں بوہت سارے نامور یہود جداں سموئیل بن نغریلہ شہر چھڈنے اُتے مجبور ہو گئے۔
1073۔ 1013ء
مراکش دے راہب اسحا ق الفاسی نے ہلاخہ دی ابتدائی دستاویزات لکھياں جو یہودی شریعت کا مجموعہ ضوابط دی تحریراک اہم کم تھا
1016ء
تیونس۔قیروان دی یہودی برادری نوں جلاوطنی تے تبدیلی مذہب وچوں چننے پرمجبور کیتا گیا۔[۱۲]
1033ء
تمیم دی فوج تے مغراوہ قبیلے نے شہر فتح کرنے دے بعد، قبیلے دے سردار زناتہ بربر بنو عرفان نے فاس وچ یہود دا قتل عام کیتا۔
غرناطہ قتل عام : مسلمان بلوائیاں نے غرناطہ دے شاہی محل اُتے ہلہ بول دتا ، یہودی وزیر یوسف بن نغریلہ دی تصلیب دی تے شہر دی بیشتر یہودی آبادی دا قتل عام کیتا۔ 1500 توں ودھ یہودی خانداناں جنہاں وچ 4000 افراد اک دن وچ قتل ہوئے ۔[۱۳]
1090ء
غرناطہ نوں مرابطین دے بادشاہ یوسف بن تاشفین نے فتح کیا جدوں کہ یہودی برادری دے بارے وچ منیا جانے لگیا کہ انہاں نے مسیحیاں دی طرف داری اختیار کرلئی، جس دی وجہ توں انہاں نوں تباہی دا سامنہ کرنا پيا۔ بوہت سارے یہود کسمپرسی دی حالت وچ مسیحی حکومت دے زیر تسلط شہر طلیطلہ (تولیدو) دی جانب فرار ہوئے۔[۱۴]
1095۔1291ء
صلیبی جنگاں شروع ہُندے ہی فلسطین وچ اگ بھڑکيتی۔ صلیبیاں نے عارضی طور پہ 1099ء وچ یروشلم اُتے قبضہ کیتا۔ لکھاں یہودیاں نوں یورپی صلیبیاں نے تمام تر یورپ تے مشرق وسطی وچ قتل کیتا۔
بادشاہ ہنری سوم دے ماتحت یہود اُتے جعلی سکے بنانے دا الزام لگیا تے جدوں مقامی آبادی نے انہاں نوں بدلے دا نشانہ بنایا تاں بادشاہ نے انہاں نوں بچانے دے لئی جلا وطن کر دتا[۱۷]
1250–1300 ء
موسی ڈی لیون تورات دی راہب شمعون بار یوحائی تے اس دے مریداں کی پوشیدہ تفسیر زوہر دی تدوین تے اشاعت کی، اس دے بعد سے جدید قسم دی قبالہ (مخفی یہودی تصوف ) دا آغاز ہُندا اے
1500–1250 ء
رشونیم (دانہائے قرون وسطی) کا دور – زیادہ تر یہود اس دور وچ بحیرہ روم تے مغربی یورپ وچ جاگیردارانہ نظام دے ماتحت آباد سن ۔عراق وچ مسلم تے یہودی مرکز قوت دے انحطاط دے نال ہی کوئی دنیا بھر وچ یہودی قابل ذکرقوت نافذہ نہ رہی جو یہودی قانون ، معملات تے رواج دا فیصلہ کرسکدی۔چنانچہ راہباں نے تورات تے تالمود دی ایسی تفاسیر تے یہودی قوانین لکھنے دی ضرورت محسوس کيتی جو دنیا بھر دے یہود نوں انہاں دے علاقوںماں ہی اس قابل بنا سکن کہ اوہ یہودی روایات دے مطابق اپنی زندگی گزار سکن۔
1267 ء
موسی بن نحمان یروشلم وچ آکے آباد ہويا تے رمبان کنیسہ بنایا۔
راہب لیوی ابن گروشم المعروف جرثونائیڈس چودھواں صدی دا فرانسیسی یہودی فلسفی تھا،جس نے 1317–1329 وچ کتاب سفر ملھموت آدونائی (آقا دیاں جنگاں دی کتاب) لکھی ، جسنوں بعد وچ یہودی ادب وچ خاص مقام ملا، انہاں کےادبی کم وچ ہور فلسفیانہ لکھتاں وی نيں ۔
1304۔1394ء
یہود نوں متعدد بار فرانس توں جلا وطن کیتا گیا تے قیمت لے کے فیر توں آنے دی اجازت دتی گئی
1343 ء
