مظہر جان جاناں
مظہر جان جاناں | |
---|---|
جم | 13 مارچ 1699 |
وفات | 6 جنوری 1781 (82 سال) |
شہریت | ہندوستان |
عملی زندگی | |
پیشہ | شاعر |
پیشہ ورانہ زبان | فارسی |
باب اسلام | |
ترمیم |
میرزا مظہر جانِ جاناں (پیدائش: 13 مارچ 1699ء— وفات: 6 جنوری 1781ء) سادات علوی وچوں سن۔ تساں سلسلہ نسب محمد بن حنفیہ دی وساطت توں حضرت علی تک پہنچتا اے۔ تساں دے والد میرزا جان سلطان اورنگزیب عالمگیر دے دربار وچ صاحب منصب سن۔ 11رمضان 1111ھ جاں 1113ھ نوں جدوں میرزا مظہر دی پیدائش دی خبر عالمگیر نوں ملی تو اس نے کہیا کہ بیٹا باپ دی جان ہُندا اے، چونکہ باپ دا ناں میرزا جان اے، اساں نے انہاں دے بیٹے دا ناں جانِ جان رکھیا لیکن عوام وچ جانِ جاناں مشہور ہویا۔ تساں دے والد میرزا جان جو سلسلہ قادریہ وچ شاہ عبد الرحمٰن قادری دے مرید سن، تساں دی پیدائش مبارک دے بعد دنیا توں کنارہ کش ہو گئے تے باقی عمر فقر و قناعت وچ بسر دی۔
تعلیم و تربیت
سودھوتساں دے والد بزرگوار نے تساں دی تعلیم دے لئی نہایت اہتمام فرمایا۔ ابتدا وچ رسائل محاورہ فارسی اپنے والد ماجد توں پڑھے، کلام اللہ شریف مع تجوید و قرأت قاری عبد الرحیم تے علم الحدیث و تفسیر حاجی محمد افضل سیالکوٹی شاگرد شِخ المحدیثین شیخ عبد اللہ بن سالم مکی توں حاصل دی۔ انہاں علوم دے علاوہ میرزا صاحب نوں ہور فنون وچ وی کافی مہارت حاصل سی، بالخصوص فن سپاہ گری وچ تہاناں اس قدر مہارت حاصل سی، فرماندے سن کہ اگر بیس آدمی تلواراں کھینچ کر مجھ اُتے حملہ کرو تے میرے کول ہتھ وچ صرف اک لاٹھی ہو تو اک آدمی وی میناں زخم نئيں پہنچا سکتا۔ نیز فرماندے نیں کہ اک بار مست ہاتھی راہ وچ آ رہیا سی، وچ گھوڑے اُتے سوار سامنے توں آگیا۔ فیل بان نے شور مچایا کہ ہٹ جاؤ، دل نے گوارا نئيں کیتا کہ اک بے جگر حیوان دے مقابلے توں ہٹ جاؤں۔ چنانچہ ہاتھی نے نہایت غضب دی حالت وچ میناں سونڈ وچ لپیٹ لیا۔ وچ نے خنجر کڈ کر اس دی سونڈ وچ مارا، اس نے چیخ مارکر میناں دور پھینک دتا تے وچ بفضل تعالٰیٰ محفوظ رہیا۔
سلسلہ نقشبندیہ دی ترویج
سودھوجانِ جاناں مشہور صوفی سلسلہ نقشبندیہ جو شیخ الانوار سمر قند و بخارا بہاؤ الدین نقشبند دا قائم کردہ اے ہندوستان وچ اس سلسلہ دے مشہور موئد منے جاندے نیں ۔
آثار رشد و ہدایت
سودھومیرزا صاحب فرماندے سن کہ شور عشق و محبت تے رغبت اتباع سنت میری طینت دے خمیر وچ سن۔ وچ نو سال دا سی کہ ابراہیم خلیل اللہ نوں خواب وچ دیکھیا کہ بکمال عنایت پیش آئے۔ انہاں ای ایام وچ جدوں کدیصدیق اکبر دا ذکر مبارک آندا سی تو انہاں دی صورت مبارک میرے سامنے آجاندی سی۔ وچ نے با رہیا انہاں نوں چشم ظاہر توں دیکھیا تے اپنے حال اُتے بوہت مہربان پایا۔ اک مرتبہ تساں دے والد تہاناں اپنے پیر شاہ عبد الرحمٰن قادری دی خدمت وچ لے گئے۔ تساں فرماندے نیں کہ شاہ صاحب توں کرامتاں ظاہر ہُندی تھاں، مگر نماز وچ تساہل فرمایا کر دے سن۔ میناں ڈر سی کہ مبادا میرے والد صاحب میناں انہاں توں بیعت نہ کروا دتیاں۔ اک دن وچ نے پچھیا کہ عبد الرحمٰن نماز وچ تساہل کس لئی کر دے نیں ۔ والد صاحب نے فرمایا انہاں اُتے سکر غالب اے اوہ معذور نیں ۔ وچ نے عرض کیتا کہ ادائے نماز وچ سکر غالب ہوجاندا اے، مگر دوسرے امور وچ ہوشیار رہتے نیں ۔ ایہ سن کر میرے والد صاحب خفا ہو گئے، مگر میرے دل توں بیعت کرانے دا کھٹکا نکل گیا۔
میرزا مظہر دی عمر مبارک جدوں سولہ سال دی ہوئی تو تساں دے والد بزرگوار نے اس جہان فانی توں کوچ فرمایا۔ والد دی وفات دے بعد تساں دے رشتہ دار شاہی منصب دے حصول دے لئی مغل بادشاہ فرخ سیر دے دربار وچ لے گئے۔ اتفاق توں بادشاہ نوں عارضہ زکام سی، اوہ دربار وچ نئيں آیا۔ اسی رات تساں نے خواب دیکھیا کہ اک درویش نے اپنے مزار توں نکل کر اپنی کلاہ تساں دے سر اُتے رکھ دی۔ اس خواب دے بعد منصب و جاہ دی رغبت تساں دے دل وچ بالکل نہ رہی تے درویشاں دی زیارت دا شوق غالب ہویا۔ جتھے کہاں کسے صاحب کمال دا ناں سنتے اس دی زیارت نوں تشریف لے جاندے۔
مظہر جان دے اربعہ مشائخ
سودھواٹھارہ سال دی عمر وچ کچھ احباب توں سید نور محمد بدایونی دے کمالات سن کر انہاں دی خدمت وچ حاضر ہونے دا قصد فرمایا۔ میرزا مظہر فرماندے نیں کہ ” سید دے اوصاف حمیدہ سن کر میرا دل بے اختیار انہاں دی قدم بوسی دا مشتاق ہو گیا۔ اگرچہ سید دی عادت مبارکہ سی کہ بغیر استخارہ مسنونہ دے کسے نوں تلقین طریقہ نہ فرماندے سن، مگر اس وقت بغیر درخواست دے مجھ توں فرمایا کہ آنکھاں بند کرکے قلب ول متوجہ ہوجاؤ تے اک ای توجہ وچ میرے لطائف خمسہ نوں ذاکر بناکر رخصت کر دتا۔ تساں دی توجہ دی تاثیر نے باطن نوں ایسا متاثر کر دتا کہ دوسرے روز صبح نوں جو وچ نے سید دی خدمت وچ حاضر ہونے دا قصد کیتا تے حسب عادت آندے وقت آئینے وچ اپنی صورت دیکھی تو بعینہ سید دی صورت پائی۔ اس توں محبت تے عقیدت تے زیادہ ہو گئی۔ بالجملہ چار سال تساں نے معاملہ نوں ولایت علیا تک پہنچادیا تے میناں اجازت معہ خرقہ عنایت فرمائی۔“
سید نور محمد بدایونی دے وصال دے بعد میرزا مظہر نے چھ برس تک سید دے مزار مقدس توں اقتباس انوار دا طریقہ اختیار کیتا۔ بعد ازاں سید نے بار بار خواب وچ ایہ تاکید دی کہ کمالات الٰای بے نہایت نیں ، اپنی عمر متناہی نوں طلب وچ صرف کرنا چاہیے۔ قبور توں استفادہ معمول نئيں، کسے زندہ بزرگ توں تھاں قرب دی تحصیل کرنی چاہیے۔ چنانچہ اس ارشاد دی تعمیل وچ میرزا نے بزرگان وقت ول رجوع کیتا۔ پہلے شاہ گلشن دی خدمت وچ حاضر ہوئے، اس دے بعد محمد زبیر قیوم رابع دی خدمت وچ پہنچ کر فیضیاب ہوئے، فیر حاجی محمد افضل اورحافظ سعداللہ دی خدمت اقدس وچ سالاں رہ کر باطنی دولت توں مالامال ہوئے۔ آخر وچ تساں نے محمد عابد سنامی خلیفہ عبد الاحد سرہندی ول رجوع فرمایا۔ عرصہ ست سال تک انکی توجہات دی بدولت میرزا نے کمالات ثلاثہ و حقائق سبعہ وغیرہ ختم کیتے۔ میرزا نوں محمد عابد سنامی توں سلسلہ قادریہ دے علاوہ طریقہ چشتیہ تے سہروردیہ وچ وی اجازت ملی۔
