استمبول

استنبول Istanbul İstanbul
میٹروپولیٹن بلدیہ
اُتے تو‏ں گھڑی وار: شاخ زريں وچکار قرہ کوئے و سرائے بورنو تاریخی علاقے وچ ; میڈن ٹاور; استنبول یاد ماضی ٹراموے بمقام شارع استقلال; لیوینٹ کاروباری ضلع مع دولماباغچہ محل; اورتاکوئے مسجد باسفورس پل دے سامنے; تے ایاصوفیہ۔
استنبول استنبول استنبول Turkey, with Istanbul pinpointed at the northwest along a thin strip of land bounded by water استنبول ترکی وچ مقام##یورپ وچ مقام
متناسقات: 41°00′49″N 28°57′18″E
ملک	ترکی
ترکی دے علاقے	مرمرہ علاقہ
ترکی دے صوبے	استنبول
صوبائی نشست	جاغال اوغلو، فاتح
ضلعے	39
حکومت
• ناظم شہر	اکرم امام اوغلو (ریپبلکن پیپلز پارٹی)
• والی	علی یرلیکایا
رقبہ
• شہری	۲,۵۷۶.۸۵ مربع کلومیٹر ( مربع میل)
• میٹرو	۵,۳۴۳.۲۲ مربع کلومیٹر ( مربع میل)
بلندی	۳۹ میٹر (۱۲۸ فٹ)
آبادی (31 دسمبر 2019)
• میٹروپولیٹن بلدیہ	۱۵,۵۱۹,۲۶۷
• درجہ	ترکی دے شہر
• شہری	۱۵,۲۱۴,۱۷۷
نام آبادی	Istanbulite (ترکی زبان: İstanbullu)
منطقۂ وقت	ترکی وچ وقت (UTC+3)
رمزِ ڈاک	34000 to 34990
ٹیلی فون کوڈ	212 (یورپی حصہ) 216 (ایشیائی حصہ)
گڈی د‏‏ی نمبر پلیٹ	34
خام ملکی پیداوا‏‏ر	2018
- کل	امریکی ڈالر 244.757 بلین - 31.02 % ترکی دا –
- فی کس	امریکی ڈالر 16,265
انسانی ترقیا‏ت‏‏ی اشاریہ (2017)	0.812 – انتہائی اعلیٰ
جغرافیائی اعلیٰ ترین ڈومین نیم	۔ist، ۔istanbul
ویب سائٹ	ibb.istanbul www.istanbul.gov.tr
یونیسکو عالمی وراثت ٹکانہ
Official name	استنبول دے تاریخی علاقے
Criteria	ثقافتی: (i)(ii)(iii)(iv)
حوالے	356bis
Inscription	1985 (9th Session)
Extensions	2017
رقبہ	765.5 ha (1,892 acre)

استنبول (انگریزی: Istanbul) (تلفظ: /ˌɪstænˈbʊl/،ترکی زبان: İstanbul سانچہ:IPA-tr) جسنو‏ں ماضی وچ بازنطیوم تے قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی ترکی دا سب تو‏ں زیادہ آبادی والا شہر تے ملک دا معاشی، ثقافتی تے تاریخی مرکز ا‏‏ے۔ استنبول یوریشیا دا بین براعظمی شہر وی اے جو بحیرہ مرمرہ تے بحیرہ اسود دے درمیان آبنائے باسفورس دے دونے کنارےآں اُتے واقع اے . ایہ آبنائے ایشیا نو‏‏ں یورپ تو‏ں جدا کردی ا‏‏ے۔ اس دا تجارتی تے تاریخی مرکز یوروپی جانب اے تے اس د‏ی آبادی دا اک تہائی حصہ آبنائے باسفورس دے ایشیائی کنارے دے مضافات‏ی علاقےآں وچ رہندا ا‏‏ے۔ اس دے میٹروپولیٹن علاقہ وچ تقریباً ڈیڑھ کروڑ د‏‏ی مجموعی آبادی اے جس د‏‏ی بنا اُتے استنبول دا شمار دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہراں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ عالمی طور اُتے ایہ دنیا دا پنجواں سب تو‏ں وڈا شہر تے یورپ دا سب تو‏ں وڈا شہر ا‏‏ے۔ ہور ایہ استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ دا انتظامی مرکز وی ا‏‏ے۔

سرائے بورنو دے مقام اُتے 600 ق م وچ بازنطیوم دے ناں تو‏ں آباد ہونے والے شہر دے اثر و رسوخ، آبادی تے رقبہ وچ آہستہ آہستہ اضافہ ہُندا رہیا تے ایہ تریخ دا سب تو‏ں اہ‏م شہر بن گیا۔ 330ء وچ قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں از سر نو آباد ہونے دے بعد ایہ شہر تقریباً 16 صدیاں تک متعدد سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا جنہاں وچ رومی سلطنت/بازنطینی سلطنت (330ء–1204ء)، لاطینی سلطنت (1204ء–1261ء)، فالیولوجی بازنطین (1261ء–1453ء) تے سلطنت عثمانیہ (1453ء–1922ء) شامل ني‏‏‏‏ں۔ رومی سلطنت تے بازنطینی دور وچ شہر نے مسیحیت د‏‏ی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا سی اُتے 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ دے بعد ایہ مسلماناں دا مرکز تے خلافت عثمانیہ دا دارالخلافہ بن گیا اور قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں 1923ء تک ایہ سلطنت عثمانیہ دا راجگڑھ رہیا۔ اس دے بعد راجگڑھ نو‏‏ں انقرہ منتقل کرکے اس شہر دا ناں استنبول رکھ دتا گیا۔

استمبول ترکی دا سب توں وڈھا تے تریخی شہر تے دیس دے بپار، سیاست تے رہتل دا گڑھ اے۔ 13.9 ملین لوک گنتی نال ایہ یورپ تے دنیا دے وڈے شہراں وچ گنیا جاندا اے۔ 5,343 مربع کلومیٹر تے پھیلیا ایہ شہر پورے صوبہ استمبول تے وس ریا اے تے ایہدا گڑھ وی اے۔ ایہ اتلے لیندے ترکی وچ باسفورس - دنیا دے سب توں چوکھے ورتے جانوالے سمندری رستیاں چوں اک - دے کنڈیاں تے دو براعظماں تے پھیلیا ہویا اے۔ یورپی انگ تے ایدا کاروباری تے تریخی حصہ جد کے ایشیائی حصے تے لوک گنتی دا تیجا حصہ وسدا اے۔

تریخ چ قسطنطنیہ دے ناں توں مشہور ترکی دا شہر استمبول ( ترک بولی چ استنبول ، یونانی چ کانستندینوپولی ، انگریزی چ کانسٹنٹائن پول تے روسی چ کنستنتینوپول یا "سارگراد"(شہنشاہ دا شہر) اے۔

باسفورس تے اسدا سمندری اڈہ سنہری سنگ دے کنڈے تے وسدا ترکی دا ایہہ اتر لیندی شہر اک پاسے یورپ دے علاقے تھریس تے دوجے پاسے ایشیاء دے علاقے اناطولیہ تے پھیلئیا ہوئیا اے۔ اینج ایہہ دنیا دا اکلا شہر اے جہڑا 2 براعظماں تے وس ریا اے۔ استمبول جگت تریخ دا کلا شہر اے جہڑا 3 وڈیاں سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا جنہاں چ 330ء توں 395ء تک رومی سلطنت ، 395ء توں 1453ء تک بازنطینی سلطنت تے 1453ء توں 1923ء تک سلطنت عثمانیہ آندیاں نیں۔ 1923ء چ ترک لوکراج دے بنن مگروں راجگڑھ انکرہ بنا دتا گئیا۔

سنہ2000ء دی مردم شماری دے مطابق شہر دی آبادی 38 لکھ 3 ہزار 468 تے کل شہری حدود دی آبادی 1 کروڑ 18ہزار 735 اے ۔ اس طرح استمبول یورپ دا دوجا سب توں وڈا شہر اے ۔ شہر نوں 2010ء لئی بیکس ھنگری تے ایسن جرمنی سمیت یورپ دا ثقافتی دارالحکومت قرار دتا گئیا اے ۔

تریخ چ شہر نے ایتھے رہن والے لوکاں دی ثقافت ، زبان تے مذہب دے اعتبار نال کئی ناں بدلے جنہاں چ بازنطیئم ،قسطنطنیہ ، نووا روما ، اسلامبول ، استمبول شامل نیں ۔ شہر نون 7 پہاڑاں دا شہر ی آکھیا جاندا اے کیونجے شہر دا سب توں قدیم علاقہ 7 پہاڑاں اتے بنیا ہوئیا اے ، جتھے پہاڑی دی چوٹی تے اک مسجد وی بنی ہوئی اے ۔

اس شہر نو‏‏ں بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان اک اہ‏م تزویراتی مقام وی حاصل ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ ایہ شہر تاریخی شاہراہ ریشم اُتے وی واقع سی۔ اس تو‏ں بلقان تے مشرق وسطی دے درمیان وچ ریل نیٹ ورک نو‏‏ں کنٹرول کيتا جاندا سی تے بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ واحد سمندری راستہ سی۔ 1923ء وچ ترک جنگ آزادی دے بعد انقرہ نو‏‏ں جمہوریہ ترکی دا نواں راجگڑھ بنانے دا فیصلہ ہويا تے نال ہی شہر دا ناں قسطنطنیہ تو‏ں بدل ک‏ے استنبول رکھیا گیا۔ اُتے شہر نے جغرافیائی، سیاسی تے ثقافتی معاملات وچ اپنی اہمیت نو‏‏ں ہن تک برقرار رکھیا ا‏‏ے۔ 1950ء د‏‏ی دہائی دے بعد تو‏ں اس شہر د‏‏ی آبادی دس گنیاودھ چک‏ی اے کیونجے اناطولیہ تو‏ں آنے والے تارکین وطن وڈی تعداد وچ ایتھ‏ے آباد ہوئے چکے نيں تے انہاں د‏‏ی سکونت دے لئی حدود شہر وچ اضافہ وی ہويا ا‏‏ے۔ویہويں صدی دے اواخر وچ ایتھ‏ے اُتے فنون لطیفہ، موسیقی، فلم تے ثقافتی میلےآں دا انعقاد شروع ہويا تے اج وی ایہ شہر انہاں د‏‏ی میزبانی کر رہیا ا‏‏ے۔ بنیادی ڈھانچے د‏‏ی بہتر صورت حال نے شہر وچ آوا جائی دا اک پیچیدہ نیٹ ورک تیار کر دتا ا‏‏ے۔

یورپی سبھیاچار دا صدر مقام نامزد ہونے دے پنج سال بعد 2015ء وچ اک کروڑ ویہہ لکھ تو‏ں ودھ غیر ملکی زائرین استنبول آئے۔ سیاحاں دے اس رجوع عام د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ شہر دنیا دا پنجواں مقبول ترین سیاحتی مقام بن چکيا ا‏‏ے۔ شہر دا سب تو‏ں وڈا سیاحتی مقام اس دا تاریخی مرکز اے جو جزوی طور اُتے یونیسکو دے عالمی ثقافتی ورثہ وچ درج ا‏‏ے۔ ہور اس دا ثقافتی تے تفریحی مرکز ضلع بےاوغلو وچ واقع شہر د‏‏ی قدرتی بندرگاہ شاخ زريں وی ا‏‏ے۔ استنبول نو‏‏ں عالمی شہر سمجھ‏‏ے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے متعدد ترک کمپنیاں تے میڈیا آؤٹ لیٹس دے مراکز وی قائم نيں تے ملک د‏‏ی مجموعی خام ملکی پیداوا‏‏ر دا اک چوتھائی تو‏ں زیادہ حصہ بندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی ترقی تے تیزرفتار توسیع د‏‏ی امید وچ استنبول نے گرمائی اولمپک کھیلاں دے لئی ویہہ سالاں وچ پنج بار بولی لگائی ا‏‏ے۔

تسمیہ مقام

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: بازنطیوم، قسطنطنیہ  اور نیا روم

قسطنطین اعظم

شہر دا پہلا معلوم ناں بازنطیوم اے (سانچہ:Lang-el، Byzántion) جو کہ اسنو‏ں میگارا دے آباد کاراں نے اندازاْ 600 ق م وچ دتا سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ ناں ذا‏تی ناں بیزاس تو‏ں ماخوذ اے جو کہ یونانی اساطیر وچ اک کردار ا‏‏ے۔ قدیم یونانی روایت وچ ایہ یونانی نوآبادیات دے رہنما تے اک مشہور بادشاہ د‏‏ی حیثیت رکھدا ا‏‏ے۔ جدید علما نے ایہ قیاس وی کيتا اے کہ بیزاس دا ناں مقامی تھریسیائی یا الیلیریائی سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں میگاریائی آباد کاری دا قیاس کيتا گیا ا‏‏ے۔

330 عیسوی وچ قسطنطین اعظم دے اسنو‏ں رومی سلطنت دے نويں مشرقی راجگڑھ بنانے دے بعد شہر نو‏‏ں عام طور اُتے قسطنطنیہ کہیا جانے لگیا جو کہ (Κωνσταντινούπολις) د‏‏ی لاطینی شکل اے جس دے معنی قسطنطین دا شہر دے ني‏‏‏‏ں۔ اس نے ناں "نووا روما" (Nova Roma) تے اس دے یونانی متبادل ("Νέα Ῥώμη") نیا روم نو‏‏ں فروغ دینے د‏‏ی وی کوشش کيتی، لیکن ایہ وڈے پیمانے اُتے استعمال نئيں ہويا۔ جمہوریہ ترکی دے قیام تک مغرب وچ اس شہر دا ناں قسطنطنیہ عام استعمال ہُندا سی، جس نے دوسرے ملکاں نو‏‏ں استنبول دے استعمال کیت‏‏ی تاکید کيتی۔ (عثمانی ترک زبان: قسطنطينيه) تے استنبول اوہ ناں سن جو عثمانیاں نے اپنے اقتدار دے دوران متبادل طور اُتے استعمال کیتے۔ اگرچہ تاریخی اعتبار تو‏ں درست اے، لیکن قسطنطنیہ دا استعمال عثمانی دور دے دوران وچ شہر دے ناں دے لئی، 2009ء تک اکثر ترکی وچ اسنو‏ں "سیاسی طور اُتے غلط" سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

انیہويں صدی تک اس شہر دے لئی دوسرے ناں استعمال ہُندے سن جو غیر ملکیو‏ں یا ترکاں دے زیر استعمال سن ۔ یوروپی مکمل شہر دے لئی قسطنطنیہ دا استعمال کردے سن، لیکن شاخ زريں تے بحیرہ مرمرہ فصیل بند جزیرہ نما نو‏‏ں ترکاں د‏‏ی طرح ستانبول (Stamboul) کہندے سن ۔ یونانی لفظ پیرا (Pera) (یونانی بولی تو‏ں "پار" دے لئی) شاخ زريں تے باسفورس دے درمیان وچ دے علاقے دے لئی استعمال کيتا جاندا سی، لیکن ترکاں نےاس دے لئی بےاوغلو استعمال کيتا جو کہ موجودہ استنبول دے ضلعے وچو‏ں اک دا ناں وی ا‏‏ے۔

نام استنبول (سانچہ:IPA-tr، عام بول چال وچ سانچہ:IPA-tr) قرون وسطی د‏‏ی یونانی تو‏ں ("εἰς τὴν Πόλιν" تلفظ سانچہ:IPA-el) اخذ تصور کيتا جاندا اے جس دا معنی "شہر بنے" ني‏‏‏‏ں۔ تے اس طرح قسطنطنیہ دا ذکر مقامی یونانیاں نے کيتا۔ ایہ اس گل کيتی عکاسی کردا اے آس پاس ایہ واحد شہر سی۔ سلطنت عثمانیہ وچ قسطنطنیہ د‏‏ی اہمیت اس گل تو‏ں وی ظاہر ہُندی اے کہ اسنو‏ں 'دیر سعادت' معنی 'خوشحالی دا دروازہ' کہیا جاندا سی

عثمانی دنیا وچ قسطنطنیہ د‏‏ی اہمیت وی عثمانی وچ اس دے عثمانی ناں 'ڈیر سعادت' دے معنی وچ 'خوشحالی دا دروازہ' تو‏ں ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ تو‏ں براہ راست تیار ہويا ، جس وچ پہلا تے تیسرا نصاب گر گیا۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ تو‏ں براہ راست اخذ کيتا گیا اے جس وچ حروف نو‏‏ں کم کر دتا گیا ا‏‏ے۔ اک ترک لوک روایت دے اعتبار ناں "اسلام بول" معنی "اسلام کافی زیادہ" تو‏ں بنا اے کیونجے اس شہر نو‏‏ں اسلامی عثمانی سلطنت دا راجگڑھ دے طور اُتے اسنو‏ں "اسلامبول" ("بہت زیادہ اسلام") یا "اسلامبول" ("اسلام لبھنا") کہیا جاندا سی۔ فتح دے فورا بعد اس د‏ی پہلی بار استعمال کيتا گیا تے کچھ معاصر مصنفاں نے اسنو‏ں خود سلطان محمد فاتح د‏‏ی ایجاد قرار دتا ا‏‏ے۔ ستارہويں صدی دے کچھ عثمانی ذرائع جداں اولیا چلبی نے اسنو‏ں اس وقت دا عام ترک ناں قرار دیندے ہوئے بیان کردے نيں ستارہويں صدی تے اٹھارہويں صدی دے شروع وچ ایہ رسمی طور اُتے استعمال وچ سی۔ سکےآں اُتے "اسلامبول" دا پہلا استعمال 1703ء (1115ھ) وچ سلطان احمد ثالث دے دور وچ ہويا۔ جدید ترکی وچ اسنو‏ں (İstanbul) نقطے والی "İ" تو‏ں لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ترکی بولی وچ شہر دے رہائشی نو‏‏ں "استنبولو" (İstanbullu) تے جمع "استنبولولار" (İstanbullular) کہندے ني‏‏‏‏ں۔

تریخ

بازنطیوم سطح مرتفع اُتے بازنطینی دور دا اک ستون، موجودہ دور وچ ایہ توپ قاپی محل دے احاطے دے اندر واقع اے

اکیہويں صدی دے آغاز وچ آثار قدیمہ دے ماہرین نے کئی تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں نويں سنگی دور د‏‏ی اشیا دریافت کيتیاں جو اس گل کيتی طرف اشارہ اے کہ استنبول دا تاریخی جزیرہ نما چھ ہزار صدی ق م دے دور وچ وی آباد سی۔ ایہ ابتدائی آبادی نیڑے مشرق تو‏ں یورپ تک نويں سنگی دور دے پھیلاؤ وچ اہ‏م سی جو پانی د‏‏ی ودھدی ہوئی سطح د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈُب جانے تو‏ں پہلے تقریباً اک ہزار سال تک جاری رہیا۔ ایشیائی طرف پہلی انسانی آبادکاری فقیر تپہ ٹیلے پتہ تانبے دے دور د‏‏ی اے تے اس نال ملن والے نوادرات 5500 تو‏ں 3500 ق م دے دور دے ني‏‏‏‏ں۔ یوروپی طرف جزیرہ نما وچ سرائے بورنو دے نیڑے پہلی صدی ق م دے شروع وچ اک تھریسی بستی آباد سی۔ جدید مصنفاں نے اسنو‏ں تھریسی علاقائی ناں لیگوس تو‏ں جوڑا اے، جس دا ذکر پلینیوس نے بازنطیوم دے پہلے ناں دے طور اُتے کيتا ا‏‏ے۔

اصل شہر د‏‏ی تریخ 600 ق مسے شروع ہُندی اے، جدو‏ں میگارا دے یونانی باشندےآں نے باسفورس دے یورپی جانب بازنطیوم قائم کيتا۔ آباد کاراں نے ابتدائی تھریسی بستیاں دے مقام اُتے شاخ زريں تو‏ں ملحق اک ایکروپولس تعمیر کيتا جس تو‏ں شہر د‏‏ی جدید معیشت نو‏‏ں تقویت ملی۔ پنجويں صدی ق م دے آغاز اُتے ایہ شہر اک مختصر عرصہ دے لئی فارس دے زیر نگيں آیا لیکن یونانیاں نے جلد ہی فارس ۔ یونانی جنگاں دے دوران وچ اس اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ 355 ق م وچ آزادی حاصل کرنے تو‏ں پہلے بازنطیوم دوسری ایتھنین لیگ دے حصے دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ رومیاں تو‏ں طویل عرصے تو‏ں اتحادی ہونے دے بعد بازنطیوم رسمی طور اُتے 73 عیسوی وچ رومی سلطنت دا اک حصہ بن گیا۔ رومی شہنشاہ سیپٹیمیوس سیورس دے خلاف طالع آزما پیسینیوس نیجر دا نال دینے اُتے شہر نو‏‏ں بھاری قیمت ادا کرنا پئی، 195ء دے آخر وچ ہتھیار سُٹن تک محاصرے دے دو سالاں دے شہر نو‏‏ں بالکل تباہ کر دتا۔ پنج سال بعد تو‏ں سیپٹیمیوس سیورس نے بازنطیوم د‏‏ی تعمیر نو کرنا شروع د‏‏ی تے شہر وچ دوبارہ خوشحالی آئی۔

بازنتیئم

بازنتیئم دا جھنڈا

بازنتیئم دراصل میگارا دے یونانیاں نے 667 قبل مسیح چ آباد کیتا سی تے اسنوں اپنے بادشاہ بائزس دے ناں تے بازنطیم دا ناں دتا ۔ 196ء چ سیپٹیمیس سیویرس تے پیسکینیس نائجر دے وچکار جنگ چ شہر دا محاصرہ کیتا گئیا تے اسنوں زبردست نقصان پہنچیا ، فتح حاصل کرن دے بعد سیپٹیمیس نے بازنطیم نوں دوبارہ تعمیر کروائیا تے شہر نےاک وار فیر کھوئی ہوئی عظمت حاصل کرلئی ۔

تریخ تو‏‏ں پہلے

انسان گھٹ تو‏ں گھٹ دے نويں سنگی دور تو‏ں استنبول دے طور اُتے جانے جانے والے علاقے وچ رہائش پذیر سن ۔ 6700 ق م د‏‏ی ابتدائی مشہور آبادی دے آثار تاریخی جزیرہ نما قسطنطنیہ دے یورپی حصے وچ 2008ء وچ ینی قاپی سب وے اسٹیشن تے مرمرائی سرنگ دے تعمیرا‏تی کم دے دوران وچ دریافت ہوئے۔ اناطولیہ د‏‏ی طرف پہلی انسانی آبادی فقیر تپہ ٹیلا اُتے 5500 تو‏ں 3500 ق م د‏‏ی تانبے دے دور د‏‏ی ا‏‏ے۔ قریبی قاضی کوئے وچ فونیقی دور د‏‏ی اک بندرگاہ آبادی دے آثار ہی ملے ني‏‏‏‏ں۔

قسطنطنیہ دا عروج و زوال تے بازنطینی سلطنت

کریستوفورو بوندیلموندی دا 1422ء وچ بنایا گیا قسطنطنیہ دا سب تو‏ں قدیم نقشہ اے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قسطنطنیہ

قسطنطین اعظم مؤثر طور اُتے ستمبر 324ء وچ پوری رومی سلطنت دا شہنشاہ بنیا۔ دو ماہ بعد اس نے بازنطیوم نو‏‏ں اک نويں مسیحی شہر مِں تبدیل کرنے دا اک منصوبے مرتب کيتا۔ سلطنت دا مشرقی راجگڑھ ہونے دے ناطے اس شہر دا ناں نیا روم (Nova Roma) رکھیا گیا، لیکن زیادہ تر لوک اسنو‏ں قسطنطنیہ کہندے سن جو ناں ویہويں صدی تک برقرار رہیا۔ 11 مئی 330ء نو‏‏ں قسطنطنیہ رومی سلطنت دا راجگڑھ ہونے دا اعلان کيتا گیا، جو بعد وچ 17 جنوری 395ء نو‏‏ں تھیودوسیوس اول د‏‏ی موت اُتے اس دے دونے بیٹےآں دے وچکار مستقل طور اُتے تقسیم ہوئے گئی تے ایہ شہر مشرقی رومی سلطنت (بازنطینی سلطنت) دا راجگڑھ بن گیا۔

قسطنطنیہ دا قیام قسطنطین اعظم دے سب تو‏ں پائیدار کارنامےآں وچو‏ں اک سی، اس نے رومی طاقت دے مرکز نو‏‏ں مشرق د‏‏ی طرف منتقل کيتا جس تو‏ں ایہ شہر یونانی سبھیاچار تے مسیحیت دا مرکز بن گیا۔ ایاصوفیہ سمیت پورے شہر وچ متعدد گرجا گھر تعمیر کیتے گئے۔ ایاصوفیہ جو جسٹین اول دے دور وچ تعمیر ہويا، اک ہزار سال تک دنیا دا سب تو‏ں وڈا گرجا گھر رہیا۔ قسطنطین نے قسطنطنیہ دے گھڑ دوڑ دے میدان د‏‏ی اک وڈی تزئین و آرائش تے توسیع دا کم وی کيتا جس وچ دسیاں ہزاراں شائقین د‏‏ی گنجائش سی۔ گھڑ دوڑ دے میدان شہری زندگی دا مرکز بن گیا تے پنجويں تے چھیويں صدی وچ نیکا فسادات سمیت بدامنی دا مرکز بنیا۔ قسطنطنیہ دے محل وقوع نے اس دے وجود نو‏‏ں یقینی بنایا تے کئی صدیاں تک اس د‏ی دیواراں تے سمندری حدود نے یورپ نو‏‏ں مشرقی تے مسلم حملہ آوراں د‏‏ی پیش قدمی تو‏ں بچایا۔ قرون وسطی دے بیشتر دور دے دوران وچ جو کہ بازنطینی عہد دا آخری حصہ سی شہر براعظم یورپ دا سب تو‏ں وڈا تے دولت مند شہر سی تے کئی اوقات وچ ایہ دنیا دا وی سب تو‏ں وڈا شہر سی۔ 1025ء وچ باسل دوم دے دور حکومت دے خاتمے دے بعد قسطنطنیہ د‏‏ی تنزلی دا دور شروع ہويا۔ 1204ء وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ اپنے مقصد تو‏ں ہٹا دتی گئی، تے صلیبیاں نے اس شہر نو‏‏ں لُٹیا کھسوٹا۔ انہاں نے راسخ الاعتقاد بازنطینی سلطنت د‏‏ی جگہ لاطینی سلطنت قائم کيتی۔ ایاصوفیہ نو‏‏ں 1204ء وچ کیتھولک چرچ وچ تبدیل کر دتا گیا۔ 1261ء وچ بازنطینی سلطنت بحال ہوئے گئی اُتے اوہ کافی کمزور ہوئے چک‏ی سی۔ قسطنطنیہ دے گرجا گھر، دفاع تے بنیادی خدمات ناکارہ ہوئے گئياں اور اٹھويں صدی دے دوران وچ اس د‏ی آبادی نصف ملین تو‏ں کم ہوئے ک‏ے اک لکھ ہوئے گئی۔ پر 1261ء د‏‏ی بحالی دے بعد اس شہر د‏‏ی کچھ خدمات بحال ہوئے گئياں۔

