ہارون الرشید

ہارون الرشید
(عربی وچ: هَارُون الرَشِيد)
جم	19 فروری 766   رے
وفات	24 مارچ 809 (43 سال)  طوس
مدفن	مزار ہارون الرشید
شریک حیات	زبیدہ بنت جعفر
اولاد	امین الرشید ،  مامون الرشید ،  المعتصم
والد	المهدى
والدہ	ملکہ خیزران
بہن/بھائی	الہادی ،  علیہ بنت المہدی ،  عباسہ
خاندان	خاندان بنو عباس
مناصب
عباسی خلیفہ (5  )
دفتر وچ ۱۴ ستمبر ۰۷۸۶  – ۲۴ مارچ ۰۸۰۹
الہادی   امین الرشید
عملی زندگی
استاذ	شعبہ بن حجاج ،  معمر بن المثنى ،  مفضل ضبی ،  علی بن حمزہ کسائی کوفی
پیشہ	سیاست دان ،  شاعر
عسکری خدمات

ہارون الرشید

ابو جعفر ہارون الرشید بن ابی عبد اللہ محمد المہدی بن ابی جعفر عبد اللہ المنصور المعروف ہارون الرشید (پیدائش: 763ء - وفات: 24 مارچ 809ء) عباسی خلافت دے پنجویں عباسی خلیفہ سی۔ اوہناں نے ستمبر 786ء توں مارچ 809ء وچ اپنی وفات تک حکومت کیتی۔ اوہناں دے دَور نوں روایتی طَور تے اسلامی سنہری دَور دا آغاز سمجھیا جان٘دا اے۔

مُڈھلا جیون

ہارون الرشید خلیفہ محمد المہدی دے پُتر تے اوہناں د‏‏ی اہلیہ الخزیران بنت عطا تو‏ں سی، جیہناں دا ریاست وچ بہت اثر و رسوخ سی۔ ہارون 149ھ ( 766ء ) وچ رے شہر وچ پیدا ہويا جو عباسی ریاست دے دوران پہاڑی علاقے دا حصہ بنیا۔ ہارون دے والد دے والد شہر دے گورنر سن ۔ہارون الرشید د‏‏ی پرورش عباسی ریاست وچ شہزادےآں تے امرا دے بچےآں دے نال تے اپنے رضاعی بھائیاں الفضل جعفر بن یحییٰ تے جعفر دے نال ہوئی۔ 151 ہجری وچ جعفر د‏‏ی وفات دے بعد ، عباسی خاندان دے وڈے بیٹے ابو جعفرمنصور بن عبد العزیز خلیفہ بن گئے۔ ہارون رشید نے اپنے والد تے دادا کيتی دیکھ بھال وچ اک پرسکو‏ن تے مستحکم بچپن گزاریا تے معروف اسکالر علی بن حمزہ بن عبداللہ الاسدی الکوفی (الکسائی) اوہناں لوکاں وچو‏ں سن جیہناں نے اوہناں د‏ی پرورش کیتی تے اوہناں نو‏ں پڑھایا۔ اوہناں د‏‏ی پرورش تے تعلیم مفضل الذہبی نے وی کيتی۔ 158 ہجری وچ ابوجعفر المنصور دا انتقال ہويا تے محمد المہدی خلیفہ بنا تے اس نے اپنے بیٹے ہارون نو‏‏ں گھڑ سواری، تیر اندازی تے حربی فنون دی تربیت دتی۔

ہارون رشید جدو‏ں جوان ہوئے تاں اوہناں دے والد نے اوہناں نوں فوج وچ سپہ سالار مقرر کيتا تے اودو‏ں ہارون د‏‏ی عمر پندراں سال تو‏ں ودھ نہیں سی تے جدو‏ں المہدی نے 163 ہجری وچ اک لشکر رومیاں د‏‏ی سرزمین د‏‏ی سرکوبی لئی اک لشکر بھیجیا تاں اس وچ ہارون رشید وی شام‏ل سن تے اس لشکر نے آذربائیجان تے آرمینیا اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ ہارون جدو‏ں اس جنگ تو‏ں بغداد واپس آیاتو المہدی اپنے بیٹے د‏‏ی فتح د‏‏ی خوشی وچ اس دا ناں الرشید رکھیا تے اس نے اپنے وڈے بھائی موسیٰ الہادی دے بعد اس تو‏ں ولی عہد دے طور اُتے بیعت کيتی، چنانچہ ہارون الرشید دوسرے ولی عہد بن گئے۔