مغربی یورپ دے مظلوم یہود نوں کزیمیر اعظم نے پولینڈ مدعو کیا
1353–1346 ء
یہود نوں سیاہ موت دا قصوروار ٹھہرایا گیا(قرون وسطی دی ضد سامیت دیکھو)
1348 ء
پوپ کلیمنٹ ششم نے 6 جولائی تے 26 ستمبر 1348 نوں فرمان جاری کیتے ، بعد والا قوآمویس پرفیڈیم کہلایا ، جس وچ یہود اُتے ظلم و ستم دی مذمت کيتی گئی سی تے ایہ کہ جنہاں نے یہود نوں وبا دا ذمہ دار ٹہرایا اوہ خود شیطان کاذب دا شکار ہوئے[۱۹] ۔اس نے اہل کلیسا اُتے زور دتا کہ یہود دی حفاظت دے لئی اقدامت کرن جداں اس نے کیتے ۔
سٹراسبرگ دا پوگروم ۔ ایمائل شوائٹزر دی تصویر1349ء
اشکنازی یہود اُتے منعقد موجودہ جینیاتی پرکھ دی نشان دہی دے مطابق چودھواں صدی وچ اشکنازی یہودی آبادی مذہبی تعصب دی بنا اُتے کم ہُندے ہُندے 250 توں 420 نفوس تک رہ گئی سی [۲۰]
راہب یوسف کارو ویہہ سال لگیا کر بیت یوسف مرتب کيتی، جو یہودی شریعت دی اعلیٰ ترین شرح اے۔اس نے اس دے بعد ہور مختصر شرح شولکان اروخ لکھی ، جو اگلے 400 سال تک یہودی شریعت اُتے معیار ٹہری۔ اوہ پیدا سپین وچ ہويا تے اس دا انتقال صفد ، فلسطین وچ ہويا۔۔
1488ء
عبیدہ بن ابراہیم ، مفسرِِ مشناہ یروشلم پہنچیا تے اک نويں یہودی برادری نوں نقطہ آغاز دتا۔
فرمان ِ الحمرا : تقریباً دو لکھ یہود نوں سپین توں ملک بدر کیتا گیا ، جو عرب تے ترک علاقےآں دے علاوہ نیدرلینڈز تے کچھ فلسطین وچ جا بسے،کچھ وسطی تے جنوبی امریکا گئے۔ اُتے ، زیادہ تر پولینڈ ہجرت کر گئے۔ بعد دی صدیاں وچ تمام دنیا دی یہودی آبادی کا 50% پولینڈ ہی وچ رہندی رہی۔جدوں کہ بوہت سارے یہود نے اعلیٰ الاعلان مسیحیت تسلیم کر کے سپین ہی وچ رہے یا آنوسی ہوکے در پردہ یہودی ہی رہے۔
1492ء
سلطنت عثمانیہ دے بایزید دوم نے باقاعدہ دعوتنامے دے ذریعے سمندری جہاز بھیج کر سپین تے پرتگال توں جلاوطن کیتے گئے یہود کو اپنے ملک بلوایا۔
1493ء
137,000 یہود نوں صقلیہ، اٹلی توں بیدخل کیتا گیا۔
1496ء
پرتگال توں تے جرمنی توں بوہت سارے یہود بیدخل کیتے گئے۔
اسحاق لوریہ (اریزل) نے یروشلم تے صفد وچ مخصوص مریداں نوں قبالہ دی تعلیم دی، جنہاں وچوں ابن تبل، اسرائیل ساروگ خاصکر خائیم ویٹل نے اس دی تعلیمات قلمبند کيتیاں، جدوں کہ ساروگ دا نسخہ تاں فورا ہی اٹلی تے ہالینڈ وچ شائع ہويا لیکن ویٹل دا نسخہ تن صدیاں تک مخطوطہ (ہتھ دا لکھیا ) ہی رہیا تے شائع نہ ہو سکیا۔
1547ء
لوبلیون وچ پہلا یہودی (مطبوعۃ) چھاپہ خانہ شروع ہويا۔
پوزنان دے یہود نے مسیحیاں نوں اپنے شہر وچ آنے اُتے پابندی عائد دی ۔
1648 ء
پولینڈ کی یہودی آبادی 4,50,000 تک جاپہنچی ( جو پولش لتھوینی دولت مشترکہ دے 1,1000,000 دی آبادی دا 4% بندا اے) جس وچ بوھیمیہ 40,000 ، موراویہ 25,000۔جدوں کہ اس وقت دی دنیا بھر دی یہودی آبادی دا تخمینہ 750,000 لگایا گیا۔
1655–1648 ء
