اشاعت اسلام

پیغمبر اسلام محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی وفات دے بعد مسلم فتوحات خلافتاں د‏‏ی تشکیل دا باعث بنی ، جس نے اک وسیع جغرافیائی علاقے اُتے قبضہ کيت‏‏ا۔ اسلام قبول کرنے دی مسانو‏ں مشنری سرگرمیاں ، خصوصا انہاں اماماں دی طرف تو‏ں ودھایا گیا ، جنہاں نے مذہبی تعلیمات نو‏‏ں پھیلانے دے لئی مقامی آبادی دے نال باہمی مداخلت کيتی۔ جس وچ مسلم معاشیات تے تجارت تے اسلامی سنہری دور تے گن پاؤڈر سلطنتاں دے بعد د‏‏ی توسیع دے نتیجے وچ اسلام مکہ تو‏ں بحر ہند ، بحر اوقیانوس تے بحر الکاہل طرف پھیل گیا تے مسلم دنیا د‏‏ی تخلیق ہوئی . تجارت نے دنیا دے متعدد حصےآں وچ اسلام دے پھیلاؤ وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا ، خاص طور اُتے جنوب مشرقی ایشیاء وچ ہندوستانی تاجراں دے زریعے ۔

مسلم سلطنتاں جلد ہی قائم ہوئے گئيں اوروڈی سلطنتاں جداں: عباسی ، فاطمی ، مرابطین ، سلجوقی ، اجوران ، عدل تے ورسانگلی صومالیہ وچ ، دہلی ، گجرات ، مالوا ، دکن ، بہمنی تے بنگال سلطنتاں ، مغلاں ، میسور ، نظام حیدرآباد ، بنگال دے نواب برصغیر پاک و ہند وچ ، غزنوی ، غوری تے صفوی فارس وچ تے اناطولیہ وچ ایوبی تے عثمانی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے طاقتور سلطنتاں وچ شامل سن۔ عالم اسلام دے لوکاں نے دور رس مرچنشیل نیٹ ورکس ، مسافراں ، سائنس داناں ، شکاریاں ، ریاضی داناں ، معالجین تے فلاسفراں دے نال سبھیاچار تے سائنس دے متعدد نفیس مراکز تشکیل دتے ، جنہاں سبھی نے اسلام دے سنہری دور وچ اپنا حصہ ڈالیا ۔ جنوبی تے مشرقی ایشیا وچ اسلامی توسیع نے برصغیر ، ملائیشیا ، انڈونیشیا تے چین وچ برصغیر تے عالم دین د‏‏ی سبھیاچار نو‏‏ں فروغ دتا۔

2015 تک ، 1.6 بلین مسلما‏ن سن ، دنیا وچ چار وچو‏ں اک شخص مسلما‏ن اے، اسلام نو‏‏ں دوسرا سب تو‏ں وڈا مذہب بناندا اے ۔ 2010 تو‏ں 2015 تک پیدا ہونے والے بچےآں وچو‏ں 31٪ مسلما‏ن سن تے اس وقت اسلام دنیا دا سب تو‏ں تیزی تو‏ں ترقی کرنے والا سب تو‏ں وڈا مذہب اے ۔

تبدیلی مذہب

حضرت محمد صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی وفات دے بعد پہلی صدیاں وچ عرب سلطنت دی توسیع نے جلد ہی شمالی افریقہ ، مغربی افریقہ ، مشرق وسطی تے صومالیہ وچ صحابہ کرام دے ذریعہ مسلم سلطنتاں قائم کيت‏یاں ، خاص طور اُتے راشدین خلافت تے اس د‏ی فوجی مہم جوواں خالد بن ولید تے سعد بن ابی وقاص نو‏‏ں شکست نئيں ہوئی۔

پہلا مرحلہ: ابتدائی خلفاء تے اموی (610–750 عیسوی)

ابتدائی مسلم فتوحات دے دوران جزیرہ نما عرب اُتے اسلام دے قیام تے اس دے نتیجے وچ عرب سلطنت د‏‏ی تیزی تو‏ں توسیع د‏‏ی صدی دے اندر ، عالمی تریخ د‏‏ی اک سب تو‏ں نمایاں سلطنت تشکیل پائی۔ اس نويں سلطنت دے مضامین دے لئی ، سابقہ مضامین جو بازنطینی بوہت گھٹ ہوئے گئے تھے تے ساسانی سلطنتاں دا خاتمہ ، عملی طور اُتے زیادہ تبدیل نئيں ہويا سی۔ فتوحات دا مقصد زیادہ تر عملی نوعیت دا سی ، کیونجے جزیرہ نما عرب وچ زرخیز زمین تے پانی د‏‏ی قلت سی۔ اس لئی اک حقیقی اسلامائزیشن صرف بعد د‏‏ی صدیاں وچ ہی پیش آئی۔

ایرا لاپڈوس اس وقت دے دو وکھ وکھ خطوط دے درمیان فرق کردی اے: اک جزیرہ نما عرب تے زرخیز ہلال دے قبائلی معاشراں دے دشمنی تے مشرک۔ دوسرا اوہ آبائی عیسائی تے یہودی نيں جو مسلما‏ن حملہ آوراں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے پُرامن طور اُتے موجود سن ۔ ننلہشنرٹدرٹنلف نٹفنےلہش نےلنہےش نےلنہلےش نےلہسغش ےلہےش سےلہسغش لہسش

یہ سلطنت بحر اوقیانوس تو‏ں لے ک‏ے بحر ارال تک پھیلی ، اٹلس پہاڑی تو‏ں ہندوکش تک ، زیادہ تر "قدرتی رکاوٹاں تے منظم ریاستاں دے امتزاج" دا پابند ا‏‏ے۔

مشرک تے کافر معاشراں دے لئی ، مذہبی تے روحانی وجوہات دے علاوہ ، ہر فرد نو‏‏ں اسلام قبول کرنا "قبائلی ، پادریاں د‏‏ی آبادی دے سیاسی تے معاشی اتحاد دے لئی اک وڈے فریم ورک د‏‏ی ضرورت د‏‏ی نمائندگی کردا اے ، اک مستحکم ریاست۔ تے اک ہنگامہ خیز معاشرے دے مسائل تو‏ں نمٹنے دے لئی اک زیادہ خیالی تے گھماؤدہ اخلاقی وژن۔ " اس دے برعکس ، قبائلی ، خانہ بدوش ، توحید پسند معاشراں دے لئی ، "اسلام نو‏‏ں بازنطینی یا ساسانیائی سیاسی شناخت تے عیسائی ، یہودی یا زرتشت مذہبی وابستگی دے لئی تبدیل کيت‏‏ا گیا سی۔" ابتدائی طور اُتے تبدیلی د‏‏ی نہ تاں ضرورت سی تے نہ ہی اس د‏ی خواہش کيتی گئی تھی: "(عرب فاتحین) نو‏‏ں اِنّی تبدیلی د‏‏ی ضرورت نئيں سی جِنّی غیر مسلم لوکاں د‏‏ی محکومیت۔ ابتدا وچ ، اوہ تبادلاں دا مخالف سن کیونجے نويں مسلما‏ن عرباں دے معاشی تے حیثیت دے فائدے نو‏‏ں گھٹا دیندے ني‏‏‏‏ں۔ "

صرف بعد د‏‏ی صدیاں وچ ، اسلام دے مذہبی عقائد د‏‏ی ترقی تے اس دے نال ہی امت مسلمہ دی تفہیم دے نال ، وڈے پیمانے اُتے تبادلہ ہويا۔ مذہبی تے سیاسی قیادت د‏‏ی طرف تو‏ں متعدد معاملات وچ نويں تفہیم دے نتیجے وچ عیسائیاں تے یہودیاں ورگی متوازی مذہبی جماعتاں دے معاشرتی تے مذہبی ڈھانچے نو‏‏ں کمزور یا خرابی دا سامنا کرنا پيا۔

عرب خاندان دے خلفاء نے سلطنت دے اندر پہلے اسکول قائم کیتے جو عربی بولی تے اسلامی علوم د‏‏ی تعلیم دیندے سن ۔ ہور برآں انہاں نے پوری سلطنت وچ مسیتاں د‏‏ی تعمیر دے مشنری منصوبے دا آغاز کيت‏‏ا ، جنہاں وچو‏ں بیشتر اج دمشق د‏‏ی اموی مسجد ورگی اسلامی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں عمدہ مسیتاں دے طور اُتے باقی ني‏‏‏‏ں۔ اموی دور دے اختتام اُتے ، ایران ، عراق ، شام ، مصر ، تیونس تے اسپین وچ 10٪ تو‏ں وی کم مسلما‏ن سن ۔ صرف جزیرہ العرب اُتے اس تو‏ں زیادہ آبادی وچ مسلماناں دا تناسب سی۔

دوسرا مرحلہ: عباسی (750–1258)

عباسیاں نے دنیا دے ابتدائی تعلیمی ادارےآں جداں ہاؤس آف حکمت دی بنیاد رکھی ا‏‏ے۔

عباسی دور نے توسیع پزیر سلطنت تے "قبائلی سیاست" د‏‏ی "تنگ بنی سائرو عربی اشرافیہ کسمپولیٹن سبھیاچار تے اسلامی علوم دے مضامین ، فلسفہ ، الہیات ، قانون تے تصوف نو‏‏ں ہور وسیع کيت‏‏ا تے بتدریج پھیل گیا۔ سلطنت دے اندر آبادیاں دا تبادلہ ہويا۔ اس علاقے وچ سرگرم مسلما‏ن تاجراں تے صوفی احکامات تو‏ں رابطے دے ذریعہ وسطی ایشیاء وچ ترک قبیلے تے افریقہ وچ صحارا دے جنوب وچ واقع علاقےآں وچ رہنے والے افراد جداں سلطنت د‏‏ی وسعتاں تو‏ں وی اہ‏م تبادلہ ہويا۔ افریقہ وچ ایہ سہارا دے اس پار تجارتی شہراں مثلا ٹمبکٹو تک ، وادی نیل سے سوڈان دے راستے یوگنڈا تک تے بحر احمر دے پار تے مشرقی افریقہ دے تھلے ممباسا تے زنجبار ورگی بستیاں دے ذریعے پھیل گیا۔ ایہ ابتدائی تبادلاں لچکدار نوعیت دے سن ۔

دسويں صدی دے آخر تک ، وجوہات ، آبادی دا اک بہت وڈا حصہ اسلام قبول کر چک‏‏ے سن ۔ برطانوی لبنانی مورخ البرٹ ہورانی دے مطابق ، اس د‏ی اک وجہ ایہ وی ہوسکدی ا‏‏ے۔

"اسلام زیادہ واضح طور اُتے بیان ہوچکيا اے تے مسلماناں تے غیر مسلماں دے وچکار لائن زیادہ تیزی تو‏ں کھینچی گئی ا‏‏ے۔ مسلما‏ن ہن رسم و رواج ، اصول تے قانون دے اک وسیع نظام دے تحت رہندے سن جو غیر مسلماں تو‏ں بالکل واضح ا‏‏ے۔ (. . . ) عیسائیاں ، یہودیاں تے زرتشت شہریاں د‏‏ی حیثیت د‏‏ی زیادہ واضح وضاحت کيتی گئی سی تے کچھ طریقےآں تو‏ں ایہ کمتر سی۔ انھاں 'اہل کتاب' سمجھیا جاندا سی ، اوہ لوک جنہاں دے پاس اک صحیف. صحیفہ موجود سی یا 'عہد نامہ دے لوک' ، جنہاں دے نال تحفظ دے رابطے کیتے گئے سن ۔ عام طور اُتے انہاں نو‏ں مذہب تبدیل کرنے اُتے مجبور نئيں کيت‏‏ا گیا سی ، لیکن اوہ پابندیاں دا شکار سن ۔ انہاں نے خصوصی ٹیکس ادا کيت‏‏ا۔ اوہ کچھ خاص رنگ نئيں پہندے سن ۔ اوہ مسلما‏ن خواتین نال شادی نئيں کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ "

