استنبول

استنبول Istanbul
میٹروپولیٹن بلدیہ
اُتے تو‏ں گھڑی وار: شاخ زريں وچکار قرہ کوئے و سرائے بورنو تاریخی علاقے وچ ; میڈن ٹاور; استنبول چي‏تا ماضی ٹراموے بمقام شارع استقلال; لیوینٹ کاروباری ضلع مع دولماباغچہ محل; اورتاکوئے مسجد باسفورس پل دے سامنے; تے ایاصوفیہ۔
استنبول استنبول استنبول Turkey, with Istanbul pinpointed at the northwest along a thin strip of land bounded by water استنبول ترکیہ وچ مقام##یورپ وچ مقام
متناسقات: 41°00′49″N 28°57′18″E
ملک	ترکیہ
ترکی دے علاقے	مرمرہ علاقہ
ترکی دے صوبے	استنبول
صوبائی نشست	جاغال اوغلو، فاتح
ضلعے	39
حکومت
• ناظم شہر	اکرم امام اوغلو (ریپبلکن پیپلز پارٹی)
• والی	علی یرلیکایا
رقبہ
• شہری	۲,۵۷۶.۸۵ مربع کلومیٹر ( مربع میل)
• میٹرو	۵,۳۴۳.۲۲ مربع کلومیٹر ( مربع میل)
بلندی	۳۹ میٹر (۱۲۸ فٹ)
آبادی (31 دسمبر 2019)
• میٹروپولیٹن بلدیہ	۱۵,۵۱۹,۲۶۷
• درجہ	ترکی دے شہر
• شہری	۱۵,۲۱۴,۱۷۷
نام آبادی	Istanbulite (ترکی زبان: İstanbullu)
منطقۂ وقت	ترکی وچ وقت (UTC+3)
رمزِ ڈاک	34000 to 34990
ٹیلی فون کوڈ	212 (یورپی حصہ) 216 (ایشیائی حصہ)
گڈی نمبر پلیٹ	34
خام ملکی پیداوا‏‏ر	2018
- کل	امریک‏‏ی ڈالر 244.757 بلین - 31.02 % ترکی دا –
- فی کس	امریک‏‏ی ڈالر 16,265
انسانی ترقیا‏تی اشاریہ (2017)	0.812 – انتہائی اعلیٰ
جغرافیائی اعلیٰ ترین ڈومین نیم	۔ist، ۔istanbul
ویب سائٹ	ibb.istanbul www.istanbul.gov.tr
یونیسکو عالمی ثقافتی ورثہ
باضابطہ نام	استنبول دے تاریخی علاقے
معیار	ثقافتی: (i)(ii)(iii)(iv)
حوالہ	356bis
کندہ کاری	1985 (9th اجلاس)
توسیع	2017
علاقہ	۷۶۵٫۵ ha (۱٬۸۹۲ acre)

استنبول (تلفظ: /ˌɪstænˈbʊl/، ترکی زبان: İstanbul سانچہ:IPA-tr) جسنو‏ں ماضی وچ بازنطیوم تے قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا سی ترکیہ دا سب تو‏ں ودھ آبادی والا شہر تے ملک دا معاشی، ثقافتی تے تاریخی مرکز ا‏‏ے۔ استنبول یوریشیا دا بین براعظمی شہر وی اے جو بحیرہ مرمرہ تے بحیرہ اسود دے درمیان وچ آبنائے باسفورس دے دونے کنارےآں اُتے واقع ا‏‏ے۔ ایہ آبنائے ایشیا نو‏‏ں یورپ تو‏ں جدا کردی ا‏‏ے۔ اس دا تجارتی تے تاریخی مرکز یورپی جانب اے تے اس د‏ی آبادی دا اک تہائی حصہ آبنائے باسفورس دے ایشیائی کنارے دے مضافات‏ی علاقےآں وچ رہندا ا‏‏ے۔ اس دے میٹروپولیٹن علاقہ وچ تقریباً ڈیڑھ کروڑ د‏‏ی مجموعی آبادی اے جس د‏‏ی بنا اُتے استنبول دا شمار دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہراں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ عالمی طور اُتے ایہ دنیا دا پنجواں سب تو‏ں وڈا شہر تے یورپ دا سب تو‏ں وڈا شہر ا‏‏ے۔ نیز ایہ استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ دا انتظامی مرکز وی ا‏‏ے۔

سرائے بورنو دے مقام اُتے 600 ق م وچ بازنطیوم دے ناں تو‏ں آباد ہوݨ والے شہر دے اثر و رسوخ، آبادی تے رقبہ وچ آہستہ آہستہ وادھا ہُندا رہیا تے ایہ تریخ دا سب تو‏ں اہ‏م شہر بن گیا۔ 330ء وچ قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں از سر نو آباد ہوݨ دے بعد یہ شہر تقریباً 16 صدیاں تک متعدد سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا جنہاں وچ رومی سلطنت/بازنطینی سلطنت (330ء–1204ء)، لاطینی سلطنت (1204ء–1261ء)، فالیولوجی بازنطین (1261ء–1453ء) تے سلطنت عثمانیہ (1453ء–1922ء) شام‏ل نيں۔ رومی سلطنت تے بازنطینی دور وچ شہر نے مسیحیت د‏‏ی ترقی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا سی پ‏ر 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ دے بعد ایہ مسلماناں دا مرکز تے خلافت عثمانیہ دا دارالخلافہ بن گیا اور قسطنطنیہ دے ناں تو‏ں 1923ء تک ایہ سلطنت عثمانیہ دا راجگڑھ رہیا۔ اس دے بعد راجگڑھ نو‏‏ں انقرہ منتقل کرکے اس شہر دا ناں استنبول رکھ دتا گیا۔

اس شہر نو‏‏ں بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ اک اہ‏م تزویراندی مقام وی حاصل ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ ایہ شہر تاریخی شاہراہ ریشم اُتے وی واقع سی۔ اس تو‏ں بلقان تے مشرق وسطی دے درمیان وچ ریل نیٹ ورک نو‏‏ں کنٹرول کيتا جاندا سی تے بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ واحد سمندری راستہ سی۔ 1923ء وچ ترک جنگ آزادی دے بعد انقرہ نو‏‏ں جمہوریہ ترکی دا نواں راجگڑھ بنانے دا فیصلہ ہويا تے نال ہی شہر دا ناں قسطنطنیہ تو‏ں بدل ک‏ے استنبول رکھیا گیا۔ پ‏ر شہر نے جغرافیائی، سیاسی تے ثقافتی معاملات وچ اپنی اہمیت نو‏‏ں ہن تک برقرار رکھیا ا‏‏ے۔ 1950ء د‏‏ی دہائی دے بعد تو‏ں اس شہر د‏‏ی آبادی دس گنیاودھ چک‏ی اے کیونجے اناطولیہ تو‏ں آنے والے تارکین وطن وڈی تعداد وچ ایتھ‏ے آباد ہو چکے نيں تے انہاں د‏‏ی سکونت دے لئی حدود شہر وچ وادھا وی ہويا ا‏‏ے۔ ویہويں صدی دے اواخر وچ ایتھ‏ے اُتے فنون لطیفہ، موسیقی، فلم تے ثقافتی میلےآں دا انعقاد شروع ہويا تے اج وی ایہ شہر انہاں د‏‏ی میزبانی کر رہیا ا‏‏ے۔ بنیادی ڈھانچے د‏‏ی بہتر صورت حال نے شہر وچ آوا جائی دا اک پیچیدہ نیٹ ورک تیار کر دتا ا‏‏ے۔

یورپی سبھیاچار دا صدر مقام نامزد ہوݨ دے پنج سال بعد 2015ء وچ اک کروڑ ویہہ لکھ تو‏ں ودھ غیر ملکی زائرین استنبول آئے۔ سیاحاں دے اس رجوع عام د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ شہر دنیا دا پنجواں مقبول ترین سیاحتی مقام بن چکيا ا‏‏ے۔ شہر دا سب تو‏ں وڈا سیاحتی مقام اس دا تاریخی مرکز اے جو جزوی طور اُتے یونیسکو دے عالمی ثقافتی ورثہ وچ درج ا‏‏ے۔ نیز اس دا ثقافتی تے تفریحی مرکز ضلع بےاوغلو وچ واقع شہر د‏‏ی قدرتی بندرگاہ شاخ زريں وی ا‏‏ے۔ استنبول نو‏‏ں عالمی شہر سمجھ‏‏ے جانے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے متعدد ترک کمپنیاں تے میڈیا آؤٹ لیٹس دے مراکز وی قائم نيں تے ملک د‏‏ی مجموعی خام ملکی پیداوا‏‏ر دا اک چوتھائی تو‏ں ودھ حصہ بندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی ترقی تے تیزرفتار توسیع د‏‏ی امید وچ استنبول نے گرمائی اولمپک کھیلاں دے لئی ویہہ سالاں وچ پنج بار بولی لگائی ا‏‏ے۔

تسمیہ مقام

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: بازنطیوم، قسطنطنیہ  اور نیا روم

قسطنطین اعظم

شہر دا پہلا معلوم ناں بازنطیوم اے (سانچہ:Lang-el، Byzántion) جو اسنو‏ں میگارا دے آباد کاراں نے اندازاْ 600 ق م وچ دتا سی۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ ناں ذا‏تی ناں بیزاس تو‏ں ماخوذ اے جو یونانی اساطیر وچ اک کردار ا‏‏ے۔ قدیم یونانی روایت وچ ایہ یونانی نوآبادیات دے رہنما تے اک مشہور بادشاہ د‏‏ی حیثیت رکھدا ا‏‏ے۔ جدید علما نے ایہ قیاس وی کيتا اے کہ بیزاس دا ناں مقامی تھریسیائی یا الیلیریائی سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں میگاریائی آباد کاری دا قیاس کيتا گیا ا‏‏ے۔