قوضاقبوھدان چمیلنکی نےیوکرین وچ پولش اشرافیہ تے یہود دے قتل عام دی قیادت دی ، جس وچ 65,000 یہود تے اشرفیہ مارے گئے – جدوں کہ تمام تر یہود دی تعداد100,000تک تھی[۲۲]
1655 ء
اولیور کرامویل نے یہود نوں واپس انگلینڈ وچ آنے دی اجازت دی۔
اسرائیل بن الیزر، المعروف بعل شیم توو نے حسیدی یہودیت دی بنیاد رکھی ، خدا تک پہنچنے دے لئی پرجوش مراقبے دا اک طریقہ اختیار کیتا۔ اس دے تے اس دے مریداں دے بوہت سارے معتقدین ہوئے تے کئی حاسیدی فرقے قائم کیتے۔ حاسیدیت دے یورپی یہودی مخالفین (مثناگدیم) دا مننا اے کہ علمانہ طرز یہودیت اُتے ہی عمل کرنا چاہیے نہ کہ روحانی یہودیت پر۔ اج کل کہ مشہور حاسیدی فرقےآں وچ بابور، بسلور،جرجر، لوبائچ تے سطمر شامل نيں۔
1700ء
راہب یودہ ہی حاسید فلسطین دی جانب مع اپنے سینکڑاں مریدین دے علیا اختیار کیتا تے پہنچنے دے کچھ ہی دن بعد اچانک فوت ہويا ۔
یودہ ہی حاسید دی موت دے بعد انہاں دے مرید منتشر ہوئے ،جو رہ گئے انہاں نے چالیس گھراں دا اشکنازی محلہ تے کنیسہ بنایا، کچھ ہی عرصہ بعد انہاں نے اس کنیسہ وچ عالیشان توسیع شروع دی ، جس دے لئی انہاں نوں بڑ ے سرمایہ کی ضرورت سی، انہاں نے مقامی عرباں توں قرض لینا شروع کردیاجنھاں اوہ ادا نہ کرسکے ، اِنّے وچ عرباں نے زیر تعمیر کنیسہ نوں تحویل وچ لے لیا ،چنانچہ انہاں نے چندہ اکھٹا کر نے دی غرض توں یورپ دی جانب قاصدین دی جماعتاں(مشولاخ) بھیجاں ، ویہہ سال بعد جدوں یہود قرض دی ادئیگی وچ ناکام رہے تاں غصہ وچ عرب سرمایہ داراں نے قبضہ وچ لیا کنیسہ خرابہ نوں نذر آتش کر دتا، مقامی اشکنازی برادری دے زعماء نوں قید کر ليا تے تمام اشکنازی یہود نوں شہر توں بیدخل کر دتا –وقت لنگھدے اس کنیسہ دے اطراف وچ دکاناں بن گئياں تے بقیہ کھنڈر نوں ربی ہاحاسیدی دا کھنڈرکہیا جانے لگیا۔
موسی مندلسون تے حثکالا تحریک۔ موسی مندلسؤن نے یہود دی تفرید ختم کرنے دی جدوجہد دی تاکہ اوہ مغربی سبھیاچار و رہتل توں اسيں آغوش ہاں تے غیر یہودی (جنٹایل ) انہاں نوں برابری اُتے تسلیم کرن۔ حثکالا نے جدید یہودی گروہاں تے بطور گفتاری زبانعبرانی دے لئی ترقی دے دروازے کھول دئے۔ لیکن نال ہی اس تحریک نے مسیحی معاشرے وچ مکمل طور پہ قبولیت دے خواہشمنداں یہود دے لئی راستہ ہموار کیتا جنہاں نے مسیحیت اختیار کيتی یا یہودیت وچ رہ کے مسیحیت دی مشابہت تے اس دی تقلید اختیار کيتی۔
1740ء
یہود نوں امریکی نوآبادیاتی کالونی وچ شہریت دینے دے لئی برطانوی مقننہ نے قانون بنایا، اس توں پہلے کئی تے کالونیاں نے وی یہود نوں رائج العام طریقہ یعنی مسیحی ایمان اُتے حلف لئی بغیر شہریت دی۔
مسیح موعود دی پیشنگوئ دے پیش نظر ہزاراں دی تعداد وچ یہود فلسطین دی جانب ہجرت کی،اس وڈی ہجرت توں فلسطینی یہودی آبادی دی تعداد تے قوت وچ اضافہ ہويا۔[۲۴]
1747ء
کوٹی ، یوکرین دا ربی ابراہیم گرشوم حاسیدی مہاجراں وچوں پہلا سی –وہ اک محترم تلمودی دانشور ، روحانی پیر تےربی اسرائیل بعل شیم توو (حاسیدی تحریک دے بانی)کا بہنوئی سی ۔ ربی ابراہیم پہلے پہل الخلیل وچ جا بسا ، لیکن فیر اسنے یروشلم دے رہائشیاں دی فرمائش اُتے انہاں دے شہرنقل مکانی کيتی۔[۲۵]