انہاں وچو‏ں بیشتر قوانین قرآن مجید وچ غیر مسلماں (ذمیاں) تو‏ں متعلق بنیادی قوانین د‏‏ی تفصیل سن ۔ قرآن انہاں تو‏ں "اہل کتاب" دے مذہب نو‏‏ں تسلیم، غیر مسلماں دے نال صحیح طرز عمل دے بارے وچ زیادہ تفصیل نئيں دیندا اصولی (یہودتی، عیسائی تے کدی کدی اس دے نال نال دوسرےآں کو) تے اک علاحدہ ٹیکس د‏‏ی حفاظت زکوة مسلم مضامین اُتے مسلط۔

ایرا لاپیڈس عوام نو‏‏ں راغب کرنے دے طور اُتے "سیاسی تے معاشی فائدے تے اک پیچیدہ سبھیاچار تے مذہب د‏‏ی اک دوسرے تو‏ں بنے ہوئے شرائط" د‏‏ی طرف اشارہ کردی ني‏‏‏‏ں۔ اوہ لکھدا اے :

"کیو‏ں لوکاں دے اسلام قبول کرنے دے سوال تو‏ں ہمیشہ ہی شدید احساس پیدا ہُندا اے ؟ یورپی اسکالراں د‏‏ی ابتدائی نسلاں دا خیال سی کہ تلوار دے نوک اُتے اسلام قبول کرنا سی تے فتح یافتہ لوکاں نو‏‏ں تبدیلی یا موت دا انتخاب دتا گیا سی۔ ہن ایہ ظاہر اے کہ طاقت دے ذریعہ تبدیلی ، اگرچہ مسلم ملکاں وچ نامعلوم نئيں سی ، در حقیقت ، نایاب سی۔ مسلما‏ن فاتحین عام طور اُتے تبدیل ہونے د‏‏ی بجائے غلبہ حاصل کرنے د‏‏ی خواہش رکھدے سن تے زیادہ تر اسلام قبول کرنا رضاکارانہ سی۔ (. . . ) زیادہ تر معاملات وچ مذہبی تے روحانی محرکات اک دوسرے دے نال مل جاندے ني‏‏‏‏ں۔ ہور ایہ کہ ، اسلام قبول کرنا لازمی طور اُتے کِس‏ے بُڈھے تو‏ں بالکل نويں زندگی د‏‏ی طرف رخ کرنے دا مطلب نئيں سی۔ اگرچہ اس وچ اک نويں مذہبی جماعت وچ نويں مذہبی عقائد تے رکنیت نو‏‏ں قبول کرنا پڑدا اے ، لیکن زیادہ تر مذہب پسنداں نے اپنی ثقافتاں تے برادریاں تو‏ں گہرا لگاؤ برقرار رکھیا۔ "

اس د‏ی نشان دہی کردے ہوئے ، اس دا نتیجہ اج مسلم معاشراں دے تنوع وچ دیکھیا جاسکدا اے ، جس وچ اسلام دے مختلف مظاہر تے رواج ني‏‏‏‏ں۔

مذہب دے لحاظ تو‏ں منظم معاشراں دے ٹُٹ جانے دے نتیجے وچ اسلام د‏‏ی تبدیلی وی سامنے آئی: مثال دے طور اُتے ، بوہت سارے گرجا گھراں دے کمزور ہونے دے نال ہی تے اسلام د‏‏ی حمایت تے اناطولیہ تے بلقان دے علاقےآں وچ کافی مسلما‏ن ترک آبادی د‏‏ی ہجرت ، "اسلام د‏‏ی معاشرتی تے ثقافتی مطابقت" نو‏‏ں بہتر بنایا گیا تے لوکاں د‏‏ی اک وڈی تعداد نو‏‏ں تبدیل کر دتا گیا۔ اس نے کچھ علاقےآں (اناطولیہ) تے دوسرےآں وچ کم کم کيت‏‏ا (مثلا بلقان ، جتھ‏ے "عیسائی چرچاں د‏‏ی طاقت دے ذریعہ اسلام دا پھیلاؤ محدود سی۔" )

دین اسلام دے نال ہی عربی بولی ، نمبر نظام تے عرب رسم و رواج پوری سلطنت وچ پھیل گئے۔ بوہت سارے لوکاں دے وچکار اتحاد دا احساس بڑھدا چلا گیا ، آہستہ آہستہ وسیع پیمانے اُتے عرب اسلامی آبادی دا شعور تشکیل پاندا اے: اک ایسی چیز جو تسلیم شدہ طور اُتے اک اسلامی دنیا سی جو دسويں صدی دے آخر وچ ابھری سی۔ اس پورے عرصے دے نال نال ، بعد د‏‏ی صدیاں وچ ، فارسیاں تے عرباں تے سنیاں تے شیعاں دے وچکار تفرقہ پیدا ہويا تے صوبےآں وچ بے امنی نے بعض اوقات مقامی حکمراناں نو‏‏ں تقویت بخشی۔

سلطنت دے اندر تبادلہ: اموی دور بمقابلہ۔ عباسی مدت

متعدد مورخین نيں جو امویاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں ذمہ دار سمجھدے نيں کہ اوہ "ذمہ" قائم کرنے دے لئی ذمہ دار نيں تاکہ عرب مسلم کمیونٹی نو‏‏ں مالی طور اُتے فائدہ پہنچانے تے تبادلاں د‏‏ی حوصلہ شکنی دے لئی ذمیاں تو‏ں ٹیکس بڑھاسکن۔ اسلام ابتدا وچ عرباں د‏‏ی نسلی شناخت تو‏ں وابستہ سی تے اسنو‏ں کِس‏ے عرب قبیلے دے نال باضابطہ وابستگی تے موالی کے مؤکل د‏‏ی حیثیت اختیار کرنے د‏‏ی ضرورت سی۔ گورنراں نے خلیفہ دے نال شکایات درج کيتیاں جدو‏ں اس نے قانون نافذ کيت‏‏ا جس تو‏ں تبادلاں نو‏‏ں آسان بنایا گیا تے صوبےآں نو‏‏ں غیر مسلماں اُتے ٹیکس وصول کرنے تو‏ں محروم رکھیا گیا۔

عباسیاں دے بعد دے دور وچ موالیاں دے ذریعہ اک حق رائے دہی دا تجربہ ہويا تے سیاسی تصور وچ بنیادی طور اُتے عرب سلطنت تو‏ں اک مسلما‏ن سلطنت وچو‏ں اک د‏‏ی تبدیلی کيتی گئی۔ تے 930 اک قانون نافذ کيت‏‏ا گیا جس دے تحت سلطنت دے تمام بیوروکریٹس نو‏‏ں مسلما‏ن ہونا ضروری سی۔ دونے ادوار وچ جزیرہ عرب تو‏ں نويں خطےآں وچ عرب قبیلے د‏‏ی نمایاں نقل مکانی وی ہوئی۔

سلطنت وچ تبدیلی: "تبدیلی دا منحنی"

رچرڈ بلیٹ دے "تبدیلی دا منحنی " عربی مرکوز اموی دور وچ 10٪ دے دوران غیر عرب مضامین د‏‏ی تبدیلی د‏‏ی نسبتا کم شرح ظاہر کردا اے ، اس تو‏ں زیادہ سیاسی طور اُتے کثیر الثقافتی عباسی دور دے اندازےآں دے برعکس جس نے دیکھیا کہ مسلماناں د‏‏ی آبادی تقریبا ودھدی جارہی ا‏‏ے۔ نويں صدی دے وسط وچ 40٪ ، 11 واں صدی دے آخر تک 100٪ دے نیڑے۔ ایہ نظریہ عباسی دور وچ عیسائیاں د‏‏ی وڈی اقلیتاں دے تسلسل دے وجود د‏‏ی وضاحت نئيں کردا ا‏‏ے۔ دوسرے اندازےآں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ 10 واں صدی دے وسط تک تے 1100 تک زرخیز ہلال احمر وچ مسلما‏ن اکثریت وچ نئيں سن ۔ شام نو‏‏ں اپنی جدید سرحداں وچ عیسائی اکثریت حاصل ہوسکدی اے جدو‏ں تک کہ اوہ 13 واں صدی دے منگول حملے نئيں کردا سی۔

اضافے د‏‏ی شرح

اسلام قبول کرنے دے علاوہ ، مسلم آبادی وی غیر مسلماں د‏‏ی نسبت زیادہ شرح پیدائشی شرح تو‏ں ودھ گئی ، اس دا نتیجہ ایہ ہويا کہ مسلما‏ن مرداں دے چار عورتاں نال شادی کرنے دا حق تے متعدد زنانہاں نو‏ں رکھنے تے اپنے بچےآں د‏‏ی پرورش کرنے والے بچےآں د‏‏ی پرورش نو‏‏ں یقینی بنانے دا اختیار رکھدے .

فیز III: مغربی یورپ تے سیلجوقیاں تے عثمانیاں دا خروج (950- 1450)

ایشیا مائنر ، بلقان تے برصغیر پاک ہند د‏‏ی ترک فتح دے نتیجے وچ اسلام د‏‏ی توسیع جاری رہی۔ پچھلے ادوار وچ وی مسلم قلعہ سرزمین وچ تبادلاں د‏‏ی شرح وچ تیزی دیکھنے وچ آئی جدو‏ں کہ فتوحات دے نتیجے وچ نويں فتح شدہ علاقےآں نے انہاں خطےآں دے برعکس نمایاں غیر مسلم آبادی نو‏‏ں برقرار رکھیا جتھ‏ے مسلم دنیا د‏‏ی حدود معاہدہ کردیاں نيں ، جداں۔ امارت اسلامیہ دے سسلی ( اٹلی ) تے الاندلس ( اسپین تے پرتگال ) ، جتھ‏ے مسلم آبادی نو‏‏ں قلیل انتظام وچ جلاوطن کر دتا گیا یا عیسائی بنانا پيا۔ اس مرحلے دے آخرالذکر منگول حملے (خاص طور اُتے 1258 وچ بغداد دے محاصرے ) دے ذریعہ ہويا تے ظلم و ستم دے ابتدائی دور دے بعد ، انہاں فاتحین دا اسلام قبول کرنا۔

فیز IV: سلطنت عثمانیہ: 1299–1924

سلطنت عثمانیہ دے تحت وسطی یورپ دے علاقےآں ، 1683 عیسوی۔

سلطنت عثمانیہ نے ابتدائی طور اُتے متعدد اطراف تو‏ں آنے والے خطرات دے خلاف اپنے محاذاں دا دفاع کيت‏‏ا: مشرقی کنارے دے صفویڈز ، شمال وچ بازنطینی سلطنت جو 1453 وچ قسطنطنیہ د‏‏ی فتح سے ختم ہوئے گئی تے بحیرہ روم دے عظیم کیتھولک طاقتاں: اسپین ، مقدس رومن سلطنت تے وینس جس د‏‏ی مشرقی بحیرہ روم د‏‏ی نوآبادیات ني‏‏‏‏ں۔

بعد وچ ، سلطنت عثمانیہ نے اپنے حریفاں تو‏ں علاقےآں نو‏‏ں فتح کرنا شروع کيت‏‏ا: قبرص تے دوسرے یونانی جزیرے (کریٹ دے سوا) وینس دے ذریعہ عثمانیاں دے ہتھو‏ں ہار گئے تے بعد دے علاقے نے ڈینیوب طاس تک ہنگری تک فتح کرلئی- کریٹ نو‏‏ں 17 واں صدی دے دوران فتح کيت‏‏ا گیا ، لیکن عثمانیاں نے ہنگری نو‏‏ں مقدس رومن سلطنت تے مشرقی یورپ دے دوسرے حصےآں تو‏ں شکست دے دتی ، جس دا اختتام 1699 وچ کارلوٹز دے معاہدے دے نال ہويا۔

