قادر یار
 | |
|---|---|
| جم | 1802 |
| موت | 1892 |
| کم کِتہ | شاعر |
| قومیت | پنجابی |
قادریار (1802 - 1892) انیویں صدی دا پنجابی بولی دا مشہور شاعر سی۔ اوسدی دی رچنا قصہ پورن بھگت بہت ای ہرمن پیاری اے۔
جیون
سودھوقادر بخش قلمی ناں ‘قادریار` جاں ‘قادر` سندھو جٹ ، پنڈ ماچھیکے (ایمن آباد- گجرانوالہ، جم 1802 تے موت 1892 ) سادھارن(واجبی ، عام) پڑھیا لکھیا، سبھاؤ دا فقیر درویش تے اسلامی شرع دا پابند، پر ہندو دھرم توں بھلی پرکار جانو، شروع شروع وچّ کھیتی زمینداری کرن والا تے پچھوں رانجھے وانگ بھراواں-بھرجائیاں دی طعنیاں مہنیاں دا شکار ہو کے گھر بار چھڈّ چھڈا کے رمتا جوگی بن آزادانا گھمن پھرن والا نیک بندہ سی۔
رچناواں
سودھو- قصہ پورن بھگت[۱][۲]
- قصہ راجا رسالو
- قصہ سوہنی مہیوال[۱]
- سی حرفیاں ہری سنگھ نلوا[۳]
- معراج نامہ
- راجنامہ
- ہری سنگھ نلوا[۴]
رچنا ویروا
سودھومعراج نامہ
سودھو‘معراج نامہ` قادریار دی سبھ توں لمی رچنا اے۔ اسدے 1014 بند نیں تے ایہہ دوگھا چھند وچّ اے۔ قادریار نے ‘معراج نامہ` 1247 ہجری مطابق 1832ء وچّ مکمل کیتا۔ ‘معراج نامہ` وچّ حضرت محمد صلی اللہ علیہ و الہ وسلم دے ربّ نال ملاپ تے اسدی درگاہ وچّ پہنچن تک دے سفر دی کہانی اے۔ اسلامی تریخ وچ اس گھٹنا(واقعہ) دی بڑی مہتتا(اہمیت) تے مہانتا اے۔ اس وچوں قادریار دی اسلامی تریخ دی گھوڑی جانکاری دی بھرپور گواہی ملدی اے ایہہ گلّ وشیش (وڈی) کرکے ورنن یوگ(قابل ذکر) اے کہ بھاویں اورنگزیب دے ویلے توں لے کے انگریزی راج ویلے تکّ اسلامی ساہت ڈھیر سارا وجود وچّ آیا تے جس وچّ ‘جنگ نامہ` امام حسین دا خاص تھاں اے، پر حضرت رسول پاک دی اس مہان گھٹنا بارے بہت کھوج کویاں نے کجھ لکھیا۔ شاید قادریار اکو اک اجیہا اسلامی شاعراے، جس کلا نوں سکھراں چھہندا وکھاؤندی اے۔ ایہہ قادریار دی پہلی تے اتم رچنا منی جاندی اے۔ کوی(شاعر) نے بہتا زور بیان تے وارتا اپر دتا اے۔ روزےآں بارے وی ربّ ولوں انتم فیصلہ دتا ملدا اے:
رب دانا بینا کشف قلوبی،
محرم راز دلاں دا۔
پنج نمازاں تے تریہ روزے،
حضرت نوں فرماندا۔
اس طرحاں ایہہ اسلامی شریعت تے مذہبی جیون دی اک درسی کتاب کہی جا سکدی اے۔ اس وچ ستّ اسماناں دی سیر دا درش بڑے سندر شبداں وچّ چتریا اے۔ اس وچّ کہانی-رسانی، روچکتا اتے ناٹکی انش تے ڈھنگ شاعر دی شعری کلا دی گوائی بھردے نیں۔ اس وچ عربی، فارسی شبداں دی ورتوں ایہناں زباناں وچّ مہارت دی سوچی اے تے اسدے اس کتھن نوں جھٹھلاندی اے کہ اوہ اک ان پڑھ تے دہقان اے۔
روزہ نامہ
