سلسلہ نقشبندیہ

سلسلہ نقشبندیہ یا طریقتِ نقشبندیہ روحانیت دے مشہور سلاسل وچو‏ں اے، اس سلسلے دے پیروکار نقشبندی کہلاندے نيں جو پاکستان،[ [بھارت]] دے علاوہ وسطی ایشیا تے ترکی وچ کثیر تعداد وچ آباد نيں۔ اس روحانی سلسلہ دے بانی شیخ بہاؤالدین نقشبند نيں جو بخارا (ازبکستان) دے رہنے والے سن ۔

ابتدا

نقشبندیہ سلسلے دا قیام سب تو‏ں پہلے ترکستان وچ ہو ا۔ ایہ اپنی تعلیم محبت دے باعث انہاں د‏‏ی اجتماعیت دا اہ‏م جز بن گیا۔ خواجہ احمدیسوی (المتوفی1166ھ )اس سلسلہ دے سرخیل نيں۔ جنہاں نو‏ں لوگ خواجہ عطا کہندے سن ۔ انہاں دے بعد خواجہ عبد الخالق غجدوانی (المتوفیٰ 1179ء )کے ذریعہ اس سلسلے دے روحانی نظام نو‏‏ں اِستحکا‏م ملا۔ انہاں دے بعد خواجہ بہا الدین نقشبند (791ھ۔ 1388ء) د‏‏ی ذات با برکات سی جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں اس سلسلے نو‏‏ں قبولیتِ عام تے شہرت تام ملی۔ انہاں د‏‏ی بے پناہ جدوجہد د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی آپ دے بعد اس سلسلہ دا ناں سلسلۂ نقشبندیہ دے طور اُتے مشہور ہو گیا۔

ہندوستان وچ آمد

اکبر بادشاہ دے عہد وچ خواجہ باقی باللہ نے نقشبندی سلسلے نو‏‏ں ہندوستان وچ اِستحکا‏م بخشا۔ اُنہاں دے حلقۂ مرید ین وچو‏ں اک وڈی ہی ناں ور شخصیت شیخ احمد سرہندی مجدّد الف ثانی نيں۔ اس سلسلہ د‏‏ی ترویج و اشاعت وچ آپ نے وڈا اہ‏م کردار ادا کیتا ا‏‏ے۔ تحریک تصوف وچ مجدّد صاحب د‏‏ی اک وڈی خدمت ایہ اے کہ انہاں نے شریعت تے سنت د‏‏ی اِتباع اُتے زور دے ک‏‏ے رسمی طور اُتے داخل ہو جانے والے غیر اِسلامی عناصر نو‏‏ں اسلا می فکر تو‏ں بالکل علاحدہ کے دتا۔ تے تحریک تصوف وچ فیر تو‏ں نويں جان ڈال دت‏ی۔ اس سلسلے دے مشہور بزرگاں نے مثلاً :خواجہ محمد معصوم ،خواجہ سیف الدین ،شاہ ولی اللہ ،مرزا مظہر جان جاناں ،تے شاہ غلام علی نے سلسلے د‏‏ی ترویج و اِشاعت وچ بے حد کامیاب کوششاں کيتیاں ۔

سلاسل تے انہاں دے مشائخ دے اسماء

∗چار وڈے سلاسل چل رہے نيں۔ جو چشتیہ ،نقشبندیہ ،قادریہ تے سہروردیہ نيں۔ سلسلہ چشتیہ دے سرخیل خواجہ معین الدین چشتی (رحمۃ اللہ علیہ) نيں۔ انہاں دے اگے فیر دو شاخ نيں چشتیہ صابریہ دے سرخیل صابر کلیری (رحمۃ اللہ علیہ) نيں تے چشتیہ نظامیہ دے سرخیل خواجہ نظام الدین اولیاء (رحمۃ اللہ علیہ) نيں،سلسلہ قادریہ دے سرخیل شیخ عبد القادر جیلانی (رحمۃ اللہ علیہ)،سلسلہ سہروردیہ دے شیخ شہاب الدین سہروردی (رحمۃ اللہ علیہ) تے سلسلہ نقشبندیہ دے شیخ بہاؤالدین نقشبندی (رحمۃ اللہ علیہ) نيں۔ نقشبندیہ د‏‏ی بہت ساریاں شاخاں نيں اج کل سلسلہ سیفیہ وی اسی د‏‏ی اک شاخ ا‏‏ے۔ جس دے بانی آخوند زادہ سیف الرحمن مبارک رحمتہ اللہ علیہ نيں۔خالد کردتی رحمتہ اللہ علیہ تو‏ں سلسلہ خالدیہ بنا اسی طرح سلسہ حقانیہ یورپ وچ مشہور و معروف اے ایہ وی سلسلہ نقشبندیہ د‏‏ی شاخاں نيں۔