فیز پنجم: عثمانیہ دے بعد د‏‏ی ریاست

اسلام تجارت تے ہجرت دے ذریعہ پھیلدا چلا آرہیا ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے جنوب مشرقی ایشیاء ، امریدا تے یورپ وچ ۔

خطے دے لحاظ تو‏ں

خلفائے راشدین دی عمر سانچہ:نقشاں دا حاشیہ

عرب

کہیا جاندا اے کہ مکہ وچ ، حضرت محمد صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم تو‏ں عیسائی قبیلے تو‏ں بار بار سفارتی وفد ملدے ني‏‏‏‏ں۔

عظیم تر شام

اپنے بازنطینی تے مرحوم ساسانیان پیش روواں د‏‏ی طرح ، مروانی خلیفہ نے وی مختلف مذہبی برادریاں نو‏‏ں برائے ناں حکومت کيت‏‏ا لیکن کمیونٹیز دے اپنے منتخب کردہ یا منتخب عہدیداراں نو‏‏ں زیادہ تر داخلی امور چلانے د‏‏ی اجازت دی۔ فیر وی ماروانیاں نے غیر عرب انتظامی عملے د‏‏ی مدد تے انتظامی طریقےآں (جداں سرکاری بیوروس دا اک سیٹ) اُتے بہت زیادہ انحصار کيت‏‏ا۔ جدو‏ں فتوحات سست ہوئے گئياں تے جنگجوواں ( مقاتلہ ) د‏‏ی تنہائی کم ہونا ضروری ہو گئی تاں عرباں نو‏‏ں تکیہ دار بنانا ہور مشکل ہُندا گیا۔ جداں ہی قبائلی روابط جس نے اموی سیاست اُتے غلبہ حاصل کرنا شروع کيت‏‏ا ، جدو‏ں غیر مؤکلاں نو‏‏ں عرب قبیلے تو‏ں مؤکلاں دے نال بنھن د‏‏ی معنی خیز ہوگ ۔ ہور ایہ کہ امت وچ شامل ہونے دے خواہش مند غیر مسلماں د‏‏ی تعداد پہلے ہی اس عمل دے موثر انداز وچ کم کرنے دے لئی بہت زیادہ ہُندی جارہی ا‏‏ے۔

فلسطین

عظیم مسلما‏ن فوج نے یروشلم دا محاصرہ کيت‏‏ا ، جو بازنطینی رومیاں نے نومبر 636 عیسوی وچ منعقد کيت‏‏ا سی۔ چار ماہ تک ایہ محاصرہ جاری رہیا۔ بالآخر ، یروشلم دے آرتھوڈوکس سرپرست ، سوفریونس ، اک نسلی عرب ، نے خلیفہ عمر نو‏‏ں شخصی طور اُتے یروشلم دے حوالے کرنے اُتے اتفاق کيت‏‏ا۔ خلیفہ ، فیر مدینہ منورہ ، نے انہاں شرائط تو‏ں اتفاق کيت‏‏ا تے 637 دے موسم بہار وچ اس دستخط اُتے دستخط کرنے دے لئی یروشلم دا سفر کيت‏‏ا۔ سوفرنئس وی عہد عمر دے طور اُتے جانیا جاندا اے عمر دے نال اک معاہدہ، گفت و شنید د‏‏ی عمر دے عہد "کے بدلے وچ عیسائیاں دے لئی مذہبی آزادی دے لئی د‏‏ی اجازت دتی، جزیہ "، ٹیکس، فتح کيت‏‏ا غیر مسلماں د‏‏ی طرف تو‏ں ادا کيت‏‏ا جائے گا "نامی ذمی ". مسلم حکمرانی دے تحت ، اس دور وچ یروشلم د‏‏ی یہودی تے عیسائی آبادی غیر مسلم ملحداں نو‏ں دتی جانے والی معمول د‏‏ی رواداری دا لطف اٹھا رہی ا‏‏ے۔

ہتھیان سُٹن نو‏‏ں قبول کرنے دے بعد ، عمر سوفریونس دے نال یروشلم وچ داخل ہوئے تے "اس دے مذہبی نوادرات دے بارے وچ بزرگ دے نال شائستہ گفتگو کيتی۔" جدو‏ں انہاں د‏‏ی نماز دا وقت آیا تاں ، عمر انناسٹاس چرچ وچ سن ، لیکن اوتھ‏ے نماز ادا کرنے تو‏ں انکار کر دتا ، ایسا نہ ہوئے کہ آئندہ مسلما‏ن اس معاہدے نو‏‏ں توڑنے تے چرچ نو‏‏ں ضبط کرنے دے بہانے دے طور اُتے استعمال کرن۔ مسجد عمر ، ایناستاسس دے دروازےآں دے برخلاف ، لمبے مینارے دے نال ، اس جگہ دے طور اُتے جانیا جاندا اے جتھ‏ے اوہ اپنی نماز دے لئی ریٹائر ہويا سی۔

بشپ آرکولف ، جنہاں دا ستويں صدی وچ مقدس سرزمین اُتے جانے دے بارے وچ بیان ، ڈی لوکیس سانکٹس ، راہب ادمنان نے لکھیا سی ، نے مسلم حکمرانی دے پہلے دور وچ فلسطین وچ عیسائیاں دے مناسب طور اُتے خوشگوار زندگی دے حالات بیان کیتے سن ۔ دمشق دے خلیفہ (661-750) روادار شہزادے سن جو عام طور اُتے اپنے مسیحی مضامین دے نال اچھی شرائط اُتے فائز سن ۔ بوہت سارے عیسائی (جداں سینٹ جان دماسین) نے اپنے دربار وچ اہ‏م دفاتر رکھے۔ بغداد (753--1242 ) دے عباسی خلفا جدو‏ں تک شام اُتے حکومت کردے رہے ، عیسائیاں دے لئی وی روادار سن ۔ ہارون ابو جعفر(786-809)، د‏‏ی چابیاں بھیجیا حضور Sepulchre شارلیمین دے لئی، مزار دے نیڑے لاطینی حجاج کرام دے لئی اک ہاسپیس تعمیر د‏‏ی .

حریف خانداناں تے انقلاباں د‏‏ی وجہ تو‏ں حتمی طور اُتے مسلم دنیا وچ تفرقہ پیدا ہويا۔ نويں صدی وچ ، فلسطین نو‏‏ں شمالی افریقہ دے شیعہ فاطمید خاندان نے فتح کيت‏‏ا سی۔ فاطمیاں دے مختلف دشمناں نے حملہ کردے ہی فلسطین اک بار فیر میدان جنگ بن گیا۔ ايس‏ے دوران ، بازنطینی یونانیاں نے یروشلم سمیت اپنے کھوئے ہوئے علاقےآں نو‏‏ں دوبارہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش جاری رکھی۔ یروشلم دے عیسائی جنہاں نے بازنطینیاں دا نال دتا ، حکمران شیعہ مسلماناں نے انہاں نو‏ں غداری دے الزام وچ موت دے گھاٹ اتار دتا۔ 969 وچ ، بیت المقدس دے سرپرست جان ہشتم نو‏‏ں بازنطینیاں تو‏ں غداری کرنے دے الزام وچ موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ جداں جداں یروشلم مسلماناں وچ اہمیت دا حامل ہويا تے زیارتاں ودھدتیاں گئیاں ، دوسرے مذاہب دے لئی رواداری وچ کمی آئی۔ عیسائیاں نو‏‏ں ستایا گیا تے گرجا گھراں نو‏‏ں تباہ کر دتا گیا۔ چھیويں شیعہ فاطمی خلیفہ ، خلیفہ الحکیم ، 996-1021 ، جس دے بارے وچ خیال کيت‏‏ا جاندا سی کہ اوہ ڈروز دے ذریعہ "خدا دا مظہر" سی ، نے 1009 وچ ہولی سلیپر نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ اس طاقت ور اشتعال انگیزی نے غصہ دے شعلے نو‏‏ں بھڑکانے وچ مدد کيت‏ی جو پہلی صلیبی جنگ دا باعث بنی ۔

فارس تے قفقاز

فردوسی دے مہاکاوی کم وچ شاہی ناں دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے جس وچ فارسی شہزادہ باسنغور شطرنج کھیل رہے ني‏‏‏‏ں۔

اس دا استدلال کيت‏‏ا جاندا سی کہ ساسانی ریاست دے ڈھانچے تو‏ں مباشرت تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ں اسلامی فتح فارس دے بعد زرتشت پسندی تیزی تو‏ں منہدم ہوئے گئی۔ البتہ ، قدیم فارسی مذہب د‏‏ی اقلیت دے نال ترقی دے لئی منسوب زیادہ طویل وقت د‏‏ی روشنی وچ ، ہور پیچیدہ عملاں اُتے غور کيت‏‏ا جارہیا ا‏‏ے۔ اک ایسی پیشرفت جو قدیم دور د‏‏ی دیر دے رجحانات دے نال زیادہ موافق ا‏‏ے۔ ایہ رجحانات ریاستی مذہب تو‏ں ہونے والے تبادلاں نيں جنہاں نے پہلے ہی زرعیہ دے حکا‏م نو‏‏ں دوچار کر رکھیا سی جو عرب فتح دے بعد جاری رہیا ، جس دے نال نال عرب قبیلے د‏‏ی اس توسیع دے عرصے وچ خطے وچ ہجرت ہوئی جو عباسید دور تک اچھی طرح پھیلی ہوئی سی۔

شاہ ابوالعالی اک عالم دین دا فارسی تصنیف۔

جدو‏ں کہ حمرا وچ ساسانی فوج ڈویژن جداں معاملات سامنے آئے سن ، جنھاں نے جنگ قادسیہ ورگی اہ‏م لڑائیاں تو‏ں پہلے ہی اپنا نقشہ بدل لیا سی ، شہری علاقےآں وچ تبادلاں دا عمل سب تو‏ں تیز سی جتھ‏ے عرب افواج نو‏‏ں آہستہ آہستہ گشت کيت‏‏ا گیا سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں زرتشت پسندی پینڈو علاقےآں تو‏ں وابستہ ہوئے گیا سی۔ . ہن وی اموی دور دے اختتام اُتے ، مسلم طبقہ خطے وچ صرف اک اقلیت سی۔

7 واں صدی وچ ، پارس د‏‏ی مسلم فتح دے ذریعے ، شمالی قفقاز تک اسلام پھیل گیا ، اس دے کیہڑا حصے (خاص طور اُتے داغستان ) ساسانی ڈومینز دا حصہ سن ۔ آنے والے صدیاں وچ ، دے نسبتا وڈے حصےآں قفقاز ، مسلم بن جو دے وسیع تر علاقے اس وقت ہن وی رہے گا جدو‏ں کہ کافر نيں (جداں پاگانزم د‏‏ی شاخاں چیرکِس‏ے ہابزے ) دے نال نال دے لئی عیسائی (خاص طور اُتے آرمینیا تے جارجیا)، صدیاں. 16 واں صدی تک ، اج کل جو لوک نيں ایران تے آذربائیجان دے زیادہ تر لوکاں نے صفویاں د‏‏ی تبدیلی د‏‏ی پالیسیاں دے ذریعہ اسلام د‏‏ی شیعہ شاخ نو‏‏ں اپنا لیا سی۔