سودھو‘معراج نامہ` واگوں ایہہ وی کوی دی مذہبی رچنا اے اس وچّ روزےآں دی سختی تے ریاضت بارے چانن پایا اے۔ روزے رکھنا اک بھاری تپسیا(عبادت) اے۔ ایہہ کویتا(شاعری) ‘معراج نامہ` توں کافی پچھوں لکھی گئی جاپدی اے، کیونکہ اس وچّ ناٹ، چھند، چال تے ولولے دی تیکھنتا دی گتی ودھیرے سرل (آسان) تے تراو بھرپور اے۔ اس وچّ کدارگھار نے بہت مرل تے مدھر چھند-پربندھ بنھیا اے۔
پورن بھگت
سودھوقادریار نوں ‘پورن بھگت` دا جگت پرسدھ (مشہور عالم) قصہ پہلی وار کیتا۔ اک روایت مطابق اس نے ایہہ قصہ سولھاں دناں وچّ پیش کر لیا اتے اسدے بدلے اسنوں لاہور دربار ولوں اک کھوہ انعام چ دتا گیا۔ اسنوں ایہناں سی حرفیاں لئی بیعت چھند دا پریوگ(استعمال) کیتا۔ پنجاہ سی حرفیاں وچّ سارے قصے دا انت ہندا اے۔
1) پہلی سی حرفی وچّ ‘پورن دا جم اے:
الف-آکھ سخی سیالکوٹ اندر،
پورن پت سلوان نے جایا ای۔
2) دوجی سی حرفی وچّ ‘راجے دی پورن نال گل بات تے قتل دا حکم` بارے ذکر آؤندا اے۔
الف-آؤف خاں پورنا کہے راجا،
بچہ نج توں جمیو جائیو وے۔
جے میں جاندا ماردا تدوں تے نوں۔
جدوں بھوہرے پالنا پائیوں وں۔
3) تیجی سی حرفی وچّ پورن دا گورو گورکھ نوں اپنا حالَ دسنا آؤندا اے:
الف-آکھ سنانودا گورو تائیں،
قصہ حالَ حقیقتاں کھول کے جی۔
نیکی مائع تے باپ دی یاد کرکے،
تے اس وچّ پورن دی جوگ دی منگ تے گورکھ دی پروانگی، پورن دا سندراں توں خیر لیاؤنا، پورن نوں ویکھدیاں ہی سندراں دا وک جانا، پورن دا ہیرے جواہر موڑن سی حرفی وچّ ساریاں سی حرفیاں نالوں ودھیرے روچکتا تے نطمیہ سہج اے۔
4) چوتھی سی حرفی ایداں شروع ہندی اے:
الف آئِ جوگی سبھے دیکھ اوہنوں،
چاروں طرف چفیریوں گھت گھیرا۔
رانی سندراں مکھ توں لاہ پڑدا،
سبھناں ول دیدار دا دے پھیرا۔
تے اس وچّ پورن دا بہانے نال نسّ جانا، پورن دا مڑ سیالکوٹ جانا، ماں پتر دا میل، وغیرہ دا ورنن(ذکر) اے۔
5) پنجوی شح حرفی دی شروعات اس طرحاں ہندی اے:
الف-آکھف خدائِ ملایا ہے،
پورن بارہیں ورھیں پھیر ماپیاں نوں۔
نالے ماپیاں نوں اکھیاں دتیاں سو،
نالے لال دتا اکلاپیاں نوں۔
تے اس وچّ مولوان دا پورن نوں راج سنبھالن لئی کہنا، پورن دا وداع ہونا، گورکھ نوں سیالکوٹ دا حالَ دسنا، پورن دا مڑ ماں نوں ملن آؤنا وغیرہ ذکر کیتا اے تے اس طرحاں بھگت دی واہتا سماپت(ختم) ہو جاندی اے۔ اس قصے نوں جتھے پورن بھگت دی پراتن واہتا نوں نوا جنم دتا، اتھے قادریار نوں وی جگت وچ سپرسدھّ (مشہور) کر دتا۔
وار پورن بھگت