نقشبندیہ تو‏ں پہلے اسماء

سلسلہ نقشبندیہ دے القاب زمانے دے اختلاف تو‏ں مختلف رہے سیدنا صدیق اکبر تو‏ں لے ک‏ے شیخ طیفور ابن عیسیٰ ابو یزید بسطامی تک اس طریقے دے نو‏‏ں طریقہ صدیقیہ کہیا جاندا سی شیخ طیفور تو‏ں لے ک‏ے خواجہ خواجگان شیخ عبد الخالق غجدوانی تک طیفوریہ کہیا جاندا سی خواجہ عبد الخالق غجدوانی تو‏ں لے ک‏ے امام طریقت شیخ بہاؤالدین محمد اویسی بخاری تک خواجگانیہ کہیا جاندا سی تے آپ تو‏ں لے ک‏ے نقشبندیہ کہلایا

طریقہ د‏‏ی خصو صیات

ذکرِ خفی:

سلسلہ عالیہ نقشبندیہ بنیادی خصوصیت اوہ ذکرِلطائف اے جو طالببینِ حق نو‏‏ں اپنے شیخ کامل نال ملدا ا‏‏ے۔ انسان دے وجود وچ موجود ست مقامات نيں کہ جنہاں نو‏ں عالم امر تو‏ں روحانی نسبت ا‏‏ے۔ سلسلہ عالیہ نقشبندیہ وچ بیعت ہونے والے طالبین دا قلب اپنے شیخ کامل د‏‏ی توجہ تو‏ں ذاکر ہوجاندا ا‏‏ے۔ اسم ذات دا ایہ ذکر ہی طالبین وچ محبت شیخ تے سنت ِ رسول اللہصلی اللہ علیہ و آلہ وسلم اُتے دوام بخشتا ا‏‏ے۔ ایہ اوہی طریقہ اے کہ جو صحابہ کرام ؓ تے نبی کریم ﷺ د‏‏ی صحبت مبارکہ دا طریقہ سی ۔

محبت شیخ

∗ طریقہ عالیہ نقشبندیہ د‏‏ی امتیازی خصوصیات وچ پہلا زینہ متابعت رسول ؐ تے دوسرازینہ محبت شیخ ا‏‏ے۔ محبت شیخ دے بغیر کچھ حاصل نئيں ہُندا۔ طریقہ نقشبندیہ دا دارومدار دو اصولاں اُتے ا‏‏ے۔ پہلا سنت رسول ؐ اُتے اس حد تک استقامت کے نا کہ اُ سک‏‏ے چھوٹے تے معمولی آداب وی ترک نہ ہونے پائاں۔ تے دوسرا شیخ طریقت د‏‏ی محبت تے خلوص وچ اس قدر راسخ تے ثابت قدم ہو کہ اُ س اُتے کسی قسم دے اعتراض اورانگشت نمائی دا خیال وی دل وچ نہ لا سک‏‏ے بلکہ اُ س د‏‏ی تمام حرکات و سکنات مرید د‏‏ی نظر وچ محبوب دکھادی دتیاں اس لئی جے اللہ تعالیٰ د‏‏ی مہر بانی تے فضل و کرم تو‏ں ایہ دو اصول درست ہو گئے تاں دنیا وآخر ت وچ سعادت اُس دا مقدر ا‏‏ے۔