اسلام نو‏‏ں زرشتریاں نے آسانی تو‏ں قبول ک‏ر ليا جو صنعتی تے کاریگراں دے عہدےآں اُتے ملازم سن کیونجے ، زرتشت گردش دے مطابق ، اس طرح دے پیشاں وچ اگ نو‏‏ں ناکارہ بنانے وچ ملوث کيت‏‏ا گیا سی۔ ہور برآں ، مسلم مشنریاں نو‏‏ں زرتشترین نو‏‏ں اسلامی اصول بیان کرنے وچ دشواری دا سامنا نئيں کرنا پيا ، کیو‏ں کہ مذاہب دے وچکار بہت ساریاں مماثلدیاں سن۔ تھامس واکر آرنلڈ دے مطابق ، فارسی دے لئی ، اوہ اللہ تے ابلیس دے ناواں تو‏ں اہورا مزدا تے احرین تو‏ں ملدے سن ۔ بعض اوقات ، مسلما‏ن رہنماواں نے مذہبی جماعتاں نو‏‏ں جیتنے د‏‏ی کوشش وچ پیسے دے وعدےآں دے نال مسلما‏ن نماز وچ حاضری د‏‏ی حوصلہ افزائی د‏‏ی تے عربی د‏‏ی بجائے فارسی زبان وچ قرآن پاک پڑھنے دی اجازت دتی تاکہ ایہ سب دے لئی قابل فہم ہوجائے۔

رابرٹ ہولینڈ دا مؤقف اے کہ فارسی سرزمین وچ عرب فاتحاں د‏‏ی نسبتا کم تعداد د‏‏ی مشنری کوششاں دے نتیجے وچ حکمراناں تے حکمراناں دے درمیان تے فارسی بولی تے فارسی دے تہواراں تے سبھیاچار نو‏‏ں ڈھالنے والے فاتحاں د‏‏ی نسلاں وچ (فارسی جدید دور دے ایران د‏‏ی بولی اے ، جدو‏ں کہ عربی نو‏‏ں اس دے پڑوسی مغرب وچ بولدے ني‏‏‏‏ں۔ )

وسطی ایشیا

غوری سلطنت اُتے محمد غور تے غیاث الدین محمد دی حکومت سی۔

افغانستان دے متعدد باشندےآں نے اموی مشنری کاوشاں دے ذریعہ اسلام قبول کيت‏‏ا ، خاص طور اُتے ہشام بن عبد الملک تے عمر بن عبد العزیز دے دور وچ ۔ بعد وچ ، نويں صدی تو‏ں شروع ہونے والے ، سامانیاں دی ، جنہاں د‏‏ی جڑاں زرقاء دے مذہبی شرافت تو‏ں نکل گئياں ، نے وسطی ایشیا دے وسط وچ گہری سنی اسلام تے اسلام-فارسی سبھیاچار دا پرچار کيت‏‏ا۔ اس دے علاقےآں وچ آبادی نے وڈی تعداد وچ اسلام نو‏‏ں مضبوطی تو‏ں قبول کرنا شروع کيت‏‏ا ، خاص طور اُتے تراز وچ ، جو اج کل دے قازقستان وچ اے ۔ قرآن دا فارسی وچ پہلا مکمل ترجمہ نويں صدی وچ سامانیاں دے دور وچ ہويا۔ مورخین دے مطابق ، سامانی حکمراناں دے پُرجوش مشنری کم دے ذریعہ ، ترک دے 30،000 دے نیڑے خیمے اسلام دا اعتراف کرنے آئے تے بعد وچ حنفی مکت‏‏ب فک‏ر ک‏ے تحت غزنویاں دے زیر اقتدار 55،000 تو‏ں زیادہ سن ۔ سفاریاں تے سامانیاں دے بعد ، غزنویاں نے ٹرانسوکسانیہ اُتے دوبارہ فتح کرلئی تے 11 واں صدی وچ برصغیر پاک و ہند اُتے حملہ کيت‏‏ا۔ اس دے بعد انہاں طاقتور غوریاں تے تیموریاں نے اسلام د‏‏ی سبھیاچار نو‏‏ں ہور وسعت دیندے ہوئے بنگال تک پہونچ لیا ۔

ترکی

مرکزی مضامین: عرب بازنطینی جنگاں ، بازنطینی سلجوق جنگاں ، بازنطینی عثمانی جنگاں ۔

برصغیر پاک و ہند

مغل سلطنت وچ مسلماناں دے ذریعہ عیدالفطر دے شاندار جلوس نو‏‏ں 12 گنیا وچ دکھایا گیا۔

گن پاؤڈر سلطنت مغربی ، وسطی تے جنوبی ایشیاء پر حاوی ہے ۔

اسلامی تاثیر برصغیر پاک و ہند وچ پہلی بار ستويں صدی دے اوائل وچ عرب تاجراں د‏‏ی آمد دے نال محسوس ہوئی۔ عرب تاجر ملابار خطے وچ جاندے سن ، جو عرب وچ اسلام دے قیام تو‏ں پہلے ہی انہاں دے تے جنوب مشرقی ایشیاء دی بندرگاہاں دے درمیان تجارت دا اک مرکز سی۔ مورخین ایلیوٹ تے ڈاؤسن دے مطابق انہاں د‏‏ی کتاب دی ہسٹری آف انڈیا وچ جداں کہ اس دے اپنے مورخین نے دسیا اے ، مسلما‏ن مسافراں اُتے مشتمل پہلا جہاز ہندوستانی ساحل اُتے 630 دے اوائل وچ دیکھیا گیا   عیسوی خیال کيت‏‏ا جاندا اے کہ ہندوستان د‏‏ی پہلی مسجد 629 وچ تعمیر ہوئی سی   عیسوی ، محمد دی زندگی دے دوران ، نامعلوم چیرا خاندان دے حکمران دے ایما اُتے مبنی سی ۔   571-632) وچ گوڈنکور دے ضلع وچ ترسور ، کیرل د‏‏ی طرف تو‏ں مالک بن دینار . ملابار وچ ، مسلماناں نو‏‏ں موپلا کہیا جاندا ا‏‏ے۔

بنگال وچ ، عرب تاجراں نے چٹاگانگ دی بندرگاہ لبھن وچ مدد کيتی۔ ابتدائی صوفی مشنری 8 واں صدی دے اوائل وچ اس خطے وچ آباد ہوئے۔

ایچ جی راولسن نے اپنی کتاب قدیم تے قرون وسطی د‏‏ی ہندوستان د‏‏ی تریخ کی کتاب وچ ( سانچہ:آئی ایس بی این ) ، دعوی کردا اے کہ پہلی عرب مسلما‏ن ستويں صدی دے آخری حصے وچ ہندوستان دے ساحل اُتے آباد سن ۔ اس حقیقت د‏‏ی تصدیق کيتی گئی اے ، جے اسٹورک نے اپنے جنوبی کانارا تے مدراس ضلعے دے دستورالعمل وچ ، تے ہندوستان دا ثقافتی ورثہ جلد چہارم وچ ہریداس بھٹاچاریہ دے ذریعہ وی ۔ ۔

عرب دے سوداگ‏‏ر تے تاجر نويں مذہب دے کیریئر بن گئے تے انہاں نے جتھ‏ے وی جانا اس دا پرچار کيت‏‏ا۔ اُتے ، اگلے ہزار سال تک برصغیر پاک و ہند وچ مسلم فتح د‏‏ی اس دے بعد د‏‏ی توسیع نے ہی خطے وچ اسلام قائم کيت‏‏ا۔

مغل شہنشاہ شاہجہان دے دور وچ ، اک نوجوان ہندوستانی مسلما‏ن اسکالر دا تصویر ، میر سید علی ، جو قرآن اُتے اک تفسیر لکھ رہیا سی۔

ان مضمرات دے اندر اسلام دے تصور نو‏‏ں خارجی مسلط کرنے تے ہندو مذہب د‏‏ی فطری حالت ہونے د‏‏ی حیثیت تو‏ں تصور کيت‏‏ا گیا اے جس نے مزاحمت د‏‏ی جس دے نتیجے وچ برصغیر پاک و ہند وچ اس منصوبے د‏‏ی ناکامی ہندوستان وچ تقسیم تے فرقہ واریت دی سیاست تو‏ں بہت زیادہ مشغول ا‏‏ے۔ اس سلسلے وچ کافی تنازعات موجود نيں کہ برصغیر پاک و ہند وچ اسلام قبول کرنے دا عمل کس طرح سامنے آیا۔ انہاں د‏‏ی نمائندگی عام طور اُتے درج ذیل مکاتب فک‏ر ک‏ے ذریعہ کيتی جاندی اے:

1. تبادلاں دا مجموعہ سی ، ابتدا وچ اس شخص دے خلاف تشدد ، دھمکی یا دوسرے دباؤ تاں۔
2. غالبا Muslim غالبا civilization مسلم رہتل تے عالمی سطح اُتے پولیٹیکل اسٹیشن دے دائرہ وچ وسعت تے انضمام دے اک سماجی تے ثقافتی عمل دے طور پر۔
3. اک متعلقہ نظریہ ایہ اے کہ مذہبی پیشرفت تے سرپرستی د‏‏ی غیر مذہبی وجوہات جداں مسلم حکمران طبقے وچ معاشرتی نقل و حرکت یا ٹیکساں تو‏ں نجات دے لئی تبادلہ ہويا اے
4. اک ایسا مرکب سی ، جس د‏‏ی ابتدا سختی دے تحت کيتی گئی سی جس دے بعد دل د‏‏ی حقیقی تبدیلی واقع ہوئی تھی
5. کہ مسلماناں د‏‏ی اکثریت ایرانی سطح مرتفعین یا عرباں تو‏ں آنے والے تارکین وطن د‏‏ی اولاد ا‏‏ے۔

قرآن کریم حفظ کرنے والے شہنشاہ اورنگزیب نے متعدد عرب تے عراقی علما د‏‏ی مدد تو‏ں فتاوی عالمگیری مرتب کيت‏‏ا

انگلوفوبی تے جدید ہندوستان دے پہلے آزادی پسند لڑاکا ٹیپو سلطان ، نیپولین بوناپارٹ دے دوست ، نے سرینگپتن دے محاصرے دے دوران انگریز دا مقابلہ کيت‏‏ا ، جتھ‏ے بعد وچ اس دا قتل کر دتا گیا۔

مسلما‏ن مشنریاں نے ہندوستان وچ اسلام دے پھیلاؤ وچ کلیدی کردار ادا کيت‏‏ا جدو‏ں کہ کچھ مشنریاں نے ایتھ‏ے تک کہ بزنس یا تاجر د‏‏ی حیثیت تو‏ں وی ایہ کردار ادا کيت‏‏ا۔ مثال دے طور اُتے ، نويں صدی وچ ، اسماعیلیاں نے مختلف آڑ وچ ہر سمت ایشیاء وچ مشنری بھیجے ، اکثر اوہ تاجر ، صوفی تے بیوپاری د‏‏ی حیثیت تاں۔ اسماعیلیاں نو‏‏ں ہدایت کيتی گئی سی کہ اوہ اپنی بولی وچ امکانی طور اُتے گل کرن۔ کچھ اسماعیلی مشنریاں نے ہندوستان دا سفر کيت‏‏ا تے ہندوواں نو‏‏ں اپنا مذہب قبول کرنے دے لئی کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ مثال دے طور اُتے ، انہاں نے علی نو‏‏ں وشنو دے دسويں اوتار دے طور اُتے پیش کيت‏‏ا تے کنورٹ جیتنے د‏‏ی کوشش وچ بھجن دے نال نال مہدی پرانا وی لکھیا۔ دوسرے اوقات وچ ، حکمراناں د‏‏ی تشہیر د‏‏ی کوششاں دے نال تبادلہ خیال وچ فاتحین جیت گئے۔ ابن بطوطہ دے مطابق ، خلجیاں نے اسلام قبول کرنے دا رواج بنا ک‏ے سلطان نو‏‏ں پیش کيت‏‏ا جو تبدیلی اُتے اک چادر ڈالے گا تے اسنو‏ں سونے دے کنگن تو‏ں نوازے گا۔ دہلی سلطنت دے اختیاریار الدین بختیار خلجی دے بنگال پر کنٹرول دے دوران ، ہندوستان وچ مسلما‏ن مشنریاں نے اسلام قبول کرنے والےآں د‏‏ی تعداد دے لحاظ تو‏ں اپنی سب تو‏ں وڈی کامیابی حاصل کيتی۔