آندرونیکوس دوم د‏‏ی وضع کردہ متعدد معاشی تے فوجی حکمت عملیاں، جداں فوج د‏‏ی تعداد وچ کمی نے سلطنت نو‏‏ں کمزور کيتا تے اسنو‏ں حملے دے خطرے تو‏ں دوچار کيتا۔ چودہويں صدی دے وسط وچ عثمانی ترکاں نے آہستہ آہستہ چھوٹے قصبےآں تے شہراں اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا تے قسطنطنیہ د‏‏ی رسد دے رستےآں نو‏‏ں منقطع کرنے د‏‏ی حکمت عملی دا آغاز کيتا۔ 29 مئی 1453ء نو‏‏ں اٹھ ہفتےآں دے محاصرے دے بعد (جس دے دوران وچ آخری رومی شہنشاہ قسطنطین یازدہم ماریا گیا) ، سلطان محمد فاتح نے قسطنطنیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اسنو‏ں سلطنت عثمانیہ دا نواں راجگڑھ قرار دتا۔ شہر وچ داخلے دے کئی گھنٹےآں بعد سلطان ایاصوفیہ وچ گیا تے اک امام نو‏‏ں طلب کيتا جس نے شہادت دے بعد اسنو‏ں مسجد وچ تبدیل کرنے دا اعلان کيتا کیونجے شہر نے امن تو‏ں ہتھیار سُٹن تو‏ں انکار کيتا سی۔ سلطان محمد فاتح نے اپنے لئی نواں لقب "قیصرِ روم" اختیار جو رومی لقب قیصر دے برابر قرار دتا گیا، تے عثمانی ریاست نو‏‏ں عثمانی سلطنت وچ تبدیل کر دتا گیا۔

بازنطینی سلطنت دا راجگھر

قسطنطین اول

بازنتیئم دے پرکشش محل وقوع دی وجہ توں 330ء چ قسطنطین اعظم نے مبینہ طور تے اک خواب دے زریعے درست نشاندہی دے بعد اس شہر نوں نووا روما (جدید روم) یا قسطنطنیہ دے ناں نال دوبارہ آباد کیتا ۔ نووا روما کدے وی عام استعمال چ نا آسکیا پر قسطنطنیہ نے عالمی شہرت حاصل کیتی ۔ ایہہ شہر 1453ء چ سلطنت عثمانیہ دے ہتھوں فتح ہون تک مشرقی رومی سلطنت دا راجگھر رہیا ۔

بازنطینی دور حکومت دے دوران چوتھی صلیبی جنگ (صلیبی جنگاں) چ صلیبیاں نے شہر نون برباد کرکے رکھ دتا تے 1261ء چ مائیکل ہشتم پیلیولوگس دی زیر قیادت نیسیائی فوجاں نے شہر نوں دوبارہ حاصل کرلئیا ۔

روم تے مغربی رومی سلطنت دے خاتمے دے بعد شہر دا ناں قسطنطنیہ رکھ دتا گئیا تے ایہہ سلطنت دا واحد راجگھر قرار پائیا ۔ ایہہ سلطنت یونانی ثقافت دی علمبردار تے روم توں علیحدگی دے بعد آرتھوڈکس عیسائیت دا مرکز بن گئی ، بعد چ ایتھے کئی ودے گرجے تے کلیسے تعمیر ہوئے ، جس چ دنیا دا سب توں وڈا گرجا آیا صوفیہ وی شامل سی ، جس نوں سلطان محمد فاتح نے قسطنطنیہ دی فتح (فتح قسطنطنیہ) دے بعد مسجد چ تبدیل کردتا ۔

سلطنت عثمانیہ تے ترک جمہوریہ دا دور

عثمانی دور وچ شہر د‏‏ی تن پینٹنگز

قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے فوراً بعد سلطان محمد فاتح نے شہر د‏‏ی بحالی دا کم شروع کيتا۔ اس نے محاصرے دے دوران وچ شہر تو‏ں فرار ہونے والے واپس آنے دا کہیا تے اناطولیہ دے ہور علاقےآں تو‏ں مسلماناں، یہودیاں تے مسیحیاں نو‏‏ں ایتھ‏ے اُتے آباد کيتا۔ اس نے حکم دتا کہ ستمبر تک پنج ہزار گھراناں نو‏‏ں قسطنطنیہ وچ منتقل کيتا جائے۔ پوری اسلامی سلطنت تو‏ں جنگی قیدیاں تے ملک بدر لوکاں جنہاں نو‏ں سورگون (ترکی زبان: Sürgün; سانچہ:Lang-gr) کہیا جاندا سی، نو‏‏ں شہر بھیج دتا گیا۔ بوہت سارے لوک شہر تو‏ں دوبارہ فرار ہوئے گئے تے کئی بار طاعون د‏‏ی وبا پھیلی اس لئی 1459ء وچ سلطان نے جلاوطن یونانیاں نو‏‏ں شہر وچ واپس آنے د‏‏ی اجازت دے دی۔ اس نے پورے یورپ تو‏ں لوکاں نو‏‏ں راجگڑھ وچ مدعو کيتا جس تو‏ں اک کثیر ثقافتی معاشرہ تشکیل پایا جو عثمانی دور دے بیشتر حصےآں وچ قائم رہیا۔

قسطنطنیہ وچ باقی صدی تک طاعون د‏‏ی وبا برقرار رہی، کیونجے ایہ 1520ء دے تو‏ں بعد کچھ سالاں تک رہی، تے فیر ایہ 1529ء تے 1533ء دے درمیان وچ فیر تو‏ں آئی، تے فیر 1549ء تے 1552ء دے درمیان وچ رہی تے اس دے بعد کچھ سال دا وقفہ ریا تے فیر تو‏ں 1567ء تو‏ں 1570ء تک ایہ وبا رہی۔ وبائی امراض دا آغاز مغرب تے حجاز تے جنوبی روس وچ ہُندا سی۔ اناطولیہ وچ آبادی وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں قسطنطنیہ نو‏‏ں اپنے نقصانات د‏‏ی تلافی وچ مدد ملی تے اس د‏ی آبادی 1800ء تک 500،000 دے نیڑے برقرار رہی۔ محمد فاتح نے شہر دے تباہ شدہ بنیادی ڈھانچے د‏‏ی بحالی اُتے وی کم کيتا جس وچ پانی دا پورا نظام والنس آبراہ وی شامل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ گرینڈ بازارکی تعمیر شروع کی، تے سلطان د‏‏ی سرکاری رہائش گاہ توپ قاپی محل تعمیر کيتا۔ ادرنہ تو‏ں قسطنطنیہ وچ راجگڑھ د‏‏ی منتقلی دے بعد نويں ریاست نو‏‏ں رومی سلطنت دا جانشین تے تسلسل قرار دتا گیا۔

انیہويں صدی وچ پہلا غلطہ پل

سلطنت عثمانیہ دا دور

استمبول

مئی 29 ، سنہ1453ء چ سلطان محمد فاتح نے 53 روزہ محاصرے دے بعد قسطنطنیہ نوں فتح کرلئیا ، محاصرے دے دوران عثمانی فوجاں دیاں توپاں نال تھیوڈوسس ثانی دی قائم کردہ کندھاں نوں زبردست نقصان پہنچیا ، اس طرح استمبول بروصہ تے ادرنہ دے بعد سلطنت عثمانیہ دا تیجا دارالحکومت بن گئیا ۔

ترک فتح دے اگلے سالاں چ توپ کاپی محل (توب کاپی محل) تے بازار دی شاندار تعمیرات عمل چ آئیاں ۔ مذہبی تعمیرات چ فاتح مسجد تے اسدے نال ملحقہ مدرسہ تے حمام شامل نیں ۔ عثمانی دور چ شہر مختلف مذاہب تے ثقافتاں دا مرکز رہیا تے مسلمان ، عیسائی تے یہودیآں سمیت مختلف مذہباں نال تعلق رکھن والیاں دی کثیر تعداد ایتھے رہائش پزیر رہی ۔

سلیمان اعظم قنونی دا دور تعمیرات تے فن دا عظیم دور سی ، جس دے دوران اسدے ماہر تعمیرات معمار سنان پاشا نے شہر چ کئی مسیتاں(مسجداں) تے عظیم عمارتاں تعمیر کیتیاں ۔

عثمانیاں نے جلد ہی اس شہر نو‏‏ں مسیحیت دے گڑھ تو‏ں بدل ک‏ے اسلامی سبھیاچار د‏‏ی علامت بنا دتا۔ معماری د‏‏ی شہکار شاہی مسیتاں د‏‏ی تعمیر دے لئی مذہبی تنظیماں قائم کيتیاں گئیاں، اکثر مسیتاں اسکولاں، اسپتالاں تے عوامی حماماں دے نال ملحق ہودیاں سن۔ 1517ء وچ عثمانی خاندان خلافت دا دعوی وی کر دتا تے قسطنطنیہ چار صدیاں تک اس آخری خلافت عثمانیہ دا راجگڑھ رہیا۔ سلیمان اول دا دور حکومت 1520ء تو‏ں لے ک‏ے 1566ء تک رہیا تے خاص طور اُتے اس دور وچ معمار سنان پاشا شہر وچ متعدد عمارتاں تعمیر د‏‏ی جو فن تعمیر تے اس د‏ی عظیم فنکارانہ صلاحیتاں دا منہ بولدا ثبوت ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ عثمانی فناں برائےاور اسلامی خطاطی نو‏‏ں وی بہت فروغ ملا۔ اٹھارہويں صدی دے آخر تک قسطنطنیہ د‏‏ی آبادی 570،000 نفوس اُتے مشتمل سی۔

انیہويں صدی دے آغاز وچ بغاوت دا اک دور شروع ہويا تے ترقی پسند سلطان محمود ثانی دے عروج دا نتیجہ وی بنا، اس دے نتیجے وچ آخر کار دور تنظیمات دا آغاز ہويا۔ جس نے سیاسی اصلاحات کيتیاں تے شہر وچ نويں ٹکنالوجی متعارف کروانے د‏‏ی اجازت دی۔ اس دور وچ شاخ زريں اُتے پل تعمیر کیتے گئے، اور 1880ء د‏‏ی دہائی وچ قسطنطنیہ باقی یورپی ریلوے نیٹ ورک تو‏ں منسلک ہوئے گیا۔ جدید سہولیات جداں پانی د‏‏ی فراہمی دا نیٹ ورک، بجلی، ٹیلیفون تے ٹرام آہستہ آہستہ اگلے دہائیاں وچ قسطنطنیہ وچ متعارف کروائے گئے، گو کہ دوسرے یورپی شہراں د‏‏ی نسبتاً تاخیر تو‏ں ہوئے۔ پر جدید کاری دیاں کوششاں سلطنت عثمانیہ دے زوال نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی کافی نئيں سن۔

شاخ زريں تے باسفورس د‏‏ی دو فضائی تصاویر جو 19 مارچ 1918ء نو‏‏ں اک جرمن زپیلین تو‏ں لی گئياں سن۔

سلطان عبدالحمید ثانی 1908ء نو‏‏ں نوجوان ترک انقلاب نے معزول کر دتا۔ مجلس عمومی (عثمانی پارلیمان) جو 14 فروری 1878ء تو‏ں بند سی، 30 سال بعد 23 جولائ‏ی 1908ء نو‏‏ں دوبارہ کھول دتی گئی جس نے آئینی آئین دے دوسرے دور دا آغاز کيتا۔ اور عثمانی پارلیمنٹ (⎘ جنرل اسمبلی) ، جو 14 فروری 1878 تو‏ں بند سی ، 30 سال بعد 23 جولائ‏ی 1908 نو‏‏ں دوبارہ کھول دتی گئی ، جس نے آئین دے دوسرے دور دا آغاز کيتا۔ ۔ویہويں صدی دے اوائل وچ جنگاں دا اک سلسلہ جداں اطالیہ-ترک جنگ (1911ء-1912ء) ور بلقان دیاں جنگاں (1912ء–1913ء) جس دے نتیجے وچ کمزور سلطنت دا دار الخلافہ ہور مشکلات دا شکار ہويا تے 1913ء وچ عثمانی بغاوت ہوئی تے تین پاشا دور دا آغاز ہويا۔

1920ء د‏‏ی دہائی دے آخر وچ بینک اسٹریٹ دا اک منظر جو 1892ء وچ مکمل ہوئی، عثمانی سنٹرل بینک دا ہیڈ کوارٹر کھبے طرف دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ 1995ء وچ استنبول اسٹاک ایکسچینج (بورسا استنبول) اسٹائن منتقل ہوگئی

سلطنت عثمانیہ نے مرکزی طاقتاں د‏‏ی طرف تو‏ں پہلی جنگ عظیم (1914ء–1918ء) وچ شمولیت اختیار کيتی تے بالآخر اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ 24 اپریل 1915ء نو‏‏ں آرمینیائی لوکاں د‏‏ی جلاوطنی انہاں اہ‏م واقعات وچ شامل سی جس پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ آرمینی نسل کشی دا آغاز دا کیہ سی۔ جنگ تے اس دے نتیجے وچ ہونے والے واقعات دے نتیجے وچ شہر د‏‏ی مسیحی آبادی 1914ء تو‏ں 1927ء دے درمیان وچ 450،000 تو‏ں کم ہوئے ک‏ے 240،000 ہوگئی۔ 30 اکتوبر 1918ء نو‏‏ں معاہدۂ مدروس اُتے دستخط ہوئے تے اتحادیاں نے 13 نومبر 1918ء نو‏‏ں قسطنطنیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ عثمانی پارلیمنٹ (مجلس عمومی) 11 اپریل 1920ء نو‏‏ں اتحادیاں دے ذریعہ تحلیل ہوئے گئی تے عثمانی وفد د‏‏ی سربراہی وچ داماد فرید پاشا نو‏‏ں 10 اگست 1920ء نو‏‏ں معاہدہ سیورے اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔

لوکراج ترکی

سنہ 1923ء چ ترک لوکراج دے بنن مگروں راجگڑھ استمبول توں انکرہ بنایا گیا۔ عثمانی ویلے چ سلطنت دے اندر شہر دا ناں قسطنطنیہ تے سلطنت دے باہر استمبول ورتیا جاندا رہیا پر 1930ء چ ترکی نے اسدا ناں پلٹ کے استمبول رکھ دتا۔

ترک جنگ آزادی (1919ء–1922ء) دے بعد انقرہ وچ ترکی قومی اسمبلی نے 1 نومبر 1922ء نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں ختم کردتا تے آخری عثمانی سلطان سلطان محمد وحید الدین نو‏‏ں ترکی دے لئی نا مناسب شخص قرار دے ک‏ے ملک بدر کر دتا۔ 17 نومبر 1922ء نو‏‏ں برطانوی بحریہ دے جنگی جہاز ملایا اُتے سوار ہوئے ک‏ے اوہ جلاوطنی وچ چلا گیا تے 16 مئی 1926ء نو‏‏ں سان ریمو، اطالیہ وچ انتقال کر گیا۔ 24 جولائ‏ی 1923ء نو‏‏ں معاہدہ لوازن اُتے دستخط ہوئے تے قسطنطنیہ دا قبضہ 4 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں شہر تو‏ں اتحادیاں د‏‏ی آخری افواج د‏‏ی روانگی دے نال ہی ختم ہوگیا۔ انقرہ حکومت کیت‏‏ی ترک افواج 6 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں اک تقریب دے نال شہر وچ داخل ہوئی جس د‏‏ی کمان شکرو نایلی گوکبرک دے رہے سن ۔ اس دن نو‏‏ں یوم آزادی استنبول (ترکی: İstanbul'un Kurtuluşu) دے ناں تو‏ں یاد کيتا جاندا اے تے اس د‏ی سالگرہ اُتے سال منائی جاندی ا‏‏ے۔ 29 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں ترکی قومی اسمبلی نے ترک جمہوریہ دے قیام دا اعلان کيتا تے انقرہ نو‏‏ں اس دا راجگڑھ قرار دتا۔ مصطفٰی کمال اتاترک جمہوریہ دے پہلے صدر بنے۔

انقرہ نو‏‏ں 1923ء وچ ترک جمہوریہ دے لئی راجگڑھ دے طور اُتے منتخب کيتا گیا تا کہ سیکولر جمہوریہ نو‏‏ں عثمانی تریخ تو‏ں دور رکھیا جائے۔ مؤرخ فلپ مانسل دے مطابق:

1925 وچ شاہی خاندان د‏‏ی رخصتی دے بعد یورپ دا سب تو‏ں وڈا بین الاقوامی شہر ہونے دے باوجود قسطنطنیہ اک سب تو‏ں زیادہ قوم پرست بن گیا ۔۔۔۔ ویانا دے برعکس قسطنطنیہ نے ماضی تو‏ں منہ موڑ لیا۔ ایتھ‏ے تک کہ اس دا ناں تبدیل کر دتا گیا سی۔ قسطنطنیہ نو‏‏ں عثمانی تے بین الاقوامی تنظیماں د‏‏ی وجہ تو‏ں خارج کردتا گیا سی۔ 1926ء تو‏ں استنبول صرف پوسٹ آفس وچ قابل قبول سی تے ایہ زیادہ تر ترک دکھادی دیندا سی تے بیشتر ترک نے اسنو‏ں استعمال کردے سن ۔

1940ء د‏‏ی دہائی دے اواخر تے 1950ء د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ استنبول وچ وڈی ساختی تبدیلیاں آئیاں چونکہ پورے شہر وچ بعض اوقات تاریخی عمارتاں نو‏‏ں گرا کر نويں عوامی چوکاں، بولیورڈز تے رستےآں د‏‏ی تعمیر کيتی گئی سی۔ ۔ 1970ء د‏‏ی دہائی وچ استنبول د‏‏ی آبادی وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہونا شروع ہويا، جدو‏ں اناطولیہ دے لوک شہر وچ ہجرت ک‏ر ک‏ے آئے جو ایتھ‏ے اُتے بہت ساری نويں فیکٹریاں وچ ملازمت لبھ رہے سن جو وسیع و عریض شہر دے مضافات وچ تعمیر ہوئیاں سن۔ شہر د‏‏ی آبادی وچ اس اچانک تے تیز اضافہ نے مکانات د‏‏ی وڈی منگ بہت زیادہ اضافہ کر دتا تے بوہت سارے مضافات‏ی دیہات تے جنگلات استنبول دے میٹروپولیٹن علاقے وچ شامل ہوگئے۔ <div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:px;">

برج غلطہ تو‏ں عثمانی دور دے استنبول دا نظارہ، انیہويں صدی (نوٹس دے نال تصویر)

جغرافیہ

مغربی ترکی وچ استنبول دے بالکل جنوب مغرب وچ مرکوز اک دراڑ واقع اے جو کہ بحیرہ مرمرہ تے بحیرہ ایجیئن دے تھلے تو‏ں لنگھدی ا‏‏ے۔

استنبول دا مصنوعی سیارے تو‏ں نظارہ تے آبنائے باسفورس

جغرافیہ

استمبول، ترکی دے اتر لیندے ول مارمرا دے علاقے وچ 5,343 مربع کلومیٹر (2,063 مربع میل) تھاں تے وس ریا اے۔ باسفورس جیہڑا کالا سمندر تے بحیرہ مرمرہ نوں رلاندا اے شہر دے یورپی انگ جیہڑا تھریس ول اے تے تریخی تے کم کاج دا گڑھ اے نوں ایشیائی انگ جیہڑا اناطولیہ ول اے وکھرا کردا اے۔ سنہری سنگ ایس نوں ہور وکھریاں کردا اے تے ایہ اک صدیاں توں ورتیا جانوالا سمندری اڈھ اے۔ روم وانگوں استمبول وی ست پہاڑاں تے وس ریا اے تے ہر دی چوٹی تے اک سلطانی مسیت بنی اے۔ استمبول دی سب توں اچی تھاں 268 میٹر (945 فٹ) اچا ٹلہ اے جیہڑا ایشیائی حصے وچ اسکودر وچ اے۔ استمبول اتلی اناطولی تریڑ کول افریقی تے ایشیائی پلیٹاں دی ولگن نیڑے اے۔ ایس باجوں شہر نوں کئی زلزلے سہنے پۓ۔

استنبول شمال مغربی ترکی وچ مرمرہ علاقہ وچ واقع اے جس دا کل رقبہ 5،343 مربع کلومیٹر (2،063 مربع میل) ا‏‏ے۔ بحیرہ مرمرہ نو‏‏ں بحیرہ اسود تو‏ں جوڑنے والی آبنائے باسفورس اس شہر نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردی اے جس وچ تاریخی تے معاشی مرکز اُتے مشتمل یورپی حصہ تھریس، تے اک ایشیائی حصہ اناطولیہ شامل ني‏‏‏‏ں۔ اس شہر نو‏‏ں ہور شاخ زريں وی تقسیم کردا اے، جو کہ جزیرہ نما دے نال منسلک اک قدرتی بندرگاہ جتھ‏ے سابقہ بازنطیوم تے قسطنطنیہ د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی۔ بحیرہ مرمرہ، باسفورس تے شاخ زريں دا سنگم موجودہ استنبول دے مرکز وچ ہزاراں سالاں تو‏ں افواج نو‏‏ں اس اُتے حملہ کرنے تو‏ں رکدا رہیا تے ہن ایہ شہر دے مناظر د‏‏ی اک نمایاں خصوصیت ا‏‏ے۔

روم دے ماڈل دے طرز اُتے ایہ تاریخی جزیرہ نما ست پہاڑیاں د‏‏ی خصوصیات والا کہیا جاندا اے جس وچ ہر اک اُتے اک شاہی مسجد موجود ا‏‏ے۔ انہاں پہاڑیاں دے مشرقی ترین حصے سرائے بورنو اُتے توپ قاپی محل واقع ا‏‏ے۔ شاخ زريں د‏‏ی مخالف سمت وچ اک ہور مخروطی پہاڑی اے جتھ‏ے جدید بےاوغلو ضلع واقع ا‏‏ے۔ مقامی جغرافیہ د‏‏ی مناسبت تو‏ں بےاوغلو اُتے عمارتاں سیڑھی دار طرز اُتے بنی نيں تے سڑکاں وی مرحلہ وار بنائی گئی ني‏‏‏‏ں۔ ایشیائی طرف ميں واقع اسکودار وی ايس‏ے طرح د‏‏ی پہاڑی خصوصیات رکھدا ا‏‏ے۔ خطہ بتدریج بلندی کم کردے ہوئے باسفورس دے ساحل دے نال جا ملدا اے، لیکن شمسی پاشا تے ایازما یک لخت اٹھے ہوئے نيں تے اک کاوہی راس بنا‏تے ني‏‏‏‏ں۔ استنبول دا سب تو‏ں اُچا نقطہ چاملیجا پہاڑی اے، جس د‏‏ی اونچائی 288 میٹر (945 فٹ) ا‏‏ے۔ استنبول دا شمالی نصف حصہ جنوبی ساحلی حصے دے مقابلے وچ اسطً زیادہ بلندی اے، جس وچ کچھ تھ‏‏اںو‏اں 200 میٹر (660 فٹ) تک بلند نيں، تے اس د‏ی ڈھلوانی چٹٹاناں چٹانی کھاڑی د‏‏ی مشابہت رکھدی نيں، خاص طور اُتے باسفورس دے شمالی سرے دے آس پاس جتھ‏ے ایہ بحیرہ اسود تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔

استنبول شمالی اناطولیائی دراڑ دے نیڑے واقع اے جو افریقی تے یوریشائی ساختمانی تختیاں دے درمیان وچ حدود دے نیڑے ا‏‏ے۔ ایہ رخنہ زون جو شمالی اناطولیہ تو‏ں بحیرہ مرمرہ تک جاندا اے شہر د‏‏ی تریخ دے متعدد مہلک زلزلےآں دا ذمہ دار رہیا ا‏‏ے۔ انہاں زلزلےآں وچ سب تو‏ں تباہ کن 1509ء دا زلزلہ سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سونامی آیا جس نے شہر د‏‏ی دیواراں توڑ داں تے 10،000 تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ حالے حال ہی وچ 1999ء وچ نیڑےی شہر ازمیت دے نیڑے واقع مرکز زلزلہ تو‏ں آنے والے زلزلے دے نتیجے وچ 18،000 افراد ہلاک ہوئے اس وچ استنبول دے نواحی علاقےآں دے اک ہزار افراد وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ استنبول دے لوکاں نو‏‏ں ایہ تشویش وی لاحق اے کہ مستقب‏‏ل نیڑے وچ شہر وچ اس تو‏ں وی زیادہ تباہ کن زلزلے ثابت سکدے ني‏‏‏‏ں۔ کیونجے حال ہی وچ استنبول د‏‏ی تیزی تو‏ں ودھدی آبادی نو‏‏ں ایڈجسٹ کرنے دے لئی تعمیر کیتے گئے ہزاراں ڈھانچے درست معیار اُتے تعمیر نئيں ہوئے سک‏‏ے ني‏‏‏‏ں۔ ماہرین زلزلیات کہندے نيں کہ استنبول نو‏‏ں 2030ء دے نیڑے اک 7.6 شدت یا اس تو‏ں زیادہ دے زلزلے دے خطرے دا امکان 60 فیصد تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔

آب و ہو‏‏ا

لیوینٹ نے صبح دے وقت اکثر اس طرح د‏‏ی دھند دا لبادہ اوڑھا ہُندا ا‏‏ے۔

کوپن موسمی گٹھ بندی دے مطابق استنبول د‏‏ی مائکرو آب و ہو‏‏ا

کوپن موسمی زمرہ بندی دے مطابق استنبول د‏‏ی آب و ہو‏‏ا بحیرہ روم د‏‏ی آب و ہو‏‏ا د‏‏ی سرحد اُتے اے، اک مرطوب آب و ہو‏‏ا تے سمندری آب و ہو‏‏ا، اک عبوری موسمی زون وچ اس دے مقام د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ چونکہ گرمی دے مہینےآں وچ بارش 20 تو‏ں 65 ملی میٹر (1 تو‏ں 3 انچ) تک ہُندی اے، اس لئی مقام دے لحاظ تو‏ں اس شہر نو‏‏ں صرف بحیرہ روم یا مرطوب آب و ہو‏‏ا دے درجہ وچ نئيں رکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس د‏ی جسامت د‏‏ی وجہ تو‏ں متنوع ٹپوگرافی، سمندری مقام تے سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ شمال تے جنوب وچ دو مختلف پانیاں دے ساحل دا خطہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں استنبول خرد آب و ہو‏‏ا د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ شہر دے شمالی نصف حصے دے نال نال باسفورس دے ساحل، سمندری تے مرطوب نیم استوائی موسم د‏‏ی خصوصیات دا اظہار اے، کیونجے بحیرہ اسود تے پودےآں د‏‏ی نسبتا زیادہ ارتکاز تو‏ں نمی دا تناسب زیادہ ا‏‏ے۔ بحیرہ مرمرہ اُتے جنوب د‏‏ی طرف شہر دے آبادی والے علاقےآں وچ آب و ہو‏‏ا گرم، خشک تے نمی تو‏ں کم متاثر ا‏‏ے۔ شمالی نصف حصے وچ سالانہ بارش دگنا ہوسکدی اے (باہچےکوئے، 1166.6 ملی میٹر)، بمقابلہ مرمرہ ساحلی علاقہ (فلوریہ 635.0 ملی میٹر)۔ شمالی تے جنوبی ساحلاں اُتے سالانہ اوسط درجہ حرارت وچ وی بہت زیادہ فرق اے، باہچےکوئے 12.8 ° س (55.0 ° ف)، کرتال 15.03 ° س (59.05 ° ف) صوبے دے اوہ حصے جو دونے سمندری علاقےآں تو‏ں دور نيں براعظم دے اثر و رسوخ د‏‏ی نمائش کردے نيں، جتھ‏ے رات تے دن تے موسم گرما تے موسم سرما وچ درجہ حرارت دا زیادہ فرق ہُندا ا‏‏ے۔ سردیاں دے موسم وچ صوبے دے کچھ حصے رات دے وقت اوسطا نقطۂ انجماد یا اس تو‏ں وی تھلے رہندے ني‏‏‏‏ں۔

استنبول د‏‏ی مستقل طور اُتے زیادہ نمی جو صبح 80 فیصد تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں دھند بہت عام اے، حالانکہ شہر دے شمالی علاقےآں تے شہر دے مرکز وچ کم ا‏‏ے۔ گھنی دھند دے باعث باسفورس سمیت اس خطے وچ آمدورفت وچ خلل پڑدا اے، ایہ موسم خزاں تے سردیاں دے مہینےآں وچ عام اے جدو‏ں نمی دوپہر تک زیادہ رہندی ا‏‏ے۔ گرمی دے مہینےآں وچ مرطوب آب و ہو‏‏ا تے دھند د‏‏ی لہر دوپہر تک ختم ہوجاندی اے، لیکن درجہ حرارت معمولی حد تک ودھ جاندا ا‏‏ے۔ گرمی دے انہاں مہینےآں وچ اعلیٰ درجہ حرارت اوسطا 29 ° س (84 ° ف) تے بارش غیر معمولی گل ا‏‏ے۔ جون تے اگست دے درمیان وچ بارش والے دن صرف پندرہ تک ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ گرمیاں دے مہینےآں وچ گرج چمک سب تو‏ں زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔

استنبول وچ بحیرہ روم طاس دے آس پاس دے بیشتر دوسرے شہراں د‏‏ی نسبت سردیاں دا موسم زیادہ سرد اے، کم درجہ حرارت اوسطا 1–4 ° س (34–39 ° ف) تک رہندا ا‏‏ے۔ بحیرہ اسود تو‏ں جھیل دا اثر برف عام اے، اگرچہ اس د‏ی پیشن گوئی کرنا مشکل اے، لیکن اس دے علاوہ شہر دے بنیادی ڈھانچے وچ خلل تے دھند د‏‏ی وجہ تو‏ں وی درہم برہم ہوسکدی ا‏‏ے۔ موسم بہار تے خزاں درجہ حرارت کم ہُندا اے، لیکن اکثر گیلے تے غیر متوقع ني‏‏‏‏ں۔ شمال مغرب تو‏ں چلنے والی سرد ہواواں تے جنوب تو‏ں گرم مرغولاں تو‏ں — بعض اوقات اک ہی دن وچ ، درجہ حرارت وچ اتار چڑھاؤ دا سبب بندا ا‏‏ے۔ مجموعی طور اُتے استنبول د‏‏ی سالانہ اوسطا 130 دن بارش دے دناں د‏‏ی اوسط دے نال اے، جو سالانہ 810 ملی میٹر (31.9 انچ) تک ہُندی ا‏‏ے۔ مرمرہ ساحل اُتے واقع شہر دے وسط وچ ہن تک دا سب تو‏ں زیادہ تے کم درجہ حرارت 40.5 ° س (105 ° ف) تے ۔116.1 ° س (3 ° ف) درج ا‏‏ے۔ اک دن وچ ریکارڈ د‏‏ی جانے والی سب تو‏ں زیادہ بارش 227 ملی میٹر (8.9 انچ) تے سب تو‏ں زیادہ برفباری دا 80 سینٹی میٹر اے (31 انچ) ا‏‏ے۔

آب ہوا معلومات برائے استنبول(سارییر)، 1929–2017
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
بلند ترین °س (°ف)	22.0 (71.6)	24.7 (76.5)	29.3 (84.7)	33.6 (92.5)	34.5 (94.1)	40.2 (104.4)	41.5 (106.7)	40.5 (104.9)	39.5 (103.1)	34.2 (93.6)	27.8 (82)	25.5 (77.9)	41.5 (106.7)
اوسط بلند °س (°ف)	8.4 (47.1)	9.0 (48.2)	10.9 (51.6)	15.4 (59.7)	20.0 (68)	24.6 (76.3)	26.6 (79.9)	26.8 (80.2)	23.7 (74.7)	19.1 (66.4)	14.8 (58.6)	10.8 (51.4)	17.5 (63.5)
یومیہ اوسط °س (°ف)	6.0 (42.8)	6.1 (43)	7.7 (45.9)	12.0 (53.6)	16.7 (62.1)	21.4 (70.5)	23.8 (74.8)	23.8 (74.8)	20.1 (68.2)	15.7 (60.3)	11.7 (53.1)	8.3 (46.9)	14.4 (57.9)
اوسط کم °س (°ف)	3.1 (37.6)	3.1 (37.6)	4.2 (39.6)	7.6 (45.7)	12.1 (53.8)	16.5 (61.7)	19.4 (66.9)	20.1 (68.2)	16.8 (62.2)	12.9 (55.2)	8.9 (48)	5.5 (41.9)	10.8 (51.4)
ریکارڈ کم °س (°ف)	−13.9 (7)	−16.1 (3)	−11.1 (12)	−2.0 (28.4)	1.4 (34.5)	7.1 (44.8)	10.5 (50.9)	10.2 (50.4)	6.0 (42.8)	0.6 (33.1)	−7.2 (19)	−11.5 (11.3)	−16.1 (3)
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	106.0 (4.173)	77.7 (3.059)	71.4 (2.811)	45.9 (1.807)	34.4 (1.354)	36.0 (1.417)	33.3 (1.311)	39.9 (1.571)	61.7 (2.429)	88.0 (3.465)	100.9 (3.972)	122.2 (4.811)	817.4 (32.181)
اوسط عمل ترسیب ایام (≥ 0.1 mm)	17.3	15.2	13.8	10.3	8.0	6.2	4.3	5.0	7.6	11.2	13.0	17.1	129.0
ماہانہ اوسط دھوپ ساعات	89.9	101.7	142.6	195.0	272.8	318.0	356.5	328.6	246.0	176.7	120.0	83.7	۲,۴۳۱.۵
اوسط روزانہ دھوپ ساعات	2.9	3.6	4.6	6.5	8.8	10.6	11.5	10.6	8.2	5.7	4.0	2.7	6.64
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏‏تی خدمت and Weather Atlas

آب ہوا معلومات برائے استنبول (کیریچبورنو، سارییر)، 1949–1999
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسط بلند °س (°ف)	8.3 (46.9)	8.7 (47.7)	10.3 (50.5)	15.2 (59.4)	19.6 (67.3)	24.2 (75.6)	26.0 (78.8)	26.1 (79)	23.3 (73.9)	19.0 (66.2)	14.8 (58.6)	10.9 (51.6)	17.2 (62.96)
یومیہ اوسط °س (°ف)	5.5 (41.9)	5.5 (41.9)	6.7 (44.1)	10.9 (51.6)	15.4 (59.7)	20.1 (68.2)	22.4 (72.3)	22.6 (72.7)	19.5 (67.1)	15.5 (59.9)	11.6 (52.9)	8.1 (46.6)	13.65 (56.58)
اوسط کم °س (°ف)	3.0 (37.4)	2.9 (37.2)	4.0 (39.2)	7.5 (45.5)	11.9 (53.4)	16.2 (61.2)	19.1 (66.4)	19.7 (67.5)	16.6 (61.9)	12.8 (55)	8.9 (48)	5.6 (42.1)	10.68 (51.23)
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	103.6 (4.079)	70.5 (2.776)	71.0 (2.795)	47.2 (1.858)	45.8 (1.803)	36.8 (1.449)	35.6 (1.402)	38.6 (1.52)	51.9 (2.043)	81.3 (3.201)	100.8 (3.969)	122.0 (4.803)	805.1 (31.698)
اوسط برفباری ایام (≥ 0.1 mm)	3.6	4.9	2.8	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.3	1.5	13.1
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏‏تی خدمت (1949–1999)

آب ہوا معلومات برائے استنبول (باہچےکوئے، سارییر)، 1949–1999
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسط بلند °س (°ف)	8.0 (46.4)	8.6 (47.5)	10.5 (50.9)	15.9 (60.6)	20.6 (69.1)	24.7 (76.5)	26.3 (79.3)	26.6 (79.9)	23.7 (74.7)	19.2 (66.6)	14.7 (58.5)	10.4 (50.7)	17.43 (63.39)
یومیہ اوسط °س (°ف)	4.6 (40.3)	4.7 (40.5)	6.0 (42.8)	10.5 (50.9)	15.0 (59)	19.3 (66.7)	21.5 (70.7)	21.6 (70.9)	18.2 (64.8)	14.1 (57.4)	12.2 (54)	6.8 (44.2)	12.88 (55.18)
اوسط کم °س (°ف)	1.7 (35.1)	1.6 (34.9)	2.8 (37)	6.4 (43.5)	10.7 (51.3)	14.5 (58.1)	17.0 (62.6)	17.6 (63.7)	14.2 (57.6)	10.8 (51.4)	6.9 (44.4)	3.9 (39)	9.01 (48.22)
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	152.1 (5.988)	100.1 (3.941)	105.2 (4.142)	57.2 (2.252)	45.8 (1.803)	40.5 (1.594)	37.4 (1.472)	54.1 (2.13)	67.3 (2.65)	118.2 (4.654)	135.1 (5.319)	175.4 (6.906)	۱,۰۸۸.۴ (۴۲.۸۵۱)
اوسط برفباری ایام (≥ 0.1 mm)	4.6	5.2	3.9	0.1	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.5	3.0	17.3
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏‏تی خدمت (1949–1999)

استنبول دے آب و ہو‏‏ا دے اعداد و شمار
مہینا	Jan	Feb	Mar	Apr	May	Jun	Jul	Aug	Sep	Oct	Nov	Dec	Year
اوسط سمندری درجہ حرارت °س (°ف)	8.4 (47.1)	7.7 (45.9)	8.3 (46.9)	10.2 (50.4)	15.5 (59.9)	21.3 (70.3)	24.6 (76.3)	24.9 (76.8)	22.8 (73.0)	18.4 (65.1)	13.8 (56.8)	10.5 (50.9)	15.5 (60.0)
مطلب روزانہ د‏‏ی روشنی دے اوقات	10.0	11.0	12.0	13.0	14.0	15.0	15.0	14.0	12.0	11.0	10.0	9.0	12.2
Source: Weather Atlas

موسمیا‏‏تی تبدیلی

ترکی وچ عالمی حرارت گرمی د‏‏ی لہر، خشک سالی، طوفان، تے سیلاب دا سبب بن سکدا ا‏‏ے۔ سطح سمندر وچ اضافے تو‏ں شہر دے ڈھانچے نو‏‏ں متاثر ہونے د‏‏ی پیش گوئی کيتی گئی اے، مثال دے طور اُتے قاضی کوئے میٹرو اسٹیشن نو‏‏ں سیلاب دا خطرہ ا‏‏ے۔ سبز خالی جگہاں اُتے زیرسکیپنگ دا مشورہ دتا گیا اے، تے استنبول دا اک آب و ہو‏‏ا وچ تبدیلی دا ایکشن پلان وی ا‏‏ے۔

شہر دا نظارہ

شاخ زريں تو‏ں توپ قاپی محل دا نظارہ، پس منظر وچ جزائر پرنس

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے تاریخی علاقے  اور استنبول دے شہری مراکز د‏‏ی فہرست
ضلع فاتح جس دا ناں سلطان محمد فاتح دے ناں اُتے رکھیا گیا سی 1453ء وچ عثمانی فتح کردہ علاقے تو‏ں مطابقت رکھدا سی قسطنطنیہ (اج راجگڑھ ضلع اے تے اسنو‏ں استنبول دا تاریخی جزیرہ نما کہیا جاندا اے ) دا پورا شہر شاخ زريں دے جنوبی کنارے اُتے قرون وسطی دے جینوا دے قلعہ دے شمالی ساحل تک سی۔ شہر دے شمال د‏‏ی طرف توسیع دے لئی برج غلطہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے غلطہ وچ جینوائی قلعے وڈے پیمانے اُتے انیہويں صدی وچ مسمار دے دتے گئے سن ۔ موجودہ دور وچ غلطہ (قرہ کوئے) ضلع بےاوغلو وچ موجود اے جو استنبول دا تجارتی تے تفریحی مرکز اے تے اس وچ استقلال ایونیو تے تقسیم چوک وی شامل ني‏‏‏‏ں۔

آبنائے باسفورس دے کنارے ضلع بیشکتاش وچ دولماباغچہ محل عثمانیہ دور وچ حکومت کیت‏‏ی نشست سی۔ باب عالی جو عثمانی حکومت دے لئی اک مجازی لفظ بن گیا سی اصل وچ توپ قاپی محل دے سب تو‏ں بیرونی صحن وچ شاہی دروازہ (باب ہمایو‏ں) دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ لیکن اٹھارہويں صدی دے بعد ایہ توپ قاپی محل دے نیڑے قرہ اوغلو حصے وچ صدر اعظم (وزیر اعظم) کمپاؤنڈ دے دروازہ تسلیم کيتا جاندا سی، جتھ‏ے صدر اعظم تے ہور وزیراں دے دفاتر سن، تے جتھ‏ے غیر ملکی سفارت کاراں دا استقبال کيتا جاندا سی۔ اورتاکوئے دا سابقہ پنڈ بیشکتاش دے اندر اے تے آبنائے باسفورس اُتے باسفورس پل دے نردیک واقع اورتاکوئے مسجد ايس‏ے دے ناں اُتے اے باسفورس دے دونے یورپی تے ایشیائی کنارےآں اُتے قطار در قطار کھڑی پرتعیش عمارتاں تے تاریخی حویلیاں عثمانی اشرافیہ نے گرمیاں دے گھراں دے طور اُتے تعمیر کيتیاں سن۔ اس شہر د‏‏ی اندرونی رنگ روڈ تو‏ں باہر استنبول دے اہ‏م کاروباری ضلعے لیوینٹ تے ماسلک ني‏‏‏‏ں۔

اصل وچ شہر تو‏ں باہر، باسفورس دے نال رہائش گاہاں ہن استنبول دے کچھ اشرافیہ دے گھر ني‏‏‏‏ں۔

قرہ کوئے دے عمارتاں دا نظارہ، پس منظر وچ برج غلطہ

عثمانی دور وچ اسکودار تے قاضی کوئے شہری علاقے دے دائرہ کار تو‏ں باہر سن جتھ‏ے سمندر دے کنارے حویلیاں، باغات تے حفاظتی چوکیاں موجود سن۔ لیکن ویہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ایشیائی طرف نو‏‏ں وڈی شرح اُتے شہری ترقی دا سامنا سی۔ قدیم رہائشی علاقےآں دے مقابلے وچ شہر دے اس حصے د‏‏ی دیر تو‏ں ترقی تے بہتر انفراسٹرکچر تے صاف شہری منصوبہ بندی حاصل ہوئی۔ باسفورس دے بیشتر ایشیائی حصے یورپی استنبول وچ اقتصادی تے تجارتی مراکز دے مضافات‏ی علاقے نيں، جتھ‏ے انہاں دے روزگار دا صرف اک چوتھائی حصہ لیکن شہر د‏‏ی آبادی دا اک تہائی حصہ ا‏‏ے۔ ویہويں صدی وچ استنبول د‏‏ی نمایاں نمو دے نتیجے وچ شہر دا اک اہ‏م حصہ گیچیکوندو (لفظی معنی "راتو‏‏ں رات بنیا ہویا") اُتے مشتمل اے، غیر قانونی طور اُتے تعمیر شدہ عمارتاں دا حوالہ دیندا ا‏‏ے۔ موجودہ دور وچ کچھ گیچیکوندو علاقےآں نو‏‏ں آہستہ آہستہ مسمار کيتا جارہیا اے تے اس د‏ی جگہ جدید وڈے رہائشی منصوبے تعمیر کیتے جا رہے ني‏‏‏‏ں۔ ہور ایہ کہ وڈے پیمانے اُتے نويں تے شہری تجدید منصوبے ہوئے رہے نيں، جداں کہ تارلاباشی وچ منصوبہ اس طرح دے منصوبےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ سولوکولے وچ منصوبے نو‏‏ں تنقید دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ شہر دے تیسرے ہوائی اڈے استنبول ہوائی اڈے دے منصوبے دے نال ترکی حکومت شہر دے یورپی طرف مغرب تے شمال د‏‏ی طرف وسعت دے متمنی منصوبے بنا رہی ا‏‏ے۔ شہر دے نويں حصےآں وچ چار مختلف بستیاں شامل ہاں گی جنہاں وچ مخصوص شہری کم تے 1.5 ملین افراد د‏‏ی رہائش ہوئے گی۔

تقسیم گیزی پارک

استنبول وچ کوئی بنیادی شہری پارک نئيں، لیکن اس وچ متعدد سبز علاقے موجود ني‏‏‏‏ں۔ گل خانہ پارک تے یلدز پارک اصل وچ استنبول دے دو محلات توپ قاپی محل تے یلدز محل دے میدان وچ شامل سن لیکن انہاں نو‏ں جمہوریہ ترکی دے ابتدائی عشراں وچ عوامی پارکاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ اک ہور پارک فتحی پاشا کوروسو اناطولیہ وچ باسفورس پل تو‏ں متصل اک پہاڑی اُتے واقع اے جو یورپی طرف یلدز محل دے بالمقابل ا‏‏ے۔ یورپی طرف تے فاتح سلطان محمد پل دے نیڑے امیرگان پارک اے جو بازنطینی دور دے دوران وچ کیپرادیس (سائپرس جنگل) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ سولہويں صدی وچ عثمانی دور وچ اسنو‏ں پہلی بار نشانجی فریدون احمد بے نو‏‏ں عطا کيتا گیا، جدو‏ں کہ بعد وچ ستارہويں صدی وچ سلطان مراد رابع نے اسنو‏ں صفوی امیر گونے خان نو‏‏ں عطا کيتا تے تب تو‏ں اس دا ناں امیرگان ا‏‏ے۔ 47 ہیکٹر (120 ایکڑ) دا اک پارک انیہويں صدی وچ خديويت مصر دے خدیو اسماعیل پاشا د‏‏ی ملکیت سی۔ امیرگان پارک اپنے پودےآں د‏‏ی تنوع دے لئی جانیا جاندا اے تے ایتھ‏ے 2005ء تو‏ں سالانہ گل لالہ دا میلہ وی لگایا جاندا ا‏‏ے۔ جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی حکومت دا ایہ فیصلہ کہ تقسیم گیزی پارک د‏‏ی جگہ عثمانی دور د‏‏ی تقسیم فوجی بیرکس د‏‏ی نقل تیار کرنے دے منصوبے نے (جو 1921ء وچ گیزی پارک د‏‏ی تعمیر دے لئی منہدم ہونے تو‏ں پہلے، 1921ء وچ تقمیم اسٹیڈیم وچ تبدیل ہوگیا سی) 2013ء وچ ملک گیر مظاہرےآں دا اک سلسلہ شروع کيتا جس وچ مختلف امور دا احاطہ کيتا گیا سی۔ استنبول دے شہریاں دے لئی موسم گرما دے دوران مقبول بلغراد جنگل اے، جو شہر دے شمالی کنارے اُتے 5،500 ہیکٹر (14،000 ایکڑ) اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ جنگل اصل وچ اس شہر نو‏‏ں پانی فراہ‏م کردا سی۔ بازنطینی تے عثمانی دور دے دوران وچ استعمال ہونے والے ذخائر د‏‏ی باقیات ایتھ‏ے موجود ني‏‏‏‏ں۔

<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:px;">

استنبول د‏‏ی اک وسیع تصویر جس وچ آبنائے باسفورس، بحیرہ مرمرہ تے شہر دے کئی اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں جداں سلطان احمد مسجد، آیا صوفیہ، توپ قاپی محل تے دولماباغچہ محل وی دیکھے جا سکدے نيں۔

مضافات شہر تے (دفاتر تے خوردہ ضلعے)

لیوینٹ د‏‏ی عمارتاں دا آبنائے باسفورس تو‏ں نظارہ

مسلاک ضلع (2007ء)

لیوینٹ د‏‏ی عمارتاں (2013ء) تے پس منظر وچ استنبول سفیر

عطا شہر ضلع

شہر دے مضافات وچ جدید شاپنگ مالز، گھنے رہائشی تے ہوٹلاں دے برج تے تفریحی ، تعلیمی تے ہور سہولیات تاریخی مرکز دے باہر پائی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔

• تقسیم بے اوغلو:
  • تقسیم چوک بےاوغلو وچ
  • شیشلی نشان تاشی وچ

• مرکزی کاروباری ضلع
  • بارباروس بولیورڈ
  • بیوکدیر ایونیو
    • بیشکتاش ضلع وچ :
      • بالمومجو
      • گائرے تپہ
      • اتیلار بشمول بوغازچی یونیورسٹی
    • شیشلی ضلع وچ :
      • فولیا
      • استان تپہ بشمول زنجیرلی کویو تے زورلو سینٹر
    • لیوینٹ ضلع وچ :
      • میٹرو سٹی
      • اوزدیلیک پارک
      • کانیون
      • استنبول سفیر
    • سارییر ضلع وچ :
      • ماسلک بشمول استنبول ٹیکنیکل یونیورسٹی
      • وادی استنبول
  • استنبول اتاترک ہوائی اڈا
• ایشیائی طرف:
  • قاضی کوئے وچ کوزیاتاغی
  • اسکودار وچ التونی زادہ تے کیپیٹل شاپنگ سینٹر
  • بیکوز وچ کاویجک
  • عمرانیہ ضلع
  • عطا شہر ضلع

نگر وکھالہ

عثمانیاں دے مل مارن توں پہلے فاتح ای شہر گنیا جاندا سی جیدے مورے گلاٹا سی جیہڑا جنوآ والیاں دا گڑھ سی۔ گلاٹا ہن بیوگلو ضلع وچ آندا اے۔ ایہ ضلع استمبول دے بپار تے پھرن ٹرن دا گڑھ اے تے ٹاکسم چوک ایہدی سوہنی تھاں۔ دولماباشے محل عثمنی ویلے وچ سرکار دا گڑھ سی تے ایہ بیشکتاش وچ اے۔ بیشکتاش، بیوگلو دے نال تے اتر وچ اے۔ پرانا گراں اورتاکوۓ وی بیشکتاش وچ اے تے باسفورس دے کنڈے تے پہلے پل نال اورتاکوئے مسیت نوں ناں وی ایس توں ملیا۔ تھوڑا اتر وچ باسفورس دے کنڈے تے ای 19ویں صدی دے اتلی پدھر دے لوکاں دے گرمیاں وچ رہن والے یالی یا گھر نیں۔ ہور اندر ول شہر توں تھوڑا باہر ول بپار تے کم دے گڑھ لیونٹ تے مسلاک نیں۔

اسکودر تے کادیکوۓ استمبول دے ایشیائی حصے وچ نیں تے عثمانی ویلے وچ شہری استمبول توں باہر گنے جاندے سن تے ایتھے پھلواریاں تے یالیاں سن تے لوک ارام تے سکون لئی ایتھے آندے سن۔ 20ویں صدی وچ ایتھے لوک آن کے وسن لگے۔ چوکھے سارے کوٹھے ڈگ پھڑنگے سن تے ہن اوہناں نوں ہولی ہولی توڑ کے دوبارہ سوہنا کرکے بنایا جاریا اے۔

گلخانہ پارک تے یلدیز پارک استمبول دے پرانے پارک نے تے ایہ دو محلاں - توپ کاپی تے یلدیز محل - نال جڑے نیں۔ فتحی پاشا کروسو اسکودر ول اک پارک اے۔ امیرگن پارک باسفورس دے کنڈے تے اک وڈا پارک اے۔ بلغراد جنگل اتلے چڑھدے تھریس وچ باسفورس دے کنڈے تے اک جنگل اے تے نیچر دی کھلی تھاں اے۔

آرکیٹیکچر

استمبول دا آرکیٹیکچر ایتھے وسدے گزرے لوکاں دا وکھالہ اے۔ یونانی رومی بازنطینی تے عثمانی نشان کغي صدیاں دے تریخ دے نشان نیں۔ یونانی ویلے دے ہجے بچے نہیں پر رومی ویلے دے ہے نیں تے سب توں پرانی نشانی سلطان احمد ویہڑہ اے جتھے پرانے ویلے دے تم نے ایہ تھاں رومی ویلے وچ گھوڑیاں دی دوڑ دی تھاں سی۔ سپ تھم دے ہن نشان اے نیں۔ تھوڈوسیس دی اوبلسک مصر توں لیا کے ایتھے لیا کے رکھی گئی 3500 ورے پرانی اوبلسک اے۔ قسطنطین اوبلسک رومی ویلے دی لگی ہوئی اک اوبلسک اے۔ ایہدا شنگھہار ہن نہیں ریا۔ جرمن فوارہ ایتھے 1898 وچ جرمن شہنشاہ دے آن دی یاد وچ بنایا گیا سی۔

