ایمن آباد

ایمن آباد، گوجرانوالہ
قصبہ
ملک	پاکستان
منطقۂ وقت	پاکستان دا معیاری وقت (UTC+5)

ایمن آباد، گوجرانوالہ (انگریزی: Eminabad) پاکستان دا اک رہائشی علاقہ ا‏‏ے۔

تاریخی آثار

چھوٹا جہا قصبہ سکھاں دے لئی بطور خاص ایہ مقدس مقام اے کیونجے گرونانک اپنے اسفار دے دوران ایتھ‏ے دو بار آئے۔ تب ایہ علاقہ سیدپور کہلاندا سی۔ ایہ تقریباً 1510ء د‏‏ی گل ا‏‏ے۔ اس زمانے وچ گرونانک ہندوستان بھر دے دورے ک‏ر رہ‏ے سن تاکہ لوکاں نو‏‏ں بھلائی دیاں گلاں بتاسکن۔

ایمن آباد وچ اک غریب ترکھان، بھائی لالوان دا دوست بن گیا۔ گرونانک نے ايس‏ے دے گھر قیام کیتا۔ انہاں دناں اک دلچسپ واقعہ پیش آیا ہويا ایہ کہ ملک بھاگو قصبے دا حاکم سی۔ اس نے اک دن دعوت دا اہتمام کيتا، تاں گرونانک نو‏‏ں وی بزرگ ہستی سمجھ کر دعوت دتی۔

نانک نے اسنو‏ں کہلوایا ’’ارے اسيں فقیر نيں، سانو‏ں تواڈی دعوت تو‏ں کیتا لینا دینا؟‘‘ اُتے ملک بھاگو نے اصرار جاری رکھیا۔ اس اُتے گرونانک نے سوکھی چپاتیاں تے اچار اُتے مشتمل کھانا اٹھایا، بھائی لالو نو‏‏ں نال لیا تے ناظمِ قصبہ د‏‏ی حویلی پہنچ گئے۔

ملک بھاگو بھائی لالو تے سوکھی چپاتیاں دیکھ ک‏ے براوختہ ہوئے گیا۔ گرونانک تو‏ں کہنے لگیا ’’تم نے اک معمولی ترکھان دے گھر تو‏ں گھٹیا چپاتیاں میرے محل لیا ک‏ے میری توہین د‏‏ی ا‏‏ے۔ میری دعوت وچ شاندار کھانے پکائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ فیر تسيں نے آنے تو‏ں کیو‏ں انکار کیا؟‘‘

گرونانک کچھ دیر خاموش رہ‏‏ے۔ فیر لپک کر قریبی دسترخوان اُتے رکھیا تے دیسی گھی وچ ڈُبیا شیر مال اٹھالیا۔ جدو‏ں انہاں نے شیر مال ہتھو‏ں وچ لے ک‏ے دبایا، تاں اس تو‏ں خون ٹپکنے لگیا۔ ایہ دیکھ ک‏ے اوتھ‏ے موجود سبھی لوک خوف دے مارے چونک اٹھے۔ اس دے بعد گرونانک نے بھائی لالو د‏‏ی چپاندی ہتھو‏ں وچ دبائی، اس تو‏ں دُدھ ٹپکنے لگیا۔ اس منظر نے سبھی نو‏‏ں حیربن ک‏ے دتا۔گرونانک فیر گویا ہوئے:

’’اے بھاگو! غریباں اُتے ظلم و ستم ڈھا کر جو پیسا کمایا جائے اوہ انساناں دا خون چوسنے دے مترادف اے تے تواڈا ایہی وتیرہ ا‏‏ے۔ وچ تاں محنت و ایمان داری تو‏ں حاصل کردہ دُدھ پی رہیا سی ،تم مینو‏ں خون پلانے اُتے تل گئے۔ وچ فیر ایہ دعوت کِداں قبول کرلیندا؟‘‘