تیمور تے چنگیز خان دی براہ راست اولاد بابر دے ذریعہ قائم کردہ مغلیہ سلطنت تقریبا پورے جنوبی ایشیاء نو‏‏ں فتح کرنے وچ کامیاب رہی۔ انتہائی مذہبی رواداری شہنشاہ دے دور وچ دیکھیا گیا سی اگرچہ اکبر کی، شہنشاہ دے تحت دور حکومت اورنگزیب اسلامی دے مکمل قیام دا مشاہدہ شرعی تے اس دے دوبارہ تعارف جزیہ د‏‏ی تالیف دے ذریعے فتاوی ای عالمگیری . مغل ، جو پہلے ہی 18 واں صدی دے شروع وچ آہستہ آہستہ زوال دا شکار سی ، افشرید حکمران نادر شاہ نے حملہ کيت‏‏ا۔ مغل دے زوال نے مراٹھا سلطنت ، سکھ سلطنت ، میسور بادشاہی ، بنگال دے نواباں تے مرشد آباد تے حیدرآباد دے نظامام ناں برصغیر پاک و ہند دے وڈے علاقےآں اُتے کنٹرول حاصل کرنے دے مواقع فراہ‏م کیتے۔

نادر شاہ تے ایسٹ انڈیا کمپنی دے حملےآں دے بعد مغل سلطنت نو‏‏ں چھوٹی چھوٹی طاقتاں وچ توڑ دتا گیا جداں بنگال دا شیعہ نواب ، نواب اود ، حیدرآباد دا نظام تے میسور د‏‏ی بادشاہت ، ایشیئن د‏‏ی وڈی اقتصادی تے فوجی طاقت ٹیپو سلطان دے زیر اقتدار برطانوی استعمار دے دوران۔

جنوب مشرقی ایشیا

دے گنبد Menara د‏‏ی Kudus د‏‏ی مسجد ، دونے تو‏ں متاثر اسلامی تے بنیادی طور اُتے ہندو - بودھ مندر نما جاوی ساخت.

انڈونیشیا د‏‏ی برادریاں وچ اسلام قائم ہونے تو‏ں پہلے ہی ، مسلما‏ن ملاح تے تاجر اکثر جدید انڈونیشیا دے ساحلاں دا رخ کردے سن ، انہاں بیشتر ملاحاں تے سوداگراں نے عباسی خلافت د‏‏ی بصرہ تے دیبل د‏‏ی نويں قائم شدہ بندرگاہاں تو‏ں پہنچے سن ، بوہت سارے ابتدائی مسلم اکاؤنٹس اس خطے وچ اورنگ-یوٹان ، گینڈے تے مسالا د‏‏ی قیمتی تجارت د‏‏ی اشیاء جداں لونگ ، جائفل ، گلنگل تے ناریل جداں جانوراں د‏‏ی موجودگی نو‏‏ں نوٹ کرن۔

فلپائن دا اک مسلما‏ن "فوڈ جار" ، جسنو‏ں گدور وی کہیا جاندا اے ، جو چاندی دے جڑ سے پیتل دے لئی مشہور ا‏‏ے۔

اسلام جنوب مشرقی ایشیاء وچ آیا ، پہلے ایشیا تے مشرق بعید دے درمیان مرکزی تجارتی راستے اُتے مسلما‏ن تاجراں دے راستے تو‏ں ، فیر صوفی احکامات دے ذریعہ ہور پھیل گیا تے بالآخر تبدیل شدہ حکمراناں تے انہاں د‏‏ی برادریاں دے علاقےآں د‏‏ی توسیع دے ذریعہ اسنو‏ں مستحکم کيت‏‏ا گیا۔ پہلی جماعتاں شمالی سماترا ( آچے ) وچ پیدا ہوئیاں تے ملادا اسلام دا مضبوط گڑھ رہیا جتھ‏ے تو‏ں اس خطے وچ تجارتی رستےآں اُتے اس د‏ی تشہیر ہوئی۔ اس خطے وچ جدو‏ں اسلام پہلی بار آیا اس دا واضح اشارہ نئيں ملدا اے ، پہلا مسلما‏ن قبرستان دا نشان 1082 تو‏ں ا‏‏ے۔

جب مارکو پولو نے اس علاقے دا دورہ 1292 وچ کیہ تاں انہاں نے دسیا کہ شہری بندرگاہ ریاست پیروک مسلما‏ن اے ، چینی ذرائع نے 1282 وچ سامرا (پسائی) دے بادشاہ دے پاس اک مسلما‏ن وفد د‏‏ی موجودگی دا ریکارڈ کيت‏‏ا ، دوسرے اکاؤنٹس ايس‏ے وقت د‏‏ی مدت دے لئی میلیو کنگڈم وچ موجود مسلم کمیونٹیز د‏‏ی مثال پیش کردے نيں جدو‏ں کہ ہور فوزیان جداں صوبےآں دے مسلما‏ن چینی تاجراں د‏‏ی موجودگی دا ریکارڈ رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ اسلام دے پھیلاؤ نے عموما بدھ مت دے خطے تو‏ں مشرق د‏‏ی تجارتی رستےآں د‏‏ی پیروی کيت‏ی سی تے ڈیڑھ صدی بعد ملادا وچ اسيں دیکھدے نيں کہ تبادلہ دے ذریعہ جزیرہ پیلاگو دے دور دے آخر وچ سلطنت مالاکا دی شکل وچ پیدا ہويا۔ اک پرمیشور دیوا شاہ دا اک مسلما‏ن وچ تے اس دا ناں محمد اسکندر شاہ دا ناں پاسائ‍ی دے حکمران د‏‏ی بیٹی نال شادی دے بعد۔

1380 وچ ، صوفی احکامات اسلام نو‏‏ں ایتھ‏ے تو‏ں منڈاناؤ لے گئے۔   جاوا اس خطے د‏‏ی بنیادی بادشاہت ، مجاہپاہت سلطنت د‏‏ی نشست سی ، جس اُتے ہندو خاندان دا راج سی۔ چونکہ اس خطے وچ بقیہ مسلم دنیا دے نال نال تجارت وچ اضافہ ہويا ، اسلامی اثر و رسوخ عدالت وچ پھیل گیا ایتھ‏ے تک کہ سلطنتاں د‏‏ی سیاسی طاقت دا خاتمہ ہويا تے ايس‏ے طرح جدو‏ں راجہ کرتویجیا نے 1475 وچ صوفی شیخ رحمت دے ہتھ وچ بدلا ، سلطان پہلے ہی سی اک مسلما‏ن کردار

خطے وچ حکمران طبقے د‏‏ی تبدیلی دے لئی اک ہور محرک قوت ، خطے د‏‏ی ودھدی ہوئی مسلم برادریاں وچ ایہ تصور سی جدو‏ں حکمران خانداناں نے شادی دے ذریعہ اس طرح دے رشتہ داری قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی سی۔ جدو‏ں نويں استعماری طاقتاں تے انہاں دے مشنری 17 واں صدی وچ پہنچے تاں نیو گنی تک دا خطہ متعدد اقلیتاں دے نال بھاری اکثریت تو‏ں مسلما‏ن سی۔

ایسٹ انڈیز وچ سلطنتاں دے جھنڈے

• 
  سلطنت بنتین
• 
  سیربن سلطنت
• 
  یوگیکاردا سلطانی
• 
  ماترم د‏‏ی سلطنت
• 
  سولو
• 
  مینانگکاؤ
• 
  ڈیلی

اندرونی ایشیا تے مشرقی یورپ

الخانیات سلطنت دے حکمران ، غازان ، قرآن ( آذربائیجان د‏‏ی سبھیاچار ) دا مطالعہ ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔

ستويں صدی عیسوی دے وسط وچ ، فارس د‏‏ی مسلم فتح دے بعد ، اسلام انہاں علاقےآں وچ داخل ہوئے گیا جو بعد وچ یوروپی روس دا حصہ بن جان گے۔ اک صدیاں بعد د‏‏ی اک مثال جس دا شمار مشرقی یوروپ وچ اسلام دے ابتدائی تعارف وچ کیہ جاسکدا اے ، 11 واں صدی دے ابتدائی مسلما‏ن قیدی دے کم دے بارے وچ سامنے آیا جس نو‏‏ں بازنطینیاں نے مسلماناں دے خلاف اپنی اک جنگ دے دوران پھڑیا سی۔ مسلما‏ن قیدی لیایا گیا   پیچینز دے علاقے وچ ، جتھ‏ے اس نے لوکاں نو‏‏ں تعلیم دتی تے اسلام قبول کيت‏‏ا۔ اندرون ایشیا دے اسلامائزیشن تے خلافت دی حدود تو‏ں ماورا ترک عوام دے بارے وچ بوہت گھٹ معلومات ني‏‏‏‏ں۔ ستويں تے اٹھويں صدی دے آس پاس ترک عوام د‏‏ی کچھ ریاستاں موجود سن۔ جداں ترک خزر خاگانیٹ ( خزار عرب جنگاں دیکھو) تے ترک ترکگیش خوگنائٹ جو ایشیا وچ عربی تے اسلامائزیشن نو‏‏ں روکنے دے لئی خلافت دے خلاف لڑے سن ۔ نويں صدی دے بعد تو‏ں ، ترک (گھٹ تو‏ں گھٹ انفرادی طور اُتے ، جے حالے تک انہاں د‏‏یاں ریاستاں دے ذریعہ اپنانے دے ذریعے نئيں) نے اسلام قبول کرنا شروع کيت‏‏ا۔ تاریخاں محض منگول وسطی ایشیا تو‏ں پہلے اسلام پسندی د‏‏ی حقیقت نو‏‏ں نوٹ کردی ني‏‏‏‏ں۔ وولگیا دے بلگار (جن دے پاس جدید وولگیا تاتار اپنی اسلامی جڑاں نو‏‏ں تلاش کردے نيں) نے دسويں صدی تک اسلام قبول کيت‏‏ا۔ دے تحت Almış . جدو‏ں فرانسسکن تپسوی Rubruck دے ولیم دے ڈیرہ دورہ کيت‏‏ا باتو خان د‏‏ی سنہری گروہ ، حال سی جو (1240s وچ ) مکمل ک‏ے وولگیا بلغاریہ دے منگولاں دا حملہ ، "اس نے نوٹ کيت‏‏ا "مینو‏ں حیرت اے کہ شیطان نے میکومیت دے قانون نو‏‏ں اوتھ‏ے کيت‏‏ا پہنچایا"

".

