ابن عربی
ابن عربی | |
---|---|
(عربی وچ: محي الدين ابن عربي) | |
پیدائشی نام | (عربی وچ: محمد بن علي بن محمد بن عربي الحاتمي الطائي الأندلسي) |
جم | 28 جولائی 1165 |
وفات | 16 نومبر 1240 (75 سال) |
شہریت | دولت موحدین [۵] |
عملی زندگی | |
استاذ | محمد ابن قاسم التمیمی |
تلمیذ خاص | صدرالدین قونوی [۶] |
پیشہ | فلسفی [۷][۸]، شاعر ، لکھاری [۹][۱۰][۱۱][۱۲] |
پیشہ ورانہ زبان | عربی [۱۳][۱۴] |
شعبۂ عمل | تصوف |
کارہائے نمایاں | فصوص الحکم ، فتوحات مکیہ ، ترجمان الاشواق |
مؤثر | ابن سبعین |
باب اسلام | |
ترمیم |
محی الدین ابن عربی (1240ء - 1165ء) دنیائے اسلام دے ممتاز صوفی ، عارف ، محقق ،عالم تے علم دا سمندر سن ۔ اسلامی تصوف چ آپ نوں شیخ اکبر دے ناں نال یاد کیتا جاندا اے ۔ عام خیال ایہہ اے کہ تصوف چ وحدت الوجود دا تصور سب توں پہلے اوہناں نے پیش کیتا ۔ اینہاں دا قول اے کہ باطنی نور خود رہبری کردا اے ۔ کجھ علماء اینہاں دے عقیدے نوں الحاد تے زندقہ نال تعبیر کیتا اے ، پر صوفیا اینہاں نوں شیخ الاکبر آکھدے نیں ۔ اینہاں دیاں لکھیاں کتاباں دی گنتی پنج سو دے نیڑے اے ۔ جنہاں چ فصوص الحکم تے الفتوحات المکیہ(4000 صفحات تے مشتمل9 بوہت مشہور نیں ۔ فتوجات المکیہ 560 باباں (ابواب) تے مشتمل اے تے تصوف دیاں کتاباں چ اسدا درجہ بوہت اچّا اے ۔
جیون دے حالات
سودھوابن عربی دا پورا ناں ، محمد بن علی بن محمد الطائی الحاتمی اے ۔ چڑھدے چ آپ نوں ابن عربی کہندے نیں (قاضی ابوبکر بن العربی توں وکھرا کرن لئی آپ دے ناں نال ال نئیں لائیا جاندا )۔ جدون کہ لہندے چ آپ ابن العربی تے ابن سراقہ دے نان نال پہچانے جاندے نیں ۔
شیخ اکبر ابن العربی دا پورا ناں "محمد بن علی بن محمد ابن العربی الطائی الحاتمی الاندلسی" سی۔ تے آپ دے ہتھ توں لکھے خطی نسخےآں اُتے آپ ایہی ناں لکھدے آئے نيں۔ تدبیرات الہیہ دے ہتھ توں لکھے نسخے دا عکس ملاحظہ کرن جس اُتے "محمد بن علی ابن العربی" واضح پڑھیا جا سکدا اے۔ مشرق والے (خصوصا اوہ لوک جنہاں دی مادری زبان فارسی اے ) آپ نوں ابن عربی کہندے نيں جدوں کہ مغرب وچ آپ ابن العربی تے ابن سراقہ دے ناں توں پہچانے جاندے نيں۔ آپ نوں سب توں زیادہ شہرت الشیخ الأکبر دے لقب توں ہوئی تے مسلماناں دی تریخ وچ ایہ لقب کسی دوسری شخصیت دے لئی استعمال نئيں کيتا گیا۔
جنم
سودھوآپ موجودہ سپین چ مسلم اندلس دے ویلے چ شہر مرسیہ چ 27 رمضان 560ھ مطابق 1165ء نوں اک معزز عرب ٹبر چ پیدا ہوئے ، جہڑا مشہور زمانہ سخی حاتم طائی دے بھائی دی نسل چوں سی ۔ آپ دے والد مرسیہ دے ہسپانوی الاصل حاکم محمد بن سعید مرذنیش دے دربار نال متعلق سن ۔ ابن عربی حالے صرف اٹھ ورہےآں دی سی کہ مرسیہ تے دولت موحدین دے مل مارن پاروں آپ دے ٹبر نوں اوتھوں ہجرت کرنی پئی ۔ کیونکہ اشبیلیہ پہلے ای موحدون دے قبضے چ سی اس لئی آپ دے والد نے لشبونہ (موجودہ پرتگال دے راجگھر لزبن) چ پناہ لئی ۔ پر چھیتی ای اشبیلیہ دے امیر ابو یعقوب یوسف دے دربار چ آپ نوں اک معزز عہدے دی پیش کش ہوئی آپ اپنے ٹبر سمیت اشبیلیہ منتقل ہو گئے ۔ جتھے ابن عربی نے اپنی جوانی دا زمانہ گزارئیا ۔
مڈھلی تعلیم
سودھومڈھلی تعلیم دے مرحلے آپ مرسیہ تے لشبونہ ( لزبن) چ طے کر چکے سن ۔ اشبیلیہ چ آپ نوں اپنے ویلے دے نامور عالماں دے قدماں چ بیہن دی سعادت ملی ۔ مروجہ دینی دنیاوی تعلیم دے حصول دے نال نال آپ دا بوہت سارا ویلا صوفیاء دی خدمت چ لنگھدا سی ۔ تصوف دا سلسلہ آپ دے ٹبر چ قائم سی ۔