ارشاد و تلقین
سودھومیرزا پورے گیارہ سال محمد عابد دی خدمت وچ رہے۔ انہاں دی وفات دے بعد تساں نے مسند خلافت نوں زینت بخشی۔ طالبانِ خدا نے ہر طرف توں تساں ول رجوع کیتا۔ علما و صلحاء کسب فیوض دے لئی تساں دی خانقاہ وچ جمع ہو گئے تے تساں دے کمالات دی شہرت دور دور تک پہنچ گئی۔ ابتدائے حال وچ تساں دی توجہ دی تاثیر توں لوگاں وچ بے تابی پیدا ہوجاندی تے کمال استغراق دے سبب بیخود ہوجایا کر دے۔ طالباں دی تہذیب نفوس جیسا کہ تساں دی خدمت وچ ہُندی سی، بزرگان سلف دے وقت وچ کدی ہُندی ہوگی۔ مشائخ کرام تساں دی نسبت فرماندے سن کہ جو فیض طالب خدا نوں فقط تساں دی صحبت توں پہنچدا سی اوہ دوسراں دی ہمت و توجہ توں وی حاصل نئيں ہُندا سی۔ چنانچہ اک شخص تساں دی خدمت وچ حاضر ہو کر خواجہ میر درد دی زیارت دے لئی گیا۔ خواجہ نے دیکھتے ای فرمایا ”تو شاید میرزا دے مرید ہو گئے ہو کیونجے تمہارا باطن نسبت مجددیہ دے انوار توں معمور اے۔“ اس نے عرض کیتا کہ نئيں وچ تو صرف انہاں دی خدمت وچ حاضر ہویا ہوں۔ شاہ ولی اللہ دہلوی فرماندے سن اللہ تعالٰیٰ نے ساناں کشف صحیح عطا کیتا اے کہ روئے زمین دے سارے حالات اساں توں پوشیدہ نئيں تے ہتھیلی دے خطوط دے مانند عیاں نیں ۔ اس وقت میرزا جان جاناں دا مثل کسے اقلیم و شہر وچ نئيں اے۔ جس شخص نوں سلوک تھاں دی آرزو ہو اوہ انہاں دی خدمت وچ جائے۔ چنانچہ شاہ صاحب دے احباب نے حسب الامر میرزا دی خدمت وچ استفادہ دے لئی رجوع کیتا۔
میرزا مظہرکی توجہ عالی اس اُتے مصروف سی کہ سلسلہ مجددیہ تمام عالم وچ پھیل جائے تے اس طریقہ مجددیہ دی نسبتاں توں جہان منور ہو جائے۔ چنانچہ ہزا رہیا آدمی تساں توں بیعت ہوکر دوام ذکر خدا وچ مشغول ہوئے تے قریب دو سو نیک نفوس تساں توں اجازت تعلیم ذکر پاکر خلق خدا دی ہدایت وچ مشغول ہوئے۔ غرض کہ میرزا تیس سال اپنے مشائخ دی خدمت وچ کسب انوار و برکات کرکے نہایت کمال و تکمیل دے مرتبہ اُتے پہنچ گئے تے 35سال طالبان خدا دی تلقین وچ مشغول رہ کر نیک آثار صفحہ روزگار اُتے چھڈ گئے۔
اخلاق و عادات
سودھومیرزا کمال زہد و توکل توں متصف سن تے دنیا تے اہل دنیا دی کچھ پروا نئيں کر دے سن تے دنیا داراں دے ہدیے قبول نہ فرماندے ۔ اک دفعہ محمد شاہ مغل بادشاہ نے اپنے وزیر قمرالدین دی زبانی کہلا بھیجیا کہ اللہ تعالیٰ نے اساں نوں ملک عطا فرمایا اے، جس قدر دل مبارک وچ آئے بطور ہدیہ قبول فرمائاں۔ تساں نے فرمایا کہ ارشاد باری تعالیٰ یوں اے ”“ اللہ تعالٰیٰ نے ہفت اقلیم نوں گھٹ فرمایا اے، تواڈے کول اس گھٹ دا ستواں حصہ یعنی اک اقلیم ہندوستان اے، اس وچوں کیتا قبول کراں۔