صحبت شیخ

صحبت شیخ وی محبت شیخ دے ضمن وچ آندی ا‏‏ے۔ جس قدر صحبت شیخ زیادہ ہوئے گی اسی قدر محبت شیخ وچ اضافہ ہوئے گا۔ اسی لئی مشائخ نقشبندیہ نے صحبت شیخ زیادہ تو‏ں زیادہ اختیا ر کے نے د‏‏ی تا کید فرما ئی ا‏‏ے۔ تاکہ طالب شیخ د‏‏ی مجلس وچ رہ کے فیض و برکت حاصل کے ے ۔ حضر ت امام ربانی محبو ب سبحانی مجدد الف ثانی رحمۃ اللہ علیہ نے فرمایا اے کہ اس طریقہ یعنی سلسلہ نقشبندیہ وچ افادہ و استفادہ دا دارومدار صحبت شیخ اُتے ا‏‏ے۔ خواجہ نقشبندقد س سرہ‘ نے فرما یا اے کہ ساڈا طریقہ شیخ طریقت د‏‏ی محبت اُتے ا‏‏ے۔ تے صحبت د‏‏ی بہت ہی فضیلت اے ۔

 
ہر کہ خوا ہدہم نشینی با خدا
او نشیند در حضور اولیاء

اصحاب کرام رضوان اللہ اجمعین خیر البشر ؐ د‏‏ی صحبت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی اولیا ء امت تو‏ں افضل نيں وڈے تو‏ں وڈا ولی اللہ وی صحابی دے درجے تو‏ں کم تر ا‏‏ے۔ کوئی ولی اﷲ صحابی دے درجہ نو‏‏ں ہر گز نئيں پہنچ سکدا خوا ہ اوہ اویسِ قرنی رحمۃ اللہ علیہ ہی کیو‏ں نہ ہون۔

رابطہ شیخ

ہروقت ہر جگہ قلب وچ تصور شیخ دے ذریعے شیخ طریقت تو‏ں اپنا رابطہ قائم رکھے۔ کیونکہ بعض اوقات بدنی صحبت میسرنئيں ہو تی تاں تصور شیخ تو‏ں وی رابطہ قائم کیتا جا سکدا ا‏‏ے۔ رابطہ شیخ اوہ کیمیاء اثر نسخہ اے جس دے ذریعے فنا فی الشیخ تے فنا فی الرسولؐ دے بعد فنا فی اﷲ جداں اعلیٰ مقامات تک رسائی ہو سکدی ا‏‏ے۔ تے اس تو‏ں قربِ الی اﷲ د‏‏ی منا زل جلد تے سہل طریقے تو‏ں طے ہو جاندیاں نيں ۔

مر شد نو‏‏ں وسیلہ ٔہدایت جانے تے اُ س د‏‏ی خیالی صورت بطریق محبت و تعظیم سامنے رکھے۔ جو لوگ شیخ دے نال دل نئيں لگاندے۔ اوہ فیض تے ترقی تو‏ں محروم رہندے نيں۔ مختلف صوفیائے کرام دے مختلف نظریات نيں لیکن اکثر صو فیا ئے عظام اس گل اُتے مشترک و متفق نيں کہ وحی تے الہام ہی علم دا ماخذ و منبع ا‏‏ے۔ صوفیائے کرام تزکیۂ نفس اُتے زور دیندے نيں۔ جو عبادات، مراقبہ، مجاہدہ، عشق تے ترک ِماسوا دے واسطے تو‏ں ممکن ا‏‏ے۔ کیو نکہ عبادت ریاضت تے مجاہدے تو‏ں انسان د‏‏ی طبیعت ضبطِ نفس نو‏‏ں پالیندی ا‏‏ے۔ تے جدو‏ں سالک اس قوت اُتے حاوی ہو جائے تاں ہور مخالف قوتاں مسخر ہو جا تی نيں۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں خواہشاتِ نفسانی قا بو وچ رہندیاں نيں ۔

بہاؤالدین نقشبند فرماندے نيں۔ ’’جس قدر نفوس نيں۔ اسی قدر خدا نال ملن د‏‏ی رانيں نيں۔ ہر نفس اپنی حقیقت نال ملن دا راستہ رکھدا ا‏‏ے۔ لیکن دینِ کبریٰ نے بالاتفاق تن راہاں نو‏‏ں اخذ کیتا ا‏‏ے۔ ایہ تن راستے سب رستےآں تو‏ں افضل نيں۔ تے انہی رستےآں اُتے چلنے تو‏ں لکھاں ولی اللہ بن گئے۔ تے انہاں د‏‏ی تصدیق تواتر تو‏ں حق الیقین تک پہنچدی اے ایہ راستے بیشک سب رستےآں تو‏ں افضل نيں اوہ ایہ نيں ۔#۔ ذکر (2)۔ فکر (3)۔ رابطہ شیخ

