سلطنت سامانیہ

سلطنت سامانیہ
819ء توں 999ء
سلطنت سامانیہ دے عروج دا نقشہ
راجگھر	بلخ ، بخارا
بولی	فارسی
مذہب	اسلام
حکومت	امارت
امیر
819ء توں 855ء	یحیی ابن اسد
- 999ء	عبدالمالک دوم
تریخی ویلا	گھبلے زمانے (قرون وسطی)
قیام	سن 819ء
خاتمہ	سن 999ء
رقبہ
سن 928ء چ	28 لکھ 50 ہزار مربع کلومیٹر

سلطنت سامانیہ دی دی حکومت ، ماوراء النہر اتے خلافت عباسیہ دا کنٹرول ختم ہوں دے بعد 819ء ماوراء النہر دے علاقے چ قائم ہوئی ۔اپنے مورث اعلی سامان خدا دے ناں تے ایہہ خاندان سامانی کہلان لگا ۔ جہڑا پارسی مذہبی اشرافیہ چوں سی تے اسنے اسلام قبول کر لیا ۔ نصر بن احمد بن اسد سامانیاں دی آزاد حکومت دا پہلا حکمران سی ۔ ماوراء النہر دے علاوہ موجودہ افغانستان تے خراسان وی اس حکومت چ شامل سن ۔ اسدا راجگھر بخارا سی ۔ سامانیاں نے 999ء تک یعنی 180 سال حکومت کیتی تے اس عرصے چ اینہاں دے دس حکمران ہوئے ۔

دولت سامانیہ دا زوال ویلے دا نقشہ

سامانی سلطنت عرباں ہتھوں ساسانی سلطنت دے خاتمے دے بعد وسطی ایشیا تے عظیم تر ایران چ مقامی فارسی سلطنت سی ۔ سامانیاں نے اپنے علاقے دی حکومت دی تنظیم خلافت عباسیہ دی طرز تے کیتی تے خلیفہ دے دربار وانگ دربار تے دوجے انتظامی ادارے قائم کیتے ۔ ساسانیاں نوں خلافت عباسیہ دی ماوراء النہر تے خراسان چ حمایت کرن دے صلے چ کجھ علاقے دتے گئے ۔ اینہاں نے اپنے راجگھر بخارا ، سمرقند ، بلخ تے ہرات نوں بنایا تے صفاریاں نوں شکست دے کے اپنی حکومت دی بنیاد رکھی ۔

سلطنت دا قیام

سامانی سلطنت اک فارسی ریاست سی جسنے 180 سال تک خراسان ، رے ، ماوراء النہر ، تبارستان ، کرمان ، گورگان تے لہندے چ اصفہان دا راج کیتا ۔ سامانی بہرام چوبین دی نسل چوں سن ، اس لئی اینہاں دا تعلق ایران دے ست وڈے شاہی گھرانےآں چوں اک مہران شاہی ٹبر نال سی

تریخ

مسلماناں دی ایران دی فتح دے بعد سامانی پہلا مقامی شاہی ٹبر سی جہڑا اقتدار چ آیا ۔ اینہاں نوں ایرانی قومیت نوں نویں سرے توں زندہ کرن پاروں یاد رکھیا جاندا اے ۔ سامانی ٹبر دے بانی سامان خدا دے 4 پوتےآں نوں ، خلافت عباسیہ دے خلیفہ مامون الرشید نے سلطنت لئی شاندار خدمات تے صوبےآں دیاں حکومتاں دتیاں ۔ نوح نوں سمرقند ، احمد نوں وادی فرغانہ ، یحیی نوں شاش تے الیاس نوں ہرات دے علاقے ملے ۔ احمد دا پتر نصر I 875ء چ ماوراء النہر دا گورنر بنیا تے اسدے بھائی تے جانشین اسماعیل I (892ء توں 907ء) نے صفاریاں نوں خراسان (900ء) تے تبارستان دے زیدیاں تے غلبہ پا کے ماوراء النہر تے خراسان تے اپنا اقتدار قائم کر لیا تے بخارا نوں اپنی سلطنت دا راجگھر بنایا ۔

دولت سامانیہ د‏‏ی حکومت خلافت عباسیہ دے دور ہی وچ 874ء وچ ماوراء النہر وچ قائم ہوئی۔( ماوراء النہر وسط ایشیا دے اک علاقے نو‏‏ں کہیا جاندا اے جس وچ موجودہ ازبکستان، تاجکستان تے جنوب مغربی قازقستان شامل نيں۔ جغرافیائی طور اُتے اس دا مطلب آمو دریا تے سیر دریا دے درمیان دا علاقہ اے ايس‏ے وچ بلخ تے بخار، سمر قند ا شامل نيں۔)

