پنجابی قصہ کار
پنجابی ساہت وچّ قصہ دا اک خاص تھاں اے۔ وکھ-وکھ شاعراں ولوں لگبھگ ہر زمانے وچّ لکھیاں گئیاں عشقیہ داستاناں سانوں قصہ روپ وچّ ملدیاں ہن۔ کہانیاں کہن دا رواج بہت پرانا اے اتے ایہدے لئی کویتا نوں ہی زریعہ بنایا گیا جاندا رہا اے۔[۱]
پنجابی دے قصہ کار
سودھوپنجابی دے کافی قصہ کار ہوئے ہن۔ جنہاں دے پرمکھ ناں ہن دمودر، پیلو، حافظ برخوردار، وارث شاہ، احمد گجر، ہاشم شاہ، احمد یار، قادریار:-
قصہ کاراں وچّ سبھ توں پہلا دمودر دا ناں آؤدا اے۔جس نے قصہ ہیر رانجھا لکھ کے پنجابی ساہت دی اک نویں روایت نوں جنم دتا اے۔ دمودر دا پنڈ بلھارا سی جو تحصیل چنیوٹ وچّ سی، دمودر گلائی جات دا اروڑا سی۔
دمودر دے قصے دی بولی لہندی پنجابی اے جس وچّ جھنگوچی، ملتانی تے پوٹھوہاری شبداولی دے مقامی روپ موجود ہن۔ دمودر دے داستان مطابق ہیر رانجھے دا پیار 12 وریاں دی عمر وچ ہو جاندا اے[۲]۔
بارھاں ورھیاں دی چھوہر ہوئی تاں رانجھے نال اکھیاں لائیاں
پیلو دا رچیا ہویا مرزا صاحباں دا قصہ پنجابی دے بھٹّ تے مراثی گاؤندے پھردے ہن۔ ڈاکٹر. سیتل مطابق ایہہ پنڈ ویرووال، تحصیل ترن تارن ضلع امرتسر دا وسنک سی۔ قصے دا پہلا رچنا کار ہون کارن ہی اس قصے نوں لوک پرسدھی ملی۔
پیلو دے سرل تے ٹھولے بول وشکارلی پنجابی دے ٹھیٹھ لہجے اتے لوک محول وچّ گھلی ہوئی اے۔پیلو نے صاحباں دی سندرتا دی تعریف کوی نے ایہناں شبداں وچ کیتی اے۔
صاحباں گئی تیل نوں گئی، پساری دی ہٹّ
تیل بھلاوے بانیاں، دتا شاہد الٹّ
پیلو توں پچھوں اس ویلے دا اُگھا قصہ کار حافظ برخوردار اے۔ حافظ برخوردار دا جم مسلمانی پنڈ جو تخت ہزارے دے نیڑے (ضلع سرگودھا) وچّ ہویا۔ حافظ برخوردار نے سسی پنوں، مرزا صاحباں لکھیا تے یوسف زلیخا، شیریں فرہاد لکھیا، حافظ برخوردار نے یوسف زلیخا بیتاں وچّ لکھیا اوہ فارسی وچّ لکھ سکدا سی۔ پر اس نے ماں بولی پنجابی نوں اپنایا تے کامیابی حاصل کیتی[۳]۔ صاحباں دی سندرتا حافظ دے شبداں وچّ:
صاحبہ رنگ مجیٹھ دا جیو-جیو دھرت رگنّ
اوہدی جتی تے دو والیاں دو بطخاں چوگ چنگن۔
وارث شاہ دے پیؤ دا ناں قطب شاہ سی۔ کجھ ودواناں نے لکھیا کہ پیؤ دا ناں سید گل شیر شاہ سی۔ اس شادی شدہ سی۔ پر اولاد نہیں سی۔ مڈھلی تعلیم مدرسّے توں حاصل کرکے قصور تے پاکپتن وچّ اچیری تعلیم حاصل کیتی۔ دند کتھا مطابق وارث شاہ دا بھاگ بھری ناں دی عورت نال پیار پے جاندا اے۔ اس دے وچھوڑے وچّ ہی درد بھریا قصہ لکھیا۔ جھانگی اس دی ماں بولی اے تے لہندی نوں زریعہ بنایا[۴]۔وارث شاہ دیاں تکا-
وارث رنّ، فقیر، تلوار،گھوڑا چارے کھوک ایہہ کسے دی یار نہیں۔