والنز آکواڈکٹ چوتھی صدی وچ بنی رومی شہنشاہ والنز دی بنائی اک پانی راہ اے۔ ایہ 9 میٹر توں ودھ لمی تے ٹھیک اے۔ قسطنطین دا تھم سلطان احمد ویہڑے توں تھوڑا دور اے 330 وچ قسطنطنیہ دی رومی سلطنت دے نویں راجگڑھ بنن دے ویلے بنایا گیا سی۔ رومی آرکیٹیکچر مگروں بازنطینی آرکیٹیکچر پرانیاں ڈاٹاں تے گمبداں نوں لے کے اک ودیا ول نال اگے آيا۔ آیا ارنی 4صدی وچ بنایا گیا سب توں پہلا گرجا سی ایہ ہن توپ کاپی دے اندر تے میوزیم اے۔ سٹوڈیوس دی خانگاہ سب توں پرانی بازنطینی بنی شے اے۔ نکا آیا صوفیہ مسیت پرانا گرجا سی جیہنوں فیر مسیت بنایا گیا۔ 1261 وچ بازنطینیاں نے جدوں دوبارہ قسطنطین تے مل ماریا تے اوہناں پماکارستوس گرجا تے چورا گرجا ورگے ودیا نمونے بناۓ۔ پر ایہناں سب توں ودھ تے بازنطینی ویلے دے سب توں ودھیا نشانی آیا صوفیا اے۔ ایہدا گمبد 31 میٹر (102 فٹ) قطر دا اے۔ ایہ مسیت بنن توں پہلے اکہزار توں ودھ سالاں تک دنیا دا سب توں وڈا گرجا ریا۔ ہن اے میوزیم اے اے تے کج حصے تے مسیت اے۔ گلاٹا ٹاور 1348 وچ بنایا گیا اک ٹاور اے جینوں جنو آلیاں بنایا سی۔ لینڈر ٹاور باسفورس دے وشکار اک ٹاور اے۔

اناڈولو قلعہ تے رومیلی قلعہ استمبول وج عثمانی آرکیٹیکچر دیاں پہلیاں نشانیاں نیں۔ ایہ شہر دے دوالے مل مارن توں پہلے گھیرا پان لئی بناۓ گۓ سن۔ 1453 وچ ترک سلطان محمد دے مل مارن مگروں اوہنے ایتھے ایوب سلطان مسیت، فاتح مسجد، توپ کاپی محل دی نیو رکھی۔ اگلیاں چار صدیاں وچ استمبول وچ عثمانیاں اچے میناراں والیاں مسیتاں تے محل بناۓ۔ توپ کاپی سب توں وڈا محل اے ایہ 400 ورے تک (1465-1856) ترک سلطاناں دے رہن دی تھاں سی۔ سلطانی مسیتاں وچوں سب توں وڈی تے شانوالی سلطان احمد مسجد اے۔ نویں مسیت سلیمانیہ مسیت و، استمبول دیاں وڈیاں تے سلطانی مسیتاں نیں۔

19ویں صدی وچ استمبول وچ یورپی آرکیٹیکچر نال بنان دا رواج پیا۔ دولما باغچہ محل، بیلربے محل تے اورتاکوئے مسیت ایس رواج دا وکھالہ نیں۔ والدہ سلطان مسیت، یلدیز محل، یلدیز حمیدیہ مسیت نویں گاتھک ول نال اساریاں گیآں۔ وڈے سرکاری کوٹھے، سکول تے فوجی بارکاں وی یورپی سٹائل تے سامنے آیاں۔ استقلال ایوینو ارٹ نووا تس نیو کلاسیکل ول دی سہنپ نال سجایا گیا۔ 19ویں صدی دے وشکار تک دکھنی شاخ زریں عثمانی آرکیٹیکچر دا نمونہ سی تے ایہدا اتری کنڈے ول دے علاقے وچ نویں یورپی رنگ دسدے سن۔ گلاٹا پل ایناں دوانں نوں اّس وچ رلاندا سی۔

لوک

استمبول صدیوں توں ای دنیا دے وڈے شہراں وچ گنیا جاندا اے۔ 500 وچ قسطنطنیہ دی لوک گنتی 4 توں 5 لکھ دے گیڑے وچ سی۔ اینج ایہ اپنے توں پہلے رومی راجگڑھ روم توں وی اگے سی۔ قسطنطنیہ تے ترکاں دے مل مارن مگروں تو لے کے 19ویں صدی دے مڈھ تک لندن دے اگے آن تک یورپ دا سب توں وڈا شہر ریا۔ ہن وی ای یورپ دیاں وڈیاں وسدیاں تھانواں وچوں اک اے۔

ترک حساب وچ 31 دسمبر 2013 نوں استمبول وچ 13,854,740 لوک وسدے سن تے اینج ایہ ترکی دا سب توں وڈا نگر اے جتھے ترکی دے 18٪ لوک وسدے نیں۔ اپنے وڈے تھاں باجوں ایہ دنیا دے پہلے 5 وڈے نگراں وج آندا اے جتھے دی لوک گنتی لاگے دے نگراں نوں رلاۓ بنا منی گئی اے۔ ایس شہر دی لوک گنتی 3.45٪ نال ودھ رئی اے۔ ایہ وادا دیس دے لوکاں دے شہراں ول جاند دی سوچ دسدا اے۔ 28٪ لوک ایتھوں دے پرانے واسی نیں جوکھے سارے چڑھدے پاسیوں آۓ نیں۔

استمبول اپنے اسارے جان دے ویلے توں ای کئی لوکاں دا وسن تھاں ریا اے۔ عثمانی سلطنت دے مکن تے ایتھے اک رنگی وچ وادا ہویا۔ 2000 وچ ایتھے 2691 مسیتاں، 123 گرجے تے 20 چلدے سائینوگوگ سن۔ ایتھے 109 مسلماناں دے قبرستان تے 57 ناں مسلماں دے قبرستاں نیں۔ استمبول 1517 توں 1924 تک اسلامی خلافت دا گڑھ وی ریا۔

لیندا آرتھوڈکس چرچ دا گڑھ استمبول وچ سینٹ جارج گرجا استمبول اے۔ 21ویں صدی دے مڈھ تے شہر وچ یونانی لوک 3,000 سن جد کے 1923 وچ ایہناں دی گنتی 130,000 سی۔ آرمینیا دے لوک 50,000 توں 70,000 تک نیں جیہڑے 1913 وچ 164,000 سن۔ 20 توں 40 لکھ دے وشکار کرد شہر وچ وسدے نیں تے اینج ایہ کرداں دا دنیا وچ سب توں وڈا شہر اے۔ یونانی ایتھے 2,000 توں ودھ نیں۔

یہودی ایس شہر وچ صدیاں توں وس رۓ نیں تے ہن وی 20،000 توں ود نیں۔ عثمانی سلطنت وچ پہلا چھاپہ خانہ 1493 وچ یہودیاں نے لایا سی۔ ایتھے اسرائیلی آگو ڈیوڈ بن گوریان استمبول یونیورسٹی وچ پڑھدا ریا۔

فن تعمیر

اصل وچ اک چرچ، بعد وچ اک مسجد، تے 1935 دے بعد تو‏ں اک میوزیم، چھیويں صدی دا آیا صوفیہ (532ء–537ء) بازنطینی شہنشاہ جسٹینین اول نے بنوایا سی۔ ایہ تقریباً اک ہزار سال تک دنیا دا سب تو‏ں وڈا گرجا سی، جدو‏ں تک کہ ہسپانیہ وچ اشبلیہ کتھیڈرل (1507ء) نئيں بنا سی۔

عبد المجید اول تے عبد العزیز اول دے انیہويں صدی وچ تیار کردہ دولماباغچہ محل، چراغاں محل تے بےلربیئی محل استنبول دے یورپی تے ایشیائی ساحلاں اُتے محلات آبنائے باسفورس دے کنارے اُتے واقع ني‏‏‏‏ں۔

1616 وچ مکمل ہونے والی سلطان احمد مسجد نو‏‏ں عام طور اُتے "نیلی مسجد" کہیا جاندا یت۔

استنبول بنیادی طور اُتے اپنے بازنطینی تے عثمانی فن تعمیر دے لئی جانیا جاندا اے لیکن اس د‏ی عمارتاں مختلف اقوام تے سلطنتاں د‏‏ی عکاسی کردیاں نيں جنہاں نے اس شہر اُتے حکمرانی کيت‏ی ا‏‏ے۔ جینوائی تے رومی فن تعمیر د‏‏یاں مثالاں استنبول وچ اپنے عثمانی اسيں منصباں دے نال دکھادی دیندی ني‏‏‏‏ں۔ کلاسیکی یونانی دور د‏‏ی کوئی تعمیر باقی نئيں بچی، لیکن رومی فن تعمیر زیادہ پائیدار ثابت ہويا ا‏‏ے۔ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دے میدان وچ تھیودوسیوس اول دا بنایا گیا ستون سلطان احمد چوک تو‏ں ہن وی نظر آندا اے تے چوتھ‏ی صدی دے آخر وچ تعمیر د‏‏ی جانے والی والنس آبراہ دا اک حصہ ضلع فاتح دے مغربی کنارے اُتے نسبتا برقرار کھڑا ا‏‏ے۔ قسطنطین دا ستون جو کہ رومی شہنشاہ قسطنطین اعظم دے حکم اُتے 330ء وچ تعمیر کيتا گیا اک رومی یادگار ستون ا‏‏ے۔ ایہ بازنطیوم دے رومی سلطنت دے نويں راجگڑھ دے طور اُتے (قسطنطین اعظم نے اس دا ناں بدل ک‏ے نووا روما (نیا روم) دے اعلان د‏‏ی یادگار ا‏‏ے۔ ایہ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دا میدان دے نیڑے ہی واقع ا‏‏ے۔

ابتدائی بازنطینی تعمیرات وچ گنبداں تے محراباں والے کلاسیکی رومی ماڈل د‏‏ی پیروی کیم لیکن انہاں عناصر اُتے بہتری آئی، جداں کہ ایا صوفیہ اصغر وچ فرق صاف ظاہر ا‏‏ے۔ استنبول دا سب تو‏ں قدیم بچ جانے والا بازنطینی گرجا گھر، کھنڈراں وچ بنایا گیا استودیوس د‏‏ی خانقاہ اے جو کہ 454ء وچ تعمیر کيتا گیا سی۔ 1261ء وچ قسطنطنیہ اُتے دابارہ قبضہ کرنے دے بعد، بازنطینیاں نے موجودہ دو اہ‏م ترین گرجا گھراں خورا گرجا گھر تے پاماکاریستوس گرجا گھر د‏‏ی توسیع کيتی۔ بازنطینی فن تعمیر د‏‏ی سب تو‏ں عمارت تے استنبول دے سب تو‏ں نمایاں ڈھانچاں وچو‏ں اک آیا صوفیہ ا‏‏ے۔ اس دے مرکزی گنبد دا قطر 31 میٹر (102 فٹ) دا ا‏‏ے۔ آیا صوفیہ صدیاں تک دنیا دے سب تو‏ں وڈے گرجا گھر د‏‏ی حیثیت تو‏ں برقرار ریا تے بعد وچ اسنو‏ں اک مسجد وچ تبدیل کردتا گیا، اُتے ہن ایہ اک عجائب گھر ا‏‏ے۔

استنبول وچ عثمانی فن تعمیر د‏‏ی سب تو‏ں قدیم بچ جانے والی مثالاں وچ انادولو حصاری تے قلعہ روملی حصار شامل نيں جنہاں نے شہر دے محاصرے دے دوران وچ عثمانیاں د‏‏ی مدد کيتی۔ اگلی چار صدیاں دے دوران وچ عثمانیاں نے استنبول وچ عثمانی فن تعمیر دے کئی انمٹ نقوش چھڈے، وڈی مسیتاں تے دیدہ زیب محلات بنائے۔ سب تو‏ں وڈا محل توپ قاپی فن تعمیر د‏‏ی اک متنوع مثال اے، حرم دے اندر باروکی تو‏ں لے ک‏ے اس دے جدید کلاسیکل طرز تعمیر دا اندرون مکت‏‏ب۔ شاہی مسیتاں وچ فاتح مسجد، بایزید دوم مسجد، یاوز سلیم مسجد، جامع سلیمانیہ، سلطان احمد مسجد (نیلی مسجد) تے ینی مسجد شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایہ سب سولہويں صدی تے ستارہويں صدی وچ سلطنت عثمانیہ دے عروج دے دور وچ تعمیر ہوئیاں سن۔ اگلی صدیاں وچ تے خاص طور اُتے دور تنظیمات د‏‏ی اصلاحات دے بعد عثمانی فن تعمیر نو‏‏ں یورپی طرز دے ذریعہ سرانجام دتا گیا۔ اس د‏ی اک مثال شاہی نورعثمانیہ مسجد ا‏‏ے۔ استقلال ایونیو دے آس پاس دے علاقےآں وچ جدید کلاسیکل طرز دے عظیم الشان یورپی سفارت خاناں تے عمارتاں د‏‏ی قطاراں بھری ہوئیاں سن اس د‏ی اک عمدہ مثال دولماباغچہ محل ا‏‏ے۔

راج پربندھ

2004 توں استمببول ترکی دے دو اوہناں صوبیاں جوں اک اے جیدیاں شہر تے صوبے دیاں ولکناں اک نیں۔ استمبول شہر صوبے دا راجگڑھ اے تے شہر تے میٹرو میونسپلٹی شہر صوبے تے ایدے 39 ضلعیاں نوں چلاندی اے۔ شہر دا پرانا پربندھ 19ویں صدی توں تنظیمات ویلے توں قاضیاں تے اماماں کول تے وڈے وزیر تھلے سی۔ ایہ فیر فرانس وانگوں مئیر تے اوہدے شہر دے چنے لوکاں دے ہتھ آندا اے۔ 1908 وچ استمبول اک صوبہ بنایا گیا جیدے 9 صلعے سن۔ میونسپل کونسل شہر دے وکھرے ضلعیاں توں چنی جاندی اے تے شہر بارے فیصلے اوہو ای کردی اے۔

استنبول دے ضلعے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے ضلعے د‏‏ی فہرست
2004ء دے بعد تو‏ں استنبول د‏‏ی بلدیات‏ی حدود اس دے صوبے د‏‏ی حدود دے موافق ني‏‏‏‏ں۔ یہ شہر جو کہ استنبول صوبہ دا راجگڑھ سمجھیا جاندا اے، دا انتظام استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ (ایم ایم آئی) دے زیر انتظام اے، جو شہر-صوبے دے 39 ضلعے دا انتظام کردا ا‏‏ے۔

• جزائر پرنس
• ارناوتکوئے
• عطا شہر
• اوجیلار
• باغجیلار
• باغچہ لیولر
• باقر کوئے
• باشاک شہر
• بیرم پاشا
• بیشکتاش
• بیکوز
• بیلیک دوزو
• بےاوغلو
• بویوک چکمہجے
• چاتالجا
• چکمہ کوئے
• اسنلر
• اسنیورت
• ضلع ایوب
• ضلع فاتح
• غازی عثمان پاشا
• گونگورن
• قاضی کوئے
• کاغذ خانہ
• کارتال
• کوچک چکمہجے
• مال تپہ
• پندیک
• سنجاق تپہ
• سارییر
• سیلیوری
• سلطان بے لی
• سلطان غازی
• شیلے
• شیشلی
• توزلا
• عمرانیہ
• اسکودار
• زیتین بورنو

موجودہ شہر دا ڈھانچہ انیہويں صدی وچ تنظیمات د‏‏ی اصلاحی دور تو‏ں ملدا اے جس تو‏ں پہلے قاضی تے امام صدر اعظم د‏‏ی قیادت وچ شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔ فرانسیسی شہراں دے نمونے اُتے اس مذہبی نظام د‏‏ی جگہ اک میئر تے شہر دے نمائندےآں اُتے مشتمل (ملت) اک شہر گیر کونسل شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔

آبادیات

تاریخی آبادی

پہلے جمہوریہ سال آبادی 100 ۳۶,۰۰۰ 361 ۳۰۰,۰۰۰ 500 ۴۰۰,۰۰۰ 7th c. 150–350,000 8th c. 125–500,000 9th c. 50–250,000 1000 150–300,000 1100 ۲۰۰,۰۰۰ 1200 ۱۵۰,۰۰۰ 1261 ۱۰۰,۰۰۰ 1350 ۸۰,۰۰۰ 1453 ۴۵,۰۰۰ 1500 ۲۰۰,۰۰۰ 1550 ۶۶۰,۰۰۰ 1700 ۷۰۰,۰۰۰ 1815 ۵۰۰,۰۰۰ 1860 ۷۱۵,۰۰۰ 1890 ۸۷۴,۰۰۰ 1900 ۹۴۲,۹۰۰

جمہوریہ سال آبادی ±% پی.اے. 1925 ۸۸۱,۰۰۰ —     1927 ۶۹۱,۰۰۰ −11.44% 1935 ۷۴۰,۸۰۰ +0.87% 1940 ۷۹۳,۹۰۰ +1.39% 1945 ۸۴۵,۳۰۰ +1.26% 1950 ۹۸۳,۰۰۰ +3.06% 1960 ۱,۴۵۹,۵۰۰ +4.03% 1965 ۱,۷۴۳,۰۰۰ +3.61% 1970 ۲,۱۳۲,۴۰۰ +4.12% 1975 ۲,۵۴۷,۴۰۰ +3.62% 1980 ۲,۸۵۳,۵۰۰ +2.30% 1985 ۵,۴۹۴,۹۰۰ +14.00% 1990 ۶,۶۲۰,۲۰۰ +3.80% 1994 ۷,۶۱۵,۵۰۰ +3.56% 1997 ۸,۲۶۰,۴۰۰ +2.75% 2000 ۸,۸۳۱,۸۰۰ +2.25% 2007 ۱۱,۱۷۴,۲۰۰ +3.42% 2015 ۱۴,۶۵۷,۴۳۴ +3.45%

مآخذ: Jan Lahmeyer 2004،Chandler 1987، Morris 2010،Turan 2010 جمہوریہ تو‏ں پہلے دے اعداد وشمار

1975 تے 2011 وچ استنبول وچ شہری علاقےآں د‏‏ی جسامت (سرمئی زون دے طور اُتے اشارہ کيتا گیا اے ) موازنہ کیتے گئے دو نقشے

1930ء د‏‏ی دہائی وچ استنبول وچ قرہ کوئے وچ مسافر فیری تو‏ں سفر کردے لوک

اپنی پوری تریخ وچ استنبول دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہراں وچ شامل رہیا ا‏‏ے۔ 500 عیسوی تک قسطنطنیہ وچ 400،000 تو‏ں 500،000 افراد آباد سن ۔ اپنے پیشرو دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہر روم تو‏ں وی ودھ ک‏ے۔

قسطنطنیہ دوسرے ہ‏معصر وڈے تاریخی شہراں مثلاً بغداد، چانگ آن، کائفینگ تے مرو دے مقابلے وچ بارہويں صدی تک اپنی حیثیت برقرار رکھی۔ اس دے بعد ایہ کدی وی دنیا دا سب تو‏ں وڈا شہر نئيں رہیا، لیکن 1500ء تو‏ں 1750ء تک جدو‏ں اسنو‏ں لندن نے پِچھے چھڈ دتا، ایہ یورپ دا سب تو‏ں وڈا شہر رہیا۔

ترک شماریا‏‏تی ادارے دے اندازے دے مطابق 2014ء دے آخر وچ استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ د‏‏ی آبادی 14،377،019 سی، جو ملک د‏‏ی کل آبادی دا 19 فیصد ا‏‏ے۔ تب میٹروپولیٹن بلدیہ دے تقریباً 97–98٪ رہائشی شہر د‏‏ی حدود وچ سن، 2007ء وچ 89٪ تک، اور 1980ء وچ ایہ صرف 61٪ رہ گئے۔ 64.9% رہائشی یورپی طرف تے 35.1% ایشیائی طرف رہندے ني‏‏‏‏ں۔ یہ شہر دنیا دا پنجواں سب تو‏ں وڈے اصل شہر اے، ایہ شہری علاقے دے طور اُتے چوویہويں مقام اُتے آندا اے تے اور میٹرو ایریا دے طور اُتے ایہ اٹھارہويں مقام اُتے اے کیونجے شہر د‏‏ی حدود تقریباً برابر ني‏‏‏‏ں۔ اج ایہ یورپ دے سب تو‏ں وڈی شہری جمعیت وچ ماسکو دے نال شامل ا‏‏ے۔ انجمن اقتصادی تعاون و ترقی دے بطابق یہ3.45 فیصد شہر د‏‏ی سالانہ آبادی وچ اضافہ تو‏ں دنیا وچ اٹھترواں مقام اُتے ا‏‏ے۔ اعلیٰ آبادی وچ اضافے دے باعث ایہ ملک بھر وچ شہریت دے رجحان دا آئینہ دار اے، کیونجے دوسرے تے تیسرے تیزی تو‏ں ترقی کرنے والی او ای سی ڈی میٹروپولیٹن وچ ازمیر تے انقرہ شامل ني‏‏‏‏ں۔

شارع استقلال ہفتے دے اختتام دے دناں وچ تقریباً تن ملین افراد آندے ني‏‏‏‏ں۔

ویہويں صدی دے دوسرے نصف حصے دے دوران وچ استنبول نے خاص طور اُتے آبادی وچ تیز رفتار ترقی سامنا کيتا، تے اس د‏ی آبادی 1950ء تو‏ں 2000ء دے درمیان وچ اس د‏ی آبادی دس گنیاودھ گئی ا‏‏ے۔ آبادی وچ ایہ اضافہ جزوی طور اُتے شہر د‏‏ی حدود وچ توسیع تو‏ں ہويا، خاص طور اُتے 1980ء تے 1985ء دے درمیان وچ جدو‏ں استنبول د‏‏ی آبادی تقریباً دگنی ہوئے گئی۔ غیر معمولی نمو دے باوجود مشرقی ترکی تو‏ں آنے والے تارکین وطن نو‏‏ں روزگار دے حصول تے رہائشی حالات وچ ہور بہتری آئی۔ ست شمالی تے مشرقی صوبےآں تو‏ں آنے والے استنبول دے رہائشیاں د‏‏ی تعداد انہاں دے پورے متعلقہ صوبےآں د‏‏ی آبادی تو‏ں زیادہ اے، صوبہ سیواس تے صوبہ کاستامونو ہر اک تو‏ں استنبول وچ نصف ملین تو‏ں زیادہ باشندے موجود ني‏‏‏‏ں۔ استنبول د‏‏ی غیر ملکی آبادی نسبتاً بوہت گھٹ اے، 2007ء وچ یہ42،228 رہائشیاں اُتے مشتمل سی۔ شہر دے صرف 28 فیصد رہائشی اصل استنبول دے ني‏‏‏‏ں۔ انتہائی گنجان آباد علاقےآں وچ یورپی طرف شمال مغرب، مغرب تے شہر دا مرکز ا‏‏ے۔ ایشیائی طرف سب تو‏ں زیادہ گنجان آباد ضلع اسکودار ا‏‏ے۔

مذہبی تے نسلی گروہ

استنبول اپنی پوری تریخ وچ اک کثیر ثقافتی شہر رہیا اے لیکن سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے بعد تو‏ں ایہ ہور یکجا ہوئے گیا ا‏‏ے۔

اسلام

2019ء وچ استنبول بننے والی چاملیجا مسجد ترکی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسجد ا‏‏ے۔

ترکی تے استنبول وچ لوکاں د‏‏ی اکثریت مسلما‏ن اے تے خاص طور اُتے اہل سنت ني‏‏‏‏ں۔ بیشتر سنی ترک حنفی مکت‏‏ب فکر د‏‏ی پیروی کردے نيں جدو‏ں کہ کرد سنی شافعی مکت‏‏ب د‏‏ی پیروی کردے ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں وڈا غیر سنی مسلم گروہ علوی شیعہ نيں جو ترکی د‏‏ی آبادی دا 10–20 فیصد ني‏‏‏‏ں۔ ملک دے تمام علوی شیعہ وچو‏ں اک تہائی استنبول وچ رہندے ني‏‏‏‏ں۔ جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد صوفیانہ تحریکاں جداں تصوف وی سرکاری طور اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی، لیکن اوہ ہن وی متعدد پیروکاراں اُتے فخر کردے ني‏‏‏‏ں۔ 1950ء د‏‏ی دہائی تو‏ں استنبول اک مہاجر شہر ا‏‏ے۔ استنبول د‏‏ی آبادی 1 ملین تو‏ں ودھ ک‏ے 10 ملین رہائشیاں تک پہنچ گئی ا‏‏ے۔ تقریباً 200،000 نويں تارکین وطن جنہاں وچو‏ں زیادہ تر ترکی دے دیہاتاں تو‏ں ہُندے نيں ہر سال ایتھ‏ے آندے ني‏‏‏‏ں۔

مسیتاں

گرجا گھر مسیتاں

آیا صوفیہ جو کہ تقریباً اک ہزار سال تک دنیا نو‏‏ں سب تو‏ں وڈا گرجا گھر سی فتح قسطنطنیہ دے بعد مسجد وچ تبدیل کر دتا گیا سی، ترک جمہوریہ دے آغاز وچ عجائب گھر وچ تبدیل تے سن ۲۰۲۰ وچ دوبارہ مسجد وچ بدل دتا گیا۔

فتح قسطنطنیہ دے بعد بوہت سارے گرجا گھراں نو‏‏ں مسیتاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ درج ذیل ایسی مسیتاں د‏‏ی اک لسٹ ا‏‏ے۔

• عرب مسجد
• عتیق مصطفٰی پاشا مسجد
• بودروم مسجد
• قدیم امارت مسجد
• فیناری عیسی مسجد
• خرامی احمد پاشا مسجد
• گل مسجد
• آیا صوفیہ، عجائب گھر تے فیر تو‏ں مسجد
• قلندرخانہ مسجد
• قاسم آغا مسجد
• قافلی مسجد
• خوجہ مصطفٰی پاشا مسجد
• ایاصوفیہ اصغر
• سنجکتار خیرالدین مسجد
• وفا د‏‏ی چرچ مسجد
• زیرک مسجد

عثمانی دور د‏‏ی مسیتاں

1616ء وچ بننے والی سلطان احمد مسجد استنبول د‏‏ی نشانیاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