330 عیسوی وچ قسطنطین اعظم دے اسنو‏ں رومی سلطنت دے نويں مشرقی راجگڑھ بنانے دے بعد شہر نو‏‏ں عام طور اُتے قسطنطنیہ کہیا جانے لگیا جو (Κωνσταντινούπολις) د‏‏ی لاطینی شکل اے جس دے معنی قسطنطین دا شہر دے نيں۔ اس نے ناں "نووا روما" (Nova Roma) تے اس دے یونانی متبادل ("Νέα Ῥώμη") نیا روم نو‏‏ں فروغ دینے د‏‏ی وی کوشش کيتی، لیکن ایہ وڈے پیمانے اُتے استعمال نئيں ہويا۔ جمہوریہ ترکی دے قیام تک مغرب وچ اس شہر دا ناں قسطنطنیہ عام استعمال ہُندا سی، جس نے دوسرے ملکاں نو‏‏ں استنبول دے استعمال کیت‏‏ی تاکید کيتی۔ (عثمانی ترک زبان: قسطنطينيه) تے استنبول اوہ ناں سن جو عثمانیاں نے اپنے اقتدار دے دوران متبادل طور اُتے استعمال کيتے۔ بھانويں تاریخی اعتبار تو‏ں درست اے، لیکن قسطنطنیہ دا استعمال عثمانی دور دے دوران وچ شہر دے ناں دے لئی، 2009ء تک اکثر ترکی وچ اسنو‏ں "سیاسی طور اُتے غلط" سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

انیہويں صدی تک اس شہر دے لئی دوسرے ناں استعمال ہُندے سن جو غیر ملکیو‏ں یا ترکاں دے زیر استعمال سن ۔ یوروپی مکمل شہر دے لئی قسطنطنیہ دا استعمال کردے سن، لیکن شاخ زريں تے بحیرہ مرمرہ فصیل بند جزیرہ نما نو‏‏ں ترکاں د‏‏ی طرح ستانبول (Stamboul) کہندے سن ۔ یونانی لفظ پیرا (Pera) (یونانی بولی تو‏ں "پار" دے لئی) شاخ زريں تے باسفورس دے درمیان وچ دے علاقے دے لئی استعمال کيتا جاندا سی، لیکن ترکاں نےاس دے لئی بےاوغلو استعمال کيتا جو موجودہ استنبول دے ضلعے وچو‏ں اک دا ناں وی ا‏‏ے۔

نام استنبول (سانچہ:IPA-tr، عام بول چال وچ سانچہ:IPA-tr) قرون وسطی د‏‏ی یونانی تو‏ں ("εἰς τὴν Πόλιν" تلفظ سانچہ:IPA-el) اخذ تصور کيتا جاندا اے جس دا معنی "شہر بنے" نيں۔ تے اس طرح قسطنطنیہ دا ذکر مقامی یونانیاں نے کيتا۔ ایہ اس گل د‏‏ی عکاسی کردا اے آس پاس ایہ واحد شہر سی۔ سلطنت عثمانیہ وچ قسطنطنیہ د‏‏ی اہمیت اس گل تو‏ں وی ظاہر ہُندی اے کہ اسنو‏ں 'دیر سعادت' معنی 'خوشحالی دا دروازہ' کہیا جاندا تھا

عثمانی دنیا وچ قسطنطنیہ د‏‏ی اہمیت وی عثمانی وچ اس دے عثمانی ناں 'ڈیر سعادت' دے معنی وچ 'خوشحالی دا دروازہ' تو‏ں ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ تو‏ں براہ راست تیار ہويا، جس وچ پہلا تے تیسرا نصاب گر گیا۔ اک متبادل نظریہ ایہ اے کہ ایہ ناں قسطنطنیہ تو‏ں براہ راست اخذ کيتا گیا اے جس وچ حروف نو‏‏ں کم کر دتا گیا ا‏‏ے۔ اک ترک لوک روایت دے اعتبار ناں "اسلام بول" معنی "اسلام کافی ودھ" تو‏ں بنا اے کیونجے اس شہر نو‏‏ں اسلامی عثمانی سلطنت دا راجگڑھ دے طور اُتے اسنو‏ں "اسلامبول" ("بہت ودھ اسلام") یا "اسلامبول" ("اسلام لبھنا") کہیا جاندا سی۔ فتح دے فورا بعد اس د‏ی پہلی بار استعمال کيتا گیا تے کچھ معاصر مصنفاں نے اسنو‏ں خود سلطان محمد فاتح د‏‏ی ایجاد قرار دتا ا‏‏ے۔ ستارہويں صدی دے کچھ عثمانی ذرائع جداں اولیا چلبی نے اسنو‏ں اودو‏ں دا عام ترک ناں قرار دیندے ہوئے بیان کردے نيں ستارہويں صدی تے اٹھارہويں صدی دے شروع وچ ایہ رسمی طور اُتے استعمال وچ سی۔ سکےآں اُتے "اسلامبول" دا پہلا استعمال 1703ء (1115ھ) وچ سلطان احمد ثالث دے دور وچ ہويا۔ جدید ترکی وچ اسنو‏ں (İstanbul) نقطے والی "İ" تو‏ں لکھیا جاندا ا‏‏ے۔ ترکی بولی وچ شہر دے رہائشی نو‏‏ں "استنبولو" (İstanbullu) تے جمع "استنبولولار" (İstanbullular) کہندے نيں۔

تریخ

بازنطیوم سطح مرتفع اُتے بازنطینی دور دا اک ستون، موجودہ دور وچ ایہ توپ قاپی محل دے احاطے دے اندر واقع اے

اکیہويں صدی دے آغاز وچ آثار قدیمہ دے ماہرین نے کئی تھ‏‏انو‏اں تو‏ں نويں سنگی دور د‏‏ی اشیا دریافت کيتياں جو اس گل د‏‏ی طرف اشارہ اے کہ استنبول دا تاریخی جزیرہ نما چھ ہزار صدی ق م دے دور وچ وی آباد سی۔ یہ ابتدائی آبادی نیڑے مشرق تو‏ں یورپ تک نويں سنگی دور دے پھیلاؤ وچ اہ‏م سی جو پانی د‏‏ی ودھدی ہوئی سطح د‏‏ی وجہ تو‏ں ڈُب جانے تو‏ں پہلے تقریباً اک ہزار سال تک جاری رہیا۔ ایشیائی طرف پہلی انسانی آبادکاری فقیر تپہ ٹیلے پتہ تانبے دے دور د‏‏ی اے تے اس تو‏ں مݪݨ والے نوادرات 5500 تو‏ں 3500 ق م دے دور دے نيں۔ یوروپی طرف جزیرہ نما وچ سرائے بورنو دے نیڑے پہلی صدی ق م دے شروع وچ اک تھریسی بستی آباد سی جدید مصنفاں نے اسنو‏ں تھریسی علاقائی ناں لیگوس تو‏ں جوڑا اے، جس دا ذکر پلینیوس نے بازنطیوم دے پہلے ناں دے طور اُتے کيتا ا‏‏ے۔

اصل شہر د‏‏ی تریخ 600 ق مسے شروع ہُندی اے، جدو‏ں میگارا دے یونانی باشندےآں نے باسفورس دے یورپی جانب بازنطیوم قائم کيتا۔ آباد کاراں نے ابتدائی تھریسی بستیاں دے مقام اُتے شاخ زريں تو‏ں ملحق اک ایکروپولس تعمیر کيتا جس تو‏ں شہر د‏‏ی جدید معیشت نو‏‏ں تقویت ملی۔ پنجويں صدی ق م دے آغاز اُتے ایہ شہر اک مختصر عرصہ دے لئی فارس دے زیر نگيں آیا لیکن یونانیاں نے جلد ہی فارس۔ یونانی جنگاں دے دوران وچ اس اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا۔ 355 ق م وچ آزادی حاصل کرنے تو‏ں پہلے بازنطیوم دوسری ایتھنین لیگ دے حصے دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی۔ رومیاں تو‏ں طویل عرصے تو‏ں اتحادی ہوݨ دے بعد بازنطیوم رسمی طور اُتے 73 عیسوی وچ رومی سلطنت دا اک حصہ بن گیا۔ رومی شہنشاہ سیپٹیمیوس سیورس دے خلاف طالع آزما پیسینیوس نیجر دا نال دینے اُتے شہر نو‏‏ں بھاری قیمت ادا کرنا پئی، 195ء دے آخر وچ ہتھیار سُٹن تک محاصرے دے دو سالاں دے شہر نو‏‏ں بالکل تباہ کر دتا۔ پنج سال بعد تو‏ں سیپٹیمیوس سیورس نے بازنطیوم د‏‏ی تعمیر نو کرنا شروع د‏‏ی تے شہر وچ دوبارہ خوشحالی آئی۔