اسی طرح آپ دے ماموں ابو مسلم الخولانی ،جو ساری ساری رات عبادت وچ گذاردے سن تے جدوں انہاں دی لتاں تھک جادیاں سن، تاں انہاں نوں جھڑیاں توں ماردے سن تے کہندے سن کہ توانوں مارنا بہتر اے اپنی سواری دے جانور نوں مارنے تاں۔ اوہ کہیا کردے سن کہ کیہ رسول اللہ ﷺ دے صحابہ سمجھدے نيں کہ حضور صرف انہاں دے لئی نيں۔ اللہ دی قسم اسيں انہاں اُتے اس طرح ہجوم کر کے آپ دی طرف بڑھاں گے کہ انہاں نوں پتا چل جائے گا کہ انہاں نے اپنے پِچھے مرداں نوں چھڈیا اے، جو آپ دے مستحق نيں۔
ابن عربی لکھدے نيں کہ ميں نے اس چیز دا مشاہدہ اپنے زمانہ جاہلیت وچ کیہ سی۔ اپنے بارے وچ لکھدے نيں کہ میرا دخول اس طریقہ وچ 580ھ وچ ہويا، جدوں کہ آپ دی عمر ویہہ برس کيتی سی ۔ اس بارہ وچ بیان کيتا جاندا اے کہ آپ اشبیلیہ دے کسی امیر کبیر دی دعوت وچ مدعو سن، جتھے اُتے آپ دی طرح دوسرے روساءکے بیٹےآں نوں بلايا گیا سی۔ کھانے دے بعد جدوں جام گردش کرنے لگیا تے صراحی آپ تک پہنچی تے آپ نے جام نوں ہتھ وچ پھڑیا، تاں غیب توں آواز آئی: " اے محمد کیہ تسيں نوں ايسے لئی پیدا کيتا گیا سی؟" آپ نے جام نوں ہتھ توں رکھ دتا تے پریشانی دے عالم وچ دعوت توں باہر نکل گئے۔ گیٹ اُتے آپ نے وزیر دے چرواہے نوں دیکھیا، جس دا لباس مٹی توں اٹا ہويا سی۔ آپ اس دے نال ہوئے لئی تے شہر توں باہر اپنے کپڑےآں دا اس دے کپڑےآں توں تبادلہ کيتا۔ کئی گھنٹےآں تک ویراناں وچ گھومنے دے بعد آپ اک قبرستان اُتے پہنچے، جو نہر دے کنارے واقع سی۔ آپ نے اوتھے اُتے ڈیرا لگانے دا فیصلہ کيتا تے اک ٹوٹی ہوئی قبر وچ جا اترے۔ دن تے رات ذکر الٰہی وچ مصروف ہوئے گئے تے سوائے نماز دی ادائیگی دے وقت دے اس وچوں نہ نکلدے سن ۔ چار روز دے بعد آپ باہر نکلے، تاں علوم دا اک دریا لے کے لوٹے ۔ آپ نے اس دے بعد اپنے شیخ دی زیر نگرانی اک نو ماہ دا چلہ کٹیا۔ ابن سودکین نے ا توں روایت کيتا : " میری خلوت فجر دے وقت شروع ہوئی تے فتح (اسرار دا کھلنا ) طلوع الشمس توں پہلے وقوع وچ آئی۔ فتح دے بعد مجھ اُتے " ابدار" دی حالت وارد ہوئی تے اس دے علاوہ دوسرے تھاںواں ترتیب وار آئے۔ وچ اپنی جگہ اُتے قائم رہیا چودہ مہینےآں تک تے انہاں سارے اسرار تک رسائی حاصل کيتی، جنہاں نوں ميں نے فتح دے بعد تالیف کيتا اے۔ تے میری فتح اس لحظہ وچ اک جذب (کی طرح ) سی "۔ ایتھے اُتے ابن عربی نے جس مقام " ابدار" دا ذکر کيتا اے، اس دی تشریح آپ نے دوسری جگہ اُتے انہاں لفظاں وچ فرمائی اے : " ابدار نوں انے عالم وچ اپنی تجلی دی مثال دے لئی اپنے حکم توں نصب کيتا اے۔ پس اوہ خلیفہ الٰہی اے، جو عالم وچ اللہ دے اسماءاور احکام تے رحمت تے قہر تے انتقام تے عفو دے ذریعہ ظاہر ہُندا اے، جداں سورج ظاہر ہُندا اے چاند وچ تے جدوں اوہ پورے نوں روشن کر دیندا اے، تاں اسنوں بدر (پورا چاند) کہندے نيں۔ گویا سورج اپنے آپ نوں بدر دے آئینے وچ دیکھدا ہی "۔
فوجی ملازمت
سودھوآپ نے ڈیڑھ دو سال دا عرصہ سرکاری ملازمت کيتی جس وچ آپ بطور فوجی (عربی =الجندی) فوج وچ بھرتی ہوئے، لیکن فیر آپ دے نال ایسا واقعہ پیش آیا کہ آپ نے ملازمت توں ہتھ اٹھا لیا تے طریقہ دے دوسرے لوکاں دی طرح فقر نوں اپنا شعار بنایا۔
سفر تيونس
