آنوسی
آنوسی یا آنوسیم، (عبرانی: אנוסים)، عبرانی وچ جمع «آنوس» (عبرانی:אָנוּס) یا بہ صورت مونث آنوسہ (عبرانی: אָנוּסָה) جس دے لغوی معنی «مجبور کردیے گئے» دے نيں۔ یہودی شریعت (ہلاخاہ) وچوں اک شرعی کلمہ جس دا اطلاق انہاں یہودیاں اُتے ہُندا اے جنہاں نوں جبراً مذہب تبدیل کروایا گیا ہو تے اوہ باوجود اس دے تلاش ذات وچ سرگرداں تے دور جبر وچ وی آئین یہودیت دے پابند ہون۔ ایہ لفظ تلمود دی اصطلاح عورہ بانس ( עבירה באונס) توں لیا گیا اے جس کےمعنی "ایسا گناہ جو زبردستی کروایا گیا ہو” دے نيں۔ آنوسیم ، مشومد (عبرانی: מְשֻׁמָּד) دا متضاد اے۔ مشومد اس فرد دے لئی استعمال ہُندا اے جس نے اپنی مرضی توں بلا اکراہ یہودیت ترک کردتی ہوئے۔۔
فقہ یہودی
سودھوفقہ یہودی یا ہلاخاہ وچ دین ترک کر دینے والےآں دی تن قسماں بیان کيتی گئیاں نيں؛
- آنوسیم (عبرانی: אֲנוּסִים) اوہ جسنوں اس دی منشا و رضا دے خلاف جبراً ترک یہودیت کر کے کوئی دوسرا دین اختیار کروایا گیا ہو لیکن اوہ درپردہ تلاش ذات تے قوانین یہودیت اُتے عمل پیرا ہوئے۔
- مین (عبرانی:מין) اوہ جس نے دین یہودیت ترک کر دتا ہو تے منکر خدا ہوئے۔
- مشومد (عبرانی: מְשֻׁמָּד) اوہ جس نے دین یہودیت اپنی مرضی توں جان بجھ کر ترک کر دتا ہو تے علانیہ قوانین و شعار دین یہودیت دا ناقد و مخالف ہوئے۔
یہودی اصطلاحات دی تریخ
سودھوآنوسی دی اصطلاح یا لفظ پہلی دفعہ گیارہواں صدی وچ جرمنی دے اشکنازی یہود دے کیفیات جبری دے تناظر وچ ملدا اے۔ رشی نامی فرانسیسی ربی نے اس زمانے وچ مسئلہ آنوسیم اُتے لکھیا۔ کئی صدیاں بعد جدوں کیتھولک مسیحیاں نے اسپین فتح کر ليا تاں یہودی ظاہراً مسیحی ہو گئے لیکن درپردہ یہودی ہی رہے۔ یہ اوہ دور سی جس وچ یہودی تحریراں وچ آنوسیم کثرت تے شدت توں استعمال ہويا۔ آنوسی یہودیاں دا اک گروہ مشہد دے ایرانی یہودیاں دا سی جنہاں نے واقعہ اللہ داد دے بعد مجبوراً مذہب تبدیل کیتا سی ۔ غیر مذہبی یہودی تحریراں وچ کچھ تے لغوی لفظاں وی ملدے نيں جو انہاں جداں گروہاں دے لئی استعمال ہوئے نيں: کانورسو ( یعنی ایسا شخص جو یہودی توں مسیحی ہو گیا ہو )، جدید مسیحی ( ہسپانوی تے پرتگالی ) مخفی یہودی تے مارانو ( ہسپانوی تے پرتگالی وچ سؤر نوں کہندے نيں )
ربیائی یہودیت وچ
سودھوآنوسیاں دے بارے وچ خاخاموں/ربیاں دے پاس بہت مواد اے۔ جو شخص اپنی مرضی توں دین یہودیت ترک کر دے مشومد (بدفال ،نحس تے بدسرشت) شمار کیتا جاندا اے۔ مشومد نوں ہن وی یہودی ہی سمجھیا جاندا اے لیکن اوہ یہویت دی تمام مراعات توں فیض یاب نئيں ہوسکدا۔ لیکن آنوسی نوں کامل یہودی تے یہودیت دی تمام مراعات و برکات دا اہل سمجھیا جاندا اے۔ کیونکہ اوہ زبردستی اپنی مرضی دے خلاف مذہب تبدیل کرنے اُتے مجبور کیتا گیا سی تے اس نے شرع یہودی نوں مخفی رکھیا اگرچہ اوہ عمل نہ کر سکیا لیکن اس دے لئی اوہ جوابدہ نئيں تے اس وجہ توں اس دا شمار اصل کامل یہودیاں وچ ہی کیتا جاندا اے۔
اکابرین یہودیت دے مطابق
سودھوپندرہويں صدی دا معروف یہودی ربی سعدتا بن میمون ابن درتان لکھدا اے :