نواب نظام الملک نے تیس روپیہ بطور نیاز پیش کیتا، تساں نے قبول نہ فرمایا۔ نواب نے عرض کیتا تساں راہ خدا وچ تقسیم فرماداں۔ فرمایا کہ وچ تمہارا خانساماں نئيں، ایتھے توں تقسیم کرنا شروع کردو گھر تک ختم ہو جائے گا۔ فرماندے سن کہ اگرچہ ہدیہ دے رد کرنے توں منع کیتا گیا اے، لیکن اس دے قبول کرنے نوں واجب وی نئيں دسیا گیا۔ جو مال کہ یقینی طور اُتے حلال ہو اس دے لینے وچ برکت اے۔ فقیر اپنے اصحاب دے ہدیئے جو اخلاص توں لاتے نیں قبول کرلیندا اے، امیراں دا مال اکثر مشتبہ ہُندا اے تے لوگاں دے حقوق اس توں متعلق ہُندے نیں ، قیامت دے دن اس دا حساب دینا دشوار ہوگا۔
اک دفعہ اک امیر نے آماں دا ہدیہ تساں دی خدمت وچ بھیجیا، تساں نے واپس کر دتا۔ اس نے وڈی منت سماجت دے بعد دوبارہ بھیجے، تساں نے دو آم رکھ لئی تے باقی واپس کر دتے تے فرمایا کہ فقیر دا دل اس ہدیہ نوں قبول کرنے توں انکار کردا اے۔ اسی وقت اک باغبان تساں دی خدمت وچ شکایت لایا کہ فلاں امیر نے میرے آم ظلم توں لے لئی، انہاں وچوں کچھ تساں دی خدمت وچ بھیجے نیں ، میری مدد کیجئے۔ تساں نے فرمایا سبحان اللہ ایہ ناعاقبت اندیش لوک چھینے ہوئے ہدیاں توں فقیر دا باطن سیاہ کرنا چاہتے نیں ۔
مکاشفات و کرامات
سودھومیرزا اپنے وقت وچ ہور مشائخ خاندان توں اس امر وچ ممتاز سن کہ تساں دا کشف تھاں الٰہیہ صحیح و مطابق نفس الامر ہُندا سی تے طالباں نوں طریقہ مجددیہ دے تھاں دی غایت تک سلوک طے کراندے سن۔ تساں اپنے مریداں نوں تھاں عالیہ دی بشارتاں دتا کر دے سن، اس اُتے بعض افغاناں نے دل وچ انکار کیتا۔ تساں نے نور فراست توں دریافت کرکے فرمایا اگر تہاناں اعتبار نئيں تو پچھلے اکابرین وچوں کسے نوں مقرر کرلو تاکہ اس دی روح ظاہر ہوکر انہاں بشارتاں دے صحیح ہونے دی شہادت دے۔ انہاں نے عرض کیتا کہ اگر حضور سرور عالم ﷺ تصدیق فرمائاں تو ایہ تصدیق معتبر ترین اے۔ چنانچہ تساں مع احباب دے نال جناب پیغمبر خدا ﷺ دی روح مبارکہ اُتے فاتحہ پڑھ کر متوجہ ہوکر بیٹھ گئے۔ حضورسرور کائنات ﷺ نے ظاہر ہوکر منکرین دی سرزنش فرمائی تے فرمایا کہ میرزا صاحب دی بشارتاں سب صحیح نیں ۔