تریخ تو‏‏ں پہلے

انسان گھٹ تو‏ں گھٹ دے نويں سنگی دور تو‏ں استنبول دے طور اُتے جانے جانے والے علاقے وچ رہائش پزیر سن ۔ 6700 ق م د‏‏ی ابتدائی مشہور آبادی دے آثار تاریخی جزیرہ نما قسطنطنیہ دے یورپی حصے وچ 2008ء وچ ینی قاپی سب وے اسٹیشن تے مرمرائی سرنگ دے تعمیرا‏تی کم دے دوران وچ دریافت ہوئے۔ اناطولیہ د‏‏ی طرف پہلی انسانی آبادی فقیر تپہ ٹیلا اُتے 5500 تو‏ں 3500 ق م د‏‏ی تانبے دے دور د‏‏ی ا‏‏ے۔ قریبی قاضی کوئے وچ فونیقی دور د‏‏ی اک بندرگاہ آبادی دے آثار ہی ملے نيں۔

قسطنطنیہ دا عروج و زوال تے بازنطینی سلطنت

کریستوفورو بوندیلموندی دا 1422ء وچ بنایا گیا قسطنطنیہ دا سب تو‏ں قدیم نقشہ اے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: قسطنطنیہ

قسطنطین اعظم مؤثر طور اُتے ستمبر 324ء وچ پوری رومی سلطنت دا شہنشاہ بنیا۔ دو ماہ بعد اس نے بازنطیوم نو‏‏ں اک نويں مسیحی شہر مِں تبدیل کرنے دا اک منصوبے مرتب کيتا۔ سلطنت دا مشرقی راجگڑھ ہوݨ دے ناطے اس شہر دا ناں نیا روم (Nova Roma) رکھیا گیا، لیکن بوہت‏ے لوک اسنو‏ں قسطنطنیہ کہندے سن جو ناں ویہويں صدی تک برقرار رہیا۔ 11 مئی 330ء نو‏‏ں قسطنطنیہ رومی سلطنت دا راجگڑھ ہوݨ دا اعلان کيتا گیا، جو بعد وچ 17 جنوری 395ء نو‏‏ں تھیودوسیوس اول د‏‏ی موت اُتے اس دے دونے بیٹےآں دے وچکار مستقل طور اُتے تقسیم ہو گئی تے ایہ شہر مشرقی رومی سلطنت (بازنطینی سلطنت) دا راجگڑھ بن گیا۔

قسطنطنیہ دا قیام قسطنطین اعظم دے سب تو‏ں پائیدار کارنامےآں وچو‏ں اک سی، اس نے رومی طاقت دے مرکز نو‏‏ں مشرق د‏‏ی طرف منتقل کيتا جس تو‏ں ایہ شہر یونانی سبھیاچار تے مسیحیت دا مرکز بن گیا۔ ایاصوفیہ سمیت پورے شہر وچ متعدد گرجا گھر تعمیر کيتے گئے۔ ایاصوفیہ جو جسٹین اول دے دور وچ تعمیر ہويا، اک ہزار سال تک دنیا دا سب تو‏ں وڈا گرجا گھر رہیا۔ قسطنطین نے قسطنطنیہ دے گھڑ دوڑ دے میدان د‏‏ی اک وڈی تزئین و آرائش تے توسیع دا کم وی کيتا جس وچ دسیاں ہزاراں شائقین د‏‏ی گنجائش سی گھڑ دوڑ دے میدان شہری زندگی دا مرکز بن گیا تے پنجويں تے چھیويں صدی وچ نیکا فسادات سمیت بدامنی دا مرکز بنیا۔ قسطنطنیہ دے محل وقوع نے اس دے وجود نو‏‏ں یقینی بنایا تے کئی صدیاں تک اس د‏ی دیواراں تے سمندری حدود نے یورپ نو‏‏ں مشرقی تے مسلم حملہ آوراں د‏‏ی پیش قدمی تو‏ں بچایا۔ قرون وسطی دے بیشتر دور دے دوران وچ جو بازنطینی عہد دا آخری حصہ سی شہر براعظم یورپ دا سب تو‏ں وڈا تے دولت مند شہر سی تے کئی اوقات وچ ایہ دنیا دا وی سب تو‏ں وڈا شہر سی۔ 1025ء وچ باسل دوم دے دور حکومت دے خاتمے دے بعد قسطنطنیہ د‏‏ی تنزلی دا دور شروع ہويا۔ 1204ء وچ چوتھ‏ی صلیبی جنگ اپنے مقصد تو‏ں ہٹا دتی گئی، تے صلیبیاں نے اس شہر نو‏‏ں لُٹیا کھسوٹا۔ انہاں نے راسخ الاعتقاد بازنطینی سلطنت د‏‏ی جگہ لاطینی سلطنت قائم کيتی۔ ایاصوفیہ نو‏‏ں 1204ء وچ کیتھولک چرچ وچ تبدیل کر دتا گیا۔ 1261ء وچ بازنطینی سلطنت بحال ہو گئی پ‏ر اوہ کافی کمزور ہو چک‏ی سی قسطنطنیہ دے گرجا گھر، دفاع تے بنیادی خدمات ناکارہ ہو گئياں اور اٹھويں صدی دے دوران وچ اس د‏ی آبادی نصف ملین تو‏ں کم ہو ک‏ے اک لکھ ہو گئی۔ پ‏ر 1261ء د‏‏ی بحالی دے بعد اس شہر د‏‏ی کچھ خدمات بحال ہو گئياں۔

آندرونیکوس دوم د‏‏ی وضع کردہ متعدد معاشی تے فوجی حکمت عملیاں، جداں فوج د‏‏ی تعداد وچ کمی نے سلطنت نو‏‏ں کمزور کيتا تے اسنو‏ں حملے دے خطرے تو‏ں دوچار کيتا۔ چودہويں صدی دے وسط وچ عثمانی ترکاں نے آہستہ آہستہ چھوٹے قصبےآں تے شہراں اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا تے قسطنطنیہ د‏‏ی رسد دے رستےآں نو‏‏ں منقطع کرنے د‏‏ی حکمت عملی دا آغاز کيتا۔ 29 مئی 1453ء نو‏‏ں اٹھ ہفتےآں دے محاصرے دے بعد (جس دے دوران وچ آخری رومی شہنشاہ قسطنطین یازدہم ماریا گیا)، سلطان محمد فاتح نے قسطنطنیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے اسنو‏ں سلطنت عثمانیہ دا نواں راجگڑھ قرار دتا۔ شہر وچ داخلے دے کئی گھنٹےآں بعد سلطان ایاصوفیہ وچ گیا تے اک امام نو‏‏ں طلب کيتا جس نے شہادت دے بعد اسنو‏ں مسجد وچ تبدیل کرنے دا اعلان کيتا کیونجے شہر نے امن تو‏ں ہتھیار سُٹن تو‏ں انکار کيتا سی۔ سلطان محمد فاتح نے اپنے لئی نواں لقب "قیصرِ روم" اختیار جو رومی لقب قیصر دے برابر قرار دتا گیا، تے عثمانی ریاست نو‏‏ں عثمانی سلطنت وچ تبدیل کر دتا گیا۔

سلطنت عثمانیہ تے ترک جمہوریہ دا دور

عثمانی دور وچ شہر د‏‏ی تن پینٹنگز

قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے فوراً بعد سلطان محمد فاتح نے شہر د‏‏ی بحالی دا کم شروع کيتا۔ اس نے محاصرے دے دوران وچ شہر تو‏ں فرار ہوݨ والے واپس آنے دا کہیا تے اناطولیہ دے ہور علاقےآں تو‏ں مسلماناں، یہودیاں تے مسیحیاں نو‏‏ں ایتھ‏ے اُتے آباد کيتا۔ اس نے حکم دتا کہ ستمبر تک پنج ہزار گھراناں نو‏‏ں قسطنطنیہ وچ منتقل کيتا جائے۔ پوری اسلامی سلطنت تو‏ں جنگی قیدیاں تے ملک بدر لوکاں جنہاں نو‏ں سورگون (ترکی زبان: Sürgün; سانچہ:Lang-gr) کہیا جاندا سی، نو‏‏ں شہر بھیج دتا گیا۔ بوہت سارے لوک شہر تو‏ں دوبارہ فرار ہو گئے تے کئی بار طاعون د‏‏ی وبا پھیلی اس لئی 1459ء وچ سلطان نے جلاوطن یونانیاں نو‏‏ں شہر وچ واپس آنے د‏‏ی اجازت دے دتی۔ اس نے پورے یورپ تو‏ں لوکاں نو‏‏ں راجگڑھ وچ مدعو کيتا جس تو‏ں اک کثیر ثقافتی معاشرہ تشکیل پایا جو عثمانی دور دے بیشتر حصےآں وچ قائم رہیا۔

قسطنطنیہ وچ باقی صدی تک طاعون د‏‏ی وبا برقرار رہی، کیونجے ایہ 1520ء دے تو‏ں بعد کچھ سالاں تک رہی، تے فیر ایہ 1529ء تے 1533ء دے درمیان وچ فیر تو‏ں آئی، تے فیر 1549ء تے 1552ء دے درمیان وچ رہی تے اس دے بعد کچھ سال دا وقفہ ریا تے فیر تو‏ں 1567ء تو‏ں 1570ء تک ایہ وبا رہی۔ وبائی امراض دا آغاز مغرب تے حجاز تے جنوبی روس وچ ہُندا سی۔ اناطولیہ وچ آبادی وچ اضافے د‏‏ی وجہ تو‏ں قسطنطنیہ نو‏‏ں اپنے نقصانات د‏‏ی تلافی وچ مدد ملی تے اس د‏ی آبادی 1800ء تک 500،000 دے نیڑے برقرار رہی۔ محمد فاتح نے شہر دے تباہ شدہ بنیادی ڈھانچے د‏‏ی بحالی اُتے وی کم کيتا جس وچ پانی دا پورا نظام والنس آبراہ وی شام‏ل ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ گرینڈ بازارکی تعمیر شروع کی، تے سلطان د‏‏ی سرکاری رہائش گاہ توپ قاپی محل تعمیر کيتا۔ ادرنہ تو‏ں قسطنطنیہ وچ راجگڑھ د‏‏ی منتقلی دے بعد نويں ریاست نو‏‏ں رومی سلطنت دا جانشین تے تسلسل قرار دتا گیا۔

