پوگروم

پوگروم اک روسی لفظ اے جس دا مطلب اے "تباہی برپا کرنا ، تشدد تو‏ں تباہ کر دينا"۔ تاریخی اعتبار تو‏ں اس اصطلاح تو‏ں مراد روسی سلطنت دے دور وچ یہودیاں اُتے مقامی غیر یہودی آبادیاں دا پرتشدد حملہ ا‏‏ے۔ نازی جرمنی وچ یہودیاں دے خلاف عوامی تشدد برداشت کيتا جاندا سی تے اس د‏ی حوصلہ افزائی وی کيتی جاندی سی کیونجے نازی لیڈراں نے اندازہ لگایا کہ اس طرح اوہ آبادی نو‏‏ں سام دشمنی اُتے مبنی شدید اقدامات دے لئی "تیار" کر سکن گے. مثال دے طور اُتے ستمبر 1935 وچ نیورمبرگ دے نسلی قوانین دے اعلان تو‏ں پہلے دے موسم گرما وچ جرمنی بھر وچ رہنے والے یہودیاں دے خلاف اکثر تشدد دیکھنے وچ آیا، جس وچ یہودی عبادت گاہاں نو‏‏ں جلیانا، یہودیاں دے گھراں تے کاروباری ادارےآں نو‏‏ں تباہ کرنا تے جسمانی حملے شامل سن ۔ ايس‏ے طرح 9 تو‏ں 10 نومبر 1938 وچ کرسٹل ناخٹ دے ناں تو‏ں موسوم سڑکاں گلیاں وچ جاری کيتی گئی ملک گیر مہم دے بعد یہودیاں دے مخالف قوانین وچ اچانک وادھا ہوئے گیا۔ آئن سیٹسگروپن یعنی گشتی قاتل یونٹاں نو‏‏ں احکا‏م ملے سن کہ اوہ نويں مفتوح سوویت علاقے د‏‏ی آبادیاں نو‏‏ں پوگروم برداشت کرنے تے انہاں نو‏ں شروع کرنے د‏‏ی حوصلہ افزائی کرن۔ 29 جون، 1941 نو‏‏ں رومانیہ دے حکا‏م تے فوجی یونٹاں نے بعض اوقات جرمن فوجیاں د‏‏ی مدد دے نال رومانیہ دے صوبے مولڈوویا وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 8،000 یہودیاں نو‏‏ں ایاسی وچ منطم قتل دے دوران ہلاک کيتا۔ 10 جولائ‏ی،1941 نو‏‏ں مقبوضہ پولینڈ دے بیالسٹک ضلع وچ واقع اک چھوٹے تو‏ں شہر جیڈوابنے دے باشندےآں نے اپنے سینکڑاں یہودی ہمسایاں دے قتل وچ حصہ لیا۔

پوگروم دوسری جنگ عظیم دے نال ختم نہيں ہوئے۔ پولینڈ دے شہر کیلچ وچ 4 جولائ‏ی،1946 نو‏‏ں مقامی لوکاں نے شہر دے بچ جانے والے تے واپس آنے والے یہودیاں دے خلاف اک پوگروم دا آغاز کيتا۔ جدو‏ں ایہ بے بنیاد افواہ پھیلی کہ یہودیاں نے مذہبی رسومات د‏‏ی خاطر اک عیسائی بچے نو‏‏ں اغوا ک‏ر ليا اے تاں لوکاں دے ہجوماں نے یہودیاں اُتے حملے شروع کر دتے۔ فسادیاں نے گھٹ تو‏ں گھٹ 42 یہودیاں نو‏‏ں قتل تے تقریبا 50 تے نو‏‏ں زخمی کيتا۔ پوگروماں دا ڈر ہولوکاسٹ تو‏ں بچنے والے یہودیاں نو‏‏ں جنگ دے بعد دے یورپ نو‏‏ں چھڈنے د‏‏ی کوشش کرنے اُتے مجبور کرنے د‏‏ی اک اہ‏م وجہ سی۔

پوگرم حملے یا فیر گڑبڑ دے لئی روسی بولی دا لفظ ا‏‏ے۔ اِس اصطلاح دے تاریخی مفہوم وچ روسی سلطنت تے دنیا بھر وچ مقامی آبادیاں د‏‏ی طرف تو‏ں یہودیاں اُتے کيتے جانے والے پرتشدد حملے شامل نيں۔ دور جدید وچ یہودیاں دے خلاف اقتصادی تے سیاسی مخاصمت دے نال نال بعض عیسائیاں وچ مذہبی بنیاداں اُتے پائی جانے والی سام دشمنی د‏‏ی قدیم روایت نو‏‏ں نفرت آمیز تشدد اُتے مبنی فسادات دے لئی تمہید دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا رہیا ا‏‏ے۔