سودھوابن عربی نے پہلی بار 590ھ وچ اندلس دی سر زمین توں باہر دا سفر کيتا۔ آپ نے تونس وچ ابوالقاسم بن قسی، جو الغرب(مراكش) وچ المراودون دے خلاف اٹھنے والے صوفیاں دے بانی قرار دتے جاندے نيں، دی کتاب خلع النعلین دا درس لیا۔ بعد وچ آپ نے اس کتاب دی شرح اُتے اک مستقل رسالہ تصنیف کيتا۔ ايسے سفر دے دوران وچ آپ دی ملاقات ابو محمد عبد العزیز بن ابو بکر القریشی المہدوی دے نال ہوئی، جنہاں دی فرمائش اُتے آپ نے اندلس دے صوفیا دے تذکراں اُتے مشتمل اپنی کتاب روح القدس لکھی۔ اس کتاب وچ پچپن صوفیا دا تعارف کرایا گیا، جنہاں دے نال آپ دا رابطہ رہیا یا جنہاں دے نال آپ دا شاگردگی دا رشتہ سی۔ غالباً ايسے سفر دے دوران وچ آپ نوں ابو محمد عبد اللہ بن خمیس الکنانی دی خدمت وچ حاضر ہونے دا شرف حاصل ہويا، جو پیشہ دے اعتبار توں جراح (سرجن) سن تے جنہاں دا تذکرہ آپ نے اپنی کتاباں روح القدس تے درہ الفاخرہ وچ کیہ اے۔ انہاں دی صحبت وچ آپ اک سال توں کچھ کم عرصہ رہے سن
واپسی دے راستے وچ آپ عبد اللہ القلفاظ نال ملاقات دے لئی جزیرہ طریف وچ رکے۔ اوتھے اُتے انہاں دے درمیان وچ اک دلچسپ بحث چل نکلی۔ سوال ایہ سی کہ شاکر غنی تے صابر فقیر وچوں کون افضل اے۔ ابن عربی نے اپنے لئی فقر دا ہی راستہ اختیار کيتا سی۔ چنانچہ فرماندے نيں : " وچ کِسے حیوان دا ہرگز مالک نئيں ہاں تے نہ ہی اس کپڑا کا، جس ناں وچ پہندا ہون۔ کیونجے اوہ وی وچ معین شخص توں، جو مینوں اس وچ تصرف دا اذن دے، بطور عاریت لے کے پہندا ہون۔ تے اس زمانہ وچ جس وچ کِسے چیز دا مالک ہُندا ہون، ايسے وقت یا بذریعہ ہبہ دے یا بذریعہ آزاد کرنے کے، جے اوہ چیز قابل آزاد کرنے دے ہو، خارج ہوئے جاندا ہون۔ ایہ حال مینوں اس وقت حاصل ہويا، جدوں کہ ميں نے خدا تعالٰیٰ دے لئی عبودیت اختصاص دے تحقق دا ارادہ کيتا سی۔ تاں اس وقت مینوں کہیا گیا کہ تیرے لئی ایہ گل درست نئيں ہوئے سکدی، حتیٰ کہ تجھ اُتے کسی دی حجت قائم نہ ہوئے۔ ميں نے کہیا کہ جے اللہ تعالٰیٰ چااے، تاں اس دی وی حجت مجھ اُتے نہ ہوئے۔ تاں مینوں کہیا گیا کہ ایہ گل تواڈے لئی کس طرح درست ہوئے سکدی اے کہ خدا تعالٰیٰ دی حجت تسيں اُتے قائم نہ ہوئے۔ ميں نے کہیا کہ دلائل تے حجج منکراں اُتے قائم کیتے جاندے نيں نہ کہ خدا تعالٰیٰ دی توحید دا اقرار کرنے والےآں پر۔ دلائل تے براہین دعاوی اصحاب حظوظ نفس و مال و متاع والےآں اُتے قائم کیتے جاندے نيں۔ تے جو کہے کہ میرا کوئی حق نئيں اے تے نہ اموال و متاع دنیا وچ کوئی حظ و حصہ اے، اس اُتے حجج و دلائل قائم نئيں کیتے جاندی " ۔
سفر اشبيليہ توں واپسی
سودھوجب آپ سفر توں اپنے شہر اشبیلیہ واپس لوٹے، تاں اک غیر معمولی واقعہ پیش آیا۔ آپ لکھدے نيں : " ميں نے افریقہ وچ جامع تيونس توں مشرقی طرف واقع ابن مثنیٰ دے محل وچ نماز عصر دے وقت اک معین دن، جس دی تریخ میرے پاس اے، کچھ شعر لکھدے سن ۔ فیر وچ اشبیلیہ لُٹیا۔ تے دونے شہراں دے درمیان وچ تن مہینےآں دا قافلے دا سفر حائل اے اگلے ہی سال ابن عربی فیر فاس (مراکش) وچ سن ۔ جدوں المؤحدون فوجاں دشمن دا مقابلہ کرنے دے لئی اندلس بھیجی گئياں۔ معلوم ہُندا اے کہ ابن عربی دا رجحان زیادہ توں زیادہ شمالی افریقہ دی طرف ہُندا جا رہیا سی، جتھے اُتے آپ نوں صوفیا دی صحبت ملدی سی، جنہاں دی قربت آپ دی اپنی روحانی ترقی دے لئی اہم سی۔ مگر اندلس وچ آپ دے والدین مقیم سن تے دوسرے رشتہ دار رہندے سن ۔ آپ دی دو غیر شادی شدہ بہناں سن۔ خود آپ دی شادی غالباً ہوئے چکی سی۔ کیونجے آپ اپنی صالحہ بیوی مریم بنت محمد بن عبد ون بن عبد الرحمن البجائی دا ذکر کردے نيں، جو اک امیر کبیر دی بیٹی سی تے آپ دی طرح طریقہ اُتے چلنے دی متمنی سی