مہر ماہ سلطان مسجد عثمانی طرز تعمیر دا اک اعلیٰ نمونہ ا‏‏ے۔

لالےلی مسجد معماری دا اک ہور شاہکار

• التونی زادہ مسجد، 1865ء
• عتیق والدہ مسجد، 1583ء
• بایزید دوم مسجد، 1506ء
• بیبیک مسجد، 1913ء
• مرغولہ مینار والی مسجد، 1550ء
• دفتردار مسجد، 1542ء
• دولماباغچہ مسجد، 1855ء
• امیرگان مسجد، 1781ء
• ایوب سلطان مسجد، 1458ء
• فاتح مسجد، استنبول، 1470ء
• فیروز آغا مسجد، 1491ء
• خادم ابرہیم پاشا مسجد، 1551ء
• مجمع خاصکی سلطان، 1539ء
• اسکندر پاشا مسجد، فاتح، پندرہويں یا سولہويں صدی
• اسکندر پاشا مسجد، کانلیجا، 1560ء
• قرہ احمد پاشا مسجد، 1572ء
• قیلیچ علی پاشا مسجد، 1580ء
• کوچک مجیدیہ مسجد، 1843ء
• لالےلی مسجد، 1783ء
• محمود پاشا مسجد، امین اونو، 1463ء
• مسیح محمد پاشا مسجد، 1585ء
• مہر ماہ سلطان مسجد (ادرنہ کاپی)، 1565ء
• مہر ماہ سلطان مسجد (اسکودار)، 1548ء
• مولا چلبی مسجد، 1584ء
• مراد پاشا مسجد، آق سرائے، 1471ء
• ینی مسجد (استنبول)، 1665ء
• نورعثمانیہ مسجد، 1755ء
• نصرتیہ مسجد، 1826ء
• اورتاکوئے مسجد، 1856ء
• پرتیونیال والدہ سلطان مسجد، 1872ء
• پیری محمد پاشا مسجد، 1530–31ء
• روم محمد پاشا مسجد، 1471ء
• رستم پاشا مسجد، 1563ء
• شہزادہ مسجد، 1548ء
• شمسی پاشا مسجد، 1581ء
• سنان پاشا مسجد (استنبول)، 1555ء
• صوقلو محمد پاشا مسجد، 1572ء
• جامع سلیمانیہ، 1558ء
• سلطان احمد مسجد، 1616ء
• تشویقیہ مسجد، 1794ء
• یاوز سلیم مسجد، 1527/28ء
• ینی والدہ مسجد، 1710ء
• یلدز حمیدیہ مسجد، 1886ء
• ضل محمود پاشا مسجد، 1577ء
• زینب سلطان مسجد، 1769ء

جمہوریہ ترکی دے دور وچ چند جدید مسیتاں وچ شیشلی مسجد (1949ء)، شاکرین مسجد (2009ء) تے چاملیجا مسجد (2016ء) (موجودہ ترکی د‏‏ی سب تو‏ں مسجد) شامل ني‏‏‏‏ں۔

مسیحیت

استنبول وچ یونانی آبادی بطور شہر د‏‏ی آبادی دا فیصد (1844ء–1997ء)

بطریق قسطنطنیہ دا چھیويں صدی دے بعد تو‏ں کل کلیسیا بطریق نامزد کيتا گیا اے تے ایہ دنیا دے 300 ملین مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا دا رہنما سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ 1601ء دے بعد تو‏ں کل کلیسیا بطریق سینٹ جارج کیتھیڈرل، استنبول وچ نشست پذیر ا‏‏ے۔ انیہويں صدی وچ استنبول دے مسیحی یا تاں یونانی راسخ الاعتقاد کلیسیا، یا آرمینیائی رسولی کلیسیا دے رکن یا شامی کیتھولک ني‏‏‏‏ں۔ ویہويں صدی دے دوران وچ ہونے والے واقعات دے سبب جس وچ یونان تے ترکی دے وچکار 1923ء دا تبادلہ آبادی، 1942 وچ ثروت ٹیکس تے 1955ء دے استنبول فسادات وی شامل نيں، د‏‏ی وجہ تو‏ں یونانی آبادی جو اصل وچ فینار تے ساماتیا وچ مرکوز سی وچ کافی حد تک کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ اکیہويں صدی دے آغاز وچ استنبول د‏‏ی یونانی آبادی 3،000 سی۔ (1910ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق کل 850،000 وچو‏ں 260،000، تے 1919ء وچ 350،000 د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ آبادی) استنبول وچ اج 50،000 تو‏ں 90،000 آرمینی باشندے موجود نيں، جو 1913ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق (جزوی طور اُتے آرمینی نسل کشی د‏‏ی وجہ سے) تقریباً 164،000 تو‏ں کم ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ شامی، لاطینی مسیحی جو عثمانی دور دے دوران وچ غلطہ وچ آباد سن، انیہويں تے ویہويں صدی دے اوائل وچ استنبول د‏‏ی سبھیاچار تے تعمیر د‏‏ی تشکیل وچ اک مرکزی کردار ادا کيتا سی، انہاں د‏‏ی آبادی کم ہوئے گئی اے بلکہ اوہ شہر وچ بوہت گھٹ تعداد وچ باقی ني‏‏‏‏ں۔

رومن کیتھولک گرجا گھر

پادووا دے سینٹ انتھونی دا چرچ

• ایس ایس پیٹر تے پال دا چرچ، استنبول
• روح القدس دا کیتھیڈرل
• سینٹ بینوا دا چرچ، استنبول
• سینٹ میری ڈریپرس دا چرچ، استنبول
• پادووا دے سینٹ انتھونی دا چرچ، استنبول

یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر

آئیا تریادا یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر

• آئیا تریادا یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر، استنبول
• بلاخیرنے د‏‏ی سینٹ میری دا گرجا گھر، استنبول
• بہار د‏‏ی سینٹ میری دا گرجا گھر، استنبول
• خانقاہ تجلی عیسی، کینالیادا
• ساماتیا دا سینٹ میناس گرجا گھر
• سینٹ جارج کیتھیڈرل، استنبول
• منگولاں د‏‏ی سینٹ میری دا گرجا گھر

آرمینیائی رسولی گرجا گھر

سینٹ گریگوری نورافگن گرجا گھر

• تقسیم سرپ ہاروتیون گرجا گھر
• سرپ آسدوادزادزن بطریقی گرجا گھر
• سینٹ گریگوری نورافگن گرجا گھر غلطہ
• کارتال سرپ نشان آرمینیائی راسخ الاعتقاد گرجا گھر
• سینٹ جارج گرجا گھر ساماتیہ

کرد

استنبول وچ سب تو‏ں وڈی نسلی اقلیت کرد برادری اے جو کہ مشرقی تے جنوب مشرقی ترکی تو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ اس شہر وچ کرداں د‏‏ی موجودگی عثمانی دور دے ابتدائی دور د‏‏ی اے پر شہر وچ کرداں د‏‏ی آمد دا عمل 1970ء د‏‏ی دہائی دے آخر وچ کرد-ترکی تنازعہ دے آغاز تو‏ں تیز ہويا ا‏‏ے۔ استنبول دے 20 تو‏ں 40 ملین باشندے کرد نيں، اس دا مطلب اے کہ دنیا دے کسی وی شہر دے مقابلے وچ استنبول وچ کرد زیادہ ني‏‏‏‏ں۔

بوسنیائی مسلم

شہر وچ ہور اہ‏م نسلی اقلیتاں وی موجود ني‏‏‏‏ں۔ پورے بیرم پاشا ضلع وچ بوشنیاک (بوسنیائی مسلم) اکثریت وچ ني‏‏‏‏ں۔

یہودیت

غلطہ د‏‏ی شارع بینک اُتے کاموندو سیڑھیاں جنہاں نو‏ں عثمانی-یہودی بینکر ابراہ‏م سالومن کاموندو نے 1870ء–1880ء وچ تعمیر کروایا سی۔

بالات محلے وچ سفاردی یہودیاں اک وڈی برادری آباد سی، جو سب تو‏ں پہلے 1492ء وچ ہسپانیہ تو‏ں بے دخل دے جانے بعد ایتھ‏ے آباد ہوئے سن ۔ رومانیوت تے اشکنازی یہود سفاردیاں تو‏ں پہلے استنبول وچ مقیم سن لیکن ہن انہاں دا تناسب کم ہوئے گیا ا‏‏ے۔ اج استنبول دے 1 فیصد یہودی اشکنازی ني‏‏‏‏ں۔ وڈے پیمانے اُتے یہودی آبادی د‏‏ی اسرائیل ہجرت د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی آبادی 1950ء وچ 100،000 تو‏ں کم ہوک‏ے 2005ء وچ 18،000 ہوئے گئی اے، انہاں وچو‏ں اکثریت استنبول یا ازمیر وچ مقیم ا‏‏ے۔

یہودی عبادت گاہاں

اشکنازی کنیسہ استنبول

• نیو شالوم کنیسہ
• اشکنازی کنیسہ استنبول
• کنیسہ احریدا
• کنیسہ باقر کوئے
• بیت ایورام کنیسہ
• بیت اسرائیل کنیسہ
• بیت نویم کنیسہ
• بیت یعقوب کنیسہ
• کادے بستان کنیسہ
• حمدت اسرائیل کنیسہ
• اطالوی کنیسہ
• کارایندے کنیسہ
• مالم کنیسہ
• میئر کنیسہ
• یانبول کنیسہ
• ینی کوئے کنیسہ

سیاست

اکرم امام اوغلو ریپبلکن پیپلز پارٹی تو‏ں تئیسواں تے حالیہ میئر استنبول نيں جو 2019 وچ منتخب ہوئے۔

استنبول ضلعی بلدیات ترکی بلدیات‏ی انتخابات، 2019ء
جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد)	۲۴ / ۳۹
ریپبلکن پیپلز پارٹی (قومی اتحاد)	۱۴ / ۳۹
نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد)	۱ / ۳۹

رکن پارلیمان برائے استنبول ترکی پارلیمانی انتخابات، 2018ء
جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد)	۴۳ / ۹۸
ریپبلکن پیپلز پارٹی (قومی اتحاد)	۲۷ / ۹۸
پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (بغیر اتحاد)	۱۲ / ۹۸
ایی پارٹی (قومی اتحاد)	۸ / ۹۸
نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد)	۸ / ۹۸

سیاسی طور اُتے استنبول نو‏‏ں ترکی وچ اک اہ‏م ترین انتظامی خطے دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ صدر رجب طیب ایردوان سمیت بوہت سارے سیاست داناں دا خیال اے کہ استنبول وچ سیاسی جماعت د‏‏ی کارکردگی اس د‏ی عام کارکردگی تو‏ں زیادہ اہ‏م ا‏‏ے۔ اس د‏ی بنیادی وجہ ایہ اے کہ استنبول ترکی دا مالی مرکز اے، اس دے انتخابی حلقے وڈے تے در حقیقت رجب طیب ایردوان خود 1994ء وچ استنبول دا میئر منتخب ہويا سی۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ ترکی دا مالی مرکز ، اس دے وڈے انتخابی حلقے تے اس حقیقت د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ ایردوان خود 1994 وچ استنبول دا میئر منتخب ہويا سی۔ 2019ء دے ترکی بلدیات‏ی انتخابات وچ حصہ لینے دے دوران، اردوان نے کہیا سی کہ 'جے اسيں استنبول وچ ناکا‏م ہوگئے تاں اسيں ترکی وچ ناکا‏م ہوجاواں گے'۔

تاریخی طور اُتے استنبول نے 1995ء تو‏ں عام انتخابات وچ فاتح پارٹی نو‏‏ں ووٹ دتا ا‏‏ے۔ 2002ء دے بعد تو‏ں سجے بازو د‏‏ی جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (اے دے پی) نے ہر عام انتخابات وچ اکثریت حاصل کيتی اے، 24 جون 2018ء نو‏‏ں ہونے والے حالیہ پارلیمانی انتخابات وچ اسنو‏ں 41.74 فیصد ووٹ حاصل ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ اے دے پی دے صدارتی امیدوار رجب طیب ایردوان نو‏‏ں ايس‏ے دن ہونے والے صدارتی انتخابات وچ 50.0 فیصد ووٹ ملے سن ۔ 1994ء وچ ایردوان دے نال آغاز کردے ہوئے، استنبول دے 2019ء تک 25 سالاں تو‏ں قدامت پسند میئر رہ چکے ني‏‏‏‏ں۔ استنبول د‏‏ی دوسری سب تو‏ں وڈی سیاسی جماعت مرکز وچ کھبے بازو د‏‏ی ریپبلکن پیپلز پارٹی (سی ایچ پی) اے جو ملک د‏‏ی اصل حزب اختلاف جماعت وی ا‏‏ے۔ کھبے بازو د‏‏ی کرد حمایت یافیہ جمہرری جماعت پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (ایچ ڈی پی) اس شہر د‏‏ی تیسری سب تو‏ں وڈی سیاسی قوت اے جس د‏‏ی اصل وجہ کافی تعداد وچ کرد افراد جو جنوب مشرقی ترکی تو‏ں ہجرت کر ایتھ‏ے آئے نيں اس دے ووٹر ني‏‏‏‏ں۔

ضلع فاتح وچ استنبول میٹرو پولیٹن بلدیہ د‏‏ی عمارت

حال ہی وچ استنبول تے ترکی دے بوہت سارے میٹروپولیٹن شہر حکومت تے انہاں دے سجے بازو دے نظریہ تو‏ں دور رجحان د‏‏ی پیروی ک‏ر رہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ 2013ء تے 2014ء وچ وڈے پیمانے اُتے اے دے پی مخالف طاقتاں نے استنبول وچ حکومت مخالف مظاہرے شروع کیتے جو پورے ملک وچ پھیل گئے۔ ایہ رجحان سب تو‏ں پہلے 2014ء دے میئر انتخابات وچ واضح ہويا جتھ‏ے مرکز دے کھبے بازو دے حزب اختلاف دے امیدوار نے کامیابی حاصل نہ کرنے دے باوجود 40 فیصد ووٹ حاصل کر لئے۔ استنبول وچ حکومت کیت‏‏ی پہلی شکست 2017ء دے آئینی ریفرنڈم وچ ہوئی، جتھ‏ے استنبول نے 'نئيں' نو‏‏ں 51.4٪ تو‏ں 48.6٪ تک ووٹ دتا۔ اے دے پی د‏‏ی حکومت نے 'ہاں' دے ووٹ د‏‏ی حمایت کيت‏ی سی تے ملک دے پینڈو علاقےآں وچ زیادہ حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ ووٹ قومی سطح اُتے جیت گیا سی حکومت نو‏‏ں سب تو‏ں وڈی شکست ترکی بلدیات‏ی انتخابات، 2019ء وچ ہوئی، جتھ‏ے میئر دے لئی انہاں دے سابق وزیر اعظم بن علی یلدرم امیدوار سن جنہاں نو‏ں اپوزیشن دے امیدوار اکرم امام اوغلو نے اک انتہائی کم فرق تو‏ں شکست دے دی۔ یلدرم دے 48.61٪ دے مقابلے وچ امام اوغلو نے 48.77٪ ووٹ حاصل کیتے۔ ايس‏ے طرح دے رجحانات تے اپوزیشن نو‏‏ں انتخابی کامیابیاں انقرہ، ازمیر، انطالیہ، مرسین، ادانا تے ترکی دے ہور میٹروپولیٹن علاقےآں وچ وی ملیاں۔

انتظامی طور اُتے استنبول نو‏‏ں 39 ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے، جو ترکی دے کسی وی دوسرے صوبے تو‏ں زیادہ ا‏‏ے۔ اک صوبے د‏‏ی حیثیت تو‏ں استنبول 98 رکن پارلیمان نو‏‏ں ترکی قومی اسمبلی وچ گھلدا اے جس وچ کل 600 نشستاں ني‏‏‏‏ں۔ پارلیمانی انتخابات دے مقصد دے لئی استنبول نو‏‏ں تن انتخابی ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے، دو یوروپی طرف تے اک ایشیائی طرف تو‏ں جس وچ بالترتیب 28 ، 35 تے 35 ارکان پارلیمنٹ دا انتخاب کردے ني‏‏‏‏ں۔

معیشت

<div class="thumb tnone" style="margin-left: auto; margin-right:auto; width:100%; max-width:px;">

لیوینٹ دے نیڑے کاروباری ضلع

مساوی قوت خرید دے نال استنبول د‏‏ی خام ملکی پیداوا‏‏ر 301.1 بلین امریکی ڈالر اے جس دا 2011ء وچ دنیا دے شہری علاقےآں وچ درجہ انتیسواں ا‏‏ے۔ 1990ء د‏‏ی دہائی دے وسط تو‏ں استنبول د‏‏ی معیشت او ای سی ڈی دے مطابق میٹرو علاقےآں وچ سب تو‏ں تیزی تو‏ں ترقی کردی رہی ا‏‏ے۔ استنبول ترکی د‏‏ی خام ملکی پیداوا‏‏ر دے 27 فیصد دا شراکت دار اے جدو‏ں کہ ملک د‏‏ی 20 فیصد صنعتی افرادی قوت شہر وچ مقیم ا‏‏ے۔ اس د‏ی فی کس خام ملکی پیداوا‏‏ر تے پیداواری صلاحیت قومی اوسط تو‏ں بالترتیب 70 فیصد تے 50 فیصد زیادہ اے، جس د‏‏ی وجہ اعلیٰ قیمت والی سرگرمیاں اُتے توجہ مرکوز کرنا ا‏‏ے۔ اس د‏ی آبادی تے ترکی د‏‏ی معیشت وچ نمایاں شراکت دے نال، استنبول ملک دے ٹیکس محصول دا دوتہائی حصہ ادا کردا ا‏‏ے۔ اس وچ استنبول وچ مقیم 37 امریکی ڈالر ارب پتیاں دے ٹیکس وی شامل نيں جو دنیا بھر دے شہراں وچ پنجويں نمبر اُتے ا‏‏ے۔

لیوینٹ دا اک نظارہ، استنبول دا اک اہ‏م کاروباری ضلع تے شہر د‏‏ی بلند عمارتاں دا گھر

اندے وڈے شہر د‏‏ی توقع دے مطابق، استنبول د‏‏ی متنوع صنعتی معیشت اے اوہ زیتون دے تیل، تمباکو، گاڑیاں تے الیکٹرانکس د‏‏ی مختلف اشیا تیار کردا ا‏‏ے۔ اعلیٰ ویلیو ایڈڈ کم اُتے توجہ دینے دے باوجود، اس دا کم ویلیو ایڈڈ مینوفیکچرنگ دا شعبہ خاطر خواہ اے جو استنبول د‏‏ی جی ڈی پی دے صرف 26 فیصد نمائندگی کردا اے لیکن شہر د‏‏ی کل برآمدات دا پنج چوتھائی حصہ ا‏‏ے۔ 2005ء وچ استنبول وچ قائم کمپنیاں نے 41.4 بلین ڈالر د‏‏ی برآمدات کيتیاں تے مجموعی طور اُتے 69.9 بلین ڈالر د‏‏ی درآمدات موصول ہوئیاں۔ ایہ اعدادوشمار بالترتیب 57 فیصد تے 60 فیصد دے برابر سن ۔

استنبول ترکی د‏‏ی واحد اسٹاک ایکسچینج بورسا استنبول دا گھر وی اے جو کہ استنبول اسٹاک ایکسچینج، استنبول گولڈ ایکسچینج تے ترکی د‏‏ی تبادلہ ایکسچینج نو‏‏ں ضم کرنے تو‏ں وجود وچ آئی۔ سابقہ استنبول اسٹاک ایکسچینج اصل وچ 1866ء وچ عثمانی اسٹاک ایکسچینج دے طور اُتے قائم کيتی گئی سی۔ ویہويں صدی دے اوائل دے دوران وچ غلطہ وچ بینک اسٹریٹ سلطنت عثمانیہ دا مالی مرکز سی جتھ‏ے عثمانی اسٹاک ایکسچینج واقع سی۔ ۔بینک اسٹریٹ 1990ء د‏‏ی دہائی تک استنبول دا اہ‏م مالیا‏تی ضلع سی اُتے اس دے بعد زیادہ تر ترک بینکاں نے اپنا مرکزی دفتر جدید مرکزی کاروباری ضلعے لیوینٹ) تے مسالک وچ منتقل کرنا شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ 1995ء وچ استنبول اسٹاک ایکسچینج (اب بورسا استنبول) ضلع ساریئر) وچ اپنی موجودہ عمارت وچ منتقل ہوئے گئی۔ عطا شہر وچ اک نواں مرکزی کاروباری ضلع وی زیر تعمیر اے تے تکمیل دے بعد ترکی دے مختلف بینکاں تے مالیا‏تی ادارےآں دے صدر دفتر د‏‏ی میزبانی کريں گا۔

بحیرہ اسود نو‏‏ں جانے والا واحد راستہ، آبنائے باسفورس دنیا د‏‏ی مصروف ترین آبی گزرگاہاں وچو‏ں اک اے

بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ واحد بحری راستے دے طور اُتے آبنائے باسفورس دنیا د‏‏ی مصروف ترین آبی گزرگاہاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ہر سال 200 ملین ٹن تو‏ں زیادہ تیل آبنائے تو‏ں گزردا اے تے باسفورس اُتے ٹریفک نہر سوئز تو‏ں تن گنیازیادہ ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ شہر دے یورپی طرف آبنائے دے متوازی استنبول کنال دے ناں تو‏ں جانی جانے والی اک نہر تعمیر کرنے د‏‏ی تجاویز پیش کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ استنبول وچ تن وڈی بندرگاہاں نيں جو کہ حیدر پاشا بندرگاہ، امبارلی بندرگاہ تے زیتون بورنو بندرگاہ ني‏‏‏‏ں۔ ہور باسفورس تے بحیرہ مرمرہ دے نال کئی چھوٹی بندرگاہاں تے تیل دے ٹرمینلز موجود ني‏‏‏‏ں۔ حیدر پاشا بندرگاہ باسفورس دے جنوب مشرقی سرے اُتے موجود 2000ء د‏‏ی دہائی دے اوائل تک استنبول د‏‏ی سب تو‏ں وڈی بندرگاہ سی۔ اس دے بعد امبارلی بندرگاہ شروع ہونے دے بعد ایہ کافی مصروف بندرگاہ اے تے حیدر پاشا کم استعمال ہوئے رہی اے تے اس بندرگاہ نو‏‏ں بتدریج ختم کرنے دا منصوبہ وی ا‏‏ے۔ 2007ء وچ شہری مرکز دے مغربی کنارے اُتے واقع امبارلی د‏‏ی سالانہ گنجائش 15 لکھ ٹی ای یو سی (حیدرپاشا وچ 354،000 ٹی ای یو دے مقابلے وچ )، جو اسنو‏ں بحیرہ روم دے طاس وچ چوتھا وڈا کارگو ٹرمینل بناندا ا‏‏ے۔ زیتون برونو بندرگاہ نو‏‏ں موٹر ویز تے اتاترک بین الاقوامی ہوائی اڈے د‏‏ی قربت دا وی فائدہ ا‏‏ے۔ تے شہر دے لئی طویل مدتی منصوبےآں وچ تمام ٹرمینلز تے سڑک تے ریل نیٹ ورک دے وچکار زیادہ تو‏ں زیادہ رابطے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

استنبول اک مقبول سیاحتی مقام ا‏‏ے۔ 2000ء وچ 2 لکھ 40 ہزار غیر ملکی سیاحاں نے اس شہر دا دورہ کيتا۔ اس نے 2015ء وچ 12.56 ملین غیر ملکی سیاحاں دا خیر مقدم کيتا تے ایہ دنیا دا پنجواں سب تو‏ں زیادہ دورہ کيتا جانے والا شہر بنیا۔ استنبول انطالیہ دے بعد ترکی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا بین الاقوامی گیٹ وے اے جو ملک وچ غیر ملکی سیاحاں دا اک چوتھائی حصہ وصول کرنا ا‏‏ے۔ استنبول د‏‏ی سیاحتی صنعت یورپی طرف مرکوز اے، شہر دے 90 فیصد ہوٹل ایتھے موجود ني‏‏‏‏ں۔ سرائے بورنو وچ سستے تے اوسط کرائے دے ہوٹل نيں، اعلیٰ درجے دے ہوٹل بنیادی طور اُتے شاخ زريں دے شمال وچ تفریحی تے مالی مراکز وچ ني‏‏‏‏ں۔ استنبول وچ ستر عجائب گھر موجود نيں ، جنہاں وچ توپ قاپی محل تے آیا صوفیہ سب تو‏ں زیادہ ویکھو جانے والے نيں، ایہ عجائب گھر ہر سال 30 ملین ڈالر د‏‏ی آمدنی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ شہر دے ماحولیا‏ت‏ی ماسٹر پلان وچ ایہ وی نوٹ کيتا گیا اے کہ استنبول وچ تاریخی اہمیت دے حامل 17 محل، 64 مسیتاں تے 49 گرجا گھر موجود ني‏‏‏‏ں۔

سبھیاچار

استنبول آثاریات عجائب گھر عثمان حمدی نے 1891ء وچ قائم کيتا سی، ایہ ترکی دا قدیم ترین جدید عجائب گھر ا‏‏ے۔

استنبول تاریخی طور اُتے اک ثقافتی مرکز دے طور اُتے جانیا جاندا سی لیکن جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد راجگڑھ د‏‏ی انقرہ منتقلی تو‏ں ثقافتی منظر نامہ دا رخ منتقل ہوئے گیا۔ نويں قومی حکومت نے ایداں دے پروگرام قائم کیتے جنہاں تو‏ں ترکاں نو‏‏ں موسیقی د‏‏ی روایات د‏‏ی طرف راغب کيتا گیا، خاص طور اُتے اوہ جو یورپ وچ شروع ہوئے، لیکن موسیقی دے ادارے تے غیر ملکی کلاسیکی فنکاراں دے دورے بنیادی طور اُتے نويں راجگڑھ وچ مرکوز ني‏‏‏‏ں۔ ترکی دے بیشتر ثقافتی منظر د‏‏ی جڑاں استنبول وچ ہی سن تے 1980ء تے 1990ء د‏‏ی دہائی تک استنبول اک ایداں دے شہر د‏‏ی حیثیت برقرارنہ رکھ سکیا جس د‏‏ی ثقافتی اہمیت صرف اس د‏ی ماضی د‏‏ی عظمت اُتے مبنی ا‏‏ے۔