اپنے مورث اعلیٰ اسد بن سامان دے ناں اُتے ایہ خاندان سامانی کہلاندا اے ۔ نصر بن احمد بن اسد سامانیاں د‏‏ی آزاد حکومت دا پہلا حکمران سی۔ ماوراء النہر دے علاوہ موجودہ افغانستان تے خراسان وی اس د‏ی حکومت وچ شامل سن ۔ اس دا راجگڑھ بخارا سی۔ سامانیاں نے 1005ء تک (یعنی کل 134 سال) حکومت کیت‏‏ی۔ اس عرصے وچ انہاں دے دس حکمران ہوئے۔

سامانیاں دے جد امجد دا ناں سامان سی بعض راویات دے مطابق اصل ناں کچھ تے سی ۔ سامان سمر قند دے نواح وچو‏ں اک ضلع دا ناں ا‏‏ے۔ ایہ سامان اس علاقے دا رئیس سی اس لئی اسنو‏ں "سامان خداہ" رئیسِ سامان کہندے سن ۔

سامان بہرام چوباں د‏‏ی اولاد وچو‏ں سی تے بہرام چوباں ایران وچ اس وقت اقتدار وچ آیا جدو‏ں نوشیروان فوت ہويا ۔ کیونجے نوشیروان شاہی خاندانہاں وچو‏ں نئيں سی تے فقط اقتدار اُتے قابض تھا۔خسرو پرویز نے بہرام چوباں نال مل ک‏ے کھوئی ہوئی سلطنت حاصل کيتی بہرام دا اقتدار 590ء تو‏ں لےک‏ے 596ء تک قائم رہیا۔

• بہرام چوباں
• طمعان
• نوشاک
• نیسیار
• جبار
• سامان
• اسد
• نوح احمد الیاس یحیی عابدہ بنتِ اَسد بن سامان

سامان دے اک بیٹا ہويا جس دا ناں اسد رکھیا اسد دے چار بیٹے تے اک بیٹی سی ۔سامان اک ایرانی سردار سی ۔بنو امیہ دے دور ِ خلافت دے بعد جدو‏ں بنو عباس وچو‏ں خلیفہ مامون رشید خلیفہ بنا تاں اس نے خراسان دا گورنر اسد بن عبداللہ نو‏‏ں مقرر کيتا حالانکہ عباسی خلفاء دا اثر خراسان اُتے کم ہُندا جا رہیا سی۔ ايس‏ے اسد بن عبداللہ د‏‏ی تلقین اُتے سامان نے زرتشتی مذہب چھڈیا تے جدو‏ں اس دا بیٹا پیدا ہويا تاں اس نے اپنے بیٹے دا ناں اسد رکھیا۔

انہاں اہ‏م خدمات تے عباسی خلفاء تو‏ں وفاداری د‏‏ی بنیاد اُتے مامون عباسی دے حکم تو‏ں اسد دے بیٹےآں نو‏‏ں ایران دے مختلف صوبےآں اُتے گورنری ملی۔

1. نوح نو‏‏ں سمرقند
2. احمد نو‏‏ں فرغانہ،کاشغر، ترکستان،چین
3. الیاس نو‏ں ہرات
4. یحیی نو‏‏ں تاشقند د‏‏ی حکومت ملی

اسی طرح بلخ بخارا اُتے اسد خود حکومت کردا رہیا تے بعد وچ اپنے دھوہندے نو‏‏ں ایہ منسب دے دتا۔ اسد سامانی دا نواسہ عابدہ تے ابراہیم بن ناصر لقب ادھم تو‏ں سی۔ اسدر دے چاراں بیٹےآں دے پاس حکومت سی اس لئی اوہ سید ابراہیم بن ناصر لقب ادھم قلندر د‏‏ی حکومت تو‏ں پریشان نئيں ہوئے تے اوداں وی آپ نے اوہ حکومت بہت تھوڑا عرصہ د‏‏ی تے سلطان التارکین دا لقب حاصل ہويا۔