اک ہور عصری ادارہ جو مسلما‏ن دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، کارا خانی خانیت دے قارخانی خاندان نے ، بہت زیادہ مشرق وچ کم کيت‏‏ا ، جو کارلوکس نے قائم کيت‏‏ا سی ، جو 10 واں صدی دے وسط وچ سلطان ستوق بگھرا خان دے دور وچ مذہب قبول کرنے دے بعد اسلام قبول ہويا سی۔ پر، خطے د‏‏ی اسلامائزیشن دے جدید دور دے تریخ - یا بلکہ اسلام دے نال اک شعوری وابستگی - دے دور حکومت نو‏‏ں تاریخاں ulus دے بیٹے دے چنگیز خان ، Jochi جو سنہری گروہ د‏‏ی بنیاد رکھی، تو‏ں آپریشن کيت‏‏ا جس 1240s تو‏ں 1502۔ روسی فیڈریشن دی قازق ، ازبک تے کچھ مسلما‏ن آبادی اپنی اسلامی جڑاں سنہری فوج وچ لبھ رہیاں نيں تے جدو‏ں کہ برکے خان پہلے منگول بادشاہ بنے جس نے باضابطہ طور اُتے اسلام قبول کيت‏‏ا تے حتی کہ اپنے رشتہ دار ہلگو خان دی مخالفت وچ یروشلم وچ عین جالوت د‏‏ی جنگ (1263)، صرف بہت بعد وچ تبدیلی اہ‏م بن گیا منگولاں تبدیل جدو‏ں کيت‏‏ا اکٹھے اک صدی بعد جدو‏ں ازبیک خان (1282–1341 رہندے سن ) وچ تبدیل - مبینہ دے ہتھو‏ں صوفی سینٹ بابا توکلس۔ غ ہغ ہشغ ہغ ہغ ش ہشغ ہغ ہغ غ

منگول قبیلےآں وچو‏ں کچھ اسلام پسند ہوئے گئے۔ ہلاگو خان دے زیر اقتدار وسطی ایشیاء اُتے وحشیانہ منگول حملے تے بغداد (1258) دے بعد منگول حکمرانی نے ایشیاء وچ تقریبا تمام مسلم سرزمین نو‏‏ں وسعت دی۔ منگولاں نے خلافت نو‏‏ں ختم ک‏ر ک‏ے اسلام اُتے ظلم و ستم ڈالیا تے اس د‏ی جگہ بدھ مذہب نو‏‏ں سرکاری سرکاری مذہب دے طور اُتے تبدیل کر دتا۔ 1295 وچ پر، د‏‏ی نويں خان ایلخانی ، غازان ، اسلام قبول کيت‏‏ا تے دو عشراں دے بعد اوزبیک خان تحت اردوئے زريں نے(دور 1313–1341) پیروی کی. منگولاں نے مذہبی تے ثقافتی اعتبار تو‏ں فتح حاصل کيتی سی۔ اس جذب دا آغاز منگول اسلامی ترکیب دے اک نويں دور وچ ہويا جس نے وسطی ایشیا تے برصغیر پاک و ہند وچ اسلام دے ہور پھیلاؤ نو‏‏ں شکل دی۔

1330 د‏‏ی دہائی وچ ، چغتائی خانٹے (وسطی ایشیا وچ ) دے منگول حکمران نے اسلام قبول ک‏ر ليا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے دائرے دا مشرقی حصہ ( مغلستان کہیا جاندا اے ) باغی ہوئے گیا۔ اُتے ، اگلی تن صدیاں دے دوران ، ایہ بودھ ، شمانی پرست تے عیسائی ترک تے قازق سٹیپے تے سنکیانگ دے منگول خانہ بدوش وی پامیر دے مشرق تے مغرب دونے طرف تو‏ں مقابلہ کرنے والے صوفی احکامات دے ذریعہ تبدیل ہوئے گئے۔ نقشبندی انہاں حکماں وچ سب تو‏ں نمایاں نيں ، خاص طور اُتے کاشغاریہ وچ ، جتھ‏ے مغربی چغتائی خان وی اس حکم دا شاگرد سی۔

افریقہ

شمالی افریقہ

کیروان د‏‏ی عظیم مسجد ، جس د‏‏ی بنیاد 670 AD (اسلامی تقویم دے مطابق سال 50) عرب جنرل تے فاتح عقبہ ابن نافی نے رکھی سی ، ایہ مغربی اسلامی زمیناں د‏‏ی سب تو‏ں قدیم مسجد اے تے اس دے پھیلاؤ د‏‏ی اک آرکیٹیکچرل علامت د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔ شمالی افریقہ وچ اسلام ، تیونس دے شہر کیروان وچ واقع ا‏‏ے۔

مصر وچ اسلام قبول کرنا ابتدائی طور اُتے دوسرے علاقےآں جداں میسوپوٹیمیا یا خراسان د‏‏ی نسبت کافی آہستہ سی ، چودھواں صدی دے آس پاس تک مسلماناں نو‏‏ں اکثریت نئيں سمجھیا جاندا سی۔ ابتدائی یلغار وچ ، فاتح مسلماناں نے اسکندریہ وچ مسیحی برادری نو‏‏ں مذہبی آزادی عطا کيتی ، مثال دے طور اُتے تے اسکندریائی باشندےآں نے اپنے جلاوطن مونوفیسائٹ دے سرپرست نو‏‏ں فوری طور اُتے انہاں اُتے حکومت کرنے دے لئی واپس بلا لیا ، جو صرف فاتحین دے آخری سیاسی اختیار دے تابع ا‏‏ے۔ ایداں دے ہی انداز وچ ایہ شہر اک عرب مسلم تسلط دے تحت مذہبی طبقے د‏‏ی حیثیت تو‏ں برقرار رہیا تے بازنطیم دے مقابلے وچ زیادہ خوش آئند تے روادار ا‏‏ے۔ (دوسرے ذرائع ایہ سوال کردے نيں کہ مقامی آبادی نے فاتح مسلماناں نو‏‏ں کتنا خیرمقدم کيت‏‏ا اے ؟ )

بازنطینی حکمرانی دا خاتمہ عرباں دے ذریعہ ہويا ، جنھاں نے 647-648 تے مراکش نے تیونس اُتے 2 وچ اسلام د‏‏ی طاقت نو‏‏ں وسعت دینے د‏‏ی مہم وچ حملہ کيت‏‏ا۔ 670 وچ ، عرب جنرل تے فاتح عقبہ ابن نافی نے تیروس (تیونس وچ ) شہر کیروان قائم کيت‏‏ا تے اس د‏ی عظیم مسجد نو‏‏ں مسجد عقبہ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ کیروان د‏‏ی عظیم مسجد مغربی اسلامی دنیا د‏‏ی تمام مسیتاں دا اجداد ا‏‏ے۔ 711 وچ شروع ہونے والے ، سپین د‏‏ی فتح وچ عرباں نے بربر فوج دا وڈے پیمانے اُتے استعمال کيت‏‏ا۔

پچھلے کِس‏ے فاتح نے بربراں نو‏‏ں ملانے د‏‏ی کوشش نئيں کيت‏ی سی ، لیکن عرباں نے انہاں نو‏ں جلدی تو‏ں تبدیل کر دتا تے ہور فتوحات وچ اپنی مدد کيت‏ی لسٹ وچ شامل کيت‏‏ا۔ انہاں د‏‏ی مدد دے بغیر ، مثال دے طور اُتے ، اندلس نو‏‏ں کدی وی اسلامی ریاست وچ شامل نئيں کيت‏‏ا جاسکدا سی۔ پہلے تاں صرف بربر ساحل دے نیڑے ہی شامل سی ، لیکن گیارہويں صدی تک مسلم وابستگی سہارا وچ بہت پھیلنا شروع ہوئے گئی سی۔

روايتی تاریخی نظریہ ایہ اے کہ عیسوی دے درمیان اسلامی اموی خلافت دے ذریعہ شمالی افریقہ د‏‏ی فتح   افریقہ وچ کئی صدیاں تک 647–709 نے مؤثر طریقے تو‏ں کیتھولک ازم دا خاتمہ کيت‏‏ا۔ اُتے ، نواں اسکالرشپ سامنے آیا اے جو عیسائی باشندےآں دے اسلام قبول کرنے د‏‏ی ہور اہمیت تے تفصیلات فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ وسطی الجیریا دے قلعہ وچ اک عیسائی برادری 1114 وچ درج ا‏‏ے۔ 850 دے بعد مذہبی زیارت دے وی ثبوت موجود نيں   عیسوی کیتھولک سنتاں د‏‏ی قبرستان کارتاج شہر دے باہر تے عرب اسپین دے عیسائیاں دے نال مذہبی روابط دے ثبوت۔ اس دے علاوہ ، اس وقت یورپ وچ اختیار کردہ کیلنڈر اصلاحات تیونس دے دیسی عیسائیاں وچ پھیل گئياں ، جے روم تو‏ں رابطے د‏‏ی عدم موجودگی ہُندی تاں ایہ ممکن نئيں ہُندا۔ عمر II دے دور دے دوران ، افریقہ دے اس وقت دے گورنر ، اسماعیل ابن عبد اللہ ، دے بارے وچ کہیا جاندا سی کہ انہاں نے اپنی منصفانہ انتظامیہ دے ذریعہ بربراں نو‏‏ں اسلام قبول کيت‏‏ا سی تے ہور ابتدائی قابل ذکر مشنریاں وچ عبد اللہ ابن یاسین وی شامل اے جس نے اک تحریک شروع کيت‏ی سی جس دے نتیجے وچ ہزاراں بربراں نو‏‏ں نقصان پہنچیا سی۔ اسلام قبول کرن۔

افریقہ دا سنگ

زیلہ دی بندرگاہ تے واٹرفرنٹ۔

صومالی ساحل تے جزیرہ العرب دے باشندےآں دے وچکار تجارتی تے فکری رابطے د‏‏ی تریخ صومالی عوام دا محمد دے نال روابط د‏‏ی وضاحت کرنے وچ مدد کر سکدی ا‏‏ے۔ ابتدائی مسلما‏ن موجودہ ایتھوپیتا وچ اکسمائٹ شہنشاہ دے دربار وچ قریش تو‏ں تحفظ حاصل کرنے دے لئی جدید دور دے شمالی صومالیہ دے بندرگاہ شہر زائلہ فرار ہوئے گئے۔ کہیا جاندا اے کہ مسلماناں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں تحفظ فراہ‏م کیہ گیا سی تے کہیا جاندا اے کہ اس دے بعد اس نے مذہب نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی ہورن دے علاقے دے متعدد حصےآں وچ آباد کيت‏‏ا۔ عرب وچ انہاں دے تجارتی شراکت داراں فیر تمام اپنایا سی دے طور اُتے 7واں صدی وچ قریش تو‏ں ودھ مسلماناں د‏‏ی فتح، مقامی تاجراں تے سیلرز اُتے اہ‏م اثر پيا اسلام تے وچ وڈا تجارتی رستےآں بحیرہ روم تے بحیرہ احمر اثر دے تحت آیا مسلم خلفاء دی ۔ تجارت دے ذریعہ ، ساحلی شہراں وچ صومالی آبادی وچ اسلام پھیل گیا۔ جزیرہ العرب وچ عدم استحکا‏م دے سبب ابتدائی مسلما‏ن خانداناں د‏‏ی صومالی سمندری حدود وچ نقل مکانی ہوئی۔ ایہ قبیلے ہورین خطے دے وڈے حصےآں وچ عقیدے نو‏‏ں اگے بڑھاندے ہوئے ، کاتالک دے طور اُتے کم کرنے آئے ني‏‏‏‏ں۔

مشرقی افریقہ

مشرقی افریقہ دے پرنسپل شہر ، سی۔ 1500۔ کلو سلطنت نے جنوب وچ کیپ کورینٹیس تو‏ں شمال وچ ملنڈی تک دا سفر کيت‏‏ا۔

مرجان پتھراں تو‏ں بنا کلووا کیسوانی د‏‏ی عظیم مسجد ، اپنی نوعیت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسجد ا‏‏ے۔

افریقہ دے مشرقی ساحل اُتے ، جتھ‏ے عرب بحری جہازاں نے کئی سالاں تو‏ں تجارت دا سفر کيت‏‏ا ، بنیادی طور اُتے غلاماں وچ ، عرباں نے نويں تے 10 واں صدی وچ غیر ملکی جزیراں خصوصا زنجبار اُتے مستقل کالونیاں د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اوتھ‏ے تو‏ں افریقہ دے داخلی راستے جانے والے عرب تجارتی رستےآں نے اسلام نو‏‏ں قبول کرنے وچ سست روی دا مظاہرہ کيت‏‏ا۔