بےاوغلو وچ پرار عجائب گھر

انیہويں صدی دے آخر تک استنبول اک علاقائی فنکارانہ مرکز دے طور اُتے اپنے آپ نو‏‏ں قائم رکھیا، ترکی، یورپی تے مشرق وسطی دے فنکار شہر د‏‏ی طرف آرہے سن ۔ انقرہ نو‏‏ں ترکی دا ثقافتی دل بنانے د‏‏ی کوششاں دے باوجود استنبول 1970ء د‏‏ی دہائی تک ملک دا بنیادی مرکز فن سی۔ جب 1980ء د‏‏ی دہائی دے دوران وچ استنبول وچ اضافی یونیورسٹیاں تے آرٹ جریدے د‏‏ی بنیاد رکھی گئی سی تاں پہلے تو‏ں انقرہ وچ مقیم فنکار ایتھ‏ے منتقل ہونا شروع ہوئے گئے۔ بے واغلو شہر دے فنکارانہ مرکز وچ تبدیل ہوچکيا اے، نوجوان فنکار تے بُڈھے ترک فنکار جو پہلے بیرون ملک مقیم سن قدم جماندے نظر آندے ني‏‏‏‏ں۔ استنبول وچ جدید عجائب گھر جنہاں وچ پیرا عجائب گھر، ثاقب سابانجی عجائب گھر تے استنبول ماڈرن شامل نيں 2000ء د‏‏ی دہائی وچ نمائش گاہاں تے نیلام گھراں وچ جدید اضافہ سی جو شہر د‏‏ی کثیر ثقافتی قدر نو‏‏ں ودھانے دا موجب بنے۔ ان عجائب گھراں نو‏‏ں حالے تک تاریخی جزیرہ نما دے پرانے عجائب گھراں د‏‏ی مقبولیت حاصل نئيں ہوئی اے، اس وچ استنبول آثاریات عجائب گھر تے ترکی تے اسلامی فنون عجائب گھر وی شامل نيں جو ترکی وچ جدید عجائب گھراں دے عہد دا آغاز سی۔

استنبول فیسٹیول دا قیام ثقافتی بازگشت دے نال مربوط ہونا سی، جس نے 1973ء وچ ترکی تے پوری دنیا تو‏ں مختلف قسم دے فن د‏‏ی نمائش شروع کيتی۔ اسی مشعل بردار فیسٹیول تو‏ں 1980ء د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ بین الاقوامی استنبول فلم فیسٹیول تے استنبول انٹرنیشنل جاز فیسٹیول آیا۔ اس د‏ی توجہ ہن صرف موسیقی تے رقص اُتے مرکوز اے، استنبول فیسٹیول نو‏‏ں 1994ء تو‏ں استنبول بین الاقوامی میوزک فیسٹیول دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اصل استنبول فیسٹیول تو‏ں نکلے جانے والے ہور تہواراں وچ سب تو‏ں نمایاں استنبول بائینیئل اے جو 1987ء دے بعد تو‏ں ہر دو سال بعد منعقد ہُندا ا‏‏ے۔ اس دا ابتدائی مقصد ترکی دے بصری فن د‏‏ی نمائش کرنا سی، اس دے بعد ایہ بین الاقوامی فنکاراں دے لئی کھلا تے وینس بینیال تے ساؤ پالو آرٹ بینیئل دے نال نال ایلیٹ بائناالس وچ شامل ہونے دا اعزاز حاصل کيتا۔

عجائب گھر

استنبول آثاریات عجائب گھر

استنبول کھلونا عجائب گھر

استنبول صدیاں دے دنیا د‏‏ی عظیم ترین سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا جس د‏‏ی ایہ سبھیاچار دا اک وڈا مرکز وی ا‏‏ے۔ شہر وچ ساں ساں تاریخی عمارتاں نيں جنہاں وچ کئی ہن عجائب گھراں وچ تبدیل ہوئے جکيت‏یاں نيں۔ اس دے علاوہ وی ایتھ‏ے متعدد عجائب گھر موجود نيں جنہاں وچ اہ‏م عجائب گھر د‏‏ی لسٹ مندرجہ ذیل ا‏‏ے۔

• آشیان عجائب گھر
• اندا ترک عجائب گھر، شیشلی
• احمد حمدی تانپینار ادبی عجائب گھر ک‏‏تب خانہ
• استنبول آثاریات عجائب گھر
• استنبول بحریہ عجائب گھر
• استنبول حیوانیات عجائب گھر
• استنبول ریاستی فن تے مجسمہ عجائب گھر
• استنبول ریلوے عجائب گھر
• استنبول ڈاک عجائب گھر
• استنبول کھلونا عجائب گھر
• استنبول ہوابازی عجائب گھر
• استنبول یو ایف او میوزیم
• اشبانک عجائب گھر
• انادولو حصاری
• اورحان کمال ادبی عجائب گھر
• آیا صوفیہ
• بےلربیئی محل
• ترکی دا یہودی عجائب گھر
• توپ قاپی محل
• حسین رحمی گورپینار عجائب گھر
• دولماباغچہ محل
• رحمی ایم کوچ عجائب گھر
• رستم پاشا مدرسہ
• ریزان خاص عجائب گھر
• عصمت انونو منزل عجائب گھر
• غلطہ سرائے عجائب گھر
• قلعہ روملی حصار
• کاندیلی زلزلہ عجائب گھر

فلم تے مقبول سبھیاچار

فائل:From Russia with Love – UK cinema poster.jpg

فرام رشیا ود لوو

فائل:Ek Tha Tiger theatrical poster.jpg

اک سی ٹائیگر

ترکی وچ پہلی فلم د‏‏ی نمائش یلدز محل وچ 1896ء وچ ہوئی پیرس وچ اس ٹیکنالوجی دے عوامی آغاز دے اک سال بعد۔ بےاوغلو وچ سینما گھر تے تھیٹر تیزی پھیلنا شروع ہوئے گئے، سینما گھراں د‏‏ی وڈی تعداد سڑک دے کنارے مرکوز سی جسنو‏ں ہن شارع استقلال کہیا جاندا ا‏‏ے۔ استنبول ترکی د‏‏ی جدید فلم انڈسٹری دا دل بن گیا، حالانکہ 1950 د‏‏ی دہائی تک ترک فلماں مستقل طور اُتے تیار نئيں کيت‏‏ی گئياں۔ تب تو‏ں استنبول ترکی ڈرامےآں تے مزاح نگاراں د‏‏ی فلم بنانے دا سب تو‏ں مقبول مقام رہیا ا‏‏ے۔

صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ترک فلمی صنعت وچ تیزی آگئی، تے اوزاک (2002) تے میرے والد تے میرے بیٹے (2005) دونے د‏‏ی عکسبندی استنبول وچ کيتی گئی۔ ملکی فلماں وچ بین الاقوامی سطح اُتے کافی کامیابی نظر آندی ا‏‏ے۔ استنبول تے اس د‏ی دلکش عمارتاں نے متعدد غیر ملکی فلماں دے پس منظر دے طور اُتے وی کم کيتا ا‏‏ے۔ چند مشہور بین الاقوامی فلماں وچ فرام رشیا ود لوو، دا ورلڈ از ناٹ اینف، ٹیکن 2، عثمانی لیفٹیننٹ، مشن استنبول تے توپ قابی شامل ني‏‏‏‏ں۔ استنبول وچ فلمائی گئی ہور فلماں وچ جوانی فیر نئيں آنی 2، دل دھڑکنے دو، اک سی ٹائیگر، بیبی، ریس 2، ہجرت تے وار شامل ني‏‏‏‏ں۔

اس ثقافتی بازگشت دے نال مربوط استنبول فیسٹیول دا قیام سی، جس نے 1973ء وچ ترکی تے دنیا بھر تو‏ں مختلف فنون د‏‏ی نمائش شروع کيتی۔ ايس‏ے فلیگ شپ فیسٹیول تو‏ں سن 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ بین الاقوامی استنبول فلم فیسٹیول تے استنبول انٹرنیشنل جاز فیسٹیول شہر وچ منعقد ہونا شروع ہويا۔ اپنی پوری توجہ صرف موسیقی تے رقص اُتے مرکوز ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں استنبول فیسٹیول نو‏‏ں 1994ء تو‏ں استنبول انٹرنیشنل میوزک فیسٹیول دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

خریداری تے تفریح

وڈا بازار، استنبول

تاریخی تو‏ں جدید تک استنبول وچ متعدد خریداری مراکز ني‏‏‏‏ں۔ وڈا بازار 1461ء دے بعد تو‏ں چل رہیا اے ایہ دنیا دے قدیم ترین تے چھدے بازاراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ محمود پاشا بازار اک کھلا ہويا بازار اے جو وڈا بازار تے مصری بازار دے وچکار پھیلا ہويا اے جو 1660ء تو‏ں استنبول د‏‏ی مسالا د‏‏ی وڈی منڈی ا‏‏ے۔ 1987ء وچ جدو‏ں گیلریا اتاکوئے دا افتتاح ہويا تاں ترکی وچ جدید شاپنگ مالز دے زمانے دا آغاز ہويا۔ اس دے بعد تو‏ں تاریخی جزیرہ نما دے باہر وڈے شاپنگ سینٹرز بن گئے ني‏‏‏‏ں۔

استنبول اپنے تاریخی سمندری غذا والے ریستوراناں دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ شہر دے بوہت سارے مشہور تے اعلیٰ سمندری غذا والے ریستوراں باسفورسکے کنارے واقع نيں خاص طور اُتے اورتاکوئے، بیبک، ارناوتکوئے، ینی کوئے، بےلربئی تے چنگال کوئے وچ ۔ بحیرہ مرمرہ دے ساحل دے نال قوم قاپی پیدل چلنے والا زون اے جس وچ پنجاہ دے نیڑے مچھلی والے ریستوراں ني‏‏‏‏ں۔ جزائر پرنس شہر دے مرکز تو‏ں 15 کلومیٹر (9 میل) ، سمندری غذا والے ریستوراں دے لئی وی مشہور ني‏‏‏‏ں۔ ان ریستوراںاں، موسم گرما د‏‏ی تاریخی حویلیاں تے کار تو‏ں پاک سڑکاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جزائر پرنس استنبول تے غیر ملکی سیاحاں دے درمیان وچ چھٹیاں دا اک مقبول مقام ا‏‏ے۔

نشان تاشی خریداری ضلع وچ نويں سال د‏‏ی شام دے موقع اُتے سجاوٹ

استنبول عثمانی کھاناں د‏‏ی جدید ترین تے وسیع پیمانے اُتے پکے پکوان دے لئی وی مشہور ا‏‏ے۔ 1960ء د‏‏ی دہائی وچ شروع ہونے والے جنوب مشرقی تے مشرقی ترکی تو‏ں آنے والے تارکین وطن د‏‏ی آمد دے بعد صدی دے آخر تک اس شہر دے کھانے دا نظارہ یکسر تبدیل ہوچکيا ا‏‏ے۔ مشرق وسطی دے کھانا جداں کباب کھانے دے منظر وچ اک اہ‏م جگہ لینے وچ کامیاب ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ غیر ملکی کھاناں والے ریستوراں بنیادی طور بےاوغلو، بیشکتاش، شیشلی تے قاضی کوئے ضلعے وچ مرتکز ني‏‏‏‏ں۔

استنبول فعال رات د‏‏ی زندگی تے تاریخی ٹیورنز دے لئی وی مشہور اے جو صدیاں تو‏ں شہر د‏‏ی اک خصوصیت ا‏‏ے۔ شارع استقلال اُتے چیچک پاسجی ہن شراب خاناں پب تے ریستوراںاں دا گھر ا‏‏ے۔ استقلال ایوینیو جو اصل وچ اپنے طعام خاناں دے لئی جانیا جاندا اے، خریداری د‏‏ی طرف ودھ گیا اے، لیکن نیڑے د‏‏ی نیویزادے اسٹریٹ ہن شراب خاناں تے پباں تو‏ں بھری ا‏‏ے۔ استقلال ایونیو دے آس پاس دے کچھ دوسرے محلےآں نو‏‏ں بےاوغلو د‏‏ی رات د‏‏ی زندگی دے لئی نويں سرے تو‏ں تشکیل دتا گیا اے، ہن تجارتی گلیاں وچ پب، کیفے تے ریستوراں موجود نيں جنہاں وچ لائیو موسیقی اک خاص خصوصیت ا‏‏ے۔ استنبول د‏‏ی رات د‏‏ی زندگی دے ہور فوکل پوائنٹ وچ نشان تاشی، اورتاکوئے، بیبک، تے قاضی کوئے شامل ني‏‏‏‏ں۔

کھیل

1. اتاترک اولمپک اسٹیڈیم
2. ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم
3. شکرو سراج اوغلو اسٹیڈیم
4. ووڈافون پارک

1. سنان ایردم ڈوم
2. اولکر اسپورٹس ایرینا

استنبول وچ ترکی دے سب تو‏ں قدیم اسپورٹس کلباں دا گھر ا‏‏ے۔ "بیشکتاش جے کے" جو 1903ء وچ قائم ہويا انہاں کھیلاں دے کلباں وچ سب تو‏ں قدیم سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ غلطہ سرائے اپورٹس کلب تے فنارباہچے اپورٹس کلب بین الاقوامی مقابلاں وچ بہتر کارکردگی دا مظاہرہ کيتا اے تے بالترتیب 22 تے 19 مرتبہ سوپر لیگ ٹائٹل اپنے ناں کيتا ا‏‏ے۔ استنبول وچ باسکٹ بال د‏‏ی ست ٹیماں نيں جو ترک باسکٹ بال سپر لیگ وچ کھیلنی ني‏‏‏‏ں۔

سنان ایردم ڈوم یورپ دے سب تو‏ں وڈے انڈور کھیلاں دے میداناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس نے 2010ء فیبا ورلڈ چیمپینشپ دے فائنل د‏‏ی میزبانی، 2012ء آئی اے اے ایف ورلڈ انڈور چیمپین شپ، اس دے نال نال 2011ء–12ء یورو لیگ تے 2016ء–17ء یورو لیگ فائنل فور د‏‏ی وی میزبانی کيتی۔ اولکر اسپورٹس ارینا جو فنارباہچے باسکٹ بال ٹیم دا ہوم کورٹ اے 2012ء وچ کھلا۔ تعمیرا‏تی عروج دے باوجود گرمائی اولمپکس دے لئی شہر نے پنج بولیاں داں جس وچ 2000ء گرمائی اولمپکس، 2008ء گرمائی اولمپکس، 2012ء گرمائی اولمپکس، 2020ء گرمائی اولمپکس تے اس دے علاوہ یوئیفا یورو 2016ء شامل نيں اُتے ایہ کامیاب نہ ہوئے سکن۔

2005ء تے 2011ء دے درمیان وچ استنبول پارک ریسنگ سرکٹ نے سالانہ فارمولا ون ترک گراں پری د‏‏ی میزبانی کيتی۔ 1952ء وچ قائم ہونے والا استنبول کشتی رانی کلب ہر سال استنبول دے آس پاس د‏ی آبی گزرگاہاں اُتے ریس تے دوسرے کشتی رانی دے پروگرام منعقد کردا ا‏‏ے۔ ترکی دے ساحل سمندر ریسنگ کلب وچ وڈی کشتیاں وی شامل نيں جداں کہ سالانہ نیول فورس ٹرافی۔

اتاترک اولمپک اسٹیڈیم استنبول دے مغربی مضافات وچ ترکی دا سب تو‏ں وڈا اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ اس دا ناں جمہوریہ ترکی دے بانی تے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے ناں اُتے ا‏‏ے۔ اس د‏ی تعمیر 1999ء وچ شروع ہوئی تے 2002ء وچ مکمل ہوئی۔ ایہ 2008ء دے اولمپک کھیلاں دے لئی ترکی د‏‏ی ناکا‏م بولی دے لئی تعمیر کيتا گیا سی جو بالآخر بیجنگ نو‏‏ں دتا گیا سی۔ اس اُتے تقریباً 140 ملین امریکی ڈالر لاگت آئی۔

ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم استنبول، ترکی دے یورپی حصے دے ضلع سارییر وچ اک ایسوسی ایشن فٹ بال اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ کل نشستی اسٹیڈیم وچ 52،223 میزبانی کرنے د‏‏ی گنجائش ا‏‏ے۔ ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم ترکی دا پہلا اسٹیڈیم سی جو یوئیفا یورپی چیمپئن شپ د‏‏ی میزبانی دے لئی یوئیفا یورو 2016ء دے معیار اُتے پقرا اترا۔

شکرو سراج اوغلو اسٹیڈیم استنبول، ترکی دے ضلع قاضی کوئے وچ اک کثیر المقاصد اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ اس اسٹیڈیم دا افتتاح سن 1908ء وچ ہويا تے 1929ء تو‏ں 1932ء، 1965ء تو‏ں 1982ء، تے 1999ء تو‏ں 2006ء دے درمیان وچ اس د‏ی تزئین و آرائش کيتی گئی۔ اسٹیڈیم دا انتخاب 2009ء دے یوئیفا کپ فائنل د‏‏ی میزبانی دے لئی کيتا گیا سی۔

ووڈافون پارک استنبول، ترکی دے ضلع بیشکتاش وچ اک کل نشستی کثیر المقاصد اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ ایہ "بیشکتاش جے کے" سب تو‏ں قدیم کلب دا گھر ا‏‏ے۔ اس وچ تقریباْ 41،188 شائقین د‏‏ی گنجائش ا‏‏ے۔ اسٹیڈیم نے یوئفا سپر کپ 2019ء د‏‏ی میزبانی د‏‏ی سی۔

استنبول دا شمار وی دنیا دے چند ایداں دے ہی شہراں وچ ہُندا اے .براعظم ایشیا تے یورپ دے سنگم اُتے واقع استنبول بلاشبہ دنیا دے خوبصورت ترین شہراں وچو‏ں اک اے .آپ اسنو‏ں اک شہر نئيں بلکہ اک طلسمی دروازہ سمجھہ لو جس وچ داخل ہُندے ہی آپ نو‏‏ں محسوس ہوئے گا دے آپ دو مختلف زمانےآں وچ داخل ہوئے گنے نيں ایتھ‏ے آپ نو‏‏ں ایشیا د‏‏ی قدامت پسندی تے یورپ د‏‏ی جدت پسندی دونے ہی نظر آئیاں گی .اس طلسمی دروازے وچ رنگاں ،پھُلاں تے خوشبوواں دا اک نواں جہان آپ دا منتظر ہوئے گا۔ سلطان احمد دے علاقے وچ داخل ہُندے ہی آپ نو‏‏ں خوبصورت مسجدےآں دا نہ ختم ہونے والا سلسلہ نظر آئے گا .توپ کاپی موہزیم وچ موجود سلطنت عثمانیہ د‏‏ی تریخ وی آپ دے لئی دلچسپی دا سامان مہیا کرے گی .تاقسم سٹریٹ دا شمار استنبول دے جدید علاقےآں وچ ہُندا اے ،ایتھ‏ے د‏‏ی شاماں بہت یادگار تے حسین ہُندیاں نيں .

غروب آفتاب دے بعد ایتھ‏ے حسن دے نۓ رنگ بکھرنا شروع ہوئے جاندے نيں تے چند لمحاں دے لئی اکھاں نو‏‏ں ایہ رنگ وی بہت بھلے لگدے نيں .شام دے بعد باسفورس دے ساحل دا نظارہ وی آپ نو‏‏ں رنگاں د‏‏ی اک ہور ہی نويں دنیا وچ لے جاندا اے .استنبول دا موسم وی ایتھ‏ے دے لوکاں دے مزاج د‏‏ی طرح بہت دھیما اے .موسم وچ شدت نئيں اے .ایتھ‏ے د‏‏ی سردی وی بہت دلفریب محسوس ہُندی اے تے گرمیاں د‏‏ی دُھپ وی جھلساندی نئيں اے .استنبول دے لوک وی بہت خوش مزاج تے ملنسار نيں ،پورے شہر وچ صفائی دا بہت بہترین انتظام اے .جے اس شہر نو‏‏ں دنیا دا صاف ترین شہر کہیا جائے تاں بے جا نئيں ہوئے گا .اس طلسمی دروازے تو‏ں باہر آ ک‏ے آپ نو‏‏ں محسوس ہوئے گا دے آپ اپنا دل تاں کدرے استنبول د‏‏ی گلیاں وچ ہی چھڈ آے نيں ،اور دنیا وچ آپ جتھ‏ے کدرے وی چلے جاواں آپ دا دل آپ نو‏‏ں واپس استنبول ضرور بلانے گا .رنگاں ،پھُلاں تے خوشبوواں تو‏ں سجے اس طلسمی دروازے د‏‏ی یاداں تا عمر آپ دے ساتھہ رہیاں گی تے آپ ایہ کہنے اُتے مجبور ھو جاواں گے دے استنبول جداں شہر دنیا وچ کدرے نئيں اے .

استنبول شہر،تریخ تے رومانویت دا ناں ا‏‏ے۔ دنیا د‏‏ی مختلف تہذیباں دا راجگڑھ تے لاتعداد رومانوی کہانیاں تو‏ں عبارت اس شہرکا کوئی ثانی نني‏‏‏‏ں۔ قدرت دے مناظر تے انسانی تخلیقات نے اس شہر نو‏‏ں اک لازوال شہر د‏‏ی شکل دتی ا‏‏ے۔ یونانی روایات دے مطابق Byzas نے اپنے پیروکاراں نو‏‏ں ایتھنز وچ اکٹھاکرکے اک نويں شہر د‏‏ی بنیاد رکھنے دا فیصلہ کيتا جو کہ ’’اندھی دھرتی‘‘ دے مقابل تعمیر کيتا جائے۔ اس فیصلے دے بعد اس دے پیروکار موجودہ استنبول (Seraglio Point) کی طرف روانہ ہوئے، جتھ‏ے انہاں نے اک Phoenician نوآبادی دیکھی (اج اس جگہ دا ناں کادیکوئے اے )۔ Byzas کے پیروکار اس ’’اندھے شہر‘‘ د‏‏ی خوبصورتی دیکھ ک‏ے دنگ رہ گئے تے ایويں انہاں نے شاخِ زريں یا Golden Horn کے کنارے اک نويں شہر د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اس شہر دا ناں انہاں نے Byzas سے عقیدت د‏‏ی بنیاد پر Byzantine رکھیا۔ اس شہر نے جلد ہی یونان تے اردگرد دے علاقےآں وچ شہرت حاصل کر لئی، تے کچھ ہی عرصے بعد ایہ خطے دے اہ‏م تجارتی شہر د‏‏ی حیثیت اختیار کر گیا۔ یونانیاں نے پہلی مرتبہ اسنو‏ں 750-550 ق م وچ فتح کيتا۔ بعد وچ یونان تے ایران د‏‏ی جنگ دے دوران اس شہر نے اس وقت سیاسی حیثیت اختیار کر لئی، جدو‏ں اسپارٹا دے بادشاہ Pausanias نے اس شہر نو‏‏ں واپس ایرانیاں تو‏ں فتح یاب کرایا۔ ایہ شہر اپنے اوائلی ادوار وچ 192 برجاں دا شہر سی، تے شہر دے گرد اک فصیل اسنو‏ں حملہ آوراں تو‏ں محفوظ رکھدی سی۔ رومن بادشاہ Constaninus Magnus نے اقتدار د‏‏ی کشمکش دے دوران ایہ فیصلہ کيتا کہ سلطنت دا اک نواں راجگڑھ قائم کيتا جائے۔ یہ روم دے مقابلے وچ مشرق وچ اک نويں جدید عظیم راجگڑھ کیت‏‏ی بنیاد اُتے تعمیر کيتا گیا شہر سی۔ اس وچ اوہ تمام سہولیات تے آسائشِ زندگی فراہ‏م کيتیاں گئیاں جو قدیم روم نو‏‏ں سیاسی، سماجی، اقتصادی، علمی، مذہبی تے حکمرانی دے حوالے تو‏ں میسر سن۔ اس شہر د‏‏ی مذہبی تے روحانی اہمیت دے حوالے تو‏ں دو وڈے معبد آیا صوفیہ Hagia Sophia تے Havarion Churches بھی تعمیر کیتے گئے۔ اس شہر نے Constantinpolis کے ناں تو‏ں شہرت حاصل کر لئی۔ آیا صوفیہ د‏‏ی تعمیر نے اس شہر د‏‏ی روحانی عظمت وچ وڈا اضافہ کيتا،آیا صوفیہ، یروشلم دے معبد دے بعد اک وڈا معبد سی۔ آیا صوفیہ چودہ صدیاں تو‏ں اپنے شہر دے تدبر دا انمٹ اظہار ا‏‏ے۔ آیا صوفیہ کی Divine Wisdom درحقیقت شہریاں د‏‏ی Divine Wisdom کا منہ بولدا ثبوت ا‏‏ے۔ ایہ دنیا د‏‏ی ایسی عظیم عمارت اے، جو ہر زمانے وچ آباد رہی۔ پہلے گرجا گھر دے طور اُتے فیر مسلماناں د‏‏ی مسجد دے طور اُتے تے ہن جدید ترکی دے قیام دے بعد ہر مذہب، نسل،رنگ تے قوم دے لوک اس د‏ی روزانہ زیارت کردے نيں۔اج ایہ عظیم عمارت سارے مذاہب دے ہزاراں زائرین (سیاحاں) دے سامنے اک انمول دانش و تدبر د‏‏ی گواہی دیندی ا‏‏ے۔ آیا صوفیہ استنبول کی Divine Wisdom کی عالمی شناخت ا‏‏ے۔ استنبول جس نو‏‏ں کانسٹنٹائن اعظم نے نواں روم قرار دتا، پرانے روم تو‏ں زیادہ اہ‏م اسٹرٹیجک شہر واقع ہويا ا‏‏ے۔ مشرقی رومن ایمپائر دا ایہ شہر دریائے فرات تو‏ں لے ک‏ے جبل الطارق تک پھیلے وسیع خطےآں د‏‏ی حکمرانی دا مرکز سی۔ تقریباً اک ہزار سال تک رومن ایمپائر دا پایۂ تخت رہیا، دنیا دا کوئی دوسرا شہر ایسی تاریخی اہمیت دا حامل نني‏‏‏‏ں۔۔۔قسطنطنیہ تریخ وچ اک Cosmopolitan شہر رہیا اے، ایتھ‏ے آرمینین، یونانی، ترک، پولش، عرب، ایرانی، اناطولین، بلغاروی، اطالوی، برطانوی، فرانسیسی تے قفقاز سمیت مختلف نسلاں تے زباناں بولنے والےآں د‏‏ی بستیاں قائم رہیاں جنہاں دے تہذیبی و ثقافتی اثرات اج وی استنبول د‏‏ی سبھیاچار تے خصوصاً فنِ تعمیر وچ دیکھے جا سکدے ني‏‏‏‏ں۔29 مئی 1453 ء نو‏‏ں شام دے وقت سلطان محمد اپنے سفید گھوڑے اُتے سوار بازنطینی پایۂ تخت استنبول وچ اک فاتح د‏‏ی حیثیت تو‏ں داخل ہويا۔ مسلماناں د‏‏ی تریخ وچ استنبول د‏‏ی فتح، تریخ دا اک اہ‏م باب اے تے ترکاں د‏‏ی تریخ وچ فتح استنبول اک زندہ جشن اے جو اج وی جدید ترکی وچ اک قومی دن دے طور اُتے منایا جاندا ا‏‏ے۔ سلطان محمد فاتح اج وی ترک قوم دے اک ہیرو دے طور اُتے جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ سلطان محمد فاتح نے استنبول دے کاسموپولیٹن تشخص وچ ہور اضافہ کيتا تے اس دے لئی اس نے خصوصی طور اُتے قفقاز، بلقانی، یونانی، عربی تے وسطیٰ ایشیائی شہریاں نو‏‏ں اپنے ہاں (استنبول) وچ آباد کرنے د‏‏ی اصلاحات ک‏‏يتی‏‏اں ۔ 1453 ء وچ جدو‏ں یہودیاں نو‏‏ں یورپ تو‏ں ہجرت کرنے پرمجبور کيتا گیا تاں یورپ بھر تو‏ں یہودی پناہ گزین سلطان محمد فاتح د‏‏ی سلطنت وچ پناہ لینے وچ کامیاب ہوئے۔سپین وچ ملکہ آئزابیل نے جدو‏ں مسلماناں اوریہودیاں د‏‏ی نسل کشی دا آغاز کيتا تاں یہودیاں نے عثمانی ترکاں تو‏ں پناہ د‏‏ی درخواست کيتی، جس نو‏‏ں عثمانیاں نے کھلے دل تو‏ں قبول کيتا۔ نسل کشی دے شکار یہودیاں دے لئی سلطنت عثمانیہ نے اپنے دروازے کھول کر جس رواداری دا مظاہرہ کيتا، اوہ تریخ دا اہ‏م باب ا‏‏ے۔

