عبد الخالق غجدوانی
عبد الخالق غجدوانی | |
---|---|
جم | 24 مارچ 1103 |
وفات | سنہ 1179 (75–76 سال) |
عملی زندگی | |
استاذ | یوسف ہمدانی |
پیشہ | استاد |
ترمیم |
عبد الخالق غجدوانی سلسلہ نقشبندیہ دے گروہ سلسلہ خواجگان دے عظیم صوفی بزرگ نيں انہاں نوں خواجہ ہردوجتھے وی کہیا جاندا اے۔[۱]
ولادت
سودھوخواجہ عبد الخالق غجدوانی دی پیدائش بخارا دے اک وڈے شہر غجدوان وچ ہوئی۔ آپ دی ولادت 22؍شعبان 435ھ/ 1044ء نوں غجدوان وچ ہوئی۔آپ دے والد دا ناں خواجہ عبد الجلیل[۲] یا خواجہ عبد الجمیل سی جنہاں دا وصال آپ دی پیدائش توں چند ماہ پہلے ہو گیا لہذا آپ دی پرورش دا سارا اہتمام آپ دی نیک سیرت والدہ نے کیتا۔ آپ دی والدہ ماجدہ نے آپ نوں مدرسہ وچ قرآن پاک پڑھنے دے لئی مشہور زمانہ بزرگ تے مفسر قرآن استاد صدر الدین دے حوالے فرمایا۔ پیدائش توں پہلے بشارت دتی گئی کہ تواڈے گھر اک چراغ روشن ہونے والا اے جو اک عالم نوں پرنور بنائے گا۔ اس دا شمار خدا دے محبوبین تے مقربین وچ ہوئے گا، وچ اسنوں اپنی فرزندی وچ قبول کردا ہون۔ اس دا ناں عبد الخالق رکھنا۔ ایہ بشارت دینے والے خضر علیہ السلام سن جو اللہ دے اک کامل بندے دی دنیا وچ آمد آمد دی خوشخبری آپ دے والدین نوں دے رہے سن اس لئی کہ بچے دی پرورش وی اسی نہج اُتے ہوئے۔ [۱]
بیعت و خلافت
سودھوآپ نے بیعت و خلافت خواجہ ابو یوسف ہمدانی توں حاصل کيتی تے بخارا وچ ریاضت و مجاہدہ وچ مشغول ہو گئے۔ آپ اپنی روش و حالات نوں اغیار دی نظراں توں پوشیدہ رکھدے سن ۔ بوہت سارے لوکاں نے آپ دے دست حق پرست اُتے بیعت کيتی۔ آپ جدوں لوکاں نوں تلقین فرماندے تاں جذبہ و وجد دی کیفیت طاری ہوجاندی تے ’ہو حق‘ دا غلغلہ بلند ہوجاندا۔ آپ اُتے راز الٰہی منکشف ہونے لگے سن، آپ دی شہرت دور دور تک پھیل گئی سی تے اک دنیا سی کہ آپ دی طرف امنڈتی چلی آندی سی۔
لکھتاں
سودھو- رباعیات
- رسالہ طریقت
- وصیت نامہ
- رسالہ صاحبیہ
اصطلاحات
سودھوآپ نے سالکانِ طریقت فقراء کرام دی اصلاح نفس تے قربِ خداوندی دے حصول دے لئی لوکاں نوں چند اصطلاحات بتائاں تے نصیحت فرمائی کہ انہاں نوں ہمیشہ یاد رکھو تے انہاں نوں سمجھو تے خلوص دل توں انہاں اُتے کاربند ہو جاؤ تاکہ دین و دنیا دی سرخروئی حاصل ہوئے۔ لوکاں نے اصطلاحات توں متعلق جدوں آپ توں استفسار کیہ تاں آپ نے جواب دتا کہ:
1۔ ہوش در دم، 2۔ نظر بر قدم، 3۔ سفر در وطن، 4۔ خلوت در انجمن، 5۔ یاد کرد، 6۔ باز گشت، 7۔ نگاہ داشت، 8۔ یادداشت 9۔ وقوف عددی، 10۔ وقوف زمانی، 11۔ وقوف قلبی۔
سننے والےآں دے ہوش جاندے رہے، زباناں گنگ ہوگئياں تے شعور نے جواب دے دتا۔ کسی نے ڈرتے ڈرتے عرض کیتا حضرت اسيں ناقص العقل نيں، ذرا انہاں دی وضاحت وی فرمادیجئے۔ آپ نے فرمایا کہ جے تساں وضاحت چاہندے ہو تاں سنو کہ