اک روزایک فاحشہ عورت دی قبر اُتے مراقبہ وچ بیٹھ گئے۔ فرمایا کہ اس دی قبر وچ دوزخ دی اگ شعلہ زن اے تے اوہ عورت شعلاں دے نال اُتے جاندی اے تے نیچے آندی اے۔ اس دے ایمان وچ میناں شک اے مگر کلمہ طیبہ دا ختم اس دی روح نوں بخشدا آں، اگر ایمان دے نال مری اے تو بخشی جائے گی۔ چنانچہ کلمہ طیبہ دے ختم دا ثواب پہنچاکر فرمایا کہ الحمد للہ ایمان دے نال مری سی، اس کلمہ دی برکت توں عذاب توں نجات پاگئی۔ اک بے ادب شخص نے حضرت دے مکشوفات توں انکار کرکے بطور امتحان عرض کیتا کہ ایہ میرے اک دوست دی قبر اے، اس دا حال دریافت کیجئے۔ تساں نے سکوت دے بعد فرمایا کہ جھوٹ نہ بول، ایہ تو اک عورت دی قبر اے تواڈے دوست دی قبر نئيں اے۔ میرزا دے کشف و کرامات بوہت نیں ۔ اساں نے ایتھے صرف چند اک نقل کردینے اُتے اکتفا کیتا اے، کیونجے حقیقی کرامت آقائے دوجہاں ﷺکی اتباع اُتے استقامت تے طالباں نوں قرب خدا دے مراتب اُتے پہنچانا اے۔ تے میرزاسے اس طرح دی کرامتاں دا ظہور اظہر من الشمس اے۔
حضرت میرزا دی وفات
سودھوجدوں میرزا مظہر دی عمر مبارک اسی (80) سال توں تجاوز کرگئی تو تساں اُتے رفیق اعلیٰ دا شوق غالب ہویا۔ تساں نے اپنے اک خلیفہ ملیا نسیم نوں انہاں دے وطن رخصت کر دے وقت فرمایا کہ اس دے بعد ہماری تمہاری ملاقات معلوم نئيں ہُندی۔ ایہ سن کر تساں دے خدام بوہت روئے۔ اک روز اللہ تعالیٰ دی نعمتاں دے اظہار وچ فرمایا کہ ”اللہ تعالیٰ نے اپنی عنایت توں فقیر دے دل وچ کوئی ایسی آرزو نئيں چھڈی جو حاصل نہ ہوئی ہو، اس قادر مطلق نے فقیر نوں اسلام حقیقی توں مشرف کیتا، علم توں حصہ وافر دتا، نیک عمل اُتے استقامت بخشی، لوازم طریقہ یعنی کشف و تصرف و کرامات عنایت کیتے، صالحین نوں کسب فیض دے لئی بندہ دے کول بھیجیا، دنیا تے اہل دنیا توں علاحدہ رکھیا، ہن صرف شہادت ظاہری دے کوئی آرزو باقی نئيں۔ فقیر دے اکثر بزرگ شہید ہوئے نیں مگر فقیر نہایت کمزور و ضعیف اے تے قوت جہاد نئيں رکھتا، بظاہر اس مرتبہ دا حصول مشکل اے۔“ لیکن اللہ تعالیٰ نے تساں دی ایہ خواہش وی پوری کردتی تے تہاناں باطنی شہادت دے نال نال ظاہری شہادت توں وی سرفراز فرمایا۔ قصہ شہادت کچھ یوں اے کہ مغل بادشاہ شاہ عالم دے دور وچ ایرانی شیعہ پارٹی نے اتنا عروج حاصل کیتا کہ ایرانیاں دے قائد نجف خاں نوں دہلی دی مسند وزارت اُتے فائز کرنا پیتا۔ نجف خاں دے بر سر اقتدار آنے توں جتھے بوہت توں اختلافات پیدا ہوئے اوتھے شیعہ سنّی جھگڑا وی اپنے عروج نوں پہنچا۔ اس دور وچ علما اہل سنت نوں خاصی پریشانی و تکالیف دا سامنا کرنا پیتا، بالخصوص دو فعال ترین شخصیتاں یعنی شاہ ولی اللہ محدث دہلوی اورمیرزا مظہر دی خانقاہاں جو سنی طاقتاں دا مرکز تھاں، نجف خاں دے ظلم و ستم دا نشانہ بناں۔ شاہ ولی اللہ دی جائداد نوں ضبط کرکے شاہ عبدالعزیز دہلوی تے شاہ رفیع الدین نوں دہلی توں پاپیادہ کڈ دتا گیا۔ ہن دہلی وچ صرف مظہرکی ذات اقدس سنیاں دی داد رسی دے لئی باقی رہ گئی۔ بالآخر تہاناں وی راستے توں ہٹانے دی منصوبہ بندی کیتی گئی۔