فرانسیسی انقلاب دے تحت فرانس نے کچھ شرائط سمیت یہود نوں مکمل حقوق تے شہریت دی۔[۲۸]
1790ء
ریاست ہائے امریکا وچ صدر جارج واشنگٹن جزیرہ روڈز دی یہودی برادری نوں خط لکھیا کہ ماں ایداں ملک دا تصور کر رہیا ہاں جتھے ’’ تعصب نوں حلت نئيں۔۔۔عقوبت دی تائید نئيں ‘‘ باوجود اس دے کہ امریکا اک پروٹسٹنٹ ملک تھا،نظریاتی طور پہ یہود نوں مکمل حقوق دتے گئے۔ ہور برآں مشرقی یورپ دے یہود دے تجارت دے کردار نے امریکا وچ آئے یہودی مہاجراں دی ذہن سازی دی ،جس دا مطلب سی کہ اوہ امریکی معاشرے وچ تجارتی مقابلے دے لئی خوب تیار سن ۔
1791ء
روس نے ملفوف نوآبادی (محدود علاقہ) تخلیق کیتا جو یہودی آبادی والے پولینڈ تے کریمیا دے مكتسب (حاصل کردہ) علاقےآں اُتے مشتمل تھا۔اس ملفوف علاقے دی یہودی آبادی 75,000 تھی جس وچوں 450,000 پروشیا تے آسٹریا اُتے مشتمل پولینڈ دے حصوںماں سے سن [۲۹]
یورپی یہودی روشن خیالی تے آزادی دی تحاریک جو ہلاخاہ اُتے سختی توں عمل پیراہی دا خاصہ رہی نيں اس دے رد عمل وچ روایت پرست راسخ العقیدہ یہودیت دی تحاریک ابھری جو انہاں دا مزاحمت کردیاں رہیاں۔
رضاکار یہودی ملیشیا نے وارسا دی روسیاں توں حفاظت وچ حصہ لیا۔
1835–1834 ء
فلسطینی کاشتکاراں نے مصر دے حکمران ابراہیم پاشا دے جبری بھرتی تے ہتھیان سُٹن دے حکم خلاف مسلح بغاوت دی ،حکومت نواز دروزیاں تے کاشتکار فلسطینی باغیاں دی افراتفری وچ صفد، الخلیل تے یروشلم دے یہود وی درمیان وچ مارے گئے۔[۳۲][۳۳][۳۴][۳۵][۳۶] (دیکھو صفد دی لوٹمار)۔۔
ربی اسرائیل صلانطر نے موسر تحریک دی بنیاد رکھی، اس دے مطابق اگرچہ یہودی شریعت اُتے عمل واجب اے ، لیکن اسنےموجودہ فلسفیانہ بحث نوں رد کیاتے اخلاقی تعلیمات دی بطورروحِ یہودیت دی حمایت دی ۔
روسی زیر نگرانی مملکت پولستان دے یہود نوں مساوی حقوق دتے گئے۔کچھ بستیاں وچ یہودی آبادکاری دی پابندی ختم کيتی گئی۔
لائپزش، جرمنی وچ موسی حص نےکتاب روم تے یروشلم شائع دی ، جو فلسطین وچ یہودی اشتراکی دولت مشترکہ دے قیام بارے لکھی جانے والی پہلی کتاب سی، اسی کتاب نے سوشلسٹ ( اشتراکی)صہیونی تحریک کو قوت دی۔بنیامین ڈزرائیلی دی تصویر 1870ء
بینجمن ڈزرائیلیمملکت متحدہ دے پہلے وزیر اعظم بنے، اوہ پہلے نسلی یہودی سن جو کسی یورپی حکومت دے سربراہ ہوئے اگرچہ انہاں نے بچپن وچ ہی مسیحیت قبول کر لئی سی۔
1890–1870 ء
روسی صہیونی جماعت ہوویوے صہیون (محبان صہیون) تے بیلو (قائم از 1882 ء) نے ارض اسرائیل وچ یہودی آبادکاری کاسلسلہ کھڑا کیا،جس دی مالی معاونت بیرن(انگریز نواب) ایڈمنڈ جیمز ڈی رتھشایلڈ نے کيتی۔
فلسطین نوں وطن بنانے دے لئی یہودی مہاجراں دی علیا دا پہلا ریلا پہنچیا۔[۳۸]
1886 ء