جدوں سید ابراہیم بن ناصر لقب ادھم نے اماراتِ بلخ چھڈ ک‏‏ے درویشی اختیار کيتی تاں حکومت نصر بن احمد بن اسد بن سامانی نے سنبھال لی۔ 261 ھ وچ 874 ء نو‏‏ں اس نے اقتدار سنبھالہ جو 875ء اُتے ختم وی ہوئے گیا۔

سلطنت غزنویہ 976ء 365 ھ وچ قائم ہونے والی حکومت سی جس دا راجگڑھ غزنی سی جدو‏ں سامانی حکومت کمزور ہوئی تاں انہاں دے اک صوبہ دار سبتگین نے افغانستان دے راجگڑھ کابل دے جنوب وچ واقع اک شہر غزنی وچ 366 ھ 976ء وچ آزاد حکومت قائم کيتی جو دولت غزنویہ او آلِ سبتگین دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔

ثقافت تے مذہب

سامانیاں نے ناصرف فارسی تہذیت تے ثقافت نوں مڑ زندہ کیتا بلکہ اینہاں نے اپنے علاقےآں چ اسلام دی تبلیغ دا کم وی بوہت دلجمعی نال کیتا ۔ سامانی ریاست اسلامی فن تعمیر دی پرجوش سرپرست بن گئی تے اسلامی فارسی تہذیب نوں وسطی ایشیا چ دور تک پہنچا دتا ۔ سلطنت دے علاقاں دے لوک مضبوطی نال وڈی گنتی چ اسلام قبول کرن لگے ، خاص طور تے تراز چ ، جہڑا اج دے قزاقستان چ اے ۔ قرآن مجید دا فارسی بولی چ مکمل ترجمہ سامانیاں دے دور چ 9ویں صدی عیسوی چ کیتا گیا ۔

تریخ داناں موجب سامانی حکمراناں دے اسلام دی تبلیغ راہیں ، ترکاں دے 30،000 خیمے اسلام دے دائرے چ آ گئے ، بعد چ سلطنت غزنویہ دے دور چ ہور 55،000 ترک گھرانےآں (خیمےآں) نے اسلام قبول کیتا ۔ ترکاں دے وڈی گنتی چ اسلام قبول کرن نال غزنویاں دے اثر تے رسوخ چ بوہت وادھا ہویا ، جنہاں دے بعد چ علاقے تے حکومت کیتی ۔

علم تے ادب د‏‏ی سرپرستی

سامانی عہد وچ علم تے ادب د‏‏ی دل کھول کر سرپرستی کيتی گئی۔ اس دور د‏‏ی وڈی خصوصی فارسی زبان د‏‏ی ترقی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے تک مسلما‏ن جس قدر کتاباں لکھدے سن اوہ عربی زبان وچ ہودیاں سن، حتیٰ کہ جو لوک عرب نئيں سن (مثلاً ایرانی تے ترک) اوہ وی عربی ہی پڑھدے تے لکھدے سن ۔ ایہ لوک فارسی تے ترکی د‏‏ی بجائے شاعری وی عربی وچ ہی کردے سن ۔ سامانی بادشاہاں نے ہن فارسی بولی د‏‏ی سرپرستی شروع کردتی، کیونجے اوہ خود وی فارسی بولدے سن ۔ چنانچہ فارسی دا پہلا وڈا شاعر رودکی، اسماعیل دے پو‏تے نصر (913ء تو‏ں 942ء) دے دربار دا شاعر سی۔ ايس‏ے زمانے وچ امام طبری د‏‏ی مشہور تریخ تے تفسیر دا فارسی وچ ترجمہ کيتا گیا۔ مشہور فلسفی فارابی تے ابن سینا دا ابتدائی تعلق سامانی دربار تو‏ں سی۔ علما وچ علم الکلام دے ماہر امام منصور ماتریدی متوفی 330ھ تے صوفیاں وچ ابو نصر سراج متوفی 378ھ وی ايس‏ے دور نال تعلق رکھدے نيں۔

معیشت

ساسانی بادشاہ نصر دوم دا سمرقند چ ڈھالیا سکہ

سلطنت سامانیہ دی معیشت دا انحصار زراعت تے تجارت تے سی ۔ سامانی سلطنت دے لوک تجارت چ بوہت دلچسپی رکھے سن ، ایتھے تک کہ اوہ یورپ دے دور دراز دے علاقےآں نال وی تجارت کردے سن ، اس گل دا ثبوت بالٹک تے سیکنڈے نیویا دے دیساں توں سینکڑےآں دی گنتی چ لبھے سامانی سکے نیں ۔