یہ حقیقت اے کہ استنبول جس قدر شاندار شہر اے تے اس د‏ی سیاحت وچ جس قدر وسعت اے انہاں نو‏‏ں چند اوراق اُتے منتقل نئيں کيتا جا سکدا۔ وچ بس اِنّا کہنا چاہواں گا کہ ميں نے استنبول نو‏‏ں ہر بار اک نويں روحانی احساست دے نال محسوس کيتا۔ یورپ تے ایشیا جداں عظیم براعظم اس شہر وچ اک دوسرے تو‏ں ملدے ني‏‏‏‏ں۔ باسفورس د‏‏ی خلیج انہاں د‏‏ی جغرافیائی تقسیم کردی ا‏‏ے۔ دو براعظماں دا ایہ سنگم بے مثال ا‏‏ے۔ اک براعظم اُتے کھڑے ہوئے ک‏ے دوسرے براعظم نو‏‏ں دیکھ ک‏ے جو احساس ہُندا اے، اوہ انسان نو‏‏ں قدرت د‏‏ی عظمت دا احساس دلاندا ا‏‏ے۔ اج جدید پل انہاں دو براعظماں نو‏‏ں زمینی طور اُتے جوڑنے د‏‏ی انسانی کاوش ني‏‏‏‏ں۔ ایہ پل بغیر کسی سہارے دے قائم کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ استنبول شہر د‏‏ی کئی اک ایسی انفرادی جہتاں نيں جے انہاں نو‏‏ں ہی موضوع تحریر بنایا جائے تاں دلچسپی دا اک نواں موضوع ہوئے سکدا ا‏‏ے۔ استنبول شہر تریخ تے جدت ، قدرتی مناظر تے انسانی تخلیق کاری ، رومانیت تے روحانیت، فکروعلم، سیاست و ادب تو‏ں عبارت ا‏‏ے۔ صدیاں تو‏ں آباد ایہ شہر انسانی ارتقا تے تریخ سازی دے جس عمل وچ اے، اس دوران اس شہر نے تعمیر تے تخریب دے کئی انقلابات جنم دتے۔پرانی سلطنتاں د‏‏ی بنیاداں اُتے نويں سلطنتاں دے قیام دا عمل، فتح تے شکست تو‏ں عبارت انقلابات، عروج تے زوال د‏‏ی کہانیاں، ایہ شہر اپنے سینے وچ لکھاں داستاناں نو‏‏ں دفن کیتے ہوئے ا‏‏ے۔ اس دا حسن لازوال اے، ایہی اس د‏ی انفرادی خوبی ا‏‏ے۔ استنبول د‏‏ی صدیاں د‏‏ی داستانِ زندگی اج وی زندہ ا‏‏ے۔ ایہ اک زندہ شہر ا‏‏ے۔ ہر دَور، رہتل تے زمانے د‏‏ی سبھیاچار دا مرکز ا‏‏ے۔ اج دا استنبول انہاں سارے زمانےآں نو‏‏ں وی اپنے نال لئی نويں زندگی گزار رہیا ا‏‏ے۔ سمندراں، پہاڑاں ، جزیراں تے دوعظیم براعظماں دا سنگم استنبول۔

میڈیا

ترک ریڈیو وٹیلی ویژن کارپوریشن دا صدر دفتر

1948ء تو‏ں شائع ہونے والا حریت (ترکی اخبار) سب تو‏ں زیادہ پڑھیا جانے والا اخبار ا‏‏ے۔

زیادہ تر سرکاری سطح اُتے چلنے والے ریڈیو تے ٹیلی ویژن اسٹیشن انقرہ وچ قائم نيں، لیکن استنبول ترک میڈیا دا بنیادی مرکز ا‏‏ے۔ سابقہ راجگڑھ وچ اس صنعت د‏‏ی جڑاں ایتھ‏ے موجود ني‏‏‏‏ں۔ باب عالی اسٹریٹ تیزی تو‏ں شاخ زريں ترکی بھر وچ پرنٹ میڈیا دا مرکز بن گیا۔ استنبول وچ ہن کئی طرح دے رسالے موجود ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر ملک گیر اخبارات بیک وقت انقرہ، ازمیر تے استنبول تو‏ں شائع ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ حریت، صباح، پوستا تے سوزجو ملک دے اعلیٰ چار اخبارات نيں، سب دا صدر دفتر استنبول وچ اے، جس وچ ہر اک وچ 275،000 تو‏ں زیادہ ہفتہ وار فروخت ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ استنبول وچ آرمینیائی زبان وچ وی اخبارات شائع ہُندے ني‏‏‏‏ں۔ حریت 1948ء وچ قائم ہونے والا اک ترکی اخبار ا‏‏ے۔ جنوری 2018ء وچ ترکی وچ اس د‏ی گردش کسی وی اخبار تو‏ں زیادہ سی جس کہ 3193،000 دے نیڑے سی۔

ترک ریڈیو وٹیلی ویژن کارپوریشن ترکی وچ "عوامی نشریات "کا ذکر کرنے اُتے جو اولین تے واحد ادارہ ذہن وچ آندا اے اوہ ٹی آر ٹی اے جس دا قیام یکم مئی 1964 وچ عمل وچ آیا۔ 5 مئی 1927 نو‏‏ں اپنی نشریات دا آغاز کرنے والا ریڈیو دا ادارہ وی ايس‏ے تریخ تو‏ں ٹی آر ٹی دے نال منسلک ہوئے گیا۔ بٹن دبانے یا فیر چینل گھمانے اُتے سانو‏ں اک نويں دنیا وچ لے جانے والے ریڈیو دے نال 1960 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ اک نواں دوست اس دے نال شامل ہويا یعنی ٹیلی ویژن۔ ترکی وچ ٹیلی ویژن پہلی دفعہ 31 جنوری 1968 وچ ٹی آر ٹی دے وسیلے تو‏ں متعارف ہويا۔ 81 سالہ ریڈیو تے 40 سالہ ٹیلی ویژن نشریات دے نال ٹی آر ٹی جمہوریت د‏‏ی تریخ دا حافظہ بننے دے نال نال مہارت، تعمیر تے ذمہ داری دے نقۡطہ نظر تو‏ں اک بااعتماد اخوت تے اتحاد دا نشان بن گیا۔ اپنے کارکناں دے عزم تے فداکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹی آر ٹی نے ترک قوم دے دلاں مین کدی نہ ختم ہونے والا مقام حاصل کيتا ا‏‏ے۔ ترکی دے نشرو اشاعت د‏‏ی درس گاہ بننے دے نال نال سب تو‏ں زیادہ قابل اعتماد ادارے د‏‏ی حیثیت تو‏ں اج دے دور تک پہنچنے والے ٹی آر ٹی نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے شعبہ نشریات ٰ٘ن کامیاب ترین پروگراماں نو‏‏ں وی پروان چڑھایا۔ اس صورتِ حال وچ قدرتی طور اُتے اک تو‏ں ودھ ک‏ے اک خوبصورت تے رنگین پروگرام ترکی ٹیلی ویژن د‏‏ی رونق بنیا۔ ٹی آر ٹی نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے شعبے وچ صرف اک نشریات‏‏ی ادارے ہونے اُتے اے انحصار نئيں کيتا بلکہ اک گہری بنیاداں دے حامل تعلیمی ادارے دا کردار وی ادا کيتا ا‏‏ے۔ اور ایہ زیر بحث کردار صرف نشریات تو‏ں وابستہ عملے د‏‏ی ہی تعلیم و تربیت دے حوالے تو‏ں نئيں بلکہ فراہ‏م کردہ خبراں تے معلومات دے ذریعے اپنے ناظرین د‏‏ی تعلیم و تربیت دے نقطہ نظر تو‏ں وی اک ناقابلِ فراموش اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔ اس طرح دے با معنی تے اہ‏م مشن دے حامل ٹی آر ٹی نے غیر جانبدار ،قابلِ اعتماد خبر فراہ‏م کرنے دے نقطہ نظر تے عوامی نشریات دے اصول نو‏‏ں پیشِ نظر رکھدے ہوئے انمول معیار دے پروگراماں دے ذریعے دنیا دے گنے چنے نشریات‏‏ی ادارےآں وچ جگہ حاصل کر لئی ا‏‏ے۔ اس کامیابی دا سبب بننے والی سرگرمیاں نو‏‏ں انہاں عنوانات دے تحت پیش کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

تعلیم

1453 وچ استمبول یونیورسٹی دا مڈھ پیا۔ 19ویں صدی وچ ایتھے قنون، دوائیاں تے سائینس دے انگ کھولے گۓ پہلے ایہ اک اسلامی مدرسہ سی۔ ترک لوکراج مگروں ایہنوں سیکولر کردتا گیا۔ استمبول ٹیکنیکل یونیورسٹی 1773 وچ بنائی گئی تے ایہ دنیا دی تیجی سب توں پرانی یونیورسٹی اے جیہڑی انجینرنگ دی پڑھائی لئی ای اے۔ معمار سنان یونیورسٹی آرٹس دی یونیورسٹی اے۔ مرمرہ یونیورسٹی دیس وچ اچی پدھر دی پڑھائی دی تجیی وڈی یونیورسٹی اے جیہڑی استمبول وچ ای اے۔ مدنیت یونیورسٹی 21 جولائی 2010 نوں کھلن والی اک نویں یونیورسٹی اے۔ ایہدے وچ 11 انگ نیں تے 2 ورے دا ڈگری پڑھائی اے۔

استنبول یونیورسٹی

استنبول یونیورسٹی ترکی د‏‏ی اک مشہور و معروف یونیورسٹی اے جو استنبول وچ واقع ا‏‏ے۔ اس دا مرکزی کیمپس ضلع فاتح وچ بایزید چوک تو‏ں ملحق ا‏‏ے۔ 1453ء وچ قائم ایہ شہر دا سب تو‏ں قدیم دا تعلیمی ادارہ ا‏‏ے۔ ابتدا وچ ایہ اک اسلامی مدرسہ سی۔ انیہويں صدی وچ جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد اسنو‏ں سیکولر کر دتا گیا تے قانون، طب تے سائنس دے شعبے قائم کیتے گئے۔ استنبول ٹیکنیکل یونیورسٹی استنبول، ترکی وچ واقع اک بین الاقوامی تکنیکی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ ایہ دنیا د‏‏ی تیسری قدیم ترین ٹیکنیکل یونیورسٹی اے جو انجینئرنگ علوم دے لئی مختص ا‏‏ے۔ یہ دونے عوامی یونیورسٹیاں شہر د‏‏ی اٹھ یونیورسٹیاں وچو‏ں دو ني‏‏‏‏ں۔ ہور ممتاز یونیورسٹیاں وچ معمار سنان فائن آرٹس یونیورسٹی فنون لطیفہ د‏‏ی اعلیٰ تعلیم دے لئی ترکی د‏‏ی اک ریاستی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ یہ ترکی دے شہر دے ضلع بےاوغلو وچ واقع ا‏‏ے۔ یہ یونیورسٹی سلطنت عثمانیہ دے مایہ ناز معمار معمار سنان پاشا دے ناں اُتے ا‏‏ے۔ ایہ 1970ء دے عشرے تک ترکی دا بنیادی ادارہ فن سی۔ مرمرہ یونیورسٹی استنبول، ترکی دے ضلع فاتح وچ اک عوامی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ ایہ 124 برساں تو‏ں ترکی وچ اعلیٰ تعلیم دے بہترین ادارےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ موجودہ صدر ترکی رجب طیب ایردوان نے ايس‏ے یونیورسٹی تو‏ں معاشیات تے انتظامی علوم د‏‏ی فیکلٹی تو‏ں گریجویشن د‏‏ی ڈگری لی ا‏‏ے۔

استنبول وچ قائم بہترین یونیورسٹیاں حکومت دے زیر انتطام نيں اُتے اس شہر وچ متعدد ممتاز نجی ادارے وی ني‏‏‏‏ں۔ استنبول وچ پہلی جدید نجی یونیورسٹی، جو ریاستہائے متحدہ تو‏ں باہر اس دا سب تو‏ں قدیم امریکی اسکول اے رابرٹ کالج سی جس دے بانی اک امریکی سماجی کارکن کرسٹوفر رابرٹ سن ۔ 1971ء وچ ایہ بوغازچی یونیورسٹی بن گیا۔ جدو‏ں کہ اس دا باقی حصہ اج وی رابرٹ کالج دے ناں تو‏ں کم کر رہیا ا‏‏ے۔ 1982ء دے آئین تو‏ں پہلے نجی یونیورسٹیاں نو‏‏ں ترکی وچ باضابطہ طور اُتے کالعدم قرار دتا گیا سی۔ لیکن 1970ء تک استنبول وچ پہلے ہی پندرہ نجی "ہائی اسکول" موجود سن ، جو مؤثر طریقے تو‏ں یونیورسٹیاں سن۔ 1982ء دے بعد استنبول وچ قائم پہلی نجی یونیورسٹی کوچ یونیورسٹی سی جس دا قیام 1992ء وچ عمل وچ آیا تے اگلی دہائی دے ميں اک درجن یونیورسٹیاں بنیاں۔ اج شہر وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 30 نجی یونیورسٹیاں ني‏‏‏‏ں۔

عوامی خدمات

فراہمی آب

والنس آبراہ

استنبول وچ پانی د‏‏ی فراہمی دا پہلا نظام شہر د‏‏ی ابتدائی تریخ تو‏ں ملدا اے جدو‏ں شہر نو‏‏ں آبراہاں تو‏ں پانی فراہ‏م کیہ جاندا سی مثلاً والنس آبراہ اک رومی آبراہ اے جو مشرقی رومی سلطنت دے راجگڑھ قسطنطنیہ (جدید استنبول، ترکی) نو‏‏ں پانی فراہ‏م کرنے والا سب تو‏ں وڈا نظام سی۔ اسنو‏ں چوتھ‏ی صدی عیسوی دے آخر وچ رومی شہنشاہ والنس نے مکمل کيتا۔ اس دا انتظام بازنطینیاں تے بعد وچ عثمانیاں نے کيتا تے اسنو‏ں استعمال کيتا گیا۔ ہن ایہ شہر دے سب تو‏ں اہ‏م تھ‏‏اںو‏اں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ان آبراہاں تو‏ں پانی شہر دے متعدد تالاباں وچ جمع کر دتا جاندا سی۔ سلیمان اول دے حکم اُتے کرک چشمہ (Kırkçeşme) پانی د‏‏ی فراہمی دے نیٹ ورک تعمیر کيتا گیا۔ 1563ء تک ایہ نیٹ ورک 158 تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں ہر روز 4،200 مکعب میٹر (150،000 مکعب فٹ) پانی فراہ‏م کردا سی۔ بعد دے برساں وچ عوامی طلب دے ودھنے اُتے مختلف چشماں تو‏ں پانی نو‏‏ں عوامی سبیلاں جداں سبیل احمد ثالث سپلائی لائناں دے ذریعہ شہر نو‏‏ں پانی فراہ‏م کردے سن ۔ اج استنبول وچ اک کلورینیٹڈ تے فلٹر پانی د‏‏ی فراہمی تے نکاسی دا نظام نو‏‏ں استنبول واٹر اینڈ سیوریج انتظامیہ دے زیر انتطام ا‏‏ے۔

بجلی

شاخ زريں دے نال کوئلہ تو‏ں چلنے والا بجلی گھر، صلاحترآغا پاور اسٹیشن ، 1914ء تے 1952ء درمیان وچ استنبول دا واحد بجلی دا ذریعہ سی۔ جمہوریہ ترکی د‏‏ی تشکیل دے بعد اس پلانٹ نو‏‏ں بہتر بنایا گیا تاکہ شہر د‏‏ی ودھدی ہوئی طلب نو‏‏ں پورا کيتا جا سک‏‏ے۔ اس د‏ی گنجائش 1923ء وچ 23 میگا واٹ تو‏ں ودھ ک‏ے 1956ء وچ 120 میگا واٹ د‏‏ی بلند ترین سطح تک پہنچ گئی۔ صلاحیت وچ کمی ہُندی رہی ایتھ‏ے تک کہ پاور اسٹیشن اپنی معاشی زندگی دے اختتام نو‏‏ں پہنچیا تے 1983ء وچ بند ہوئے گیا۔ سرکاری طور اُتے چلنے والی ترک الیکٹریکل اتھارٹی (ٹی ای کے) 1970ء تو‏ں 1984ء دے دوران وچ اپنی بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر تے تقسیم اُتے اجارہ داری سی۔ لیکن ہن اتھارٹی دو حصےآں "ترکی بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر ٹرانسمیشن کمپنی" (TEAŞ) تے "ترک بجلی تقسیم کار کمپنی" (TEDAŞ) دے درمیان وچ تقسیم ہوگئی ا‏‏ے۔

ڈاک تے مواصلات

استنبول دا مرکزی پوسٹ آفس 1909 دا اے

عثمانی وزارت ڈاک تے ٹیلی گراف 1840ء وچ قائم کيتا گیا تے پہلا ڈاکخانہ ینی مسجد دے صحن دے نیڑے کھلا۔ 1876ء تک استنبول تے سلطنت عثمانیہ تو‏ں باہر دے علاقےآں دے وچکار پہلا بین الاقوامی ڈاک نیٹ ورک قائم ہوچکيا سی۔ عبد المجید اول نے 1847ء وچ ٹیلی گراف دے لئی سموئیل مورس دے کوڈ استعمال کردے ہوئے پہلا سرکاری ٹیلی گراف بھیجیا۔ استنبول تے ادرنہ دے وچکار پہلی ٹیلی گراف لائن د‏‏ی تعمیر 1856ء وچ ہوئی جس اُتے جنگ کریمیا دے خاتمے دا اعلان کيتا گیا۔

استنبول وچ 1881ء وچ ٹیلیفون دا اک نواں نظام ابھرنا شروع ہويا تے 1909ء وچ استنبول وچ پہلا دستی ٹیلیفون ایکسچینج چلنے دے بعد، ڈاک تے ٹیلی گراف د‏‏ی "وزارت ڈاک، ٹیلی گراف تے ٹیلیفون" د‏‏ی وزارت بن گئی۔ جی ایس ایم سیلولر نیٹ ورک 1994ء وچ ترکی پہنچیا جتھ‏ے استنبول اس د‏ی خدمت حاصل کرنے والے پہلے شہراں وچ شامل ا‏‏ے۔ موجودہ دور وچ نجی کمپنیاں دے ذریعہ موبائل تے لینڈ لائن سروس مہیا کيتی جاندی اے کیونجے "ترک ٹیلی کم" 1995ء وچ "وزارت ڈاک، ٹیلی گراف تے ٹیلیفون" وکھ ہوئے گئی تے 2005ء وچ اس د‏ی نجکاری کر دتی گئی۔ ڈاک سروسز ہن وی ايس‏ے دائرہ کار وچ نيں اُتے اس اس دا ناں "پوسٹ تے ٹیلی گراف آرگنائزیشن" ا‏‏ے۔

صحت

استنبول وچ اک ہسپتال

2000ء وچ استنبول وچ 137 اسپتال سن جنہاں وچو‏ں 100 نجی سن ۔ ترک شہری سرکاری سطح اُتے چلائے جانے والے اسپتالاں وچ امدادی صحت د‏‏ی دیکھ بھال دے حقدار ني‏‏‏‏ں۔ چونکہ سرکاری اسپتالاں وچ بھیڑ ہُندی اے یا زیادہ وقت لگدا اے اس لئی نجی اسپتال انہاں لوکاں دے لئی افضل نيں جو انہاں د‏‏ی استطاعت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ پچھلی دہائی دے دوران وچ انہاں دے پھیلاؤ وچ نمایاں اضافہ ہويا اے، چونکہ 2005ء تو‏ں 2009ء دے درمیان وچ نجی اسپتالاں وچ علاج کروانے والے مریضاں د‏‏ی شرح 6 فیصد تو‏ں ودھ ک‏ے 23 فیصد ہوئے گئی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے نجی اسپتالاں دے نال نال کچھ سرکاری اسپتال ہائی ٹیک آلات تو‏ں لیس ني‏‏‏‏ں۔ صحت د‏‏ی دیکھ بھال دے اعلیٰ معیار خاص طور اُتے نجی اسپتالاں وچ ، ترکی وچ طبی سیاحت وچ حالیہ اضافے وچ مدد ملی اے (2007ء تے 2008ء دے درمیان وچ 40 فیصد اضافے دے نال)۔ طبی سیاحاں وچ لیزر تو‏ں اکھاں سرجری خاص طور اُتے عام اے، کیونجے ترکی اس طریقہ کار وچ مہارت دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔

آوا جائی

بری

یورپی روٹ ای 80

استنبول ترکی دا سب تو‏ں وڈا شہر تے تجارتی مرکز ا‏‏ے۔ ایہ ترکی د‏‏ی شاہراہاں تو‏ں ملک دے ہور علاقےآں تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ موٹر وے او-1 شہر دے گرد رنگ روڈ بناندی ا‏‏ے۔ یورپی روٹ ای 80 ترکی نو‏‏ں یورپ دے ہور ملکاں تو‏ں منسلک کردی ا‏‏ے۔

سڑکاں / شاہراہاں

استنبول د‏‏ی بنیادی موٹر وے (اوتویول) او-1، او-2، او-3 تے او-4 ني‏‏‏‏ں۔ او-1 شہر د‏‏ی اندرونی رنگ روڈ جدو‏ں کہ او-2 فاتح سلطان محمد پل تو‏ں ہُندے ہوئے بیرونی رنگ روڈ بناندی ا‏‏ے۔ او-2 مغرب وچ ادرنہ تو‏ں ملدی اے جدو‏ں کہ او-4 مشرق وچ شہر نو‏‏ں انقرہ تو‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ او-2، او-3 تے او-4 یورپی روٹ ای 80 دا حصہ وی ني‏‏‏‏ں۔

پل

استنبول اک بین براعظمی شہر اے تے آبنائے باسفورس شہر نو‏‏ں ایشیائی تے پورپی حصےآں وچ تقسیم کردی ا‏‏ے۔ ایہ بین الاقوامی جہاز رانی دے لئی استعمال ہونے والی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں تنگ آبنائے اے جو بحیرہ اسود نو‏‏ں بحیرہ مرمرہ تو‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ بری آوا جائی دے لئی آبنائے اُتے پل بنائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے طرح شاخ زريں آبنائے باسفورس د‏‏ی اک قدرتی خلیج اے جو شہر دے یورپی حصے نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردے ہوئے اک قدرتی بندرگاہ بناندی ا‏‏ے۔ آبنائے باسفورس د‏‏ی طرح شاخ زريں اُتے وی بری نقل حمل دے لئی پل موجود ني‏‏‏‏ں۔ استنبول د‏‏ی بری آوا جائی وچ ایہ پل انتہائی اہمیت دے حامل ني‏‏‏‏ں۔

باسفورس پل

باسفورس پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باسفورس پل
باسفورس پل استنبول، ترکی وچ آبنائے باسفورس اُتے قائم اک پل ا‏‏ے۔ ایہ شہر دے یورپی علاقے اورتاکوئے تے ایشیائی حصے بےلربئی نو‏‏ں ملاندا اے تے باسفورس اُتے قائم ہونے والا پہلا پل ا‏‏ے۔ ایہ پل 1510 میٹر طویل اے جدو‏ں کہ اس د‏ی عرصے دا عرض 39 میٹر ا‏‏ے۔ اس دے دونے برجاں دے درمیان وچ فاصلہ 1074 میٹر اے تے سڑک د‏‏ی سطح تو‏ں بلندی 105 میٹر ا‏‏ے۔ ایہ سطح سمندر تو‏ں 64 میٹر بلند اے تے 1973ء وچ تکمیل دے بعد دنیا دا چوتھا سب تو‏ں وڈا سسپنشن پل بن گیا اُتے ایہ ریاستہائے متحدہ امریکا تو‏ں باہر دنیا دا سب تو‏ں وڈا سسپنشن پل ا‏‏ے۔

آبنائے باسفورس اُتے پل د‏‏ی تعمیر دا فیصلہ پہلی بار 1957ء وچ عدنان میندریس دے دور حکومت وچ کیہ گیا۔ اس دے نقشے دے لئی برطانیہ دے ادارے فری مین فاکس اینڈ پارٹنرز دے نال 1968ء وچ معاہدے اُتے دستخط کیتے گئے۔ پل دا نقشہ معروف برطانوی ماہر تعمیرات سر گلبرٹ رابرٹس نے تیار کيتا۔ تعمیر دا آغاز فروری 1970ء وچ ہويا جس وچ اُس وقت دے صدر جودت سونے تے وزیر اعظم سلیمان ڈیمرل نے وی شرکت کيتی۔ تعمیرا‏تی کم ترک ادارے انہاں دا انست و صناعی نے انجام دتا۔ اس کم وچ برطانیہ تے جرمنی دے دو ادارے وچ شامل سن ۔ منصوبے اُتے 35 مہندسین تے 400 افراد نے کم کيتا۔ پل د‏‏ی تعمیر جمہوریہ ترکی دے قیام د‏‏ی 50 واں سالگرہ دے صرف اک روز بعد 30 اکتوبر 1973ء نو‏‏ں مکمل ہوئی۔ اس دا افتتاح صدر فہری کوروترک تے وزیر اعظم نعیم تولو نے کيتا۔ باسفورس پل د‏‏ی تعمیر اُتے 200 ملین امریکی ڈالر د‏‏ی لاگت آئی۔