7 محرم 1195ھ نوں جدوں کہ کچھ ای رات لنگھی سی، چند آدمیاں نے مظہر دے دروازے اُتے دستک دی۔ خادم نے جاکر عرض دی کہ کچھ لوک زیارت دے لئی آئے نیں ۔ تساں دی اجازت توں تن آدمی اندر آئے، انہاں وچوں اک ایرانی نژاد مغل وی سی۔ تساں خوابگاہ توں نکل کر انہاں دے برابر کھڑے ہو گئے۔ مغل نے پچھیا کہ میرزا جان جاناں تساں نیں ، پس اس اُتے بدبخت ایرانی مغل نے طبانچہ دی گولی داغ دی جو تساں دے دل دے بائاں طرف لگی۔ تساں ناتوانی تے بڑھاپے دے باعث گر پئے تے قاتل فرار ہو گئے۔ لوگاں نوں خبر ہوئی تو جراح نوں بلایا گیا۔ صبح نجف خاں نے اک جراح نوں بھیجیا تے کہیا کہ قاتل معلوم نئيں، اگر معلوم ہوگا تو قصاص جاری کیتا جائے گا۔ تساں نے فرمایا اگر ارادہ الٰہیہ وچ شفا اے تو بہرصورت ہو جائے گی، دوسرے جراح دی ضرورت نئيں، اگر قاتل معلوم ہو جائے تو اساں نے معاف کیتا تو وی معاف کردینا۔ قاتلانہ حملہ دے بعد تساں تن روز زندہ رہے۔ اس حالت وچ اپنا ایہ شعر اکثر پڑھیا کر دے سن
بناکردند خوش رسمے بخاک و خون غلطیدن خدا رحمت کند ایں عاشقان پاک طینت را
غرض کہ دس محرم نوں جسنوں شہادت دی رات کہیا جاندا اے، آپنے تن بار زور زور توں سانس لیا تے واصل بحق ہو گئے۔
تساں دے خلیفہ ملیا نسیم دی خانقاہ واقع نور محل اوچ ریاست دیر صوبہ سرحد وچ ہن وی اوہ خون آلود کپڑے موجود نیں جو تساں نے شہادت دے وقت پہن رکھے سن۔ اس دے علاوہ اوہ خون آلود دھجیاں وی محفوظ نیں جن توں حضرت دا خون پونچھا گیا سی۔
تساں دی تجہیز و تکفین تساں دی اہلیہ محترمہ دی نگرانی وچ ہوئی۔ تہاناں بی بی صاحبہ دی حویلی وچ جو چتلی قبر دہلی توں متصل سی دفن کیتا گیا۔ تساں دے مزار مبارک جس چبوترے اُتے اے اسی اُتے تساں دے نال سلسلہ نقشبندیہ دی تن تے عظیم ہستیاں وی محو خواب نیں ، یعنی شاہ غلام علی، شاہ ابو سعید مجددی تے شاہ ابوالخیر مجددی۔ خانقاہ دے موجودہ جانشین مولانا زید ابوالحسن فاروق نے اس چبوترے اُتے 1980ء وچ اک شاندار گنبذ تعمیر کروایا اے۔
لکھتاں
سودھومیرزا مظہر دی نہایت معروف زندگی سی، لیکن اس دے باوجود تساں مطالعہ کتب وچ مصروف رہدے سن۔ مظہر دی جو لکھتاں ہن تک ملی نیں اوہ ایہ نیں
1. دیوان مظہر (فارسی)
2. خریطہ جواہر (فارسی دے معروف تے غیر معروف شعرا دے کلام دا انتخاب)
3. مکاتیب دے مختلف مجموعے
4. مجموعہ اردو اشعار
5. متفرق تے مختصر نثری تحریراں
6. ملفوظات[۱]
سلسله شیوخ
سودھو- حضرت شیخ مرزا مظهر جان جاناں شهید
- حضرت شیخ سید نور محمد بدایوانی
- حضرت شیخ حافظ محمد حسن
- حضرت شیخ سیف الدین سرهندی
- حضرت شیخ محمد معصوم عروة الوثقی
- حضرت شیخ مجدد الف ثانی شیخ احمد سرهندی
حوالے
سودھو- ↑ «Archive copy». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۰۹-۰۵-۲۳. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۱-۱۰.
سانچہ:شجرہ نقشبندیہ گلہار شریف