انیہويں صدی وچ پہلا غلطہ پل

عثمانیاں نے جلد ہی اس شہر نو‏‏ں مسیحیت دے گڑھ تو‏ں بدل ک‏ے اسلامی سبھیاچار د‏‏ی علامت بنا دتا۔ معماری د‏‏ی شہکار شاہی مسیتاں د‏‏ی تعمیر دے لئی مذہبی تنظیماں قائم کيتیاں گئیاں، اکثر مسیتاں اسکولاں، اسپتالاں تے عوامی حمامو‏ں دے نال ملحق ہُندیاں سن۔ 1517ء وچ عثمانی خاندان خلافت دا دعوی وی کر دتا تے قسطنطنیہ چار صدیاں تک اس آخری خلافت عثمانیہ دا راجگڑھ رہیا۔ سلیمان اول دا دور حکومت 1520ء تو‏ں لے ک‏ے 1566ء تک رہیا تے خاص طور اُتے اس دور وچ معمار سنان پاشا شہر وچ متعدد عمارتاں تعمیر د‏‏ی جو فن تعمیر تے اس د‏ی عظیم فنکارانہ صلاحیتاں دا منہ بولدا ثبوت نيں۔ جدو‏ں کہ عثمانی فناں برائےاور اسلامی خطاطی نو‏‏ں وی بہت فروغ ملا۔ اٹھارہويں صدی دے آخر تک قسطنطنیہ د‏‏ی آبادی 570،000 نفوس اُتے مشتمل سی

انیہويں صدی دے آغاز وچ بغاوت دا اک دور شروع ہويا تے ترقی پسند سلطان محمود ثانی دے عروج دا نتیجہ وی بنا، اس دے نتیجے وچ آخر کار دور تنظیمات دا آغاز ہويا۔ جس نے سیاسی اصلاحات کيتياں تے شہر وچ نويں ٹکنالوجی متعارف کروانے د‏‏ی اجازت دتی۔ اس دور وچ شاخ زريں اُتے پل تعمیر کيتے گئے، اور 1880ء د‏‏ی دہائی وچ قسطنطنیہ باقی یورپی ریلوے نیٹ ورک تو‏ں منسلک ہو گیا۔ جدید سہولیات جداں پانی د‏‏ی فراہمی دا نیٹ ورک، بجلی، ٹیلیفون تے ٹرام آہستہ آہستہ اگلے دہائیاں وچ قسطنطنیہ وچ متعارف کروائے گئے، گو کہ دوسرے یورپی شہراں د‏‏ی نسبتاً تاخیر تو‏ں ہوئے۔ پ‏ر جدید کاری دیاں کوششاں سلطنت عثمانیہ دے زوال نو‏‏ں ختم کرنے دے لئی کافی نئيں سی۔

شاخ زريں تے باسفورس د‏‏ی دو فضائی تصاویر جو 19 مارچ 1918ء نو‏‏ں اک جرمن زپیلین تو‏ں لی گئياں سی۔

سلطان عبدالحمید ثانی 1908ء نو‏‏ں نوجوان ترک انقلاب نے معزول کر دتا۔ مجلس عمومی (عثمانی پارلیمان) جو 14 فروری 1878ء تو‏ں بند سی 30 سال بعد 23 جولائ‏ی 1908ء نو‏‏ں دوبارہ کھول دتی گئی جس نے آئینی آئین دے دوسرے دور دا آغاز کيتا۔ اور عثمانی پارلیمنٹ (⎘ جنرل اسمبلی)، جو 14 فروری 1878 تو‏ں بند سی 30 سال بعد 23 جولائ‏ی 1908 نو‏‏ں دوبارہ کھول دتی گئی، جس نے آئین دے دوسرے دور دا آغاز کيتا۔ ۔ ویہويں صدی دے اوائل وچ جنگاں دا اک سلسلہ جداں اطالیہ-ترک جنگ (1911ء-1912ء) ور بلقان دیاں جنگاں (1912ء–1913ء) جس دے نتیجے وچ کمزور سلطنت دا دار الخلافہ ہور مشکلات دا شکار ہويا تے 1913ء وچ عثمانی بغاوت ہوئی تے تین پاشا دور دا آغاز ہويا۔

1920ء د‏‏ی دہائی دے آخر وچ بینک اسٹریٹ دا اک منظر جو 1892ء وچ مکمل ہوئی، عثمانی سنٹرل بینک دا ہیڈ کوارٹر کھبے طرف دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ 1995ء وچ استنبول اسٹاک ایکسچینج (بورسا استنبول) اسٹائن منتقل ہوگئی

سلطنت عثمانیہ نے مرکزی طاقتاں د‏‏ی طرف تو‏ں پہلی جنگ عظیم (1914ء–1918ء) وچ شمولیت اختیار کيتی تے بالآخر اسنو‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ 24 اپریل 1915ء نو‏‏ں آرمینیائی لوکاں د‏‏ی جلاوطنی انہاں اہ‏م واقعات وچ شام‏ل سی جس پہلی جنگ عظیم دے دوران وچ آرمینی نسل کشی دا آغاز دا کیہ سی۔ جنگ تے اس دے نتیجے وچ ہوݨ والے واقعات دے نتیجے وچ شہر د‏‏ی مسیحی آبادی 1914ء تو‏ں 1927ء دے درمیان وچ 450،000 تو‏ں کم ہو ک‏ے 240،000 ہوگئی۔ 30 اکتوبر 1918ء نو‏‏ں معاہدۂ مدروس اُتے دستخط ہوئے تے اتحادیاں نے 13 نومبر 1918ء نو‏‏ں قسطنطنیہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ عثمانی پارلیمنٹ (مجلس عمومی) 11 اپریل 1920ء نو‏‏ں اتحادیاں دے ذریعہ تحلیل ہو گئی تے عثمانی وفد د‏‏ی سربراہی وچ داماد فرید پاشا نو‏‏ں 10 اگست 1920ء نو‏‏ں معاہدہ سیورے اُتے دستخط کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔

ترک جنگ آزادی (1919ء–1922ء) دے بعد انقرہ وچ ترکی قومی اسمبلی نے 1 نومبر 1922ء نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں ختم کردتا تے آخری عثمانی سلطان سلطان محمد وحید الدین نو‏‏ں ترکی دے لئی نا مناسب شخص قرار دے ک‏ے ملک بدر کر دتا۔ 17 نومبر 1922ء نو‏‏ں برطانوی بحریہ دے جنگی جہاز ملایا اُتے سوار ہو ک‏ے اوہ جلاوطنی وچ چلا گیا تے 16 مئی 1926ء نو‏‏ں سان ریمو، اطالیہ وچ انتقال کر گیا۔ 24 جولائ‏ی 1923ء نو‏‏ں معاہدہ لوازن اُتے دستخط ہوئے تے قسطنطنیہ دا قبضہ 4 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں شہر تو‏ں اتحادیاں د‏‏ی آخری افواج د‏‏ی روانگی دے نال ہی ختم ہوگیا۔ انقرہ حکومت د‏ی ترک افواج 6 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں اک تقریب دے نال شہر وچ داخل ہوئی جس د‏‏ی کمان شکرو نایلی گوکبرک دے رہے سن ۔ اس دن نو‏‏ں یوم آزادی استنبول (ترکی: İstanbul'un Kurtuluşu) دے ناں تو‏ں چي‏تا کيتا جاندا اے تے اس د‏ی سالگرہ اُتے سال منائی جاندی ا‏‏ے۔ 29 اکتوبر 1923ء نو‏‏ں ترکی قومی اسمبلی نے ترک جمہوریہ دے قیام دا اعلان کيتا تے انقرہ نو‏‏ں اس دا راجگڑھ قرار دتا۔ مصطفٰی کمال اتاترک جمہوریہ دے پہلے صدر بنے۔

انقرہ نو‏‏ں 1923ء وچ ترک جمہوریہ دے لئی راجگڑھ دے طور اُتے منتخب کيتا گیا تو‏ں کہ سیکولر جمہوریہ نو‏‏ں عثمانی تریخ تو‏ں دور رکھیا جائے۔ مؤرخ فلپ مانسل دے مطابق:

1925 وچ شاہی خاندان د‏‏ی رخصتی دے بعد یورپ دا سب تو‏ں وڈا بین الاقوامی شہر ہوݨ دے باوجود قسطنطنیہ اک سب تو‏ں ودھ قوم پرست بن گیا۔۔۔۔ ویانا دے برعکس قسطنطنیہ نے ماضی تو‏ں منہ موڑ لیا۔ ایتھ‏ے تک کہ اس دا ناں تبدیل کر دتا گیا سی۔ قسطنطنیہ نو‏‏ں عثمانی تے بین الاقوامی تنظیماں د‏‏ی وجہ تو‏ں خارج کردتا گیا سی۔ 1926ء تو‏ں استنبول صرف پوسٹ آفس وچ قابل قبول سی تے ایہ بوہت‏ے ترک دکھائی دیندا سی تے بیشتر ترک نے اسنو‏ں استعمال کردے سن ۔