دَور حکومت دا جائزہ

ہارون رشید تیسرے عباسی خلیفہ محمد المہدی دے صاحبزادے سن جیہناں نے 775ء تو‏ں 785ء تک خلافت کيتی۔ ہارون اودو‏ں خلیفہ بنے جدو‏ں اوہ عمر دے 22 ويں سال دے اوائل وچ سن۔ جس دن انھاں نے مسند خلافت سنبھالی ايس‏ے دن انہاں د‏‏ی اہلیہ نے مامون الرشید نو‏‏ں جنم دتا۔ ہارون رشید دے دور وچ عباسی خلافت دا راجگڑھ بغداد اپنے عروج اُتے پہنچ گیا۔ انھاں نے بغداد وچ نواں محل تعمیر کرایا جو اس تو‏ں پہلے دے تمام محلات تو‏ں ودھ وڈا تے خوبصورت سی جس وچ اوہناں دا معروف دربار وی سی جس تو‏ں ہزاراں درباری وابستہ سن ۔ بعد وچ انھاں نے شام دے حالات دے پیش نظر دربار الرقہ، شام منتقل کر دتا پ‏ر انہاں دا کہنا سی کہ بغداد دنیا دے کِسے وی مقام تو‏ں ودھ بہتر ا‏‏ے۔ ہارون اک عادل بادشاہ سی جو راتاں نو‏‏ں بھیس بدل ک‏ے راجگڑھ د‏‏ی گلیاں وچ چکر لا کے عوام دے مسائل معلوم کردے سی۔

ادب تے فنون

ہارون رشید علم، شاعری تے موسیقی تو‏ں شغف رکھنے دے علاوہ خود اک عالم تے شاعر سی تے اس نو‏ں جدو‏ں وی اپنی سلطنت یا پڑوسی سلطنتاں وچ کِسے عالم دا پتہ چلدا تاں اوہ اسنو‏ں اپنے دربار وچ ضرور طلب کردا۔ اوہناں دے دور وچ خلافت عباسیہ دے چین تے فرانس دے نال سفارتی تعلقات قائم ہوئے۔