فاس
سودھو593ھ وچ ابن عربی فیر اک بار فاس وچ سن، جتھے اُتے اک کشف وچ آپ دا روحانی درجہ دکھایا گیا۔ آپ بیان کردے نيں کہ مسجد الازہر وچ ، جو عین الجبل دے پہلو وچ واقع اے، آپ نے عصر دی نماز دے دوران وچ اک نور نوں دیکھیا، جو ہر چیز نوں منور کر رہیا سی، جو آپ دے سامنے سی، جدوں کہ آپ ایہ تمیز بالکل کھو بیٹھے سن کہ اگے کيتا اے تے پِچھے کيتا۔ تے آپ کشف وچ جہتاں وچ فرق نہ کر سکدے سن، بلکہ اک گلوب دی طرح سن تے جہتاں نوں صرف اک مفروضے دے طور اُتے نہ کہ حقیقی رنگ وچ تصور کر سکدے سن ۔ اس قسم دا تجربہ آپ نوں پہلے وی ہوئے چکيا سی، مگر اس دی کیفیت ایسی سی کہ آپ نوں صرف سامنے دی چیزاں دکھادی دیدیاں سن، جدوں کہ اس کشف نے ہر طرف دی چیزاں نوں ظاہر و باہر کر دتا سی۔ 593ھ وچ فاس دے مقام اُتے آپ اُتے خاتم الاولیاءکی حقیقت کھولی گئی۔ معلوم ہُندا اے کہ آپ نوں جلد بعد وطن جانا پيا، جس دا سبب شاید ایہ ہوئے کہ آپ دے والد دی وفات دے بعد، جو غالباً 591ھ دے لگ بھگ ہوئی سی، آپ اُتے گھر بار دی ذمہ داری آن پئی سی۔ چنانچہ جدوں توں آپ دے خاندان نے آبائی وطن مرسیہ نوں چھڈیا سی، آپ پہلی بار اوتھے اُتے پرت کر گئے، جس دا مقصد اوتھے دی جائداد نوں ٹھکانے لگانا ہوئے سکدا اے۔ البتہ رستے وچ آپ نے مریہ دے مقام پر، جتھے اُتے ابن عریف (مصنف محاسن المجالس) نے صوفیاں دے لئی تربيتی دائرہ قائم کر رکھیا سی، اپنی کتاب مواقع النجوم صرف گیارہ روز دے اندر تصنیف کيتی۔ 595ھ یہ 595ھ دی گل اے، جس سال مرسیہ دے مقام اُتے آپ دے دل وچ اللہ دی طرف توں ایہ گل پائی گئی کہ میرے بندےآں نوں اس کرم دے بارے وچ بتاو، جو ميں نے تسيں اُتے کيتا اے ۔
بہناں كی شادی
سودھوالدرۃ الفاخرہ وچ شیخ صالح العدوی دی سوانح حیات وچ ابن عربی لکھدے نيں کہ شیخ نے آپ توں آپ دی بہناں دے بارے وچ پُچھیا، جنہاں دی حالے شادی نہ ہوئی سی۔ آپ نے دسیا کہ وڈی دی منگنی امیر ابو الاعلیٰ بن غاذون دے نال ہوئے چکی اے۔ مگر شیخ نے کہیا کہ امیر تے ابن عربی دے والد دونے اس شادی توں پہلے وفات پا جاواں گے تے ماں تے دونے بہناں دی کفالت انہاں دے کندھےآں اُتے آن پوے گی۔ چنانچہ ایہی ہويا تے ہر طرف توں ابن عربی اُتے زور ڈالیا جانے لگیا کہ اوہ ریاست دی ملازمت اختیار کر لین۔ بلکہ خود امیر المؤمنین دی طرف توں آپ نوں ایہی پیغام ملا، جس دے لیانے والے قاضی القضاۃ یعقوب ابو القاسم بن تقی سن، مگر آپ نے انکار کر دتا۔ آپ نوں امیر المؤمنین دی خدمت وچ حاضر ہونے نوں کہیا گیا۔ امیر نے آپ دی بہناں دے بارے وچ پُچھیا تے مناسب رشتہ تلاش کر کے خود انہاں دی شادی کرنے دی پیشکش کیتی، مگر ابن عربی نے کہیا کہ اوہ ایہ کم اپنے طور اُتے کرنا چاہندے نيں۔ امیر نے کہیا کہ اوہ اس سلسلے وچ اپنے آپ نوں ذمہ دار سمجھدے نيں۔ غالباً اس طرح اوہ ابن عربی دے والد دی خدمات دا صلہ دینا چاہندے سن ۔ جدوں ابن عربی نے گل نوں مننے توں انکار کر دتا، تاں امیر المؤمنین نے انہاں نوں سوچ کر جواب دینے نوں کہیا تے اپنے دربان نوں ہدایت دی کی جدوں انہاں دی طرف توں جواب آئے، تاں خواہ دن ہوئے یا رات، اس دی اطلاع انہاں نوں فوراً کر دتی جائے۔ ابن عربی اوتھے توں رخصت ہوئے کرگھر لوٹے، تاں امیر دا ایلچی امیر دا پیغام لے کے پہنچ گیا، جس وچ امیر نے اپنی پیشکش نوں دوہرایا سی۔ آپ نے ایلچی دا شکریہ ادا کيتا تے ايسے روز اپنے خاندان سمیت فاس دے لئی روانہ ہوئے گئے۔ دونے بہناں دی شادی آپ نے اوتھے اُتے کر دتی تے اس طرف توں فارغ ہوئے کے اپنی دیرینہ خواہش مکہ دی زیارت دے بارے وچ سوچنے لگے۔ آپ دی والدہ دا غالباً انہاں دناں وچ انتقال ہويا، کیونجے آپ لکھدے نيں کہ انہاں نے بیوگی دے ست سال دیکھے۔ آپ دا ارادہ عرصہ توں مشرق دی طرف کوچ کر جانے دا سی، مگر ماں تے بہناں دی ذمہ داری دے سبب اسنوں ملتوی کردے رہے۔ مغرب آپ جداں عبقری انسان دے لئی بہت محدود سی۔ تے آپ نوں نظر آ رہیا سی کہ جدوں تک آپ دتی پزیرائی مشرق وچ نئيں ہوئے گی، اس وقت تک آپ دا مشن دنیائے اسلام دے اندر نہ پھیل سکے گا۔
597ھ دے ماہ رمضان وچ ابن عربی اپنے ساتھی محمد الحصار دی معیت وچ بجایہ وچ داخل ہوئے۔ ايسے سال آپ دے شیخ ابو النجاءالمعروف بہ ابن مدین نے، جو اس شہر دے باسی سن، وفات پائی
بجایہ توں آپ 598ھ نوں تونس پہنچے، جتھے اُتے آپ اپنے دوست ابو محمد عبد العزیز بن ابو بکر القریشی المہدوی دے ہاں ٹہرے۔ اوتھے اُتے آپ نے اٹھ سال پہلے اپنے قیام دے دوران وچ دوست دی فرمائش اُتے اپنی کتاب روح القدس رقم دی سی۔ اس دفعہ وی آپ نے اوتھے اُتے اک کتاب انشاءالدوایرلکھنی شروع کی، جو اگے سفر اُتے روانہ ہوئے جانے دے سبب مکمل نہ دی جا سکيتی۔ اس دی تکمیل بعد وچ مکہ وچ ہوئی
تيونس توں آپ اپنے ساتھی محمد الحصار سمیت مصر پہنچے، جو اوتھے اُتے وفات پا گئے۔ آپ دی منزل مکہ سی،جتھے اُتے آپ القدس (یروشلم) توں ہُندے ہوئے وارد ہوئے۔ مکہ آپ دے نزدیک عالم الغیب تے عالم الشہود دا مقام اتصال اے تے ایتھے اُتے آپ نے اپنی کتاب فتوحات مکیہ دی تصنیف کيتی بنیاد 599ھ وچ رکھی، جس دی تکمیل 627ھ وچ جا کے ہوئی۔ بلکہ خیال کيتا جاندا اے کہ اس دے بعد وی 635ھ تک اس وچ وادھا کيتا جاندا رہیا، جدوں ابن عربی نے اس دی دوسری نوشت اپنے ہتھ توں تیار کيتی۔ ایتھے اُتے ایہ امر ملحوظ رہے کہ لفظ فتح دے عربی زبان وچ کئی معانی نيں۔ اردو وچ عام طور توں اس لفظ توں جيت مراد لیا جاندا اے، جدوں کہ عربی وچ فتح دے معنی کھولنے تے راز افشا کرنے دے وی نيں۔ فتوحات مکیہ، جس دا پورا عنوان فتوحات مکیہ فی معرفۃ الاسرار المالکیہ و الملکیہ اے، توں مراد مکہ نوں فتح کرنا نئيں اے، بلکہ مکہ دے سر بستہ رازاں اُتے توں پردہ اٹھانا اے تے اس دے روحانٰ خزائن تک رسائی حاصل کرنا اے۔ اس دا تذکرہ اپنی کتاب روح القدس وچ علاحدہ طور اُتے وی کيتا اے ۔ عبد الوہاب الشعرانی (المتوفی973ھ) نے فتوحات مکیہ دا خلاصہ لواقع الانوار القدسیہ المنقاۃ من الفتوحات المکایہ کیہ۔ فیر اس خلاصہ نوں خلاصہ بعنوان الکبریت الاحمر من علوم الشیخ الاکبر پیش کيتا ۔
مکہ وچ قیام
سودھومکہ وچ ابن عربی دا پہلا قیام دو برس دا سی، جس دے دوران وچ اوتھے دے علمی تے مذہبی حلفےآں وچ آپ دی وجہ توں اک غیر معمولی ہلچل پیدا ہوئی۔ آپ دی تصنیفی سرگرمیاں دا اندازہ اس گل توں کيتا جا سکدا اے کہ آپ نے اس دوران وچ اپنی کتاب روح القدس دے مسودے نوں مکمل کرنے دے نال نال تن دوسری کتاباں ( مشکوٰۃ الانوار، حلیۃ الابدال تے تاج الرسالے) تحریر کيتياں۔ سب توں وڈی گل ایہ سی کہ آپ نے فتوحات مکیہ اُتے کم شروع کيتا، جس دے 560 ابواب دی لسٹ ابتدائییے کار وچ ہی تیار کر لئی گئی سی۔ مصنف نوں اندازہ سی کہ ایہ کم اک پوری عمر دا متقاضی سی۔ چنانچہ کہیا جاندا اے کہ آپ دے لکھنے دی رفتار فی روز تن جزو سی۔ جس وچ آپ سفر یا حضر وچ کدی ناغہ نہ کردے سن ۔ آپ نے اپنی مصنفات دی تعداد 251 دتی اے، جدوں کہ عثمان یحییٰ دی ببلیوگرافی وچ آپ دی 846 کتاباں دے عنوان درج کیتے گئے نيں ۔