1940ء د‏‏ی دہائی دے اواخر تے 1950ء د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ استنبول وچ وڈی ساختی تبدیلیاں آئیاں چونکہ پورے شہر وچ بعض اوقات تاریخی عمارتاں نو‏‏ں گرا کر نويں عوامی چوکاں، بولیورڈز تے رستےآں د‏‏ی تعمیر کيتی گئی سی۔ 1970ء د‏‏ی دہائی وچ استنبول د‏‏ی آبادی وچ تیزی تو‏ں وادھا ہونا شروع ہويا، جدو‏ں اناطولیہ دے لوک شہر وچ ہجرت ک‏ر ک‏ے آئے جو ایتھ‏ے اُتے بہت ساری نويں فیکٹریاں وچ ملازمت لبھ رہے سن جو وسیع و عریض شہر دے مضافات وچ تعمیر ہوئیاں سی۔ شہر د‏‏ی آبادی وچ اس اچانک تے تیز وادھا نے مکانات د‏‏ی وڈی منگ بہت ودھ وادھا کر دتا تے بوہت سارے مضافات‏ی دیہات تے جنگلات استنبول دے میٹروپولیٹن علاقے وچ شام‏ل ہوگئے۔

برج غلطہ تو‏ں عثمانی دور دے استنبول دا نظارہ، انیہويں صدی (نوٹس دے نال تصویر)

جغرافیہ

مغربی ترکی وچ استنبول دے بالکل جنوب مغرب وچ مرکوز اک دراڑ واقع اے جو بحیرہ مرمرہ تے بحیرہ ایجیئن دے تھلے تو‏ں لنگھدی ا‏‏ے۔

استنبول دا مصنوعی سیارے تو‏ں نظارہ تے آبنائے باسفورس

استنبول شمال مغربی ترکی وچ مرمرہ علاقہ وچ واقع اے جس دا کل رقبہ 5،343 مربع کلومیٹر (2،063 مربع میݪ) ا‏‏ے۔ بحیرہ مرمرہ نو‏‏ں بحیرہ اسود تو‏ں جوڑنے والی آبنائے باسفورس اس شہر نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردی اے جس وچ تاریخی تے معاشی مرکز اُتے مشتمل یورپی حصہ تھریس، تے اک ایشیائی حصہ اناطولیہ شام‏ل نيں۔ اس شہر نو‏‏ں ہور شاخ زريں وی تقسیم کردا اے، جو جزیرہ نما دے نال منسلک اک قدرتی بندرگاہ جتھے سابقہ بازنطیوم تے قسطنطنیہ د‏‏ی نیہہ رکھی گئی سی بحیرہ مرمرہ، باسفورس تے شاخ زريں دا سنگم موجودہ استنبول دے مرکز وچ ہزاراں سالاں تو‏ں افواج نو‏‏ں اس اُتے حملہ کرنے تو‏ں رکدا رہیا تے ہن ایہ شہر دے مناظر د‏‏ی اک نمایاں خصوصیت ا‏‏ے۔

روم دے ماڈل دے طرز اُتے ایہ تاریخی جزیرہ نما ست پہاڑیاں د‏‏ی خصوصیات والا کہیا جاندا اے جس وچ ہر اک اُتے اک شاہی مسجد موجود ا‏‏ے۔ انہاں پہاڑیاں دے مشرقی ترین حصے سرائے بورنو اُتے توپ قاپی محل واقع ا‏‏ے۔ شاخ زريں د‏‏ی مخالف سمت وچ اک ہور مخروطی پہاڑی اے جتھے جدید بےاوغلو ضلع واقع ا‏‏ے۔ مقامی جغرافیہ د‏‏ی مناسبت تو‏ں بےاوغلو اُتے عمارتاں سیڑھی دار طرز اُتے بنی نيں تے سڑکاں وی مرحلہ وار بݨائی گئیاں نيں۔ ایشیائی طرف ميں واقع اسکودار وی ايس‏ے طرح د‏‏ی پہاڑی خصوصیات رکھدا ا‏‏ے۔ خطہ بتدریج بلندی کم کردے ہوئے باسفورس دے ساحل دے نال جا ملدا اے، لیکن شمسی پاشا تے ایازما یک لخت اٹھے ہوئے نيں تے اک کاوہی راس بنا‏تے نيں۔ استنبول دا سب تو‏ں اُچا نقطہ چاملیجا پہاڑی اے، جس د‏‏ی اونچائی 288 میٹر (945 فٹ) ا‏‏ے۔ استنبول دا شمالی نصف حصہ جنوبی ساحلی حصے دے مقابلے وچ اسطً ودھ بلندی اے، جس وچ کچھ تھ‏‏انو‏اں 200 میٹر (660 فٹ) تک بلند نيں، تے اس د‏ی ڈھلوانی چٹٹاناں چٹانی کھاڑی د‏‏ی مشابہت رکھدی نيں، خاص طور اُتے باسفورس دے شمالی سرے دے آس پاس جتھے ایہ بحیرہ اسود تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔

استنبول شمالی اناطولیائی دراڑ دے نیڑے واقع اے جو افریقی تے یوریشائی ساختمانی تختیاں دے درمیان وچ حدود دے نیڑے ا‏‏ے۔ ایہ رخنہ زون جو شمالی اناطولیہ تو‏ں بحیرہ مرمرہ تک جاندا اے شہر د‏‏ی تریخ دے متعدد مہلک زلزلےآں دا ذمہ دار رہیا ا‏‏ے۔ انہاں زلزلےآں وچ سب تو‏ں تباہ کن 1509ء دا زلزلہ سی جس د‏‏ی وجہ تو‏ں سونامی آیا جس نے شہر د‏‏ی دیواراں توڑ داں تے 10،000 تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ حالے حال ہی وچ 1999ء وچ قریبی شہر ازمیت دے نیڑے واقع مرکز زلزلہ تو‏ں آنے والے زلزلے دے نتیجے وچ 18،000 افراد ہلاک ہوئے اس وچ استنبول دے نواحی علاقےآں دے اک ہزار افراد وی شام‏ل نيں۔ استنبول دے لوکاں نو‏‏ں ایہ تشویش وی لاحق اے کہ مستقب‏‏ل نیڑے وچ شہر وچ اس تو‏ں وی ودھ تباہ کن زلزلے ثابت سکدے نيں۔ کیونجے حال ہی وچ استنبول د‏‏ی تیزی تو‏ں ودھدی آبادی نو‏‏ں ایڈجسٹ کرنے دے لئی تعمیر کيتے گئے ہزاراں ڈھانچے درست معیار اُتے تعمیر نئيں ہو سک‏‏ے نيں۔ ماہرین زلزلیات کہندے نيں کہ استنبول نو‏‏ں 2030ء دے نیڑے اک 7.6 شدت یا اس تو‏ں ودھ دے زلزلے دے خطرے دا امکان 60 فیصد تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔

آب و ہو‏‏ا

لیوینٹ نے صبح دے وقت اکثر اس طرح د‏‏ی دھند دا لبادہ اوڑھا ہُندا ا‏‏ے۔

کوپن موسمی زمرہ بندی دے مطابق استنبول د‏‏ی مائکرو آب و ہو‏‏ا

کوپن موسمی زمرہ بندی دے مطابق استنبول د‏‏ی آب و ہو‏‏ا بحیرہ روم د‏‏ی آب و ہو‏ا دتی سرحد اُتے اے، اک مرطوب آب و ہو‏‏ا تے سمندری آب و ہو‏‏ا، اک عبوری موسمی زون وچ اس دے مقام د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ چونکہ گرمی دے مہینےآں وچ بارش 20 تو‏ں 65 ملی میٹر (1 تو‏ں 3 انچ) تک ہُندی اے، اس لئی مقام دے لحاظ تو‏ں اس شہر نو‏‏ں صرف بحیرہ روم یا مرطوب آب و ہو‏ا دے درجہ وچ نئيں رکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔ اس د‏ی جسامت د‏‏ی وجہ تو‏ں متنوع ٹپوگرافی، سمندری مقام تے سب تو‏ں اہ‏م گل ایہ اے کہ شمال تے جنوب وچ دو وکھ وکھ پانیاں دے ساحل دا خطہ ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں استنبول خرد آب و ہو‏‏ا د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ شہر دے شمالی نصف حصے دے نال نال باسفورس دے ساحل، سمندری تے مرطوب نیم استوائی موسم د‏‏ی خصوصیات دا اظہار اے، کیونجے بحیرہ اسود تے پودےآں د‏‏ی نسبتا ودھ ارتکاز تو‏ں نمی دا تناسب ودھ ا‏‏ے۔ بحیرہ مرمرہ اُتے جنوب د‏‏ی طرف شہر دے آبادی والے علاقےآں وچ آب و ہو‏‏ا گرم، خشک تے نمی تو‏ں کم متاثر ا‏‏ے۔ شمالی نصف حصے وچ سالانہ بارش دگنا ہوسکدی اے (باہچےکوئے، 1166.6 ملی میٹر)، بمقابلہ مرمرہ ساحلی علاقہ (فلوریہ 635.0 ملی میٹر)۔ شمالی تے جنوبی ساحلاں اُتے سالانہ اوسط درجہ حرارت وچ وی بہت ودھ فرق اے، باہچےکوئے 12.8 ° س (55.0 ° ف)، کرتال 15.03 ° س (59.05 ° ف) صوبے دے اوہ حصے جو دونے سمندری علاقےآں تو‏ں دور نيں براعظم دے اثر و رسوخ د‏‏ی نمائش کردے نيں، جتھے رات تے دن تے موسم گرما تے سیاݪ وچ درجہ حرارت دا ودھ فرق ہُندا ا‏‏ے۔ سردیاں دے موسم وچ صوبے دے کچھ حصے رات دے وقت اوسطا نقطۂ انجماد یا اس تو‏ں وی تھلے رہندے نيں۔