ربی سباتو مورائس تے سکندر کوہت نے امریکی اصلاحات دے رد عمل وچ رجعت پسند یہودیت دی حمایت شروع دی تے راسخ العقیدہ روشن خیال امریکی یہودی دینیاندی درسگاہ قائم کيتی۔
فرانسیسی یہودی فوجی افسر کیپٹن الفرڈ ڈریفس اُتے خفیہ دستاویز دشمن تک پہنچانے دے الزام وچ عمر قید دی سزا سنائی جاندے ہوئے1890 ء
'صہیونیت' دی اصطلاح آسٹریائی مروج نیتھن برنبام نے اپنے اخبار سلف امنسپیشن(خود خلاصی) ماں پہلی بار وضع کی تے اس دی تعریف یہود دی آبائی وطن ارض اسرائیل واپسی تے یہودی حاکمیت دی بحالی دی قومی تحریک کيتی۔
فرانسیسی کیپٹن الفرڈ دریفس معاملے دے رد عمل ماں تھیوڈور ھرتزل نے درجودن سٹاٹ (اسرائیلی ریاست) نامی کتاب لکھی،جس وچ اس نے آزاد تے خومختار اسرائیلی دے قیام دا تصور پیش کیتا۔
پہلی روسی مردم شماری : مجموعی طور پہ5,200,000 شمار کیتے گئے جنہاں وچوں یہودی علاقے وچ 4,900,000 سن، سابقہ پولستان دے علاقےآں وچ سانچہ:Clarify 1,300,000 یا مجموعی آبادی دا 14% سن ۔
برطانیہ نے ترکاں نوں شکست دے کے فلسطین دا قبضہ حاصل کیتا تے اعلانِ بالفور جاری کیتا جو فلسطین وچ یہود دے لئی قومی وطن دے قیام دی باضابطہ طور پہ برطانوی منظوری تے حمایت سی۔ جس توں ایہ واضح طور پہ سمجھیا گیا کہ فلسطین وچ کوئی ایسا اقدام نئيں اٹھایا جائے گا جس سے غیر یہودی طبقے دے شہری تے مذہبی حقوق نوں ضرر پہنچے۔ بوہت سارے یہود اس توں ایہ تعبیر اخذ کردے نيں کہ فلسطین کو یہودی ریاست بننا سی ۔[۳۹]
فروری 1917ء
تحدیدی آبادکاری نوں منسوخ کیتا گیا تے یہود نوں مساوی حقوق ملے – روسی خانہ جنگی توں دو ہزار پوگروماں نے جم لیا جس وچ ہزاراں افرادکا قتل ہواتے لکھاں بے گھر ہوئے۔
برطانیہ نے اعلان کیتا کہ دریائے اردن تے اس دے مشرق وچ فلسطینی علاقے یہودی آبادکاری دے لئی ہمیشہ دے لئی بند رہن گے اُتے عرب آبادکاری جاری رہے گی۔
ریگا شہر وچ پولستانی ۔ سوویت اتحاد دا امن معاہدہ ہويا۔ دناں اطراف دی عوام نوں اپنا ملک منتخب کرنے دا حق دتا گیا۔ سوویت اتحاد وچ ہزاراں چھوٹے چھوٹے کاروباراں اُتے پابندی لگی، خصوصا یہودی تاجراں پر تے اوہ پولستان ہجرت کر گئے۔
پولستان دی مذہبی مردم شماری دے مطابق پولستانی آبادی دا 10.5% تقریباَ 29,89,000 انتیس لکھ نواسی ہزار یہود سن جنہاں وچوں 23% ہائی اسکول تے 26% یونیورسٹی دے طلبہ سن ۔
برطانوی حکومت نے سفید کاغذ جاری کیتا – جس دے مطابق 1944ء–1940ء تک ہر سال 10,000 یہود نوں ہجرت دی اجازت دتی گئی ، جدوں کہ ہور 25,000 یہود نوں کسی ہنگامی دی صورت حال وچ اجازت دتی گئی۔
1945ء–1938ء
مرگ انبوہ کا دورانیہ: تمام تر یورپ وچوں 60 لکھ یہود دی باقاعدہ نسل کشی دا دعوی کیتا گیا۔
1940ء–تاحال
بوہت سارے یہودی فلم ساز جداں بلیوائلڈر ، وڈی ایلن، میل بروکس تے کوین برادران نے یہودی فلسفہ تے ظرافت اُتے فلم سازی دی تے اس زمین وچ مشہور تے کامیاب ہوئے۔
1941ء