شاعری
سودھوآپ بلند پایہ شاعر وی سن ۔ مکہ وچ آپ دی شاعری اپنے نقطہءعروج اُتے پہنچی، جتھے اُتے آپ دا دوستانہ تعلق ابو شجاع ظاہر بن رستم بن ابو رجا الاصفحانی تے انہاں دے خاندان دے نال سی، جس دی نوخیز لڑکی نظام عین الشمس دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ آپ دی شاعری دی روح بنی۔ خود آپ نے اپنے دیوان ترجمان الاشواق وچ نظام دا ذکر تعریفی رنگ وچ کیہ اے۔ مگر بعد وچ جدوں آپ اُتے مخالفاں نے عاشقانہ شاعری کرنے دا الزام لگایا، تاں آپ نے اسنوں رد کرنے دے لئی اس دیوان دی شرح (ذخائر الاعلاق) لکھی، جس وچ ثابت کيتا کہ آپ دے اشعار تصوف دے مروجہ طریق توں ذرہ بھر ہٹ کر نئيں نيں۔
بغداد، موصل تے دوسرے شہراں ميں قيام
سودھوابن عربی 601ھ وچ مکہ توں روانہ ہوئے کے بغداد، موصل تے دوسرے شہراں توں ہُندے ہوئے 603ھ وچ قاہرہ پہنچے، جتھے اُتے آپ اُتے ارتداد دا الزام لگایا گیا، مگر ایوبی حاکم الملک العادل نے آپ دی جان بچائی۔ 604ھ وچ آپ فیر مکہ وچ وارد ہوئے تے اک سال تک اوتھے اُتے قیام کيتا۔ اس دے بعد آپ ایشیاءکوچک چلے گئے، جتھے توں 607ھ وچ قونیا پہنچے۔ ایتھے اُتے سلطان کیکاؤس نے آپ دا ولولے دے نال استقبال کيتا تے آپ دی رہائش دے لئی اک مکان بنوایا، جسنوں آپ نے بعد وچ اک بھکاری نوں دے دتا۔ قونیا وچ آپ دی آمد مشرقی تصوف وچ اک انقلاب دا پیش خیمہ بنی۔ جس دا وسیلہ آپ دے شاگرد تے سوتیلے بیٹے صدر الدین قونوی بنے، جنہاں دی ماں توں آپ دی شادی ہوئی۔ صدر الدین قونوی، جو اگے چل کے تصوف دے علائم وچ شمار ہوئے، مولانا جلال الدین رومی دے نیڑےی دوستاں وچوں سن ۔ آپ نے ابن عربی دی کتاب فصوص الحکم اُتے شرح لکھی، جو اج تک حرف آخر سمجھی جاندی اے۔ اوتھے توں آپ بغداد تشریف لائے، اوتھے اُتے یا جداں دوسری روایات وچ آندا اے، مکہ وچ آپ دی ملاقات شیخ شہاب الدین عمر بن محمدالسہروردی رسے ہوئی۔ دونے دیر تک بغیر کچھ کہنے دے اک دوسرے دے آمنے سامنے بیٹھے رہے۔ فیر جدا ہوئے گئے۔ جدوں بعد وچ شیخ شہاب الدین توں پُچھیا گیا کہ آپ نے شیخ محی الدین نوں کیواں دا پایا، تاں انہاں نے کہیا ۔" ميں نے انہاں نوں اک سمندر دی طرح پایا، جس دا کوئی کنارہ نئيں اے "۔ ابن عربی دی رائے شیخ شہاب الدین دے بارہ وچ ایہ سی۔ " ميں نے انہاں نوں اک عبد صالح پایا "
اگلے برساں وچ ابن عربی نے متعدد سفر کیتے۔ 612ھ وچ آپ مکہ وچ سن ۔ اس دوران وچ آپ دے تعلقات صلاح الدین ایوبی دے بیٹے الملک الظاہر دے نال، جو حلب دا حاکم سی، دوستانہ سن ۔ اک واقعہ توں، جس وچ آپ اسنوں اک شخص دی سزائے موت نوں معاف کرنے دی سفارش کردے نيں، پتہ چلدا اے کہ اوہ آپ دی کس قدر عزت کردا سی ۔
وفات
سودھو620ھ وچ آپ نے دمشق نوں اپنا وطن بنایا، جتھے دے حاکم الملک العادل نے آپ نوں اوتھے اُتے آ کے رہنے دی دعوت دتی سی۔ اوتھے اُتے آپ نے 28 ربیع ا لآخر 638ھ مطابق ء1240کو وفات پائی اوجبل قاسیون دے پہلو وچ دفن کیتے گئے، جو اج تک مرجع خواص و عوام اے۔