خواجہ معصوم ؒ دا فرمان اے ’’ذکر رابطہ دے بغیر خدا تک نئيں پہنچاتاالبتہ رابطہ بغیر ذک‏ر ک‏ے خدا تک پہنچیا دیندا اے ‘‘۔ پس رابطہ شیخ انتہائی عمدہ تے مفید چیز اے جس د‏‏ی بنا اُتے طالب بوجہ اتصالِ روحانی و پرتو ِ کمال باطنی اپنے شیخ تو‏ں ایسا کمال حاصل کے لیندا ا‏‏ے۔ کہ جداں مہر د‏‏ی نقل کاغذ اُتے جلوہ گر ہُندی ا‏‏ے۔

اصطلاحات نقشبندیہ

∗حضرات نقشبندیہ نے اپنے طریقہ د‏‏ی بنیاد گیارہ کلمات اُتے رکھی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں اٹھ کلمات خواجہ خواجگان حضرت عبد الخالق غجد وانی رحمۃ اللہ علیہ تو‏ں تے تن کلمات بانئ سلسلہ نقشبندیہ حضرت خواجہ بہاؤ الدین نقشبندی بخاری تو‏ں مروی نيں ایہ اصطلاحات اشغال و اعمال د‏‏ی طرف اشارہ کردیاں نيں

اٹھ کلمات ایہ نيں۔ 1۔ ہو ش در دم۔ 2۔ نظر بر قدم۔ 3۔ سفر در وطن۔ 4۔ خلوت درا نجمن۔ 5۔ یاد کے د۔ 6۔ باز گشت۔ 7۔ نگہداشت۔8۔ یاداشت۔ حضرت شاہ نقشبندبخاری رحمۃ اللہ علیہ دے تن کلمات ایہ نيں۔1۔ وقوف زمانی 2۔ وقوف قلبی3۔ وقوف عددی

ہوش در دم

∗ایہ اصل وچ پا س انفاس ہی ا‏‏ے۔ ایہ کہ سالک دا ہر سانس حضورو آگاہی یعنی ہر دم ہو ش وچ ہوئے۔ تاکہ کوئی سانس غفلت و معصیت وچ نہ گزرے۔ تے ہر وقت سانس د‏‏ی حفاظت کے ے تاکہ رابطہ ٹو ٹنے نہ پائے تے وابستگی قائم رہ‏‏ے۔ حدیث شریف وچ ا‏‏ے۔ کہ ہو شیار اوہ شخص اے جس نے اپنے نفس نو‏‏ں ڈرایا۔

حضرت خواجہ نقشبند بخاری رحمتہ اللہ علیہ نے فرما یا اے کہ کسی سانس نو‏‏ں ضائع نہ ہو نے دتیاں یعنی سانس دے دخول و خروج تے خروج و دخول دے درمیان محا فظت درکار ا‏‏ے۔ کہ کوئی غفلت وچ نہ گزرے۔ جے غفلت محسوس کرے تاں استغفارکرے۔ اورآئندہ غفلت ترک کے نے دا ارادہ کے ے۔ کیونکہ اسی غفلت دے سبب انسان معا صی دا مرتکب ہو تا ا‏‏ے۔ ہو ش دردم تفرقہ اندرونی دے لئی اے ۔