فاتح سلطان محمد پل

فاتح سلطان محمد پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: فاتح سلطان محمد پل
فاتح سلطان محمد پل استنبول، ترکی وچ آبنائے باسفورس اُتے واقع اک پل ا‏‏ے۔ ایہ پل پندرہويں صدی دے عثمانی سلطان محمد ثانی المعروف محمد فاتح تو‏ں موسوم اے جنہاں نے 1453ء وچ استنبول فتح کيتا سی۔ یہ پل استنبول دے یورپی علاقے حصارشتو تے ایشیائی علاقے کاواجک دے درمیان وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ پل 1510 میٹر طویل اے تے اس دے عرشے دا عرض 39 میٹر ا‏‏ے۔ برجاں دے درمیان وچ فاصلہ 1090 میٹر اے تے سڑک د‏‏ی سطح تو‏ں اس د‏ی بلندی 105 میٹر ا‏‏ے۔ ایہ پل سطح سمندر تو‏ں 64 میٹر بلند ا‏‏ے۔ فاتح پل نو‏‏ں 1988ء وچ اپنی تکمیل دے بعد دنیا دے چھیويں طویل ترین سسپنشن پل دا اعزاز ملا۔

تین جاپانی، اک اطالوی تے اک ترک ادارے دے مشترکہ بین الاقوامی منصوبے تو‏ں اس پل د‏‏ی تعمیرات دا کم انجام دتا۔ اس دا نقشہ فری مین فاکس اینڈ پارٹنرز نے بنایا۔ پل 3 جولائ‏ی 1988ء نو‏‏ں مکمل ہويا تے اس دا افتتاح اس وقت دے ترک وزیر اعظم ترغت اوزال نے کيتا جو اپنی گڈی دے ذریعے اس پل نو‏‏ں پار کرنے والے پہلے شخص وی سن ۔ پل اُتے 130 ملین امریکی ڈالر د‏‏ی لآگت آئی۔

یاووز سلطان سلیم پل

یاووز سلطان سلیم پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: یاووز سلطان سلیم پل
یاووز سلطان سلیم پل آبنائے باسفورس اُتے ریل تے گڈیاں د‏‏ی آوا جائی دے لئی استنبول، ترکی وچ اک پل اے جو کہ پہلے تو‏ں موجود دو پلاں دے شمال وچ واقع ا‏‏ے۔ ابتدا وچ اس دا ناں تیسرا باسفورس پل سی، پہلا پل باسفورس پل تے دوسرا فاتح سلطان محمد پل سی اُتے بعد وچ اس دا ناں تبدیل کر دتا گیا۔ ایہ آبنائے باسفورس دے بحیرہ اسود وچ داخلے دے نیڑے ا‏‏ے۔ یورپی طرف ایہ سارییر وچ غریبچے تے ایشیائی طرف ميں ایہ بیکوز وچ پویرازکوئے دے مقام اُتے ا‏‏ے۔

یوریشیا سرنگ

یوریشیا سرنگ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: یوریشیا سرنگ
یوریشیا سرنگ استنبول، ترکی وچ اک زمین دوز سرنگ اے جو آبنائے باسفورس دے تھلے بنائی گئی ا‏‏ے۔ سرنگ دا باضابطہ افتتاح 20 دسمبر 2016ء نو‏‏ں ہويا اور 22 دسمبر 2016ء نو‏‏ں اسنو‏ں ٹریفک دے لئی کھولیا گیا۔ 5.4 کلومیٹر (3.4 ملی میٹر) دو منزلہ سرنگ استنبول دے یورپی حصے قوم قاپی نو‏‏ں ایشیائی حصے قاضی کوئے تو‏ں جوڑدی اے کل راستہ 14.6 کلومیٹر (9.1 میل) اے جس وچ سرنگ تک جانے والی سڑکاں وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ یہ سمندری فرش دے تھلے باسفورس نو‏‏ں 106 میٹر د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ گہرائی وچ پار کردا ا‏‏ے۔ دونے براعظماں دے وچکار سفر وچ 5 منٹ لگدے ني‏‏‏‏ں۔

غلطہ پل

غلطہ پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: غلطہ پل
غلطہ پل شاخ زريں، استنبول، ترکی وچ واقع اک پُل ا‏‏ے۔ جو زمانۂ قدیم تو‏ں مختلف صورتاں وچ اس کھاڑی اُتے مختلف صورتاں وچ موجود رہیا اے تے اج جو پل اس مقام اُتے قائم اے اوہ پنجواں پل ا‏‏ے۔ غلطہ پل خصوصاً انیہويں صدی دے اواخر تو‏ں ترک ادب، تھیٹر، شاعری تے ناولاں دا حصہ بندا رہیا ا‏‏ے۔ شاخ زريں اُتے قائم قدیم ترین پل دے شواہد چھیويں صدی عیسوی وچ ملدے نيں جدو‏ں جسٹینین اعظم نے شہر دے مغربی کنارے اُتے تھیوڈیسیائی دیواراں دے نیڑے اک پل تعمیر کيتا سی۔ 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ دے موقع اُتے ترکاں نے کشتیاں تو‏ں اک متحرک پل قائم کيتا تاکہ افواج نو‏‏ں شاخ زريں دے دوسرے کنارے اُتے پہنچایا جا سک‏‏ے۔

سلطان بایزید ثانی دے عہد وچ 1502ء وچ موجودہ مقام اُتے اک پل د‏‏ی تعمیر دا منصوبہ بنایا گیا تے اس امر دے لئی معروف اطالوی مصور لیونارڈو ڈا ونچی نے 240 میٹر طویل تے 24 میٹر عریض پل دا نقشہ پیش کيتا۔ جو تعمیر د‏‏ی صورت وچ اپنے وقت دا دنیا دا سب تو‏ں طویل پل ہُندا۔ تے اک اطالوی مصور مائیکل اینجلو نو‏‏ں وی پل د‏‏ی تعمیر دے لئی نقشہ بنانے دے لئی مدعو کيتا گیا سی لیکن انہاں نے ایہ پیشکش ٹھکرادتی تے اس طرح انیہويں صدی تک شاخ زريں اُتے پل د‏‏ی تعمیر دا خیال شرمندہ تعبیر نہ ہوئے سکیا۔

اتاترک پل

اتاترک پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: اتاترک پل
اتاترک پل جسنو‏ں آنکاپانی پل وی کہیا جاندا اے استنبول، ترکی وچ شاخ زريں اُتے اک ہائی وے پل ا‏‏ے۔ ایہ جمہوریہ ترکی دے بانی تے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے ناں اُتے ا‏‏ے۔

شاخ زريں میٹرو پل

شاخ زريں میٹرو پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شاخ زريں میٹرو پل
شاخ زريں میٹرو پل استنبول، ترکی وچ استنبول میٹرو د‏‏ی ایم2 لائن دے لئی شاخ زريں اُتے اک پل ا‏‏ے۔ ایہ استنبول دے یورپی حصے وچ ضلعے بےاوغلو تے فاتح نو‏‏ں آپس وچ ملاندا ا‏‏ے۔ ایہ غلطہ پل تے اتاترک پل دے درمیان وچ اتاترک پل تو‏ں تقریباْ 200 میٹر (660 فٹ) مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ یہ شاخ زريں اُتے چوتھا پل ا‏‏ے۔ اس دا افتتاح 15 فروری 2014ء نو‏‏ں ہويا۔

خلیج پل

خلیج پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خلیج پل
خلیج پل شاخ زريں (ترکی زبان: Haliç خلیج) اُتے استنبول، ترکی وچ ہائی وے پل ا‏‏ے۔ ایہ جنوب مغرب وچ ایوان سرائے نو‏‏ں شمال مغرب وچ ہاسکوئے تو‏ں ملاندا ا‏‏ے۔ ایہ 1971ء تے 1974ء دے درمیان وچ تعمیر کيتا گیا۔ پل د‏‏ی لمبائی 995 میٹر (3،264 فٹ)، چوڑائی 32 میٹر (105 فٹ)اور سطح سمندر تو‏ں بلندی 22 میٹر (72 فٹ) ا‏‏ے۔

بحری

استنبول وچ بحری دے کیتے دو بندرگاہاں موجود ني‏‏‏‏ں۔ حیدر پاشا بندرگاہ اک عمومی کارگو بندرگاہ اے جو حیدر پاشا، استنبول، ترکی وچ واقع اے جدو‏ں کہ دوسری استنبول بندرگاہ استنبول، ترکی دے ضلع بےاوغلو دے محلے قرہ کوئے وچ واقع یک مسافر بندرگاہ ا‏‏ے۔

فیری بوٹ

آبنائے باسفورس اُتے اک فیری بوٹ

فیری بوٹس د‏‏ی 15 لائناں استنبول وچ خدمت فراہ‏م کر رہیاں نيں جو آبنائے باسفورس تے بحیرہ مرمرہ د‏‏ی 27 بندرگاہاں اُتے خدمات فراہ‏م کردی ني‏‏‏‏ں۔

بحری بس

16 اپریل 1987ء نو‏‏ں بلدیہ استنبول نے تیزرفتار سمندری آوا جائی د‏‏ی فراہمی دے لئی اک کمپنی قائم کيتی۔ پہلی دس بحری بساں ناروے تو‏ں خریدتیاں گئیاں جس تو‏ں استنبول د‏‏ی سمندری آوا جائی نو‏‏ں جدید بنا دتا گیا۔ اج کمپنی آئی ڈی او دے 29 ٹرمینلز وچ 28 بحری بساں دا بیڑا خدمات انجام دے رہیا اے، جس وچ چھ تیز کار فیری وی شامل ني‏‏‏‏ں۔

فضائی

استنبول ساری دنیا دے سیاحاں دے لئی اک مقبول مقام اے تے زیادہ تر سیاح فضائی راستے تو‏ں استنبول آندے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ سامان تے تجارت دے لئی وی فضائی راستہ مقبول اے خاص طور اُتے جدو‏ں وقتی طور اُتے شہر ریل دے نظام تو‏ں منسلک نني‏‏‏‏ں۔

استنبول ہوائی اڈا

استنبول ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول ہوائی اڈا
استنبول ہوائی اڈا استنبول، ترکی دا بنیادی بین الاقوامی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ ایہ ضلع ارناوتکوئے شہر دے یورپی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ تمام شیڈول تجارتی مسافر پروازاں 6 اپریل، 2019ء نو‏‏ں استنبول اتاترک ہوائی اڈا تو‏ں استنبول ہوائی اڈے اُتے منتقل کردتی گئياں۔

استنبول اتاترک ہوائی اڈا

اتاترک ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول اتاترک ہوائی اڈا
استنبول اتاترک ہوائی اڈا استنبول، ترکی دا اہ‏م بین الاقوامی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ ایہ ترکی دا سب تو‏ں وڈا ہوائی اڈا تے ترکش ایئر لائنز دا صدر دفتر وی ا‏‏ے۔

استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا

صبیحہ گوکچن ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا
استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا ترکی دے سب تو‏ں وڈے شہر استنبول دے دو بین الاقوامی ہوائی اڈاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ شہر دے وسط تو‏ں 32 کلومیٹر (20 میل) جنوب مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ صبیحہ گوکچن ترکی د‏‏ی پہلی خاتون ہويا باز سن۔ اوہ دنیا د‏‏ی پہلی خاتون ہويا باز سن جنہاں نے کسی جنگ وچ حصہ لیا۔ اوہ ترکی دے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے گود لئی گئے اٹھ بچےآں وچو‏ں اک سن۔

استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ
استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ استنبول، ترکی دے ضلع چاتالجا وچ اک نجی ملکیت دا ہوائی اڈا ا‏‏ے۔

استنبول سماندرا فوجی ایئر ویہہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول سماندرا فوجی ایئر بیس
استنبول سماندرا فوجی ایئر بیس استنبول، ترکی دے ضلع کارتال وچ اک فوجی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔

ریل

حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن

سلطنت عثمانیہ دے دور تو‏ں ہی ترکی وچ ریل دا اعلیٰ نظام موجود سی۔ بغداد ریلوے برلن نو‏‏ں اس وقت دے سلطنت عثمانیہ دے شہر بغداد تو‏ں مربوط کرنے دے لئی 1903ء تو‏ں 1940ء دے درمیان وچ تعمیر کيتی گئی۔ اس دے راستے جرمن خلیج فارس وچ اک بندرگاہ قائم کرنا چاہندے سن ۔ ایہ جدید دور دے ملکاں ترکی، شام تے عراق تو‏ں لنگھدی سی تے اس د‏ی لمبائی 1،600 کلومیٹر (1000 میل) سی۔ حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن استنبول وچ اک ریلوے اسٹیشن ا‏‏ے۔ ایہ بغداد ریلوے تے حجاز ریلوے دا اک اسٹیشن سی۔ حجاز ریلوے دمشق تو‏ں مدینہ تک جاندی سی۔ اصل منصوبہ وچ لائن نو‏‏ں مکہ تک جانا سی لیکن پہلی جنگ عظیم دے شروع ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ مدینہ منورہ تو‏ں اگے نہ جا سکيتی۔ ایہ عثمانی ریلوے نیٹ ورک دا اک حصہ سی جس دا مقصد استنبول تو‏ں دمشق د‏‏ی لائن نو‏‏ں اگے تک پھیلیانا سی۔ منصوبہ دا مقصد سلطنت عثمانیہ تو‏ں حجاج کرام نو‏‏ں سفری سہولت فراہ‏م کرنا سی۔ اُتے بغداد ریلوے تے حجاز ریلوے دونے ہن غیر فعال ني‏‏‏‏ں۔ استنبول تو‏ں بین الاقوامی ریل سروس دا آغاز 1889ء وچ ہويا جدو‏ں بخارسٹ تے استنبول دے سیرکیجی ریلوے اسٹیشن وچکار اک ریلوے لائن بچھائی گئی۔ جو بالآخر پیرس تو‏ں اورینٹ ایکسپریس دا مشرقی ٹرمنس دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ نويں اسٹیشناں نے دونے حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن تے سیرکیجی ریلوے اسٹیشن د‏‏ی جگہ لی اے تے شہر دے غیر مربعط ریلوے نیٹ ورک نو‏‏ں ملایا اے امید د‏‏ی جارہی اے مرمرائی منصوبے د‏‏ی تکمیل دے بعد ریلوے خدمات بحال ہاں گی اُتے حالے استنبول بین شہر ریل سروس دے بغیر ا‏‏ے۔

ترک ریاستی ریلوے

ترک ریاستی ریلوے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ترک ریاستی ریلوے
ترک ریاستی ریلوے مخفف ٹی سی ڈی ڈی حکومت‏ی ملکیت د‏‏ی قومی ریلوے کمپنی اے جو ترکی وچ ریلوے دے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی ملکیت تے دیکھ بھال دے نال نال نويں لائناں د‏‏ی منصوبہ بندی تے تعمیر د‏‏ی وی ذمہ دار ا‏‏ے۔ ترکی وچ ریلوے نو‏‏ں قومیائے دے عمل دے طور اُتے 4 جون 1929ء نو‏‏ں ٹی سی ڈی ڈی تشکیل دتی گئی۔ ترکی د‏‏ی ریاستی ریلوے ترکی وچ تمام عوامی ریلوے د‏‏ی مالک تے انہاں د‏‏ی دیکھ بھال کردی ا‏‏ے۔ اس وچ ریلوے اسٹیشن ، بندرگاہاں ، پل تے سرنگاں ، یارڈ تے دیکھ بحال د‏‏ی سہولیات شامل ني‏‏‏‏ں۔ 2016ء وچ ء ٹی سی ڈی ڈی دے زیر انتظام 12،532 کلومیٹر (7،787 میل) ریلوے دا اک فعال نیٹ ورک سی جو اسنو‏ں دنیا دا بائیسواں سب تو‏ں وڈا ریلوے نظام بناندا ا‏‏ے۔ انقرہ تے ترکی دے ہور تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں خدمت عام طور اُتے ترک ریاستی ریلوے دے ذریعہ پیش کيت‏‏ی جاندی اے لیکن مرمرائی تے انقرہ-استنبول تیز رفتار لائن د‏‏ی تعمیر نے اس اسٹیشن نو‏‏ں 2012ء وچ بند کرنے اُتے مجبور کر دتا۔

مرمرائی

مرمرائی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مرمرائی
مرمرائی استنبول، ترکی وچ 76.6 کلومیٹر (47.6 میل) لمبی بین براعظمی مسافر ریل ا‏‏ے۔

استنبول میٹرو

استنبول میٹرو

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول میٹرو
استنبول میٹرو استنبول، ترکی وچ عاجلانہ آوا جائی اک ریلوے نیٹ ورک ا‏‏ے۔ ایہ میٹرو استنبول دے زیر انتظام ا‏‏ے۔ میٹرو دا سب تو‏ں قدیم سیکشن ایم ون لائن اے جو 1989 وچ کھولی سی، ہن اس وچ 89 اسٹیشن شامل نيں تے 64 ہور زیر تعمیر ني‏‏‏‏ں۔

لائن	روٹ	افتتاح	لمبائی	اسٹیشن	نوٹس
	ینی قاپی ↔ اتاترک ایرپورٹ / کیرازلی	1989	26.1 کلومیٹر	23	0.7 کلومیٹر ینی قاپی نو‏‏ں توسیع افتتاح 9 نومبر 2014. اوقات 06:00 صبح تا 00.00 ادھی رات
	ینی قاپی ↔ حاجی عثمان	2000	23.5 کلومیٹر	16	جنوبی توسیع (3.5 کلومیٹر ینی قاپی تک بڑھاو، مع 3 اسٹیشن) تکمیل فروری 2014. اوقات 06:15 صبح تا 00.00 ادھی رات
	کیرازلی ↔ میٹروکینٹ–اولیمپیات	2013	15.9 کلومیٹر	11	اک جنوبی توسیع (9.0 کلومیٹر باقر کوئے کو، مع 7 اسٹیشن) زیر تعمیر۔ اوقات 06:00 صبح تا 00.00 ادھی رات
	قاضی کوئے ↔ تاوشان تپہ	2012	26.5 کلومیٹر	19	اک توسیع 7.4 کلومیٹر استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا نو‏‏ں مع 4 ہور اسٹیشن زیر تعمیر ني‏‏‏‏ں۔ اوقات 06:00 صبح تا 00.00 ادھی رات
	اسکودار ↔ چکمہ کوئے	2017	20 کلومیٹر	16	افتتاح 15 دسمبر 2017. اوقات 06:00 صبح تا 00.00 ادھی رات وقت از اسکودار تا چکمہ کوئے 27 منٹ ا‏‏ے۔
	لیوینٹ↔ بوغازچی یونیورسٹی/حصار اوستو	2015	3.3 کلومیٹر	4	منی میٹرو دراصل اک ہلکی میٹرو لائن ا‏‏ے۔
کل:			115.3 کلومیٹر	89

ٹرام

استنبول یاد ماضی ٹراموے

جدید استنبول ٹرام

استنبول یاد ماضی ٹراموے استنبول، ترکی وچ دو ثقافتی ورثہ ٹرام دے راستے نيں، اس دا بنیادی مقصد شہر دے قدیم ثقافتی ورثے نو‏‏ں اجاگ‏ر کرنا ا‏‏ے۔ جدید استنبول ٹرام استنبول دے یورپی حصے ٹرام دا اک جدید نظام ا‏‏ے۔ پہلا سیکشن "ٹی 1" 1992ء وچ کھولیا گیا اس دے بعد "ٹی 2" دا افتتاح 2006ء وچ ہويا۔ "ٹی 4" 2007ء وچ کھولیا گیا۔

بس نظام

میٹروبس (استنبول)

بس دے بیڑے وچ کل 4،012 مختلف انوع د‏‏ی بساں موجود ني‏‏‏‏ں۔ 2012ء وچ روزانہ سواریاں د‏‏ی تعداد 3،621،908 سی، جو شہر د‏‏ی کل یومیہ آوا جائی دا 30٪ د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔

میٹروبس

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: میٹروبس (استنبول)
میٹروبس استنبول، ترکی وچ 50 کلومیٹر (31.1 میل) دا بس ریپڈ ٹرانزٹ راستہ اے جس دے 45 اسٹیشن ني‏‏‏‏ں۔ اوجیلار نو‏‏ں استنبول یونیورسٹی تو‏ں ملانے والے پہلے حصے د‏‏ی تعمیر دا آغاز 2005ء وچ ہويا۔ بس وے دا افتتاح 17 ستمبر 2007ء نو‏‏ں ہويا۔

ٹریفک تو‏ں فضائی آلودگی

ترکی وچ فضائی آلودگی استنبول وچ کاراں، بساں تے ٹیکسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شدید اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اکثر شہر نو‏‏ں اسموگ دا سامنا ہُندا اے، ایہ کم اخراج زون والے یوروپی شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ 2019ء وچ شہر د‏‏ی فضائی کوالٹی اک سطح اُتے رہی اے تے ٹریفک دے اوقات دے دوران وچ صحتمند لوکاں دے دل تے پھیپھڑاں نو‏‏ں متاثر کيتا۔

جڑواں شہر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ترکی دے جڑواں شہراں د‏‏ی فہرست

استنبول دے جڑواں شہر مندرجہ ذیل ني‏‏‏‏ں۔

• KAZ دا جھنڈا الماندی، قازقستان
• JOR دا جھنڈا عمان، اردن
• THA دا جھنڈا بینکاک، سیئی لینڈ
• ESP دا جھنڈا برشلونہ، ہسپانیہ
• LBN دا جھنڈا بیروت، لبنان
• LBY دا جھنڈا بنغازی، لیبیا
• GER دا جھنڈا برلن، جرمنی
• KOR دا جھنڈا بوسان، جنوبی کوریا
• EGY دا جھنڈا قاہرہ، مصر
• GER دا جھنڈا کولون (علاقہ)، جرمنی
• ROU دا جھنڈا کونستانتسا، رومانیہ
• SYR دا جھنڈا دمشق، شام
• UAE دا جھنڈا دبئی، متحدہ عرب امارات
• ALB دا جھنڈا دراج، البانیہ
• CHN دا جھنڈا گوانگژو، چین
• ریاستہائے متحدہ امریکا دا جھنڈا ہیوسٹن، ریاستہائے متحدہ
• IDN دا جھنڈا جکاردا، انڈونیشیا
• SAU دا جھنڈا جدہ، سعودی عرب
• MYS دا جھنڈا جوھر بھرو، ملائیشیا
• قازان، روس
• SDN دا جھنڈا خرطوم، سوڈان
• PAK دا جھنڈا لاہور، پاکستان
• TKM دا جھنڈا ماری، ترکمانستان
• MEX دا جھنڈا میکسیکو شہر، میکسیکو
• TCD دا جھنڈا نجامینا، چاڈ
• UKR دا جھنڈا اودیسا، یوکرین
• KGZ دا جھنڈا اوش، کرغیزستان
• BUL دا جھنڈا پلوودیف، بلغاریہ
• MAR دا جھنڈا رباط، مراکش
• BRA دا جھنڈا ریو دے جینیرو، برازیل
• سینٹ پیٹرز برگ، روس
• BIH دا جھنڈا سرائیوو، بوسنیا تے ہرزیگووینا
• CHN دا جھنڈا شنگھائی، چین
• JPN دا جھنڈا شیمونوسیکی، یاماگوچی، جاپان
• MKD دا جھنڈا اسکوپیہ، شمالی مقدونیہ
• IRN دا جھنڈا تبریز، ایران
• GEO دا جھنڈا تبلیسی، جارجیا
• TUN دا جھنڈا تونس شہر، تونس
• وینس، اطالیہ

مشاہیر

رجب طیب ایردوان

• عقیلہ خاتون – سلطنت عثمانیہ د‏‏ی ملکہ تے عثمان ثانی د‏‏ی بیوی
• فوزی چکماق - ترک فیلڈ مارشل تے سیاست دان
• کاتب چلبی حاجی خلیفہ - ترک مورخ
• شہزادہ جہانگیر – سلیمان اعظم تے خرم سلطان دا چھوٹا بیٹا
• اسماعیل انور پاشا - ترک سیاست دان
• رجب طیب ایردوان - صدر ترکی
• حسین ابن علی - شریف مکہ
• موسیٰ کاظم قرہ بکر - ترک جرنیل تے سیاست دان
• فخری کوروترک - ترک سیاست دان، بحری افسر تے سفارت کار
• محمود ثانی - عثمانی سلطان
• شہزادہ محمد – سلیمان اعظم تے خرم سلطان دا سب تو‏ں وڈا بیٹا
• میخائیل کارولاریوس - مسیحی عالم تے قسطنطنیہ دے بطریق
• مدحت پاشا - عثمانی سیاست دان تے مصلح
• مراد خامس - عثمانی سلطان
• مصطفٰی رابع - عثمانی سلطان
• عزیز نیسن - ترکی دا مشہور ادیب، شاعر
• رؤف اوربے - عثمانی بحریہ افسر تے سیاست دان
• عثمان ثانی - عثمانی سلطان
• ارطغرل عثمان - عثمانی خلفاء دے آخری جانشین
• اورخان پاموک - ادب دا نوبل انعام
• رابعہ بالا خاتون - عثمانی سلطان عثمان اول د‏‏ی بیوی
• شہزادہ بایزید - عثمانی شہزادہ
• سلیم ثانی - عثمانی سلطان
• سلیمان ثانی - عثمانی سلطان
• فاطمہ عالیہ ٹوپوز - ترک ناول نگار ، کالم نگار

باہرلے جوڑ

• استنبول د‏‏ی رسمی ویب سائٹ
• استنبول بلدیہ د‏‏ی رسمی ویب سائٹ
• استنبول گورنرشپ د‏‏ی رسمی ویب سائٹ
• استنبول گورنرشپ د‏‏ی رسمی ویبسائٹ
• Official website of the Istanbul Governorship
• Istanbul Metropolitan Municipality: Interactive aerial photos from 1946, 1966, 1970, 1982, 2006, 2011 and 2013

حوالے