سودھوایہہ قصہ قادریار نے بیتاں وچّ لکھیا سی تاں ڈھاڈی، بھٹ، ڈوم تے مراثی اسنوں گا سکن۔ ایہہ وار کلیاں وچّ اے۔ کل 970 کلیاں اے۔ اس وچّ ‘وار` دے شلپ-ودھان نوں نہیں اپنایا گیا۔ نہ ہی نشانی چھند ورتیا گیا اے۔
راجا رسالو
سودھو‘راجا رسالو` چھوٹا جیہا قصہ اے، جسنوں ‘راوی کوکلاں دی وار` وی کیہا جاندا اے۔ ایہہ ‘وار` تے ‘گاؤن` سر رچرڈ ٹیمپل دے لیجنڈز آف دی پنجاب وچّ دتے نیں۔
باوا بدھ سنگھ دے کتھن مطابق ‘رانی کوکلاں` دی وار وی اے۔ قادر یار کوی نے پرانی ریت موجب جٹاں پینڈوآں دے جی خوش کرن لئی لکھی۔ ڈھاڈی سارنگی نال گاؤندے ہونگے۔ بولی ٹھیٹھ جٹکی اے پر مڈھ تے انت بڑا سوہنا تے گن بھریا اے۔ پہلے دوہڑے وچّ کوکلاں دے ‘کریکٹر` دا نقشہ کھچّ دتا۔ ویہڑے وچّ کھلو کے شیشے وچّ منہ ویکھنا، اک راوی لئی کی، ہر اک گرہستو لئی بڑی بے حیائی دا کم اے۔ انت وچّ جد وار ختم کیتی تاں وی کھنڈے گھوڑے تے بھاری دی بریائی کیتی۔
کلا دے پکھ توں قصہ ‘سوہنی مہیوال` قادریار دی سبھ توں ودھیاں رچنا ہے۔ اس کسے وچّ منگنی دی سندرتا، پرناں دا قہر بھریا بھیانک وہن، سوہنی دی انتم پرکار، قادر وی راوِ کلا دے سکھر ہن۔ قصہ ‘سوہنی مہیوال` وچّ قادریار نے وارث وانگ عشقَ دا بڑا اچا مرتبہ دسیا ہے تے اسدی بڑی وہتر پر امر نوں نوری تصویر کھچی ہے۔ قادریار نے ایہہ قصہ ‘دہریا` وچّ لکھیا۔
قادریار نے دو دو دوہڑیاں دا اک بند بنایا اے۔ کل 171 بند ہن جس دا بھاوَ اے کہ اس وچّ کل 342 دوہڑے نیں۔ قادریار دا قصہ ‘سوہنی مہیوال` بھاویں ہاشم نالوں ودھیرے پرسدھ ہویا پر قادریار نے کہانی دی گوند تے پاتر اساری تقریباً ہاشم والی ای رکھی۔
سی حرفی سردار ہری سنگھ نلوا
سودھوایہ سی حرفی بیتاں وچّ اے۔ باوا بدھ سنگھ (بمبیہا بول، پنہ 166) اسنوں ‘بینت ہری سنگھ` لکھیدا اے اس سی حرفی وچّ سردار ہری سنگھ نلوا شہید ہو گیا سی۔ باوا بدھ سنگھ اسنوں کوئی اچ پائے دی رچنا نہیں مندے تے نہ ہی اسنوں کوئی بیر رس دا چمتکارا دسدے ہن پرنتو اس سی حرفی دوارا(نال) قادریار پہلے پنجابی قومی شاعر دے روپ وچّ ساہمنے آندا اے۔ قادریار نے اس سی حرفی وچّ ہری سنگھ نوں پنجاب دی سورمتائی تے سرداری دا پرتیک دسیا اے تے اسنوں پنجاب دے نائک دے روپ وچّ چتریا اے، جسدا جمنا آپھری (سبھاء) سی۔ اس سی حرفی دے کل 30 بند ہن۔ ہر بند وچ چار بیت ہن۔ اس طرحاں ایہہ کل 120 بیتاں دی پورن سی حرفی اے۔
انعام
سودھواوہ لکھدا ہے کہ پورن بھگت دا قصہ لکھن تے مہاراجہ رنجیت سنگھ نے اسنوں اک کھوہ انعام وچّ دتا سی۔
باہرلے جوڑ
سودھو٭ یوٹیؤب اتے قادریار دے قصے پورن بھگت بارے اک ودوان دے وچار
حوالے
سودھوکتاب سوچی
سودھو٭پروفیسر گلونت سنگھ، قادریار جیون تے رچنا