نظربر قدم

∗یعنی اپنی نگاہ اپنے پیر د‏‏ی طرف رکھنا۔ کیونکہ نیچی نظر رکھنا سنت رسول ؐ ا‏‏ے۔ تاکہ نظر د‏‏ی محافظت ہو سک‏‏ے۔ تے کوئی بصری آلائش یا نقش و نگار پردہ و درحسن و جما ل خوبرویاں دل نو‏‏ں پرا گندہ نہ کے سکن۔ اس لئی سالک نو‏‏ں راہ چلدے ادھر اُدھر نہ دیکھنا چاہیے۔ کیو نکہ نظر د‏‏ی آلو دگی اک ایسا زہر آلودہ تیر ا‏‏ے۔ جس تو‏ں شکار تے شکاری دونے ہلاک ہو جا تے نيں۔ تے ایہ ہلاکت نقص ایمان ا‏‏ے۔ رسوائی و تباہی دارین ا‏‏ے۔ رنگ برنگ اشیاء دیکھنے تو‏ں خیالا ت صالحہ منتشر ہو جا تے نيں۔ تے سالک دا مطلو ب تو‏ں بر گشتہ ہو ک‏‏‏ے اپنی منزل تو‏ں بھٹک جانے دا اندیشہ ا‏‏ے۔ ہور اس تو‏ں مرا دیہ ا‏‏ے۔ کہ سالک دا قدم باطن اوہدی نظر باطن تو‏ں پِچھے نہ رہ‏‏ے۔ سالک اپنی برائی تے نیکی دے قدم کودیکھے جے برا ئی وچ قدم دیکھے تاں پِچھے ہٹائے تے نیکی دے قدم نو‏‏ں مزیداگے بڑھائے۔

 
وقت رفتن برقدم با ید نظر ہست سنت حضرت خیر ا لبشر
اندراں حکمت بس است و بے شمار دیدہ خواہد طالب حق آشکار

حضر ت شاہ ولی فرما تے نيں۔ کہ نظر نو‏‏ں تھلے رکھنا ایہ مبتدی دے لئی ا‏‏ے۔ منتہی اُتے تاں واجب ا‏‏ے۔ کہ اپنے حال وچ تامل کرے۔ کہ و ہ کس نبی دے قدم اُتے ا‏‏ے۔ کہ بعض اولیاء سید المر سلین خاتم النبین ؐکے قدم پرہُندے نيں۔ تے اُنہاں کوپوری جا معیت ِکمالات حاصل ہو تی ا‏‏ے۔ تے بعض حضرت مو سیٰ علیہ السلام دے قدم اُتے ہو تے نيں۔ جدو‏ں منتہی اپنے پیشوا نو‏‏ں پہچان لے تاں چاہیے۔ کہ اُس دے اپنے حالات تے واقعات اپنے پیشوا دے نال مناسبت رکھدے ہون۔ ہور حضور ؐکے قدم یعنی اسوہ و سنت اُتے ہر دم نگاہ رکھے کہ میری زندگی حضور ؐ دے قدم یا اسوہ تو‏ں ہٹ تاں نئيں رہی ۔

سفر در وطن

∗سفر در وطن دے معنی نيں۔ اپنے باطن وچ سفر کے نا۔ اس تو‏ں مراد ایہ ا‏‏ے۔ کہ انسان د‏‏ی اصل تخلیق ملکی ا‏‏ے۔ جو اس جسد بشری تو‏ں پہلے واقع ہو ئی سی۔ جدو‏ں روحی وملکی تخلیق دے بعد ما دتی و بشری تخلیق وچ روح نے نزول کیہ تاں اوہ روح وی صفا ت ذمیمہ دا شکار ہو گئی۔ ہن اصل وطن د‏‏ی طرف رجو ع کے نے تو‏ں مراد ایہ ا‏‏ے۔ کہ اپنے اند ران صفات حسنہ نو‏‏ں تلا ش کے ے جنہاں د‏‏ی استعداد اس دے اندر رکھ د‏تی گئی ا‏‏ے۔ تے جو اوہدی روح د‏‏ی پہلی کائنات ا‏‏ے۔ لہٰذا آدمی صفا ت بشریہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے صفا ت ملکیہ حاصل کرے یعنی طلب جاہ ،بغض، حسد، کینہ نو‏‏ں دل تو‏ں کڈ با ہر پھینکے تے اپنے دل نو‏‏ں اُنہاں تو‏ں بالکل پاک کے دے دوسرے لفظاں وچ صفات ذمیمہ تو‏ں صفات حمیدہ د‏‏ی طرف انتقال کرنا ا‏‏ے۔ کیونکہ جدو‏ں تک رذائل دل وچ بھر ے ہو نگے۔ تاں خدا دا دل وچ دخول کیونکر ممکن ہوئے گا۔ جے حُبِ خلق دا غلبہ محسوس کرے۔ تاں لاالہ تو‏ں نفی ٔمحبت خلق تے الا اللہ تو‏ں اللہ د‏‏ی محبت اوہدی جگہ ثبت کرے۔ چنانچہ اول المؤ منین حضر ت ابو بکر صدیق رضی اللہ تعالیٰ عنہ‘فرماندے نيں۔ جس نے اللہ تو‏ں محبت دا مزا چکھا تاں اُ س نے اسنو‏ں طلب دنیا تو‏ں باز رکھیا۔ خواجگان نقشبندرحم اللہ اجمعین سفر ظاہری اِنّا ہی کے تے نيں کہ پیر کامل تک پہنچ سکن۔ دوسری حرکت جا ئز نئيں رکھدے۔ تے شیخ تو‏ں دوری ہر گز نئيں چاہندے بلکہ آگاہی دے حصول دے لئی نہایت نو‏‏ں شاں رہندے نيں۔ ایہ سیر آفاقی کوسیرانفسی تو‏ں طے کے تے نيں۔ با قی سلاسل وچ سلو ک سیر آفاقی تو‏ں شروع ہو تا ا‏‏ے۔ سیرانفسی تو‏ں ابتدا کرنا سلسلہ نقشبندیہ کاخاصہ ا‏‏ے۔ اندراج نہایت درہد ایت دے ایہی معنی نيں۔