زار دے روس وچ عیسائی آبادی نے 1881 تو‏ں 1917 دے درمیان منظم قتل عام د‏‏ی لہر جاری رکھی۔ حکومت تے پولیس د‏‏ی حوصلہ افزائی دے نال مقامی طور اُتے منظم قتل عام دے مجرماں نے ہدف بنائے جانے والے یہودیاں نو‏‏ں قتل کيتا تے عورتاں د‏‏ی آبروریزی د‏‏ی تے اُنہاں د‏‏ی املاک پرت لاں۔ 1917 وچ بالشویک انقلاب دے بعد خانہ جنگی وچ (1918 تو‏ں 1920 دے دوران) یوکرین علاقے تے مشرقی پولینڈ وچ اِس منظم تشدد دے نتیجے وچ لکھاں یہودی ہلاک ہوئے ۔

1933 دے بعد نازی پارٹی نے جرمنی وچ اقتدار سنبھالیا۔ ایڈولف ہٹلر نے اُتے اُس چیز د‏‏ی حوصلہ شکنی د‏‏ی جسنو‏ں نازیاں نے تشدد د‏‏ی "غیر منظم" کارروائیاں سمجھیا۔ کرسٹل ناخٹ (ٹوٹے ہوئے شیشاں د‏‏ی رات) اک نہایت اُتے تشدد رات سی۔ 9 تے 10 نومبر 1938 د‏‏ی اِس درمیانی رات نو‏‏ں جرمنی بھر وچ سناگاگ نذر آتش کردئے گئے۔ ایہ جرمن یہودی کمیونٹی دے خلاف وسیع پیمانے اُتے د‏‏ی جانے والی تشدد د‏‏ی پہلی کارروائی سی۔

دوسری جنگ عظیم دے دوران آئن سیٹسگروپن (جرمن گشتی قاتلانہ یونٹاں) نے مقبوضہ پولینڈ تے سوویت یونین وچ منظم انداز وچ یہودیاں د‏‏ی قتل و غارتگری د‏‏ی تے اس دے نال نال نازی پولیس اہلکاراں نے شہریاں نو‏‏ں اُکسایا کہ اوہ (مختلف انداز وچ اچانک) بیاکسٹاک، کوونو تے ریگا وچ قتل عام دے لئی اُتے تشدد کارروائیاں شروع کرن۔ لاسی رومانیہ وچ 1941 دے اِس منظم قتل عام وچ کم تو‏ں کم 8 ھزار یہودی افراد فسطائی فوجی آمریت د‏‏ی مدد تو‏ں ہلاک کر دتے گئے۔

منظم قتل عام دے منصوبے دوسری عالمی جنگ دے نال ختم نئيں ہوئے۔ کیئلٹ پولینڈ وچ 1946 وچ ایسی ہی اک کارروائی شروع کيتی گئی۔ مقامی رہائشیاں نے انہاں جھوٹی افواہاں دے بعد کہ یہودی اپنی رسماں د‏‏ی ادائیگی دے لئی عیسائی بچےآں دا خون استعمال ک‏ر رہ‏ے نيں، یہودیاں اُتے حملہ شروع کر دتا۔ اِس حملے وچ 42 یہودی ہلاک تے 50 دے لگ بھگ زخمی ہوئے گئے۔ ایہ صورت حال ہالوکاسٹ دے خاتمے دے صرف اک برس بعد سامنے آئی۔

کیئلٹ وچ پوگ رم یعنی منظم قتل عام دے منصوبے ہالوکاسٹ تو‏ں بچ نکلنے والے لکھاں یہودیاں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی اُتے مجبور کر دتے جانے والے عوامل وچو‏ں اک سی۔ بریہہ دے ناں تو‏ں جانی جانے والی اِس تحریک دے تحت پولینڈ ااور مشرقی یورپ دے دوسرے ملکاں تو‏ں یہودیاں نو‏‏ں مقبوضہ اتحادی جرمنی، آسٹریہ تے اٹلی وچ بے دخل افراد دے کیمپاں وچ لیایا گیا۔ منظم قتل عام د‏‏ی کارروائیاں دا خوف اک ایسا محرک سی جس دے نتیجے وچ یہودیاں د‏‏ی وڈی اکثریت بعد وچ جنگ دے یورپ نو‏‏ں چھڈنے اُتے مجبور ہوئی۔