- ہوش در دم ’ہوش در دم‘ توں مراد ایہ اے کہ انسان دا ہر سانس یاد اللہ دے لئی وقف ہو، کسی وی سانس نوں ضائع نہ ہونے دتا جائے۔ جس سانس وچ خدا دی یاد نہ ہوئی اوہ لمحہ غفلت وچ گزریا۔ سانس دے اندر جاندے تے باہر آندے دونے وچ اس گل دا خیال رکھیا جائے کہ غفلت دا لمحہ نہ ملنے پائے۔
- نظر بر قدم ’نظر بر قدم‘ دا مطلب ایہ اے کہ سالک راہ چلنے وچ نگاہ اپنے پیر دی پشت اُتے رکھے تاکہ بیجا نظر اِدھر اُدھر نہ پئے تے دل محسوست متفرقہ توں وکھو وکھ نہ ہوئے۔ کیونکہ ایہ گل مانع حصول مقصود اے۔ یا اس گل دا مطلب ایہ اے کہ سالک دا قدم باطن اس دی نظر باطن توں پِچھے نہ رہے۔
- سفر در وطن ’سفر در وطن‘ دا اصل مطلب ایہ اے کہ سفر در نفس۔ انسان نوں دنیاوی سفر دی بجائے اپنے اندر دا سفر اختیار کرنا چاہیے۔ دنیاوی سفر اسی قدر اختیار کرے کہ پیر کامل تک رسائی حاصل ہو جائے، دوسری حرکت جائز نئيں۔ جے اپنے پیر دی قربت تے محبت میسر ہو جائے تاں انسان نوں سفر توں گریز کرنا چاہیے۔
- خلوت در انجمن ’خلوت در انجمن‘ توں مراد ایہ اے کہ انجمن جو تفرقہ دی جگہ اے اس توں تعلق رکھنے دے باوجود ازراہ باطن حق تعالیٰ دے نال خلوت رکھے تے غفلت نوں دل وچ راہ نہ دے۔ یعنی بازار توں گذرتے ہوئے ذکر وچ اس قدر مشغول ہو کہ بازار دے شور و غل نوں نہ سن سکے۔ شروع وچ ایہ معاملہ بتکلف ہُندا اے تے آخر وچ بے تکلف۔
- یاد کرد ’یاد کرد‘ دا مطلب ایہ اے کہ ہر وقت ذکر وچ مشغول رہے، ذکر خواہ زبانی ہو یا قلبی۔
- باز گشت ’باز گشت‘ توں ایہ مراد اے کہ جدوں ذاکر کلمۂ توحید دا دل توں ذکر کرے تاں ہر بار حکم توحید دے بعد اپنے دل دی بولی توں ایہ کہے کہ خدایا میرا مقصود تاں تے تیری رضا ہی اے۔
- نگاہ داشت ’نگاہ داشت‘ دا مطلب ایہ اے کہ قلب نوں خطرات و حدیثِ نفس توں نگاہ رکھے، یعنی کلمہ طیبہ دی تکرار کردے وقت دل نوں تمام وسوساں توں دور رکھے۔ تے بہتر ایہ اے کہ کلمہ طیبہ دا ورد حبس دم دے نال ہوئے۔
- یاد داشت ’یاد داشت‘ توں مراد ایہ اے کہ دوام آگہی بحق سبحانہ (یعنی ہمیشہ ہمیشہ دے لئی اللہ رب العزت دا ذکر قلب و روح وچ سرایت کرجائے) تے ایہ دوام آگہی اس حد تک غالب ہو کہ سالک نوں اپنے وجود دا وی شعور نہ رہے (تے جدوں اس بے شعوری دا وی شعور نہ رہے تاں ایہ فنائے فناء کہلاندا اے تے ایہی یاد داشت اے )۔ اک خادم نے ادب توں اٹھیا کر عرض کیتا حضرت نگہداشت تے یادداشت وچ کیہ فرق اے۔ فرمایا نگہداشت وچ طالب اپنی کوشش توں رب دی طرف متوجہ ہُندا اے تے یادداشت وچ بلا کوشش خود بخود قلب خدا دی طرف متوجہ و مشغول ہوجاندا اے۔
- وقوف عددی ’وقوف عددی‘۔ اس توں مراد ذکر نفی اثبات وچ عدد ذکر توں واقف رہنا اے، یعنی ذاکر اس ذکر وچ سانس نوں طاق عدد اُتے چھڈے نہ کہ جفت پر، جداں 3، 5، 7، 11، 13۔ کیونکہ ارشاد اے ”اللہ وتر یحب الوتر“ خدا اک اے تے اکیلے نوں دوست رکھدا اے۔