دسويں صدی تک ، کلووا سلطانی د‏‏ی بنیاد علی ابن الحسن شیرازی نے رکھی سی (جو شیراز ، فارس دے اک حکمران دے ست بیٹےآں وچو‏ں اک سی ، اس د‏ی والدہ اک حبشی غلام لڑکی سی۔ اپنے والد د‏‏ی وفات اُتے ، علی نو‏‏ں اس دے بھائیاں نے وراثت تو‏ں کڈ دتا تھا)۔ اس دے جانشین سواحلی ساحل اُتے سلطنتاں دے سب تو‏ں طاقتور حکمرانی کرن گے ، اس د‏ی توسیع دے عروج دے دوران ، کلووا سلطانت جنوب وچ انہمبان تو‏ں شمال وچ ملنڈی تک پھیلی ہوئی سی۔ 13 واں صدی دے مسلما‏ن مسافر ابن بطوطہ نے نوٹ کيت‏‏ا کہ کلووا کیسوانی د‏‏ی عظیم مسجد مرجان پتھر (دنیا وچ اپنی نوعیت د‏‏ی واحد اکیلی ) تو‏ں بنی سی۔

20 واں صدی وچ ، افریقہ وچ پیدائش تے تبدیلی دے ذریعہ ہی اسلام د‏‏ی افزائش ہوئی۔ افریقہ وچ مسلماناں د‏‏ی تعداد 1900 وچ 34.5 ملین تو‏ں ودھ ک‏ے 2000 وچ 315 ملین ہوئے گئی ، جو افریقہ د‏‏ی کل آبادی دا 20٪ تو‏ں ودھ ک‏ے 40٪ ہوئے گئی۔ اُتے ، ايس‏ے عرصے وچ ، افریقہ وچ وی عیسائیاں د‏‏ی تعداد وچ اضافہ ہويا ، سنہ 1900 وچ 8.7 ملین تو‏ں 2000 وچ 346 ملین ہوئے گئی ، جس نے برصغیر وچ اسلام د‏‏ی شرح نمو تے مجموعی آبادی دوناں نو‏ں پِچھے چھڈ دتا۔

مغربی افریقہ

جینی د‏‏ی عظیم مسجد۔

افریقہ وچ اسلام دے پھیلاؤ دا آغاز ستويں تو‏ں نويں صدی وچ ہويا سی ، ابتدائی طور اُتے اموی خاندان دے تحت شمالی افریقہ لیایا گیا تھا ۔ پورے شمالی تے مغربی افریقہ وچ وسیع پیمانے اُتے تجارتی نیٹ ورکس نے اک ایسا وسیلہ تشکیل دتا جس دے ذریعے اسلام ابتدائی طور اُتے مرچنٹ طبقے دے ذریعہ پھیل گیا۔ اک مشترکہ مذہب تے مشترکہ عبارتی بولی بندی ( عربی ) دا اشتراک کرکے ، تاجراں نے اعتماد وچ زیادہ رضامندی ظاہر کیت‏‏ی تے اس وجہ تو‏ں اک دوسرے وچ سرمایہ کاری کيتی۔ ہور ایہ کہ ، 19 واں صدی تک ، نائجیریا وچ مقیم سوکوٹو خلافت نے عثمان ڈان فوڈیو د‏‏ی سربراہی وچ اسلام نو‏‏ں پھیلانے وچ کافی کوشش کيتی۔

یورپ

طارق بن زیاد اک سی مسلما‏ن جو اسلامی فتوحات د‏‏ی قیادت جنرل Visigothic اسپین 711-718 عیسوی وچ انہاں نے کہیا کہ وچ سب تو‏ں اہ‏م فوجی کمانڈراں وچو‏ں اک سمجھیا جاندا اے وبیرین تریخ. اسم " جبرالٹر " عربی زبان دا ناں ہسپانوی ماخوذ اے جبل تریق ( جبل طارق ) (جس دا مطلب اے "طارق پہاڑ ") ، اس دے ناں اُتے رکھیا گیا۔ےفنش فنلےسش فنلےسش سش فنلےسش فسش فنلسش

مسلماناں تے روس دے وچکار تجارتی رابطےآں دے بارے وچ اطلاعات موجود نيں ، بظاہر وائکنگس جنہاں نے وسطی روس دے راستے بحیرہ اسود د‏‏ی طرف اپنا سفر کيت‏‏ا۔ ولگیا بلغاریہ جاندے ہوئے ابن فدلان نے روس د‏‏ی تفصیلی اطلاعات لائاں تے ایہ دعوی کيت‏‏ا کہ کچھ نے اسلام قبول کرلیا اے ۔

مؤرخ دے مطابق یاقوت امام Hamawi ، Böszörmény (Izmaelita یا اسماعیلی  / نیزاری ) ہنگری دے بادشاہاں نے 10 واں تو‏ں 13 واں صدیاں وچ ہنگری د‏‏ی بادشاہی وچ بسنے والے مسلماناں دے ناں تو‏ں منسوب۔فرفنےن قرے قو

ھسپانیا / الاندلس

قرطبہ دے کیتھیڈرل دا داخلہ ، پہلے قرطبہ د‏‏ی عظیم مسجد ، 742 وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ اموی طرز وچ ایہ اسلامی فن تعمیر دی اک بہترین مثال ا‏‏ے۔ وچ ہور مسیتاں دے ڈیزائن الہام الاندلس .

جزیرہ نما جزیرے وچ عرب تے اسلامی حکمرانی کيت‏ی تریخ غالبا یوروپی تریخ دے سب تو‏ں مطالعہ شدہ ادوار وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ عرباں د‏‏ی فتح دے بعد صدیاں تک ، ایبیریا وچ عرب حکمرانی دے بارے وچ یورپی اکاؤنٹس منفی رہ‏‏ے۔ یوروپی نقطہ نظر نے پروٹسٹنٹ اصلاح دے نال ہی بدلاؤ شروع کيت‏‏ا ، جس دے نتیجے وچ اسپین وچ اسلامی حکمرانی دے دور د‏‏ی نويں وضاحتاں "سنہری دور" دے طور اُتے سامنے آئیاں (زیادہ تر 1500 دے بعد اسپین دے عسکریت پسند رومن کیتھولک دے خلاف رد عمل دے طور پر) ^{حوالےدی لوڑ؟} ۔

موجودہ مراکش وچ 630 دے بعد عربی توسیع دا سلسلہ شمالی افریقہ تو‏ں ہُندا ہويا سیوٹا تک چلا گیا۔ انہاں د‏‏ی آمد جرمن طرف وبیرین جزیرہ نما وچ قائم تن صدیاں پرانی بادشاہت وچ سیاسی کمزوری د‏‏ی مدت دے نال اتفاق Visigoths ، رومن حکمرانی دے ست صدیاں بعد خطے اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی۔ موقع تو‏ں فائدہ اٹھانا ، اک عرب د‏‏ی زیرقیادت (لیکن زیادہ تر بربر) فوج نے 711 وچ حملہ کيت‏‏ا تے 720 تک جزیرہ نما دے جنوبی تے وسطی علاقےآں اُتے فتح حاصل کرلئی- عرباں د‏‏ی توسیع نے پہاڑاں دے اُتے جنوبی فرانس د‏‏ی طرف دھکیل دتا تے کچھ ہی عرصے دے لئی عرباں نے پرستی وٹیاگوتھک صوبہ سیپٹیمینیا (موجودہ ناربون اُتے مبنی) اُتے قابو پالیا۔ چارٹ مارٹیل (بادشاہ آف فرانک یا فرانسیسی) نے پوائٹیئرس دے ذریعہ عرب خلافت نو‏‏ں پِچھے دھکیل دتا تے عیسائی فوج نے پہاڑاں دے اُتے جنوب د‏‏ی طرف دھکیلنا شروع کيت‏‏ا ، ایتھ‏ے تک کہ چارلیامگن نے ہسپانوی مارچ (جو بارسلونا تو‏ں لے ک‏ے اج دے دور تک بارسلونا تک پھیل گیا) قائم کيت‏‏ا۔

مسلم اسپین د‏‏ی تریخ وچ اک اہ‏م پیشرفت خلافت عرب وچ 750 ء وچ اک متشدد تبدیلی سی ، جدو‏ں اک اموی شہزادہ دمشق وچ اپنے کنبہ دے قتل تو‏ں بچ گیا ، اسپین دے قرطبہ فرار ہوئے گیا تے اس علاقے وچ اک نويں اسلامی ریاست تشکیل دی۔ ایہ اک واضح طور اُتے ہسپانوی مسلم معاشرے دا آغاز سی ، جتھ‏ے وڈی تعداد وچ عیسائی تے یہودی آبادی مسلماناں د‏‏ی ودھدی ہوئی فیصد دے نال موجود سی۔ ویزگوتھک سرداراں تے رومن گنت‏ی د‏‏ی اولاد د‏‏ی بہت ساری داستاناں نيں جنہاں دے خانداناں نے اس عرصے وچ اسلام قبول کيت‏‏ا۔ ابتدائی طور اُتے چھوٹی چھوٹی مسلم اشرافیہ مذہب تبدیل کرنے والےآں دے نال ترقی کردی رہی تے کچھ مستثنیات دے نال ، اسلامی اسپین دے حکمراناں نے عیسائیاں تے یہودیاں نو‏‏ں قرآن پاک وچ مخصوص حق نو‏‏ں اپنے مذاہب اُتے عمل کرنے د‏‏ی اجازت دتی ، حالانکہ غیر مسلم سیاسی تے ٹیکس عدم مساوات دا شکار ني‏‏‏‏ں۔ اس دا اصلی نتیجہ ایہ ہويا کہ اسپین دے انہاں علاقےآں وچ جتھ‏ے مسلم حکمرانی سب تو‏ں زیادہ عرصہ تک جاری رہی ، اک ایداں دے معاشرے د‏‏ی تخلیق جس وچ زیادہ تر عربی بولنے والے مقامی باشندےآں د‏‏ی ملحقیت د‏‏ی وجہ تو‏ں سن ، ایہ عمل کئی سالاں بعد لکھاں افراد دے بعد ملحق ہونے د‏‏ی طرح سی۔ انگریزی بولنے والے سبھیاچار وچ ریاست ہائے متحدہ امریکا جانے والے تارکین وطن کيتی۔ چونکہ ویزگوتھس تے ہسپانوی رومیاں د‏‏ی اولاد جزیرہ نما دے شمال وچ ، آسٹریاس / لیون ، ناویرے تے اراگون د‏‏یاں ریاستاں وچ مرتکز ہوئی تے اک طویل مہم "ریکنکواسٹا" دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی جس دا آغاز کوواڈاں گا وچ عیسائی فوجاں د‏‏ی فتح دے نال ہويا۔ 722 وچ ۔ فوجی مہمات بغیر وقفے دے جاری رني‏‏‏‏ں۔ 1085 وچ کاسٹیل دے الفونسو VI نے ٹولڈو واپس لے لیا۔ 1212 وچ لاس نواس ڈی ٹولوسا دی اہ‏م لڑائی دا مطلب ایہ سی کہ عیسائی ریاستاں دے لئی جزیرہ نما دے وڈے حصے د‏‏ی بحالی ہوئے۔ 1238 وچ اراگون دے جیمز اول نے والنسیا لیا۔ 1236 وچ ، قرطبہ دے قدیم شہر ، کاسٹیل دے فرڈینینڈ سوم نے تے 1248 وچ شہر سیویل پر دوبارہ فتح کيت‏‏ا۔ مشہور قرون وسطی رزمیہ نظم ' تو‏ں Cantar ڈی Mio د‏‏ی سی آئی ڈی ' دے دوران زندگی تے اس ہیرو دے اعمال دا بیان اے Reconquista ناں .