یکم جون نوں بغداد دے مسلم شہریاں نے بغدادی یہود دے خلاف پوگروم کر دتا، جسنوں الفرھود کہیا گیا۔اس وچ 200 یہود ہلاک ہوئے یہودی املاک لوٹی گئياں تے گھر نذر آتش ہوئے۔
1948ء–1945ء
بعد وچ مرگ انبوہ متاثرین بحران: مملکت متحدہ دی جانب توں غیر قانونی طور پہ فلسطین وچ داخل ہونے والے یہود اُتے داخلے دی پابندی۔
1948ء–1946ء
انتداب فلسطین وچ یہودی ریاست دے قیام دے لئی جدوجہد دہشت گردی وچ بدلی تے ہگاناہ، اِرگن تے لایہی جداں گروپ وجود وچ آئے۔
29 نومبر، 1947ء
پہلے اسرائیلی وزیراعظم داؤد بن گوریون 14مئی 1948ء کوتل ابیب وچ روتھشیلڈ روڈ اُتے واقع اوٹے والش بلڈنگ وچ تھیوڈور ہرتزل دی تصویر دے تھلے اسرائیلی آزادی دا اعلان کردے ہوئے ۔اقوام متحدہنےانتداب فلسطین وچ یہودی تے عرب ریاستاں دے قیام دی باقاعدہ منظوری دی۔
صدر جمال عبد الناصر دا جنگ استنزاف دے دوران مصری اعلیٰ عسکری قیادت دے نال سویز نہر دے محاذ دا دورہ۔ان دے عقب وچ جنرل کمانڈر محمد فوزی تے انہاں دے کبھے جانب چیف آف سٹاف عبدالمنعم ریاد کھڑے نيںڈھائی لکھ مرگ انبوہ توں بچ رہنے والے اسرائیل آن پہنچے، آپریشن طلسماندی قالین وچ ہزاراںیمنی یہودکو اسرائیل لیایا گیا۔
1956ء
سوئز بحران: مصر نے خلیج عقبہ دی ناکہ بندی دی تے اسرائیل دے لئےبحری جہازاں دی آمدورفت دے لئی بند کردتی۔ مصری صدر جمال عبدالناصر نے عرباں نوں اسرائیل تباہ کرنے دی دعوت دتی، برطانیہ تے فرانس اسرائیل و مصر دی جنگ وچ شامل ہوئے تے مصر دا سوئز نہر توں ناکہ بندی ختم کروا کے اسرائیل نوں ترسیل جاری کروا دی۔
مصری صدرجمال عبدالناصر نےمطالبہ کیتا کہ اقوام متحدہ اسرائیل تے مصر دے درمیان ایمرجنسی فورس نوں ختم کرے تے اقوام متحدہ دی امن فوج فوج تے غزہ توں 19مئی تک نکل جائے۔
مئی 1967ء
مصری صدرجمال عبدالناصرآبنائے تیرا ن وچ بحری آمدورفت کواسرائیل دے لئی اس بنیاد اُتے بند کیتا کہ مصر اسرائیل کینال حالت جنگ وچ تھا۔تو جزیرہ نما فوج وچ مصریاں نوں اسرائیل نے اغوا کرنا شروع کیتا۔
10–5 جون ،1967ء
6 روزہ جنگ اسرائیل نے مصر ، اردن تے شام پہ پیشگی حملہ کر دتا، اسرائیلی فضائی قوت نے اکثر زمین اُتے کھڑے عرباں دے ہوائی جہازاں نوں غیر متوقع حملے وچ تباہ کیتا جس دے بعد زمینی حملہ کردیاجس وچ اس نے جزیرہ نما فوج،مغربی کنارہ تے سطح مرتفع گولان اُتے قبضہ کر ليا۔
یکم ستمبر ،1967ء
خرطومسوڈان وچ عرب حکمراناں دی بیٹھک ہوئی، تن نقاط اُتے فیصلہ ہويا، اسرائیل نوں تسلیم نئيں کیتا جائے گا، کوئی مذاکرات نئيں ہون گے تے کوئی امن نئيں کیتا جائیگا۔
1968ء
ربی موردے چائی نے باقاعدہ طور پہ اک علاحدہ تحریک تشکیل نو یہودیت دا رہبانی تشکیل نو کالج فلاڈلفیہ قائم کر کے شروع کی[۴۳][۴۴]
1969ء
افریکن عبرانی یہودکا پہلا جتھہ بن عمی بن اسرائیل دی قیادت وچ اسرائیل ہجرت کرنا شروع کيتی۔
دہائی وسطی 1970ء توں تاحال
کلضمیر موسیقی (یورپی یہود دی لوک موسیقی)کی بحالی بڑھی [۴۵][۴]