خاتمہ

سلطنت سامانیہ دا خاتمہ 999ء چ خانان کاراخانی دے ہتھوں ہویا ۔

آخری دور وچ سامانی حکومت وی عباسیاں د‏‏ی طرح کمزور ہُندی چلی گئی۔ مختلف گورنراں نے بغاوت دا اعلان کر دتا۔ خراسان تے غزنی دے علاقےآں وچ انہاں دے اک سپہ سالار سبکتگین نے اپنی آزاد حکومت قائم کرلئی- ايس‏ے طرح بخارا تے سمرقند اُتے کاشغر دے بادشاہ ایلک خان نے قبضہ کرکے سامانی حکومت دا خاتمہ کر دتا۔

مشہور حکمران

سامانیاں چوں سب توں مشہور تے چنگا حکمران اسماعیل سامان [892ء - 907ء ] سی ۔ اسماعیل بڑا نیک مزاج تے عادل بادشاہ سی ۔ نصر IIدا عہد علم و ادب دی سرپرستی دی وجہ توں ممتاز اے ۔ تے اسدے پترنوح I نوں ایہہ اعزاز حاصل اے کہ اسنے بخارا چ اک عظیم الشان کتب خانہ مائم کیتا سی ، جس چ ہر علم تے فن دی کتاباں لئی علیحدہ ، علیحدہ کمرے مخصوص سن ۔ مشہور فلسفی تے طبیب ابن سینا نے ایتھے موجود کئی قیمتی تے نایاب کتاباں دی بہت تعریف کیتی سی ۔ نوح اول دے لڑکے منصور I دے بارے چ مشہور سیاح ابن حوقل نے لکھیا اے کہ اوہ اپنے دور دا سب توں عادل بادشاہ سی

سامانی بادشاہاں دا شجرہ نسب

کارنامے

ساسانیاں دا سب توں وڈا کارنامہ خانہ بدوش ترک قبیلےآں توں مملکت دی حفاظت کرنا سی ۔ اس مقصد لئی شمالی سرحد تے تھاں تھاں تے چوکیاں قائم کیتیاں گئیاں سن ، جنہاں نوں رباط آکھیا جاندا سی ۔ تے ایتھے جہاد لئی ہر وقت رضاکار موجود رہندے سن ۔ ایسے دور چ ترکاں چ اسلام تیزی نکل پھیلیا تے جوتھی صدی ہجری دے آخر تک مشرقی ترکستاں یعنی کاشغر تے اسدے آل دوالے دی علاقیاں تے شمالی ترکستان توں لے کے روس چ دریائے وولگا دی وادی تک اسلام پھیل گئيا ۔

سامانی امیر

• سامان خدا
• اسد بن سامان
• یحیی بن اسد (819ء توں 855ء)
• نصر I ۔ (864ء توں 892ء) (جس نے 875ء چ مکمل آزاد ریاست قائم کیتی)
• اسماعیل سامانی (892ء توں 907ء)
• احمد سامانی (907ء توں 914ء)
• نصر دوم (914ء توں 943ء)
• نوح I ۔ (943ء توں 954ء)
• عبدالمالک اول (954ء توں 961ء)
• منصور اول (961ء توں 976ء)
• نوح دوم (976ء توں 999ء)
• عبدالمالک دوم (999ء)

ہور ویکھو

• خراسان
• بخارا
• تاجکستان

نوٹ

1۔ بخارا دی تریخ ، نرشاکھی دی لکھی ، باب 24 ، صفحہ 79 ۔

2۔ ڈینیئل ایل ایلٹون : ایران دی تریخ ، صفحہ 74 ۔

3۔ انسائیکلوپیڈیا برٹانیکا ، آن لائن اڈیشن ، 2007ء سامانی ٹبر ۔

سلطنتاں دی تریخ

عثمانیہ · مغلیہ · سلجوق · جرمن · روسی · ھخامشی · بنو امیہ · سکھ · برطانیہ · سُنگا · عباسیہ · فاطمیہ · ایل خانی · ساسانی · غوریہ · طلائی اردو · ہسپانیہ · بازنطینی · رومی · سلطنت روم · خوارزم شاہی · مالی · تیموری · کھیمر · ڈالی · آق قویونلو · قرہ قویونلو · سامانیہ · موحدین · مرابطین · پہلی فرانسیسی · دوجی فرانسیسی · مرہٹہ · دکن · بہمنی · برازیل · کشن · سونگھائی · خوارزم شاہی · منگول · غزنویہ