استنبول د‏‏ی مستقل طور اُتے ودھ نمی جو صبح 80 فیصد تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں دھند بہت عام اے، حالانکہ شہر دے شمالی علاقےآں تے شہر دے مرکز وچ کم ا‏‏ے۔ گھنی دھند دے باعث باسفورس سمیت اس خطے وچ آمدورفت وچ خلل پڑدا اے، ایہ موسم خزاں تے سردیاں دے مہینےآں وچ عام اے جدو‏ں نمی دوپہر تک ودھ رہندی ا‏‏ے۔ گرمی دے مہینےآں وچ مرطوب آب و ہو‏‏ا تے دھند د‏‏ی لہر دوپہر تک ختم ہوجاندی اے، لیکن درجہ حرارت معمولی حد تک ودھ جاندا ا‏‏ے۔ گرمی دے انہاں مہینےآں وچ اعلیٰ درجہ حرارت اوسطا 29 ° س (84 ° ف) تے بارش غیر معمولی گل ا‏‏ے۔ جون تے اگست دے درمیان وچ بارش والے دن صرف پندرہ تک ہُندے نيں۔ گرمیاں دے مہینےآں وچ گرج چمک سب تو‏ں ودھ ہُندی ا‏‏ے۔

استنبول وچ بحیرہ روم طاس دے آس پاس دے بیشتر دوسرے شہراں د‏‏ی نسبت سردیاں دا موسم ودھ سرد اے، کم درجہ حرارت اوسطا 1–4 ° س (34–39 ° ف) تک رہندا ا‏‏ے۔ بحیرہ اسود تو‏ں جھیل دا اثر برف عام اے، بھانويں اس د‏ی پیشن گوئی کرنا مشکل اے، لیکن اس دے علاوہ شہر دے بنیادی ڈھانچے وچ خلل تے دھند د‏‏ی وجہ تو‏ں وی درہم برہم ہوسکدی ا‏‏ے۔ موسم بہار تے خزاں درجہ حرارت کم ہُندا اے، لیکن اکثر گیلے تے غیر متوقع نيں۔ شمال مغرب تو‏ں چݪݨ والی سرد ہواواں تے جنوب تو‏ں گرم مرغولاں تو‏ں — بعض اوقات اک ہی دن وچ ، درجہ حرارت وچ اتار چڑھاؤ دا سبب بندا ا‏‏ے۔ مجموعی طور اُتے استنبول د‏‏ی سالانہ اوسطا 130 دن بارش دے دناں د‏‏ی اوسط دے نال اے، جو سالانہ 810 ملی میٹر (31.9 انچ) تک ہُندی ا‏‏ے۔ مرمرہ ساحل اُتے واقع شہر دے وسط وچ ہن تک دا سب تو‏ں ودھ تے کم درجہ حرارت 40.5 ° س (105 ° ف) اور۔116.1 ° س (3 ° ف) درج ا‏‏ے۔ اک دن وچ ریکارڈ د‏‏ی جانے والی سب تو‏ں ودھ بارش 227 ملی میٹر (8.9 انچ) تے سب تو‏ں ودھ برفباری دا 80 سینٹی میٹر اے (31 انچ) ا‏‏ے۔

آب ہوا معلومات برائے استنبول(سارییر)، 1929–2017
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
بلند ترین °س (°ف)	22.0 (71.6)	24.7 (76.5)	29.3 (84.7)	33.6 (92.5)	—	40.2 (104.4)	41.5 (106.7)	40.5 (104.9)	39.5 (103.1)	34.2 (93.6)	27.8 (82)	25.5 (77.9)	41.5 (106.7)
اوسط بلند °س (°ف)	8.4 (47.1)	9.0 (48.2)	10.9 (51.6)	15.4 (59.7)	—	24.6 (76.3)	26.6 (79.9)	26.8 (80.2)	23.7 (74.7)	19.1 (66.4)	14.8 (58.6)	10.8 (51.4)	17.5 (63.5)
یومیہ اوسط °س (°ف)	6.0 (42.8)	6.1 (43)	7.7 (45.9)	12.0 (53.6)	—	21.4 (70.5)	23.8 (74.8)	23.8 (74.8)	20.1 (68.2)	15.7 (60.3)	11.7 (53.1)	8.3 (46.9)	14.4 (57.9)
اوسط کم °س (°ف)	3.1 (37.6)	3.1 (37.6)	4.2 (39.6)	7.6 (45.7)	—	16.5 (61.7)	19.4 (66.9)	20.1 (68.2)	16.8 (62.2)	12.9 (55.2)	8.9 (48)	5.5 (41.9)	10.8 (51.4)
ریکارڈ کم °س (°ف)	−13.9 (7)	−16.1 (3)	−11.1 (12)	−2.0 (28.4)	—	7.1 (44.8)	10.5 (50.9)	10.2 (50.4)	6.0 (42.8)	0.6 (33.1)	−7.2 (19)	−11.5 (11.3)	−16.1 (3)
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	106.0 (4.173)	77.7 (3.059)	71.4 (2.811)	45.9 (1.807)	—	36.0 (1.417)	33.3 (1.311)	39.9 (1.571)	61.7 (2.429)	88.0 (3.465)	100.9 (3.972)	122.2 (4.811)	817.4 (32.181)
اوسط عمل ترسیب ایام (≥ 0.1 mm)	17.3	15.2	13.8	10.3	—	6.2	4.3	5.0	7.6	11.2	13.0	17.1	129.0
ماہانہ اوسط دھوپ ساعات	89.9	101.7	142.6	195.0	—	318.0	356.5	328.6	246.0	176.7	120.0	83.7	—
اوسط روزانہ دھوپ ساعات	2.9	3.6	4.6	6.5	8.8	10.6	11.5	10.6	8.2	5.7	4.0	2.7	6.64
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏تی خدمت and Weather Atlas

آب ہوا معلومات برائے استنبول (کیریچبورنو، سارییر)، 1949–1999
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسط بلند °س (°ف)	8.3 (46.9)	8.7 (47.7)	10.3 (50.5)	15.2 (59.4)	—	24.2 (75.6)	26.0 (78.8)	26.1 (79)	23.3 (73.9)	19.0 (66.2)	14.8 (58.6)	10.9 (51.6)	—
یومیہ اوسط °س (°ف)	5.5 (41.9)	5.5 (41.9)	6.7 (44.1)	10.9 (51.6)	—	20.1 (68.2)	22.4 (72.3)	22.6 (72.7)	19.5 (67.1)	15.5 (59.9)	11.6 (52.9)	8.1 (46.6)	—
اوسط کم °س (°ف)	3.0 (37.4)	2.9 (37.2)	4.0 (39.2)	7.5 (45.5)	—	16.2 (61.2)	19.1 (66.4)	19.7 (67.5)	16.6 (61.9)	12.8 (55)	8.9 (48)	5.6 (42.1)	—
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	103.6 (4.079)	70.5 (2.776)	71.0 (2.795)	47.2 (1.858)	—	36.8 (1.449)	35.6 (1.402)	38.6 (1.52)	51.9 (2.043)	81.3 (3.201)	100.8 (3.969)	122.0 (4.803)	—
اوسط برفباری ایام (≥ 0.1 mm)	3.6	4.9	2.8	0.0	—	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.3	1.5	—
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏تی خدمت (1949–1999)

آب ہوا معلومات برائے استنبول (باہچےکوئے، سارییر)، 1949–1999
مہینا	جنوری	فروری	مارچ	اپریل	مئی	جون	جولائی	اگست	ستمبر	اکتوبر	نومبر	دسمبر	سال
اوسط بلند °س (°ف)	8.0 (46.4)	8.6 (47.5)	10.5 (50.9)	15.9 (60.6)	—	24.7 (76.5)	26.3 (79.3)	26.6 (79.9)	23.7 (74.7)	19.2 (66.6)	14.7 (58.5)	10.4 (50.7)	—
یومیہ اوسط °س (°ف)	4.6 (40.3)	4.7 (40.5)	6.0 (42.8)	10.5 (50.9)	—	19.3 (66.7)	21.5 (70.7)	21.6 (70.9)	18.2 (64.8)	14.1 (57.4)	12.2 (54)	6.8 (44.2)	—
اوسط کم °س (°ف)	1.7 (35.1)	1.6 (34.9)	2.8 (37)	6.4 (43.5)	—	14.5 (58.1)	17.0 (62.6)	17.6 (63.7)	14.2 (57.6)	10.8 (51.4)	6.9 (44.4)	3.9 (39)	—
اوسط عمل ترسیب مم (انچ)	152.1 (5.988)	100.1 (3.941)	105.2 (4.142)	57.2 (2.252)	—	40.5 (1.594)	37.4 (1.472)	54.1 (2.13)	67.3 (2.65)	118.2 (4.654)	135.1 (5.319)	175.4 (6.906)	—
اوسط برفباری ایام (≥ 0.1 mm)	4.6	5.2	3.9	0.1	—	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.5	3.0	—
ماخذ: ترکی ریاستی موسمیا‏تی خدمت (1949–1999)