1972ء
سیلی پریسنڈ امریکا دی پہلی خاتون ربی بنی، جو یہودیت دی تریخ وچ باقاعدہ طور پہ بنی دوسری خاتون نيں ۔[۴۶]
تل ابیب : میونخ اولمپکس وچ مارے گئے اسرائیلی کھلاڑیاں دی یادگار اُتے موجود انہاں دے ناں و تصاویر دا قطبہ ۔
سیاہ ستمبرتنظیم نے اسرائیلی کھلاڑیاں کومیونخ دے گرمائی اولمپکس وچ یرغمال بنایا جو بعد وچ انہاں نوں بچانے دی ناکام کوشش دے دوران قتل ہوئے۔
متبادل=اکتوبر 24–6, 1973ء
جنگ یوم کپور: مصر تے شام نے دیگرعرب قوماں دی مہم جو فوجاں دے نال ملکر اسرائیل اُتے یوم کپور دے دن حملہ کیا، ابتدائی حملےآں نوں پسپا کرنے دے بعداسرائیل نے کھوئے ہوئے علاقے واپس لئےتے مصر و شام وچ پیش قدمی دی –بالاخر اوپیک نے تیل دی پیداوار وچ کمی دی جس سےتیل دی قیمتاں وچ اضافہ اورعالمی اقتصادی بحران پیدا ہويا۔
1975ء
صدر جیرالڈ فورڈ نے جیکسن وکئی ترمیم سمیت قانون سازی اُتے دستخط کیتے، جس نے کہ امریکی تجارتی مفادات نوں سویت یونین و ہور کمیونسٹ ملکاں توں سے یہود دی ہجرت و انخلا توں جوڑا۔
اقوام متحدہ نے اک قرارداد منظور دی جس دے مطابق صہیونیت نوں نسل پرستی توں جوڑا جو بعد وچ 1991ء وچ منسوخ کيتی گئی۔
1976ء
اسرائیل نے انٹیبے ، یوگانڈا لیجائے گئے یرغمالیاں نوں چھڑوا کر آزاد کرایا۔
18 ستمبر، 1978ء
کیمپ ڈیوڈ نزد واشنگٹن ڈی سی وچ اسرائیل تے مصر نےاک جامع معاہدہ اُتے دستخط کیتا جسنوں کیمپ ڈیوڈ سمجھوتہ کہیا گیا، جس وچ اسرائیل دے صحرائے جزیرہ نما فوج توں انخلاء دی شق وی شامل سی۔
1978ء
اسرائیلی وزیراعظم مناکھیم بیگن تے مصری صدر انور سادات ، ستمبر 1978ء کیمپ ڈیوڈ وچ ہتھ ملاندے ہوئے ، عقب وچ امریکی صدر جمی کارٹر کھڑے نيں یدیش زبا ن کےامریکی ادیب و لکھار ی آئزک بشویس سنگر نوں نوبل انعام برائے ادب توں نوازیا گیا۔
مشرقی تے مغربی جرمنی دے درمیان دیوار برلن ڈھا دتی گئی مشرقی جرمنی دی کمیونسٹ حکومت ختم ہوئی تے جرمن اتحاد مکرر دا آغاز ہويا ، جو باقاعدہ اکتوبر َ1990ء نوں ہويا۔ اسرائیلی وزیر اعظم اسحاق شامیر نوں اندیشہ سی کہ
”
جس ملک نے یہود دی نسل کشی دی کوشش کيتی اوہ اتحاد مکرر توں دوبارہ ایہی کر سکدا اے
“
کھلے عام اس اتحاد مکررکی مخالفت صرف اسرائیل نے دی ، اگرچہ یورپی ملکاں تے نیٹو نجی تے خانگی مخالفت کردے رہے۔[۴۸]
1990ء
سویت یونین نے تیس لکھ سویت یہود دے لئی اپنے حدود نوں کھول دئے،علیہ دے تحت بہت سےیہود نے اوتھے توں اسرائیل تے امریکا ہجرت کيتی۔
1991ء–1990ء
25مئی 1991ء ، آپریشن سلیمان دے بعد اسرائیلی فضائی قوت دی کسی ایئر ویہہ اُتے جبشی یہود ہرکولیس جہاز توں نکل کے بساں دی طرف جاندے ہوئے ہوئے۔عراق نے کویت پرحملہ کر دتا جس توں عراق تے کویت مع امریکا وچ جنگ چھڑ گئی تے امریکی اتحادی اسرائیل اُتے عراق نے 39 سکڈ میزائل داغے۔
1991ء
آپریشن سلیمان: 24 گھنٹےآں اُتے محیط فضائی انتقال وچ بچے کچھے حبشی یہود نوں حبشہ توں منتقل کیتا گیا۔