احمد اورنگزیب دا ہم ویلہ سی ہیر رانجھے دا قصہ پہلی وار بیتاں وچّ اس نے لکھیا۔ اس قصے دی کہانی وارث شاہ دے قصے نال ہی ملی اے۔ ایہہ قصہ بیتاں، دوہڑےآں، جھلنیاں وچّ لکھیا اے۔ احمد دی شیلی(سٹائل) بڑی ٹھیٹھ اتے مرکزی اے۔
منّ بیم تے چار اورنگزیب شاہی
کتھا ہیر تے رانجھے دی ہوئی پوری
محمد ہاشم جاں ہاشم دین ناں اتے قریشی خاندان ) دا ہون کارن ہاشم شاہ ناؤ نال مشہور ہویا۔ شاید اپنا اصلی کِتہ ترکھان سی۔ ہاشم نے سسی پنوں، ہیر رانجھا تے شیریں فرہاد وغیرہ قصے لکھے، ہاشم دیے سٹائل دے خاص لچھن ایہہ ہن، سنجم، سنکوچ، سوترک بیان، النکار دی ورتوں۔
خار پیدائش اک باغ چمن دے دیوو
اک سب عمر گلا دی اڑک اتے خار رہے جت اوے۔
احمدیار اپنے ویلے دا مشہور قصہ کار اے۔ ایہہ اس اسلامگڑھ ضلع گجرات وچّ 1768 وچّ پیدا ہویا 35 قصے لکھے جہناں وچوں کامروپ کاملتا، حاتم طائی، یوسف زلیخا، ہیر رانجھا ، لیلیٰ مجنوں، سوہنی مہیوال، راج بیبی، سسی پنوں ذکر یوگ ہن۔ احمدیار نے سسی دی حالت پیش کیتی اے۔
کدی رنگ محلّ تے جا ڈھنڈے،
پنوں ایتھے وی بیٹھ دا ہوندا سی۔
مہاراجہ رنجیت سنگھ دے انتلے دناں وچّ قادریار پنجابی دا مشہور شاعر ہویا۔ اسدے جم تریخ دا ٹھیک پتہ نہیں پر کیہا جاندا اے کہ 1805 وچّ پیدا ہوئے۔ قادر یار جات سندھو جٹّ پنڈ ماچھیکے ضلع شیخوپورہ دا رہن والا سی ۔ قادریار دے کئی قصے لکھے۔ پورن بھگت، سی حرفیاں ہری سنگھ نلوا اتے راجا رسالو، معراج نامہ، بولی بھاویں ٹھیٹھ دی ورتی پر ویلے مطابق فارسی دی کئی شبداں دی وی ورتوں کیتی اے۔ پورن سنگھ دا قصہ لکھ کے اسنوں کھوہ انعام وچ ملیا۔
پورن بھگت دی گلّ سنائکے جی
اک کھوہ انعام لکھایا جی۔
مقبل دا پورا نام جہان مقبل سی۔ اوہ ہیر دی کہانی پیش کیتی اس دی بولی شدھ ٹھیٹھ تے محاورے وار تے ٹکسالی اے۔ مقبل دی اخیرلی تکّ وچ سچائی آ جاندی اے۔
اس دے مکھ دا مقبلا برا منگے
جس دا کھاوے سیوا مانے چھاؤ میاں
فضل شاہ دے پیؤ دا نام قطب شاہ سی۔ فضل شاہ آپ وی سید فضل کرکے ہی مشہور ہویا ۔ اوہ قریشی جات دا سی ۔ سوہنی مہیوال اسدا پرسدھ سبھ توں پہلا قصہ اے۔ باقی چار قصے ہیر رانجھا ، لیلیٰ مجنوں، یوسف زلیخا، سسی پنوں۔
شاہ محمد دی مشہور رچنا انگریزاں تے سکھاں دی لڑائی ناں دا اک قصہ شاہ محمد وی اے۔ ہور وی ناں پرچلت ہن۔ جویں جنگ نامہ شاہ محمد، جنگ نامہ سنگھاں تے فرنگیاں شاہ محمد دا ڈھکواں قصہ شاہ محمد اے[۵]۔
اج ہووے سرکار تاں مکھ پاوے جہڑیاں خالصے نے تیغاں ماریاں نے
نویں آدمی گولیاں نال اٹھن، ہاتھی ڈگدے سنے امباریاں نہیں۔
حوالے
سودھو