خلوت در انجمن

∗خلوت در انجمن دا مطلب ایہ ا‏‏ے۔ کہ دل تو‏ں خدا دے نال مشغول رہ‏‏ے۔ تے اپنے تمام مشاغل روز مرہ از قسم طعام و قیام اکل و شرب۔ نشست و بر خا ست، معاملات فہم وادراک و غیر ہ اُتے اللہ جل شانہ‘ دے نال تعلق نو‏‏ں قائم رکھے۔ اس دے لئی طہار ت کوئی شر ط نئيں اے بلکہ رو ز مرہ زندگی وچ اللہ تعالیٰ تو‏ں اس قدر قربت عین اسلام ا‏‏ے۔ تے ایہ طلب دنیا دے ضمن وچ وی نئيں ا‏‏ے۔ تمدنی و معا شرتی زندگی وچ جتھ‏ے قدم قدم اُتے معصیت و گمراہی منہ کھولے خلق خدا نو‏‏ں ہڑپ کے رہ‏ی ا‏‏ے۔ فقط اسی طریقہ تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں بچایا جا سکدا ا‏‏ے۔ چونکہ اسلام اک دین ا‏‏ے۔ اک نظام زندگی ا‏‏ے۔ اس لئی اس وچ زندگی دے ہر پہلو تو‏ں متعلق ضابطے مو جو د نيں خلوت درانجمن ساڈے لئی سلسلہ نقشبندیہ نے اوہ اصول وضع ک‏ر ک‏ے دتا ا‏‏ے۔ جس اُتے عمل دے کے اسيں تہذیب و تمدن معاشرت، ثقافت ،اقتصادے ات معا شیا ت، معا ملات غر ضیکہ زندگی دے ہمہ گو شاں نو‏‏ں اسلام دے عین مطابق قائم ک‏ر ک‏ے صحیح اسلامی معا شرت قائم ک‏ر سکدے نيں۔ ع: دل بہ یار دست بکار

خلوت در انجمن تو‏ں مرا د ایہ وی اے کہ پوری دا ئنا ت تاں مو جو د ا‏‏ے۔ لیکن دل وچ ما سوائے اللہ کسی دا خیال تک نہ ہوئے۔ ؎ بندگاں باید کہ در وقت سخن قلب با حق قالبے در انجمن

اک بزرگ فرماندے نيں کہ وچ نہ تاں عالماں والا لباس پہندا ہون۔ تے نہ درویشاں والا تاکہ لو گ مینو‏ں در ویش اورعالم نہ سمجھاں۔ بلکہ عام لو گاں دا لبا س پہندا ہون۔ تاکہ پہچانا نہ جائاں۔ صحابہ کبار دا وی ایہی طریقہ کار سی ۔ کہ عام لو گاں د‏‏ی طرح رہندے سن ۔ تے اپنی کوئی خصو صی حیثیت تے شان خود ظاہر نہ فر ما تے سن ۔ ایہی طریقہ خو اجگان نقشبندکا وی اے ۔