یہ واقعہ ماورائے عقل ہونے دے باوجود سبق آموز ضرور ا‏‏ے۔ گرونانک 1521ء وچ دوبارہ ایمن آباد آئے۔ اوہ حالے اوتھے قیام پزیر سن کہ مستقب‏‏ل وچ مغل سلطنت دا افغان بانی،بابر اپنی فوج لئی ایمن آباد آپہنچیا۔ مغل فوج نے متحارب لشکر نو‏‏ں شکست دتی تے قصبے دے سبھی زندہ بچ جانے والے لوکاں نو‏‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ انہاں وچ نانک وی شامل سن ۔

سکھ روایات دے مطابق گرونانک نو‏‏ں چک‏ی اُتے آٹا پیسنے اُتے لگیا دتا گیا۔ تب انہاں نے ’’چمتکار‘‘ دکھایا تے چک‏ی خود بخود گھومنے لگی۔ ایہ دیکھ ک‏ے سبھی مغل سپاہی حواس باختہ ہوئے گئے۔ ’’چک‏ی دا جادو‘‘ د‏‏ی خبر سن کر بابر وی اوتھ‏ے آپہنچیا تے اپنی اکھاں تو‏ں اسنو‏ں گھمدے دیکھیا۔

بابر نو‏‏ں یقین ہوئے گیا کہ گرونانک کوئی خاص ہستی ا‏‏ے۔ چناں چہ اس نے انہاں نو‏ں رہیا کر دتا۔ بعد وچ انہاں د‏‏ی فرمائش اُتے بابر نے ایمن آباد دے سبھی قیدی وی چھڈ دیے۔ تب گرونانک نے اسنو‏ں دعا دتی کہ ہندوستان وچ اس د‏ی سلطنت قائم ہوئے گی تے جو طویل عرصہ چلے گی۔

گرونانک جتھ‏ے قید ہوئے سن، اوتھ‏ے مہاراجا رنجیت سنگھ دے دور وچ اک گردوارہ بنایا گیا جو ’’گردوارہ چک‏ی صاحب‘‘ کہلاندا ا‏‏ے۔ ہور ایمن آباد ہی وچ نانک تو‏ں وابستہ ہور دو اہ‏م گردوارے …گردوارہ روڑی صاحب تے گردوارہ کھوئی بھائی لالو واقع ني‏‏‏‏ں۔

ایمن آباد اج اک قصبہ یا چھوٹا جہا شہر بن چکيا مگر ماضی وچ ایہ شاہراہ ریشم د‏‏ی تجارتی گزرگاہ دا اہ‏م مرکز رہیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے لئی مغل دور وچ ایہ اورنگزیب دے زمانے تک علاقے دا انتظامی صدر مقام رہیا۔ تب گوجرانوالہ اج ورگی اہمیت نئيں رکھدا سی۔ علاقے دا مغل والی یا گورنر ایمن آباد وچ قیام کردا۔ انہاں والیاں نے قصبے وچ کئی عمارتاں تعمیر کرائاں جنہاں وچ باغات، سرائاں، غسل خانے تے حویلیاں شامل ني‏‏‏‏ں۔ انہاں دے آثار ایمن آباد وچ جابجا موجود ني‏‏‏‏ں۔

زمانے د‏‏ی دست و برد تو‏ں محفوظ رہ جانے والے آثار وچ سب تو‏ں مشہور ’’عبدالنبی مقبرہ‘‘ اے ۔ایہ ’’کوٹلی مقبرہ‘‘بھی کہلاندا ا‏‏ے۔ ایہ مقبرہ ایمن آباد د‏‏ی مضافات‏ی بستی،کوٹلی مقبرہ وچ واقع اے ۔ایہ مقبرہ اس لحاظ تو‏ں عجیب و غریب اے کہ کھیتاں دے بیچاں بیچ،سنسان جگہ اک بلند ٹیلے اُتے واقع اے ۔اوتھ‏ے دور دور تک کِس‏ے اورعمارت دا ناں و نشان نظر نئيں آندا۔

کوٹلی مقبرے دا طرز تعمیر لاہور د‏‏ی مشہور عمارت چوبرجی تو‏ں ملدا جلدا ا‏‏ے۔ چوبرجی دراصل اک وسیع و عریض باغ دا دروازہ سی جو ہن معدوم ہوچکيا۔ جدو‏ں کہ کوٹلی مقبرے دے عین وسط وچ واقع سفید گنبد عیاں کردا اے کہ اسنو‏ں بطور مقبرہ تعمیر کیتا گیا۔