” | اب جدوں کہ نسل و ذات دا مسئلہ اُٹھ کھڑا ہويا اے، تاں یقیناً تمام فرزندان اسرائیل آپس وچ بھائی نيں۔ اسيں سب اک باپ دے بیٹے نيں، چاہے یاغیان (رشائیم) تے دزدان ہاں ،یا کافران (مشومدیم) ، مجبور شدہ (آنوسیم) تے منقسم شدہ (گریم) سب دے سب یعقوب دے گھرانے توں نيں۔ سب اسرائیلی نيں۔ اگرچہ خدا دا انکار کر کے روگردانی کرن تے اس دے قانون نوں توڑ داں فیر وی اوہ قانون انہاں دے کاندھاں اُتے دھار رہے گا تے انہاں توں کدی جدا نئيں ہوئے گا۔ | “ |
ربی موسی ابن میمون تفسیر تورات دے باب السفر وچ لکھدا اے :
” | تے مگر بیٹے تے پوتے (جھوٹھے یہودی) جو اپنے باپاں نوں گمراہ کردے سن … تے اوہ انہاں بچےآں دی مانند جو کسی غیر یہودی دے زیر اثر رہے ہاں تے انہاں ہی دے قول و فعل تے تربیت دے مطابق عمل پیرا ہون۔ اوہ آنوسیاں جداں ہی نيں کیونکہ انہاں نوں بعد وچ علم ہويا کہ اوہ یہودی نيں۔ یہودیاں دے نال رہندے رہے تے انہاں ہی دے قوانین توں متمسک سن تاں انہاں دی وضع قطع آنوسیاں ورگی اس لئی اے کہ انہاں دے باپ وی اسی ماحول وچ بوڑھے ہوگئے سن ۔.۔ اس لئی ضرورت اس کم دی اے کہ کوشش ایہ ہو کہ انہاں نوں تائب ہونے تے یہودیت دی طرف واپس لیانے اُتے راغب کیتا جائے تے انہاں دے نال دوستانہ برتاؤ ہونا چاہئیے تاکہ اوہ تورات دی تعلیمات دے مطابق ڈھل جان۔ | “ |
ایران وچ
سودھوواقعہ اللہ داد
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: واقعہ اللہ داد
ایران دے مشہور ترین آنوسی مشہد دے یہودی سن جنہاں نوں واقعہ اللہ داد دے بعد زبردستی مسلمان کیتا گیا سی ۔[۱][۲] ایہ مشہد دے اوہ یہودی سن جنہاں نوں 1839 عیسوی وچ یہودیاں تے مسلماناں دے درمیان وچ ہونے والے شدید تنازعے دے بعد زبردستی مسلمان کیتا گیا سی ۔[۳] ون وچوں بیشتر نے دہری زندگی گزارنا شروع کردتی یعنی گھر وچ یہودی تے گھر توں باہر مسلمان، انہاں نے اپنی اولاداں دے رشتے بچپن وچ ہی اک دوسرے دے ہاں طے کردیے تاکہ مسلماناں نوں رشتہ دینے توں جان چھوٹے۔ اوہ مسلماناں توں حلال گوشت خریدتے لیکن کھاندے نہ سن بلکہ خفیہ طور اُتے یہودی قصاباں توں موشر گوشت خریدتے سن ۔ انہاں وچوں بعض نے رو اپنے بچےآں تک توں چھپایا ہويا سی کہ اوہ یہودی نيں۔ کیونکہ بعض مسلمان شبہات دور کرنے دے لئی انہاں دے بچےآں توں یہودیت جی عیداں دے موقع اُتے سوال کردے کہ آیا انہاں دے ماں باپ نے روزہ رکھیا یا نئيں۔ مشہد دا اک نو مسلم یہودی اس وقت دے یہودیاں دی زندگی اس طرح توں بیان کردا اے:
” | جو یہودی اسلام قبول کر چکے سن انہاں دے دو ناں ہويا کردے سن : جداں کہ میرے دادا دا اسلامی ناں شیخ ابوالقاسم تے عبرانی ناں بنیامین سی ۔ میرے باپ دا اسلامی ناں ابراھیم تے عبرانی ناں آبرھام سی ۔ مینوں گھر توں باہر موسی تے گھر وچ موشہ کہیا جاندا سی ۔ میرے باپ دے زمانے وچ اسلامی تسلط دی وجہ سےبیشتر یہودیاں دے اسلامی ناں سن حتی کہ اوہ لوک مکہ جا کے حج وی کر آئے”[۴] | “ |