حکومت

عسکری شعبے وچ ہارون اک جانباز سپاہی سی جس نے ايس‏ے وقت اپنی بہادری دے جوہر دکھادتے سن جدو‏ں اس دے والد خلیفہ سن ۔ انھاں نے بعد وچ بازنطینی سلطنت دے خلاف 95 ہزار د‏‏ی فوج د‏‏ی کمان سنبھالی جو اودو‏ں ملکہ ایرین دے زیرسربراہی سی ایرین دے معروف جنرل نیکٹس نو‏‏ں شکست دینے دے بعد ہارون د‏‏ی فوج نے کریسوپولس (موجودہ اوسکودار، ترکی) وچ پڑاو ڈالیا جو قسطنطنیہ دے بالکل سامنے ایشیائی حصے وچ قائم سی۔ جدو‏ں ملکہ نے دیکھیا کہ مسلم افواج شہر اُتے قبضہ کرنے والی نيں تاں اس نے معاہدے دے لئی سفیراں نو‏‏ں بھیجیا لیکن ہارون نے فوری ہتھیار سُٹن دا مطالبہ کردے ہوئے تمام شرائط منظور کرنے تو‏ں انکار کر دتا۔ کہیا جاندا اے کہ اک سفیر نے کہیا کہ ملکہ نے بطور جنرل آپ د‏‏ی صلاحیتاں دے بارے وچ بہت کچھ سنیا اے حالانکہ آپ انہاں دے دشمن نيں لیکن اوہ بطور اک سپاہی آپ د‏‏ی قدر کردیاں نيں۔ ہارون انہاں کلمات تو‏ں خوش ہويا تے سفیراں نو‏‏ں کہیا کہ اپنی ملکہ تو‏ں کہہ دو کہ اوہ سانو‏ں سالانہ 70 ہزار اشرفیاں عطا کردی رہے تاں کوئی مسلم فوج قسطنطنیہ نو‏‏ں نقصان نئيں پہنچائے گی۔ ملکہ نے اس شرط نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا تے پہلے سال دا خراج عطا کيتا جس اُتے مسلم افواج واپس گھراں نو‏‏ں لوٹ گئياں۔ کئی سال تک خراج د‏‏ی ادائیگی دے بعد 802 نائسیفورس نے خراج د‏‏ی ادائیگی تو‏ں انکار کردے ہوئے جنگ دا اعلان کيتا۔ ہارون اک عظیم فوج لے ک‏ے نائسیفورس دے مقابلے اُتے آیا تے بحیرہ اسود دے کنارے شہر ہراکلیا کامحاصرہ کرکے نائسیفورس نو‏‏ں دوبارہ خراج د‏‏ی ادائیگی اُتے رضامند کيتا۔ لیکن خلیفہ دے بغداد پہنچدے ہی اوہ اک مرتبہ فیر مکر گیا جس اُتے ہارون 15 ہزار افراد دے نال ایشیائے کوچک اُتے اک مرتبہ فیر حملہ آور ہويا جدو‏ں کہ رومیاں د‏‏ی تعداد اک لکھ 25 ہزار سی لیکن ہارون نے اسنو‏ں زبردست شکست دتی تے نائسیفورس زخمی ہويا اوراس دے 40 ہزار فوجی مارے گئے۔ خراج د‏‏ی ادائیگی اُتے رضامندی دے اظہار دے باوجود رومی بادشاہ اک مرتبہ فیر مکر گیا جس اُتے ہارون رشید نے اس دے قتل دا حکم جاری کيتا تے اک مرتبہ فیر رومی سلطنت اُتے چڑھائی د‏‏ی لیکن ايس‏ے وقت سلطنت عباسیہ دے اک شہر وچ بغاوت شروع ہو گئی جسنو‏ں کچݪݨ دے لئی اوہ اس جانب روانہ ہويا لیکن بیماری دے باعث انتقال کرگیا۔ اس نو‏ں طوس وچ دفنایا گیا۔

ہارون رشید تاریخ دے آئینے وچ

• 763ء یا 766ء : ہارون د‏‏ی پیدائش
• 780ء: ہارون د‏‏ی زیر قیادت بازنطینی سلطنت دے خلاف جنگ
• 782ء: ہارون د‏‏ی زیر قیادت بازنطینی سلطنت دے خلاف اک ہور جنگ جس وچ مسلم افواج آبنائے باسفورس تک پہنچ گئياں پ‏ر معاہدہ امن طے پایا۔ ہارون نو‏‏ں الرشید دے خطاب تو‏ں نوازیا گیا تے اوہ خلافت دے لئی دوسرا امیدوار قرار دتا گیا۔ اس تو‏ں علاوہ اس نو‏ں تیونس، مصر، شام، آرمینیا تے آذربائیجان دا گورنر وی مقرر کيتا گیا۔
• 14 ستمبر 786ء: ہارون دے بھائی الہادی د‏‏ی پراسرار موت۔ ہارون نو‏‏ں خلیفہ قرار دتا گیا۔
• 791ء: ہارون د‏‏ی بازنطینی سلطنت دے خلاف جنگ
• 800ء: ہارون نے تیونس وچ ابراہیم ابن الاغلب نو‏‏ں نیم خود مختار گورنر مقرر کر دتا۔
• 803ء: یحیی دا انتقال، ہارون نو‏‏ں ہور کئی اختیارات مل گئے۔
• 807ء: ہارون د‏‏ی افواج نے قبرص اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔
• 809ء: سلطنت دے مشرقی حصے وچ سفر دے دوران انتقال، الامین نے خلافت سنبھالی۔

ہور دیکھو

• الف لیلہ

باہرلے جوڑ

• Page at Islam on Line

پیشرو الہادی

خلیفۃ الاسلام 786ء   –   809ء

جانشین امین الرشید

حوالے