تاثرات
سودھوآپ دے تصوف اُتے دور رس اثرات مرتب ہوئے۔ آپ دے متصوفانہ تشریحات و تعبیرات اُتے معاصرین نے وی بہت کچھ لکھیا تے متاخرین نے وی، آپ دے خیالات اُتے تنقید وی ہُندی رہی تے فتوی کفر تک لگائے گئے۔ ابراہیم بن عبد اللہ قاری بغدادی اپنی کتاب مناقب ابن عربی وچ تن گرہاں دا ذکر کردے نيں کہ اک حمایتی گروہ سی، جنہاں وچ فخر الدین رازی، عز الدین بن عبد السلام، شہاب الدین سہرودری، سعد الدین حموی، کمال الدین زملکانی، ابن عساکر، ابن نجار، ابن دبیثی، ابو یحیی زکریا بن محمد بن محمود انسی۔ جدوں دوسرا گروہ غیر جانب دار جنہاں وچ عماد الدین ابن کثیر، شیخ عبد اللہ اسعد یافعی، شیخ محی الدین، ابو الحسن خزرجی وغیرہ، تیسرے گروہ وچ جو مخالف سی اس وچ ابن تیمیہ، ذہبی، تقی الدین سبکی، ابو حیان اندلسی، ابن خلدون وغیرہ شامل نيں۔
اہم لکھتاں
سودھو- فصوص الحکم و خصوص القلم
- روح القدس فی مناصحۃ النفس (اصلاح نفس دا آئینہ حق)
- الاسفار عن نتائج الأسفار (روحانی اسفار تے انہاں دے ثمرات)
- فتوحات مکیہ
- التدبيرات الالهية في اصلاح المملكة الانسانية ( انسانی مملکت دی اصلاح وچ خدائی تدبیراں )
- عنقاء مغرب في معرفۃ ختم الاولياء وشمس المغرب
- العقد المنظوم والسر المختوم
- محاضرة الابرار ومسامرة الاخيار
- مشاهد الاسرار القدسیۃ ومطالع الانوار الالهيۃ
- ترجمان الاشواق (عارفانہ كلام ابن عربي)
- تنزل الاملاك في حركات الافلاك
- ابن عربي كى مكمل كتب بمع رسالے
اردو تراجم كتب ابن عربی
سودھوابن عربی كى مندرجہ ذيل كتاباں دا اردو ترجمہ موجود اے۔
فصوص الحكم
سودھو- فصوص الحكم ترجمہ عبد الغفور دوستى (1889 حيدرآباد دكن)۔
- فصوص الحكم ترجمہ سيد مبارك علی (1894 كانپور)۔
- فصوص الحكم ترجمہ مولوى عبد القدير صديقی يہ كتاب پنجاب يونيورسٹى دے نصاب ميں شامل اے۔
- مولانا اشرف علی سینوى نے فصوص الحكم اُتے تعليقات درج كي نيں كتاب دا ناں اے خصوص الكلم جس مين انہاں نے ابن عربی دا دفاع كيا اے۔
- پیر مہر على شاہ صاحب كى كتاب تحقيق الحق فی كلمۃ الحق تے ملفوظات مہريہ ابن عربی دے دفاع ميں اپنى مثال آپ اے۔
- ابرار احمد شاہی،
فتوحات مكيہ
سودھو- فتوحات مکیہ ترجمہ مولوی فضل خان مرحوم ( وفات 1938) جس ميں پہلے 30 فصول دا ترجمہ كيا گیا سی۔
- فتوحات مکیہ ترجمہ سليم چشتی 1987 تك ترجمے دی چار جلداں شائع ہوئيں۔
- فتوحات مکیہ ترجمہ فاروق القادرى پہلی 2 فصول دا ترجمہ 2004 ميں شائع ہويا اسيں اميد كردے ہيں دے ایہ عمل پایہ تكمیل كو پہنچے گا۔
رسالے ابن عربی
سودھو- ابن عربی دے چار رسالے
- شجرة الكون
- الكبريت الاحمر
- الامر المحكم والمربوط
- كتاب الاخلاق و الامر
كا ترجمہ 2001ء وچ لاہور توں شائع ہويا اے مترجم محمد شفيع نيں۔
رسالے ابن العربى (جلد اول)
سودھو- ابن عربی فاونڈیشن نے عصری تقاضاں كو مدنظر ركھدے ہوئے جدید تے عصری اردو وچ شیخ اكبر دے سہل تراجم كرنے دا بیڑا اٹھایا اس سلسلے كی پہلی كڑی رسالے ابن عربی (جلد اول) جون 2008 وچ منظر عام اُتے آئی اس كتاب وچ شیخ اكبر دے درج ذیل كتب تے رسالے شامل كئے گئے نيں :
- كتاب الجلال والجمال
- كتاب الوصيۃ
- حليۃ الابدال
- نقش الفصوص
- رسالۃ الفناء في المشاہدہ
- كتاب اصطلاحات الصوفيۃ
- رسالہ الي امام الرازي
- كتاب الألف و ہوئے كتاب الأحديہ
- القسم الإلھي
- الجلالہ و ہوئے كلمة اللہ