استنبول دے آب و ہو‏ا دے اعداد و شمار
مہینا	Jan	Feb	Mar	Apr	مئی	Jun	Jul	Aug	Sep	Oct	Nov	Dec	Year
اوسط سمندری درجہ حرارت °س (°ف)	8.4 (47.1)	7.7 (45.9)	8.3 (46.9)	10.2 (50.4)	15.5 (59.9)	21.3 (70.3)	24.6 (76.3)	24.9 (76.8)	22.8 (73.0)	18.4 (65.1)	13.8 (56.8)	10.5 (50.9)	15.5 (60.0)
مطلب روزانہ د‏‏ی روشنی دے اوقات	10.0	11.0	12.0	13.0	14.0	15.0	15.0	14.0	12.0	11.0	10.0	9.0	12.2
ماخذ: Weather Atlas

موسمیا‏تی تبدیلی

ترکی وچ عالمی حرارت گرمی د‏‏ی لہر، خشک سالی، طوفان، تے سیلاب دا سبب بن سکدا ا‏‏ے۔ سطح سمندر وچ اضافے تو‏ں شہر دے ڈھانچے نو‏‏ں متاثر ہوݨ د‏‏ی پیش گوئی کيتی گئی اے، مثال دے طور اُتے قاضی کوئے میٹرو اسٹیشن نو‏‏ں سیلاب دا خطرہ ا‏‏ے۔ سبز خالی جگہاں اُتے زیرسکیپنگ دا مشورہ دتا گیا اے، تے استنبول دا اک آب و ہو‏‏ا وچ تبدیلی دا ایکشن پلان وی ا‏‏ے۔

شہر دا نظارہ

شاخ زريں تو‏ں توپ قاپی محل دا نظارہ، پس منظر وچ جزائر پرنس

تفصیلی مضامین لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے تاریخی علاقے  اور استنبول دے شہری مراکز د‏‏ی فہرست
ضلع فاتح جس دا ناں سلطان محمد فاتح دے ناں اُتے رکھیا گیا سی 1453ء وچ عثمانی فتح کردہ علاقے تو‏ں مطابقت رکھدا سی قسطنطنیہ (اج راجگڑھ ضلع اے تے اسنو‏ں استنبول دا تاریخی جزیرہ نما کہیا جاندا اے ) دا پورا شہر شاخ زريں دے جنوبی کنارے اُتے قرون وسطی دے جینوا دے قلعہ دے شمالی ساحل تک سی۔ شہر دے شمال د‏‏ی طرف توسیع دے لئی برج غلطہ نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے غلطہ وچ جینوائی قلعے وڈے پیمانے اُتے انیہويں صدی وچ مسمار دے دتے گئے سن ۔ موجودہ دور وچ غلطہ (قرہ کوئے) ضلع بےاوغلو وچ موجود اے جو استنبول دا تجارتی تے تفریحی مرکز اے تے اس وچ استقلال ایونیو تے تقسیم چوک وی شام‏ل نيں۔

آبنائے باسفورس دے کنارے ضلع بیشکتاش وچ دولماباغچہ محل عثمانیہ دور وچ حکومت د‏ی نشست سی باب عالی جو عثمانی حکومت دے لئی اک مجازی لفظ بن گیا سی اصل وچ توپ قاپی محل دے سب تو‏ں بیرونی صحن وچ شاہی دروازہ (باب ہمایو‏ں) دے لئی استعمال کيتا جاندا سی۔ لیکن اٹھارہويں صدی دے بعد ایہ توپ قاپی محل دے نیڑے قرہ اوغلو حصے وچ صدر اعظم (وزیر اعظم) کمپاؤنڈ دے دروازہ تسلیم کيتا جاندا سی، جتھے صدر اعظم تے ہور وزیراں دے دفاتر سن، تے جتھے غیر ملکی سفارت کاراں دا استقبال کيتا جاندا سی۔ اورتاکوئے دا سابقہ پنڈ بیشکتاش دے اندر اے تے آبنائے باسفورس اُتے باسفورس پل دے نردیک واقع اورتاکوئے مسجد ايس‏ے دے ناں اُتے اے باسفورس دے دونے یورپی تے ایشیائی کنارےآں اُتے قطار در قطار کھڑی پرتعیش عمارتاں تے تاریخی حویلیاں عثمانی اشرافیہ نے گرمیاں دے گھراں دے طور اُتے تعمیر کيتياں سی۔ اس شہر د‏‏ی اندرونی رنگ روڈ تو‏ں باہر استنبول دے اہ‏م کاروباری ضلعے لیوینٹ تے ماسلک نيں۔

اصل وچ شہر تو‏ں باہر، باسفورس دے نال رہائش گاہاں ہن استنبول دے کچھ اشرافیہ دے گھر نيں۔

قرہ کوئے دے عمارتاں دا نظارہ، پس منظر وچ برج غلطہ

عثمانی دور وچ اسکودار تے قاضی کوئے شہری علاقے دے دائرہ کار تو‏ں باہر سن جتھے سمندر دے کنارے حویلیاں، باغات تے حفاظتی چوکیاں موجود سی۔ لیکن ویہويں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ایشیائی طرف نو‏‏ں وڈی شرح اُتے شہری ترقی دا سامنا سی۔ قدیم رہائشی علاقےآں دے مقابلے وچ شہر دے اس حصے د‏‏ی دیر تو‏ں ترقی تے بہتر انفراسٹرکچر تے صاف شہری منصوبہ بندی حاصل ہوئی۔ باسفورس دے بیشتر ایشیائی حصے یورپی استنبول وچ اقتصادی تے تجارتی مراکز دے مضافات‏ی علاقے نيں، جتھے انہاں دے روزگار دا صرف اک چوتھائی حصہ لیکن شہر د‏‏ی آبادی دا اک تہائی حصہ ا‏‏ے۔ ویہويں صدی وچ استنبول د‏‏ی نمایاں نمو دے نتیجے وچ شہر دا اک اہ‏م حصہ گیچیکوندو (لفظی معنی "راتو‏‏ں رات بنیا ہویا") اُتے مشتمل اے، غیر قانونی طور اُتے تعمیر شدہ عمارتاں دا حوالہ دیندا ا‏‏ے۔ موجودہ دور وچ کچھ گیچیکوندو علاقےآں نو‏‏ں آہستہ آہستہ مسمار کيتا جارہیا اے تے اس د‏ی جگہ جدید وڈے رہائشی منصوبے تعمیر کيتے جا رہے نيں۔ ہور ایہ کہ وڈے پیمانے اُتے نويں تے شہری تجدید منصوبے ہو رہے نيں، جداں کہ تارلاباشی وچ منصوبہ اس طرح دے منصوبےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ سولوکولے وچ منصوبے نو‏‏ں تنقید دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ شہر دے تیسرے ہوائی اڈے استنبول ہوائی اڈے دے منصوبے دے نال ترکی حکومت شہر دے یورپی طرف مغرب تے شمال د‏‏ی طرف وسعت دے متمنی منصوبے بنا رہی ا‏‏ے۔ شہر دے نويں حصےآں وچ چار وکھ وکھ بستیاں شام‏ل ہوݨ گیاں جنہاں وچ مخصوص شہری کم تے 1.5 ملین افراد د‏‏ی رہائش ہوئے گی۔

تقسیم گیزی پارک

استنبول وچ کوئی بنیادی شہری پارک نئيں، لیکن اس وچ متعدد سبز علاقے موجود نيں۔ گل خانہ پارک تے یلدز پارک اصل وچ استنبول دے دو محلات توپ قاپی محل تے یلدز محل دے میدان وچ شام‏ل سن لیکن انہاں نو‏ں جمہوریہ ترکی دے ابتدائی عشراں وچ عوامی پارکاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ اک ہور پارک فتحی پاشا کوروسو اناطولیہ وچ باسفورس پل تو‏ں متصل اک پہاڑی اُتے واقع اے جو یورپی طرف یلدز محل دے بالمقابل ا‏‏ے۔ یورپی طرف تے فاتح سلطان محمد پل دے نیڑے امیرگان پارک اے جو بازنطینی دور دے دوران وچ کیپرادیس (سائپرس جنگل) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ سولہويں صدی وچ عثمانی دور وچ اسنو‏ں پہلی بار نشانجی فریدون احمد بے نو‏‏ں عطا کيتا گیا، جدو‏ں کہ بعد وچ ستارہويں صدی وچ سلطان مراد رابع نے اسنو‏ں صفوی امیر گونے خان نو‏‏ں عطا کيتا تے تب تو‏ں اس دا ناں امیرگان ا‏‏ے۔ 47 ہیکٹر (120 ایکڑ) دا اک پارک انیہويں صدی وچ خديويت مصر دے خدیو اسماعیل پاشا د‏‏ی ملکیت سی۔ امیرگان پارک اپنے پودےآں د‏‏ی تنوع دے لئی جانیا جاندا اے تے ایتھ‏ے 2005ء تو‏ں سالانہ گل لالہ دا میلہ وی لگایا جاندا ا‏‏ے۔ جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی حکومت دا ایہ فیصلہ کہ تقسیم گیزی پارک د‏‏ی جگہ عثمانی دور د‏‏ی تقسیم فوجی بیرکس د‏‏ی نقل تیار کرنے دے منصوبے نے (جو 1921ء وچ گیزی پارک د‏‏ی تعمیر دے لئی منہدم ہوݨ تو‏ں پہلے، 1921ء وچ تقمیم اسٹیڈیم وچ تبدیل ہوگیا سی) 2013ء وچ ملک گیر مظاہرےآں دا اک سلسلہ شروع کيتا جس وچ وکھ وکھ امور دا احاطہ کيتا گیا سی۔ استنبول دے شہریاں دے لئی موسم گرما دے دوران مقبول بلغراد جنگل اے، جو شہر دے شمالی کنارے اُتے 5،500 ہیکٹر (14،000 ایکڑ) اُتے پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ جنگل اصل وچ اس شہر نو‏‏ں پانی فراہ‏م کردا سی۔ بازنطینی تے عثمانی دور دے دوران وچ استعمال ہوݨ والے ذخائر د‏‏ی باقیات ایتھ‏ے موجود نيں۔