اکثر یہودی مسلماناں دی نسبت مذہبی معاملات وچ بہت زیادہ راسخ سن ۔ اس دی وجہ ایہ ہوسکدی اے کہ اوہ یہودی شریعت (ہلاخاہ) دے نظریے توں ہی متمسک سن جس دے قوانین شریعت اسلامی توں بدرجہا سخت ترین سن ۔[۴]
منگول دور
سودھومنگول دربار دے وزیر رشید الدین ھمدانی جو بادشاہ دے توسط توں جبری مسلمان ہويا سی دے زیادہ تر دشمن آنوسی ہی سن ۔ بادشاہ نوں زہر دینے دے الزام وچ اس اُتے جو مقدمہ چلا اس وچ اس دے یہودی النسل ہونے دا بارہیا ذکر کیتا گیا۔ اس جرم دی پاداش وچ اس دا سر قلم کر دتا گیا۔ کچھ آدمی اس دا سر اٹھا کے شہر وچ لے آئے تے لوک کہندے سن : «یہ یہودی دا سر اے جس نے خدا دے ناں دا غلط استعمال کیا، اس اُتے خدا دی لعنت ہو۔» 100 سال بعد جلال الدین میران شاہ تیموری نے رشید الدین ہمدانی دی قبر نوں تباہ کر دتا تے اس دی باقیات یہودیاں دے قبرستان وچ منتقل کر دتی گئياں۔[۵]
جنگ عظیم دوم دا دور
سودھوجنگ عظیم دوم دے دوران وچ رضا شاہ نے جرمنی توں مذاکرات دا فیصلہ کیتا۔ اس دور وچ برلن ریڈیو دے شعبہ فارسی توں رات دی نشریات وچ ایرانی حکام دی اکثریت نوں جرمن نازیاں دے مخالف تے برطانوی حمایتی کہیا جاندا سی تے یہودیاں نوں آنوسی یا مخفی یہودی خیال کیتا جاندا سی ۔[۶] بوہت سارے لوک محمد علی فروغ جو ذکاء الملک دے ناں توں مشہور سی نوں وی مخفی یہودی گرداندے سن ۔
اسرائیل وچ
سودھوبیشمار یہودی جو اسلامی تے مسیحی ملکاں وچ مخفی زندگی گزار رہے سن ملک اسرائیل دے قیام دے بعد اوتھے ہجرت کر گئے تے دین یہودیت وچ واپس آگئے۔ 2015 وچ اسرائیل دی مجلس قانون ساز کنست نے فیصلہ کیتا کہ جو یہودی آنوسیم کہلاندے نيں تے زبردستی مسیحی کیتے گئے سن انہاں دی منتقلی تے آباد کاری نوں تیز تر کیتا جائے۔ اس قانون نوں پیش کرنے والے نمائندے رابرٹ ایلاتوف دا کہنا سی : “یہ لوک اپنی یہودی اقدار و شناخت تے مملکت وچ واپسی دے لئی 500 برس منتظر رہے”۔[۷]
تے اج بے شمار بین الاقوامی یہودی تنظیماں آنوسیاں نوں سرزمین اسرائیل دی طرف ہجرت (علیا) کرانے تے آباد کرنے دے لئی سرگرم نيں۔[۸][۹]
حوالے
سودھو- ↑ Mashhadi Jews in New-York
- ↑ آنوسیان مشهدی
- ↑ Jadid al-Islam: The Jewish “New Muslims” of Meshhed By Raphael Patai ,Wayne State University Press, Jun 1, 2015 , Page 60-65.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ Sad Fate of Iran's Jews | IWPR
- ↑ Buddhism and Islam on the Silk Road ,Johan Elverskog ,University of Pennsylvania Press, page 145, 2011.
- ↑ تروعا یهودیان ایرانی در تریخ معاصر – جلد اول، ہما سرشار، انتشارات مرکز تریخ شفاهی یهودیان ایرانی، 1996، صفحه 100-105
- ↑ MKs launch Knesset lobby for Sephardic Jews forcibly converted to Christianity – Israel News – Jerusalem Post
- ↑ «Cyrus Foundation Helping Jews Return to Israel». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۷-۱۲-۱۰. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۰-۲۷.
- ↑ http://www.americananusim.org