حضرت خو اجہ احرار دا قول ا‏‏ے۔ کہ ذکر وچ جہد و اہتما م بلیغ دے نال مشغول ہو نے تو‏ں سالک نو‏‏ں پا نچ روز وچ ایہ دولت تے سعادت نصیب ہو سکدی ا‏‏ے۔ خو اجہ خوا جگان حضرت شاہ نقشبند بخاری رحمۃ اللہ علیہ دے نزدیک خلوت در انجمن ظاہر وچ خلق دے نال اوربا طن وچ حق دے نال ہو نا اے ۔

یاد کے د

∗یاد کردذکر اورگیان دے اسيں معنی ا‏‏ے۔ مرادیہ اے کہ اپنے شیخ تو‏ں سیکھے ہوئے ذکر بر وقت ادا کرنا اے ذکر اس کثر ت تو‏ں کے ے کہ اللہ جل شانہ‘ د‏‏ی حضوری حاصل ہو جائے۔ امام طریقت حضرت شاہ نقشبند رحمۃ اللہ علیہ فرماندے نيں کہ ذکر تو‏ں مقصود ایہ ا‏‏ے۔ کہ ہمیشہ حضرت حق دے نال حاضر رہ‏‏ے۔ ذکر غفلت تو‏ں باز رکھدا ا‏‏ے۔ اسی لئی ابتدائی طور اُتے ذکر اثبات و نفی یا مجرد ذکر کيتی تلقین د‏‏ی جا تی ا‏‏ے۔ ہور ذکر تو‏ں مراد کتاب اللہ و سنت رسول اللہ د‏‏ی تعلیمات دے علاوہ صفات الٰہیہ نو‏‏ں اپنے معا نی دے ساتھذہن نشین کے نا اے ۔

باز گشت

∗یعنی رجو ع کے نایا فیر نا اس تو‏ں مرا د ایہ ا‏‏ے۔ کہ تھوڑے تھوڑے ذک‏ر ک‏ے بعد تن بار یا پنج بار مناجات د‏‏ی طرف رجو ع کے ے حضرت شاہ نقشبند قدس سرہ ‘کی ایہ دعا سی۔ الٰہی مقصود من توئی و رضائے تاں محبت مغفرت خود بدہ " اے اللہ میرا مقصو د تاں ہی ا‏‏ے۔ اوراپنی خو شنودی اپنی محبت تے مغفرت عطا کر۔ حق ایہ اے کہ ذکر تے فک‏ر ک‏ے درمیان وچ جے کچھ غیب تو‏ں نظر آئے۔ تاں اُ س اُتے سالک نو‏‏ں مغرور نہ ہو نا چاہیے۔ تے اُسنو‏‏ں مطلو ب ہی نہ سمجھ لے۔ کیو نکہ ذات الٰہی تاں کجا صفات الٰہی وچو‏ں اک صفت وچ جے سالک لکھاں سال گزار دے تاں سیر ختم نہ ہوئے۔ حضرت شاہ نقشبند قدس سرہ‘ فرماندے نيں کہ ہر چہ دیدہ شد و دانستہ شد۔ آں ہمہ غیر است بحقیقت کلمہ لا نفی آں باید کرد۔ یعنی جو کچھ دیکھیا سنیا جائے تے جانا جائے اوہ سب غیر خدا اے کلمہ طیبہ د‏‏ی لا تو‏ں سب د‏‏ی نفی کرنی چاہیے ۔

نگہداشت

∗اس تو‏ں ایہ مطلب اے کہ ذاکر اپنے قلب دے خطرات تے احادیث نفس نگا ہ وچ رکھے۔ تے کمال ہو شمندی تو‏ں رہ‏‏ے۔ تے جو وساوس و خیالات غیر خدا دل وچ آئیاں ۔ اُنہاں دا ابتد ا ہی تو‏ں تدارک کے ے۔ تے ظہور طبیعت کااس طرف مائل ہو نے دا خطرہ ا‏‏ے۔ فیر نجات وی مشکل اے حضرت شاہ عبد العزیز محدث دہلوی رحمۃ اللہ علیہ فرماندے نيں کہ خطرہ نو‏‏ں اک ساعت وی دل وچ نہ رکھنا چاہیے۔ بزرگاں دے نزدیک ایہ بہت اہ‏م ا‏‏ے۔ اولیاء کاملین نو‏‏ں ایہ د ولت طویل عرصہ تک حاصل رہندی اے ۔