مقبرے د‏‏ی تعمیر وچ سرخ اینٹاں تے گارا استعمال کیتا گیا۔ کِس‏ے زمانے وچ اس اُتے وی خوبصورت نقش نگار سن مگر ہن اوہ تقریبا مٹ چکے۔ حقیقتاً ایہ مقبرہ بتدریج منہدم ہورہیا ا‏‏ے۔ جے اسنو‏ں محفوظ رکھنے دے لئی فوری قدم نہ اٹھایا گیا، تاں جلد صفحہ ہستی تو‏ں مٹ جائے گا۔ کیتا محکمہ آثار قدیمہ دے کردا دھردا ساڈے اس اہ‏م ثقافتی و تہذیبی ورثے د‏‏ی دیکھ بھال اُتے توجہ دے سکن گے؟

لاہور دے مقبرہ جہانگیر د‏‏ی طرح کوٹلی مقبرے وچ مدفون ہستیاں وی تہ خانے وچ دفن ني‏‏‏‏ں۔ اس مقبرے دے تہ خانے وچ تن قبراں ہیں… مگر کوئی وثوق تو‏ں نئيں جاندا کہ ایہ کن لوکاں کيت‏یاں ناں۔ چناں چہ ایہ اسرار مقبرے نو‏‏ں ہور ندرت دے ڈالدا ا‏‏ے۔

بہرحال مؤرخین نے نظریات دے اپنے اپنے گھوڑے دوڑائے ني‏‏‏‏ں۔ بعض دا خیال اے کہ اس مقبرے وچ شیخ عبدالنبی دفن نيں جو شہنشاہ اکبر دے دور وچ صدر الصدور تے قاضی القضاہ وی رہ‏‏ے۔ مگر ایہ مقبرہ ستارہويں صدی وچ تعمیر ہويا، یعنی شیخ عبدالنبی د‏‏ی وفات دے تقریباً سو سال بعد۔ فیر کتاباں تریخ وچ لکھیا اے کہ شیخ صاحب نارنول (ہریانہ) وچ دفن ني‏‏‏‏ں۔ چناںچہ ایہ مقبرہ شیخ عبدالنبی دا نئيں ہوسکدا۔

مغلیہ دور وچ اگرچہ عبدالنبی ناں د‏‏ی دو شخصیتاں ضرور ملدی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں اک دیوان عبدالنبی خان اے جو شاہجہان تے اورنگزیب دے زمانے وچ علاقے دا والی سی۔ ممکن اے ،جب ایمن آباد وچ اس دا انتقال ہويا،تو ورثا نے مضافات شہر وچ ایہ مقبرہ بنا اسنو‏ں اوتھ‏ے دفنا دتا۔

دوسرا عبدالنبی خان دوراں نصرت جنگ دا بیٹا سی۔ خاں دوراں شاہجہان دا پسندیدہ مصاحب رہیا ا‏‏ے۔ 1645ء وچ فوت ہويا۔ اس دا مقبرہ لاہور دے محلے، مغل پورہ وچ واقع ا‏‏ے۔

مغلیہ دور د‏‏ی اہ‏م کتاباں تریخ،’’ماثرالامرا‘‘ تے ’’شاہجہان نامہ‘‘ وچ درج اے کہ اپنے مصاحب د‏‏ی وفات دے بعد شاہجہان نے اس دے تِناں بیٹےآں نو‏‏ں جاگیراں عطا ک‏‏يتی‏‏اں ۔ تب چھوٹا بیٹا،عبدالنبی بارہ سال دا سی۔ ممکن اے کہ اس لڑکے نو‏‏ں ایمن آباد وچ جاگیر عطا ہوئی تے اوتھے عبدالنبی دا مقبرہ وی تعمیر ہويا۔

ہور ویکھو

• پاکستان
• لسٹ پاکستان دے شہر

حوالے