- كتاب التراجم
- ميم واو نون[۱۵]
- التدبيرات الإلهية في اصلاح المملكة الإنسانية
مملكت انسانی كی اصلاح وچ خدائی تدبیراں دسمبر 2008 كو شائع ہوئی۔[۱۶]
- مشكاة الأنوار فيما روي عن اللہ من الأخبار بنام101 احادیث قدسی
مکمل عربی متن اردو ترجمے تے شیخ اکبر دے نزدیک احادیث دی اہمیت اُتے شامل مقدمے دے نال ابن عربی فاونڈیشن پاکستان توں شائع ہوئی۔ تحقیق عربی متن: اسٹیفن ہرٹنسٹائن تے مارٹن ناٹ کٹ مترجم: ابرار احمد شاہی
- الإسفار عن نتائج الأسفار بنام روحانی اسفار تے انہاں دے ثمرات، تحقیق شدہ مکمل عربی متن، اردو ترجمے دے نال ابن عربی فاونڈیشن توں شائع ہوئی۔
، تدوین عربی متن: ڈینس گرل (داؤد الفقیر) فرانسیسی اسکالر، ابرار احمد شاہی
- روح القدس فی مناصحة النفس
- نفس دا آئینہ حق
حوالے
سودھو- ↑ http://www.poemhunter.com/poem/listen-o-dearly-beloved/
- ↑ http://www.poemhunter.com/poem/listen-o-dearly-beloved/ — مصنف: Griffithes Wheeler Thatcher — عنوان : Ibn 'Arabƒ´ — شائع شدہ از: Encyclopædia Britannica 11th edition
- ↑ http://www.poemhunter.com/poem/listen-o-dearly-beloved/ — عنوان : Ибн Араби — شائع شدہ از: Islamskiy enciklopedicheskiy slovar
- ↑ اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ http://www.britannica.com/EBchecked/topic/295765/Islamic-world/26925/The-Almohad-dynasty
- ↑ Internet Archive ID: https://archive.org/details/rumisworldlifewo0000schi — صفحہ: 7 — خالق: Brewster Kahle
- ↑ http://muse.jhu.edu/journals/philosophy_east_and_west/v060/60.2.truglia.html
- ↑ http://muse.jhu.edu/books/9780813217543
- ↑ http://muse.jhu.edu/books/9780813217543 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۵ جون ۲۰۱۵ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- ↑ http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09596410310001631885
- ↑ http://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/09596419908721190
- ↑ http://www.forvo.com/word/muhi_al-din_ibn_al-arabi/
- ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb11908141n — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۰ اکتوبر ۲۰۱۵ — مصنف: Bibliothèque nationale de France — اجازت نامہ: Open License
- ↑ CONOR.SI ID: https://plus.cobiss.net/cobiss/si/sl/conor/63586403
- ↑ ناشر : دار التذكیر، اردو بازار لاہور – پاكستانمترجم : ابرار احمد شاہی صفحات: 350
- ↑ ابن العربی فاونڈیشن – پاكستان مترجم : ابرار احمد شاہی صفحات: 300
3. ماخوذ از شیخ اکبر محی الدین ابن عربی مؤلف : شفیع بلوچ، مکتبہ جمال لاہور ۔
باہرلے جوڑ
سودھووکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: ابن عربی |
- ابن عربی فاونڈيشن: شیخ اکبر محی الدین محمد ابن عربی دی کتاباں دے عربی متون تے اردو تراجم اُتے مستند تحقیقی کم کرنے والا واحد ادارہ
- Ibn Arabi books Archived 2018-09-08 at the وے بیک مشین
- Fusus al-Hikam (فصوص الحکم؛ تحقیق شدہ عربی متن + سلیس اردو ترجمہ، آن لائن مطالعہ)
- Fusus ul Hikam English Translation Archived 2010-10-06 at the وے بیک مشین
- Ibn Arabi studies in Urdu Archived 2006-12-14 at the وے بیک مشین