30 اکتوبر، 1991ء
اسرائیل تے فلسطین دے درمیان میڈرڈ امن کانفرنس ہسپانیہ وچ شروع ہوئی، جس وچ ہسپانیہ میزبان جدوں کہ سویت اتحاد تے متحدہ امریکا شریک معاون سن ۔
اسرائیل تے اردن نے باقاعدہ امن معاہدے اُتے دستخط کیتے۔اسرائیل نے متنازع زمین دا کچھ حصہ اردن نوں تفویض کیاتے انہاں ملکاں نے کھلی سرحداں تے آزادانہ تجارت سمیت سفارتی تعلقات قائم کیتے۔
افریقی عبرانی اسرائیلی برادری دے اوریاھو بٹلر پہلے رکن سن جو اسرائیلی فوج وچ شامل ہوئے۔
31 مارچ، 2005ء
بنی مناشے لوک اسرائیل پہنچنے دے بعداسرائیلی حکومت نے شمال مشرقی بھارت دے بنی مناشے لوکاں نوں باقاعدہ دس گمشدہ قبیلے وچ سےتسلیم کیا،جس سےہزاراں لوکاں دے اسرائیل ہجرت دا دروازہ کھلا۔
آرئیل شارون قومہ وچ گئے جدوں کہ نائب وزیر اعظم ایہود المرٹ قائم مقام وزیر اعظم منتخب ہوئے۔
مارچ 2006ء
ایہود المرٹ نے کدیمہ پارٹی نوں اسرائیلی انتخابات وچ فتح دلیا کے وزیر اعظم دی کرسی سنبھالی۔
نہل بریگیڈ توں اسرائیلی فوجی لبنان توں انخلا کردے ہوئےجولائی تا اگست 2006ء
حزب اللہ دے سرحد پار حملے دے بعد، 12 جولائی نوں لبنان تے شمالی اسرائیل کےوچکار عسکری تنازعہ شروع ہويا، 34 دن دی لڑائی اقوام متحدہ دی قرارداد 1701 دی منظوری اُتے ختم ہوئی، جس وچ 159اسرائیلی قتل تے تقریباْ 2000 لبنانی شہید ہوئے،جدوں کہ بوہت سارے شہری املاک نوں وی سخت نقصان پہنچیا۔
یروشلم وچ واقع نويں امریکی سفارتخانہ دی منتقلی دے موقع اُتے امریکی صدر ٹرمپ دے حق وچ آویزاں بینرآرئیل شارون دا انتقال تیز تر صحت دی خرابی تے 8 سال قومہ وچ رهنے دے بعد ہويا۔
↑ ۲۴.۰۲۴.۱Morgenstern, Arie. "Dispersion and Longing for Zion, 1240–1840"۔ Azure. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑Encyclopedia Judaica، vol. 9, pp. 514. Gershon of Kitov
↑Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑"The Pale of Settlement"۔ 1 دسمبر 2002 میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 23 نومبر 2017تحقق من التاريخ في: |access-date=, |archive-date= (معاونت)
↑Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
↑Hastening Redemption: Messianism and the Resettlement of the Land of Israel, Arie Morgenstern, Oxford University Press, 2007
↑Changes in the Position of the Jewish Communities of Palestine and Syria in the Mid-Nineteenth Century، by Moshe Maoz, Studies on Palestine During the Ottoman Period, Jerusalem, Israel, 1975, pp. 147–148
↑A descriptive geography and brief historical sketch of Palestine by Joseph Schwarz, translated by Isaac Leeser, published by A. Hart, 1850, p. 399 [۱][۲]Archived 2012-12-13 at the وے بیک مشین
.jpg)
_(14780324835).jpg)
_-_OPERATION_SOLOMON.jpg)
.jpg)
.jpg)