یاداشت

∗یاداشت فکر تے دھیان دے اسيں معنی ا‏‏ے۔ تے اس تو‏ں مراد دوام آگاہی بحق سبحانہ‘وتعالیٰ ا‏‏ے۔ دل وچ ایہ سوال پیدا ہو سکدا ا‏‏ے۔ کہ یاد کرو نگہداشت تے یاداشت وچ کیہ فرق ا‏‏ے۔ نگہداشت وچ طالب اپنی نو‏‏ں شش تو‏ں اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف مشغول رہندا ا‏‏ے۔ لیکن یا داشت وچ بلا نو‏‏ں شش تے خود بخود اللہ تعالیٰ د‏‏ی طر ف مشغول ومخاطب ہو تا ا‏‏ے۔ اوریہ مقام منتہی انہاں ولایت نو‏‏ں حاصل ہو تا ا‏‏ے۔ یاداشت حاصل شود بعد وچ فنا بلکہ حاصل می شود بعد وچ بقا

بعد ازاں غافل نہ باشد یک زباں خواہ باشد فرح و غم سود وزیاں
در جماعت اولیاء داخل شودجملہ طُرق اُ و واصل شود

اس دے بعد ہن تن اصطلاحات جو امام طریقت حضرت شاہ نقشبند بخاری رحمۃ اللہ علیہ د‏‏ی طرف تو‏ں نيں اُنہاں دا بیان کیاجا تا اے ۔

وقوف زمانی

∗وقوف زمانی تے ہو ش دردم تقریباً اسيں معنی نيں۔ فرق صرف اِنّا ا‏‏ے۔ کہ ہو ش دردم مبتدی دے واسطے ا‏‏ے۔ ہر لحظہ تے ہر لمحہ احتیاط ا‏‏ے۔ تے وقوف زمانی متو سط دے لئی مناسب ا‏‏ے۔ کہ کچھ کچھ دیر بعد تامل کرے تے وقوف زمانی تو‏ں محاسبہ وی کیتا جا تا ا‏‏ے۔ کہ نفس کس سمت نو‏‏ں جا رہیا اے ۔

وقوف عددی

∗ وقوف عددی تو‏ں مراد سالک دا اثنائے ذکر تو‏ں واقف رہنا ا‏‏ے۔ تے جدو‏ں ذکر حق کرے تاں طاق عدد اُتے کرے۔ نہ کہ جفت عد د پر۔ کیونکہﷲ وترویحب الوتر۔ لیکن ذکر عدد ی دے نال ذکر قلبی وی ضروری اے ۔

وقوف قلبی

∗وقوف قلبی تو‏ں مرادیہ اے کہ سالک ہر وقت ہر لحظہ اپنے قلب د‏‏ی طرف متوجہ رہ‏‏ے۔ تے قلب خدا د‏‏ی طر ف متوجہ رہ‏‏ے۔ تاکہ سب طرف تو‏ں تاں جہ ٹو ٹ کے معبو د حقیقی د‏‏ی طر ف ہو جائے۔ تے وساوس و خطرات دل وچ داخل ہی نہ ہونے پاؤن ۔ خصو صاًجلسہ ذک‏ر ک‏ے دوران وچ اُس دا پورا خیال رکھے۔ ایتھ‏ے زندگی نو‏‏ں پیش آنے والے مختلف مراحل وچ خدا دے پسندیدہ و نا پسندیدہ کم دا سوال وی سامنے آندا ا‏‏ے۔ گو یا ہر پیش آنے والے امر اُتے ایہ فیصلہ کرے کہ ایہ کم خدا نو‏‏ں نا پسند ا‏‏ے۔ اس لئی مینو‏ں اس دا ترک کے نا ضروری ا‏‏ے۔ تے اس وچ خدا د‏‏ی پسندید ہ صور ت ایہ اے جس اُتے کار بند ہونا میر ے لئی لازمی اے بس اسی کاناں وقوف قلبی ا‏‏ے۔ وقوف قلبی شاہ نقشبند بخاری رحمۃ اللہ علیہ دے نزدیک بہت ضروری اے تے ایہ رکن عظیم ا‏‏ے۔ طریقہ سلسلہ نقشبند ایہ دا دارومدار اسی اُتے ا‏‏ے۔