- وقوف زمانی ’وقوف زمانی‘ توں مراد اے کہ واقف نفس رہے، پاس انفاسنوں ملحوظ رکھے یعنی محاسبہ رکھے کہ سانس حضور وچ گذردا اے یا غفلت وچ ۔ بصورت اطاعت شکر بجا لیائے تے بصورت غفلت و معصیت وچ عذر خواہی کرے تے استغفار کرے۔ ایہ محاسبہ کہلاندا اے۔
- وقوف قلبی ’وقوف قلبی‘ توں مراد ایہ اے کہ سالک ہر آن ہر لحظہ اپنے قلب دی طرف متوجہ رہے تے قلب خدا دی طرف متوجہ رہے تاکہ سب طرف دی توجہ ٹُٹ کے معبود حقیقی دی طرف توجہ رہ جائے تے خطرات تے وسوسے قلب وچ داخل نہ ہاں، خصوصًا ذکر کے وقت اس دا پورا پورا خیال رکھے۔ وقوف قلبی خواجہ عبد الخالق دے نزدیک بہت ضروری تے رکن عظیم اے تے دارومدار طریقہ نقشبندیہ دا اسی اُتے اے۔
آپ دی اس تشریح و تقریر دا لوکاں اُتے زبردست اثر ہويا تے لوکاں نوں آپ دی قدر و منزلت دا اندازہ ہويا۔ جو لوک آپ نوں اک عام انسان دی نظر توں دیکھدے سن انہاں دے دلاں وچ آپ دی ہیبت تے رعب بیٹھ گیا تے مریدین دے دلاں وچ آپ دی عزت و تکریم وچ زیادہ اضافہ ہويا۔[۳]
وصال
سودھواک مرتبہ خواجہ عبد الخالق نہایت علیل ہو گئے، اصحاب و مریدین چاراں طرف جمع سن ۔ یکدم آپ نے چشم مبارک وا فرمائی تے ارشاد فرمایا لوگو توانوں مبارک ہو کہ حق سبحانہ و تعالیٰ نے مینوں اپنی رضامندی دی خوشخبری دتی اے۔ ایہ سننا سی کہ لوکاں دی اکھاں توں آنسو رواں ہوئے، اس لئی کہ لوکاں نوں یقین سی کہ ہن ایہ ماہتاب کامل روپوش ہويا چاہندا اے۔ آپ نے لوکاں دی جذباتی حالت نوں ملاحظہ فرمایا کہ لوک بار بار دعا کيتی خواہش کر رہے نيں تاں آپ نے ارشاد فرمایا دوستو تساں نوں مبارک ہو کہ حق تعالیٰ سبحانہ نے مینوں ایہ خوشخبری دتی اے، اس طریقہ نوں جو لوک اختیار کرن گے تے آخر تک اس اُتے قائم رہن گے وچ انہاں سب نوں بخش داں گا تے سب اُتے اپنی رحمت نازل فرماواں گا۔ پس بہت زیادہ کوشش کرو۔ ایہ سننا سی کہ لوکاں اُتے جوش و جذبہ تے گریہ دی کیفیت طاری ہو گئی۔ تھوڑی دیر دے بعد آواز آئی کہ
یٰاَیَّتُھَا النَّفسُ المُطمَئِنَّةُ ارجِعِی اِلَا رَبِّکِ رَاضِیَةً مَّرضِیَّة
”اے نفس مطمئنہ اپنے رب دی طرف آ کہ تاں اس توں راضی تے اوہ تیرے توں راضی ہو“۔
یہ سن کر احباب و اصحاب نے دیکھیا کہ آپ واصل باللہ ہوچکے نيں۔ آپ دی تریخ وصال اُتے مختلف آراء نيں۔ بعض نے 616ھ، بعض نے 617ھ تے بعض روایات وچ 615ھ اے۔ تذکرة المشائخ نقشبندیہ تے صوفیائے نقشبند نے آپ دا وصال 12 ربیع الاول 675ھ لکھیا اے۔ اس طرح ایہ آفتاب ولایت منبع علم و عرفان خواجہ عبد الخالق غجدوانی اپنے خالق حقیقی توں، اپنے محبوب حقیقی توں جا ملے۔[۴]
حوالے
سودھو- ↑ شرح کلام جامی ڈاکٹر شمس الدین، صفحہ 1114، مشتاق بک کارنرلاہور
- ↑ تذکرہ مشائخ سیفیہ از محمد عرفان طریقتی صفحہ 110 ناشر بہار اسلام پبلیکیشنز لاہور
- ↑ http://www.islahulmuslimeen.org/urdu/silsila/10.htm
- ↑ http://www.islahulmuslimeen.org/urdu/silsila/10.htm