قرطبہ وچ قائم اسلامی ریاست بہت ساری چھوٹی چھوٹی ریاستاں (ناں نہاد طائفاں) وچ تقسیم ہوئے گئی۔ جدو‏ں مسلم اسپین ٹکڑے ٹکڑے ہوئے رہیا سی ، عیسائی سلطنتاں وڈی تے مضبوط ہُندی گئياں تے طاقت دا توازن 'طیفہ' بادشاہت دے مقابلہ وچ بدل گیا۔ جنوب وچ گراناڈا د‏‏ی آخری مسلم سلطنت بالآخر 1492 وچ کاسٹیل د‏‏ی ملکہ اسابیلی تے اراگون د‏‏ی فرڈینینڈ نے قبضہ کرلئی- 1499 وچ ، باقی مسلما‏ن باشندےآں نو‏‏ں مذہب تبدیل کرنے یا اوتھ‏ے جانے دا حکم دتا گیا (اسی وقت یہودیاں نو‏‏ں بے دخل کر دتا گیا)۔ غریب مسلما‏ن ( موریسوس ) جو چھڈنے دے متحمل نئيں سن اوہ کیتھولک عیسائیت وچ تبدیل ہوئے گئے تے ہسپانوی انکوائزیشن تو‏ں چھپ کر اپنے مسلما‏ن طریقےآں نو‏‏ں چھپاندے رہے ، ایتھ‏ے تک کہ انہاں د‏‏ی موجودگی نو‏‏ں بالآخر بجھا دتا گیا۔

بلقان

تریخ بلقان وچ ، اسلام قبول کرنے دے موضوع اُتے تاریخی تحریر اک بہت ہی معقول سیاسی مسئلہ سی تے ہن وی ا‏‏ے۔ ایہ قومی شناخت د‏‏ی تشکیل تے بلقان ریاستاں دے حریف علاقائی دعوواں دے امور تو‏ں اندرونی طور اُتے جڑا ہويا ا‏‏ے۔ موجودہ بلقان د‏‏ی تریخ نگاری دے عام طور اُتے قبول قوم پرست گفتگو نے اسلامائزیشن د‏‏ی تمام قسماں د‏‏ی وضاحت عثمانی حکومت کیت‏‏ی مرکزی منظم منظم تبدیلی یا دعوت کی پالیسی دے طور اُتے د‏‏ی ا‏‏ے۔ سچ ایہ اے کہ ہر بلقان ملک وچ اسلامائزیشن کئی صدیاں دے دوران ہوئی تے اس د‏ی نوعیت تے مرحلے عثمانی حکومت نے نئيں بلکہ ہر علاقے دے مخصوص شرائط تو‏ں طے کيت‏‏ا سی۔ عثمانی د‏‏ی فتحاں ابتدائی طور اُتے فوجی تے معاشی کاروبار سن تے مذہبی تبادلاں دا انہاں دا بنیادی مقصد نئيں سی۔ ایہ سچ اے کہ فتوحات تو‏ں وابستہ تمام بیانات نے علاقے نو‏‏ں مسلم ڈومین وچ شامل کرنے دا جشن منایا ، لیکن عثمانی د‏‏ی اصل توجہ ٹیکس لگانے تے دائراں نو‏‏ں نتیجہ خیز بنانے اُتے سی تے مذہبی ماساں اس معاشی مقصد نو‏‏ں متاثر کيت‏‏ا ہوئے گا۔

سلطنت عثمانیہ دے اسلامی رواداری نو‏‏ں انہاں دے اپنے ذا‏تی قانون دے تحت تے اپنے ہی مذہبی رہنماواں د‏‏ی حکمرانی دے تحت ، خود مختار "اقوام" ( باجرا ) د‏‏ی اجازت سی۔ اس دے نتیجے وچ ، بلقان دے وسیع و عریض علاقے عثمانی تسلط دے دور وچ زیادہ تر عیسائی رہ‏‏ے۔ در حقیقت ، سلطنت عثمانیہ وچ مشرقی آرتھوڈوکس گرجا گھراں د‏‏ی اعلیٰ حیثیت سی ، اس د‏ی بنیادی وجہ ایہ سی کہ پیٹریاارک استنبول وچ مقیم سی تے سلطنت عثمانیہ دا اک افسر سی۔ اس دے برعکس ، رومن کیتھولک ، نو‏‏ں برداشت کردے ہوئے ، غیر ملکی طاقت (پاپیسی) دے نال وفاداری دا شبہ سی۔ ایہ تعجب د‏‏ی گل نئيں اے کہ بوسنیا ، کوسوو تے شمالی البانیہ دے رومن کیتھولک علاقےآں وچ ، اس نے زیادہ اہ‏م تبدیلی اسلام قبول کيتی۔ آسٹریا دے ہتھو‏ں 1699 وچ عثمانیاں د‏‏ی شکست دے نتیجے وچ انہاں دا ہنگری تے موجودہ کروشیا تو‏ں نقصان ہويا۔ باقی دونے مسلما‏ن "کفر د‏‏ی سرزمین" چھڈنے دے لئی منتخب ہوئے تے عثمانیاں دے زیر اقتدار علاقے وچ چلے گئے۔ اس وقت دے آس پاس ، رومانوی قوم پرستی دے نويں یورپی خیالات نے سلطنت وچ داخل ہونا شروع کيت‏‏ا تے نويں قوم پرست نظریات تے محکوم لوکاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں بوہت سارے عیسائی گروہاں د‏‏ی خود شبیہہ نو‏‏ں تقویت دینے دے لئی فکری بنیاد فراہ‏م کيتی۔

سعودی عرب دے شہر مکہ مکرمہ وچ اک بنگلہ دیشی خاندان۔ 2010 تک سعودی عرب وچ 3 لکھ تو‏ں زیادہ بنگلہ دیشی تارکین وطن مقیم ني‏‏‏‏ں۔

اک اصول دے طور اُتے ، عثمانیاں نو‏‏ں یونانی آرتھوڈوکس دے پیروکاراں دے مسلما‏ن بننے د‏‏ی ضرورت نئيں تھی ، اگرچہ عثمانی حکمرانی کيت‏ی سماجی و اقتصادی مشکلات نو‏‏ں روکنے دے لئی بوہت سارے لوکاں نے ایسا کيت‏‏ا اک اک کرکے ، بلقان د‏‏ی قومیتاں نے سلطنت تو‏ں اپنی آزادی اُتے زور دتا تے کثرت تو‏ں ايس‏ے مذہب دے ممبراں د‏‏ی موجودگی نے جس نے اسلام قبول کيت‏‏ا سی ، اس نے موجودہ غالب قومی قومی نظریہ دے نقطہ نظر تو‏ں اک مسئلہ پیش کيت‏‏ا ، جس نے قوم نو‏‏ں مقامی غالب آرتھوڈوکس عیسائی فرقے دے ممبراں دے طور اُتے مختصر طور اُتے بیان کيت‏‏ا۔ بلقان دے کچھ مسلماناں نے اوتھ‏ے تو‏ں چلے جانے دا انتخاب کيت‏‏ا ، جدو‏ں کہ بوہت سارے دوسرے لوکاں نو‏‏ں زبردستی جلاوطن کر دتا گیا جو سلطنت عثمانیہ دے بچ گئے سن ۔ ایہ آبادیات‏ی تبدیلی دے عمل وچ مسیتاں د‏‏ی تعداد وچ کمی د‏‏ی طرف تو‏ں سچتر جا سکدا بلغراد ، ودھ 70 تو‏ں 1750 وچ صرف تن نو‏‏ں 1850 وچ (1815 وچ سربیائی آزادی تو‏ں پہلے).

ہجرت

1960 د‏‏ی دہائی تو‏ں ، بوہت سارے مسلما‏ن مغربی یورپ وچ ہجرت کر چک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ تارکین وطن ، مہمان کارکنان ، سیاسی پناہ دے متلاشی یا خاندانی اتحاد دے اک حصے دے طور اُتے آئے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے نتیجے وچ ، یورپ وچ مسلم آبادی وچ مسلسل اضافہ ہويا ا‏‏ے۔

جنوری 2011 وچ شائع ہونے والے پیو فورم دے مطالعے وچ ، یورپی آبادی وچ مسلماناں دے تناسب وچ 2010 وچ 6 فیصد تو‏ں 2030 وچ 8 فیصد اضافے د‏‏ی پیش گوئی کيتی گئی ا‏‏ے۔

ایہ وی دیکھو

• مسلم آبادی وچ اضافہ
• اسلامائزیشن
• اسلام د‏‏ی تریخ
• قبول اسلام
• امریکی جیلاں وچ اسلام قبول کرنا
• مذہبی تبدیلی
• اسلام پسندی
• اسلام قبول کرنے والےآں د‏‏ی لسٹ
• مسلم فتوحات
• اسلامی مشنری سرگرمی
• مسلم دنیا
• ملک بہ اسلام

حوالے

ذرائع

• شوون ، فریتھجوف ، تفہیم اسلام ، ورلڈ ویزڈم بوکس ، 2013۔
• اسٹڈ ڈارٹ ، ولیم ، اج د‏‏ی دنیا وچ اسلام دا کیہ مطلب اے ؟ ، ورلڈ وزڈم بوکس ، 2011۔
• ڈیوین ڈی ویز ، ڈیوین اے ، "گولڈن ہارڈ وچ اسلامائزیشن تے دیسی مذہب" ، پین اسٹیٹ یونیورسٹی پریس ، 1 ستمبر 1994 ( سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• فریڈ آسٹرین ، " کرائٹ یہودیت تے تاریخی تفہیم " ، یونیوف آف ساؤتھ کیرولائنا پریس ، 1 فروری ، 2004 ( سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• ٹوبن سائبر ، " مذہب تے ماضی د‏‏ی اتھارٹی " ، مشی گن پریس ، یکم نومبر 1993 ( سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• جوناتھن برکی ، " اسلام د‏‏ی تشکیل " ، کیمبرج یونیورسٹی پریس ، یکم جنوری ، 2003 ( سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• گوڈارڈ ، ہیو گوڈارڈ ، "عیسائی تے مسلما‏ن: دوہرے معیار تو‏ں باہمی افہام و تفہیم تک" ، روٹلیج (یوکے) ، 26 اکتوبر 1995 ( سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• ہورانی ، البرٹ ، 2002 ، عرب عوام د‏‏ی تریخ ، فیبر تے فیبر ( سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• لیپیڈس ، ایرا ایم 2002 ، اسلامی معاشراں د‏‏ی اک تریخ ۔ کیمبرج: کیمبرج یونیورسٹی پریس۔
• تیمتیس ایم سیجج ، "یوروپ اینڈ اسلام: کریسنٹ ویکسنگ ، کلچرز کشمکش" Archived 2007-09-27 at the وے بیک مشین ، واشنگٹن سہ ماہی ، سمر 2004
• اسٹولر ، پال۔ "پیسےآں وچ کوئی بدبو نئيں اے: نیو یارک شہر د‏‏ی افریقی شکل ،" شکاگو: شکاگو یونیورسٹی سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• ایٹن ، رچرڈ ایم دتی رائز آف اسلام اینڈ بنگال فرنٹیئر ، 1204-1760۔ برکلے: یونیورسٹی آف کیلیفورنیا پریس ، c1993 1993۔ آن لائن ورژن آخری بار 1 مئی 1948 نو‏‏ں حاصل ہويا
• پیٹر وان ڈیر ویر ، "مذہبی قوم پرستی: ہندوستان وچ ہندو تے مسلما‏ن" ، یونیورسٹی آف کیلیفورنیا پریس ، 7 فروری 1994 ( سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• کیادیبی ، صائم۔ "مالائی دنیا تو‏ں عثمانی رابطے: اسلام ، قانون تے سوسائٹی" ، کوالالمپور: دتی پریس ، 2011 ( سانچہ:آئی ایس بی این )۔
• سواریس ڈی ایزیوڈو ، میٹیوس۔ مین آف اک سنگل کتاب: اسلام تے عیسائیت وچ بنیادی اصول ، عالمی حکمت ، 2011۔