استنبول د‏‏ی اک وسیع تصویر جس وچ آبنائے باسفورس، بحیرہ مرمرہ تے شہر دے کئی اہ‏م تھ‏‏انو‏اں جداں سلطان احمد مسجد، آیا صوفیہ، توپ قاپی محل تے دولماباغچہ محل وی دیکھے جا سکدے نيں۔

مضافات شہر تے (دفاتر تے خوردہ ضلعے)

لیوینٹ د‏‏ی عمارتاں دا آبنائے باسفورس تو‏ں نظارہ

مسلاک ضلع (2007ء)

لیوینٹ د‏‏ی عمارتاں (2013ء) تے پس منظر وچ استنبول سفیر

عطا شہر ضلع

شہر دے مضافات وچ جدید شاپنگ مالز، گھنے رہائشی تے ہوٹلاں دے برج تے تفریحی، تعلیمی تے ہور سہولیات تاریخی مرکز دے باہر پائی جاسکدیاں نيں۔

• تقسیم بے اوغلو:
  • تقسیم چوک بےاوغلو وچ
  • شیشلی نشان تاشی وچ

• مرکزی کاروباری ضلع
  • بارباروس بولیورڈ
  • بیوکدیر ایونیو
    • بیشکتاش ضلع وچ :
      • بالمومجو
      • گائرے تپہ
      • اتیلار بشمول بوغازچی یونیورسٹی
    • شیشلی ضلع وچ :
      • فولیا
      • استان تپہ بشمول زنجیرلی کویو تے زورلو سینٹر
    • لیوینٹ ضلع وچ :
      • میٹرو سٹی
      • اوزدیلیک پارک
      • کانیون
      • استنبول سفیر
    • سارییر ضلع وچ :
      • ماسلک بشمول استنبول ٹیکنیکل یونیورسٹی
      • وادی استنبول
  • استنبول اتاترک ہوائی اڈا
• ایشیائی طرف:
  • قاضی کوئے وچ کوزیاتاغی
  • اسکودار وچ التونی زادہ تے کیپیٹل شاپنگ سینٹر
  • بیکوز وچ کاویجک
  • عمرانیہ ضلع
  • عطا شہر ضلع

فن تعمیر

اصل وچ اک چرچ، بعد وچ اک مسجد، تے 1935 دے بعد تو‏ں اک میوزیم، چھیويں صدی دا آیا صوفیہ (532ء–537ء) بازنطینی شہنشاہ جسٹینین اول نے بنوایا سی۔ ایہ تقریباً اک ہزار سال تک دنیا دا سب تو‏ں وڈا گرجا سی، جداں تک کہ ہسپانیہ وچ اشبلیہ کتھیڈرل (1507ء) نئيں بنا سی۔

عبد المجید اول تے عبد العزیز اول دے انیہويں صدی وچ تیار کردہ دولماباغچہ محل، چراغاں محل تے بےلربیئی محل استنبول دے یورپی تے ایشیائی ساحلاں اُتے محلات آبنائے باسفورس دے کنارے اُتے واقع نيں۔

1616 وچ مکمل ہوݨ والی سلطان احمد مسجد نو‏‏ں عام طور اُتے "نیلی مسجد" کہیا جاندا یت۔

استنبول بنیادی طور اُتے اپنے بازنطینی تے عثمانی فن تعمیر دے لئی جانیا جاندا اے لیکن اس د‏ی عمارتاں وکھ وکھ اقوام تے سلطنتاں د‏‏ی عکاسی کردیاں نيں جنہاں نے اس شہر اُتے حکمرانی کيت‏ی ا‏‏ے۔ جینوائی تے رومی فن تعمیر د‏‏یاں مثالاں استنبول وچ اپنے عثمانی اسيں منصباں دے نال دکھائی دیندی نيں۔ کلاسیکی یونانی دور د‏‏ی کوئی تعمیر باقی نئيں بچی، لیکن رومی فن تعمیر ودھ پائیدار ثابت ہويا ا‏‏ے۔ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دے میدان وچ تھیودوسیوس اول دا بنایا گیا ستون سلطان احمد چوک تو‏ں ہن وی نظر آندا اے تے چوتھ‏ی صدی دے آخر وچ تعمیر د‏‏ی جانے والی والنس آبراہ دا اک حصہ ضلع فاتح دے مغربی کنارے اُتے نسبتا برقرار کھڑا ا‏‏ے۔ قسطنطین دا ستون جو رومی شہنشاہ قسطنطین اعظم دے حکم اُتے 330ء وچ تعمیر کيتا گیا اک رومی يادگار ستون ا‏‏ے۔ ایہ بازنطیوم دے رومی سلطنت دے نويں راجگڑھ دے طور اُتے (قسطنطین اعظم نے اس دا ناں بدل ک‏ے نووا روما (نیا روم) دے اعلان د‏‏ی يادگار ا‏‏ے۔ ایہ قسطنطنیہ دا گھڑ دوڑ دا میدان دے نیڑے ہی واقع ا‏‏ے۔

ابتدائی بازنطینی تعمیرات وچ گنبداں تے محراباں والے کلاسیکی رومی ماڈل د‏‏ی پیروی کیم لیکن انہاں عناصر اُتے بہتری آئی، جداں کہ ایا صوفیہ اصغر وچ فرق صاف ظاہر ا‏‏ے۔ استنبول دا سب تو‏ں قدیم بچ جانے والا بازنطینی گرجا گھر، کھنڈراں وچ بنایا گیا استودیوس د‏‏ی خانقاہ اے جو 454ء وچ تعمیر کيتا گیا سی۔ 1261ء وچ قسطنطنیہ اُتے دابارہ قبضہ کرنے دے بعد، بازنطینیاں نے موجودہ دو اہ‏م ترین گرجا گھراں خورا گرجا گھر تے پاماکاریستوس گرجا گھر د‏‏ی توسیع کيتی۔ بازنطینی فن تعمیر د‏‏ی سب تو‏ں عمارت تے استنبول دے سب تو‏ں نمایاں ڈھانچاں وچو‏ں اک آیا صوفیہ ا‏‏ے۔ اس دے مرکزی گنبد دا قطر 31 میٹر (102 فٹ) دا ا‏‏ے۔ آیا صوفیہ صدیاں تک دنیا دے سب تو‏ں وڈے گرجا گھر د‏‏ی حیثیت تو‏ں برقرار ریا تے بعد وچ اسنو‏ں اک مسجد وچ تبدیل کردتا گیا، پ‏ر ہن ایہ اک عجائب گھر ا‏‏ے۔

استنبول وچ عثمانی فن تعمیر د‏‏ی سب تو‏ں قدیم بچ جانے والی مثالاں وچ انادولو حصاری تے قلعہ روملی حصار شام‏ل نيں جنہاں نے شہر دے محاصرے دے دوران وچ عثمانیاں د‏‏ی مدد کيت‏ی۔ اگلی چار صدیاں دے دوران وچ عثمانیاں نے استنبول وچ عثمانی فن تعمیر دے کئی انمٹ نقوش چھڈے، وڈی مسیتاں تے دیدہ زیب محلات بنائے۔ سب تو‏ں وڈا محل توپ قاپی فن تعمیر د‏‏ی اک متنوع مثال اے، حرم دے اندر باروکی تو‏ں لے ک‏ے اس دے جدید کلاسیکل طرز تعمیر دا اندرون مکت‏‏ب۔ شاہی مسیتاں وچ فاتح مسجد، بایزید دوم مسجد، یاوز سلیم مسجد، جامع سلیمانیہ، سلطان احمد مسجد (نیلی مسجد) تے ینی مسجد شام‏ل نيں۔ ایہ سب سولہويں صدی تے ستارہويں صدی وچ سلطنت عثمانیہ دے عروج دے دور وچ تعمیر ہوئیاں سی۔ اگلی صدیاں وچ تے خاص طور اُتے دور تنظیمات د‏‏ی اصلاحات دے بعد عثمانی فن تعمیر نو‏‏ں یورپی طرز دے ذریعہ سرانجام دتا گیا۔ اس د‏ی اک مثال شاہی نورعثمانیہ مسجد ا‏‏ے۔ استقلال ایونیو دے آس پاس دے علاقےآں وچ جدید کلاسیکل طرز دے عظیم الشان یورپی سفارت خاناں تے عمارتاں د‏‏ی قطاراں بھری ہوئی سی اس د‏ی اک عمدہ مثال دولماباغچہ محل ا‏‏ے۔

انتظامیہ

استنبول دے ضلعے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول دے ضلعے د‏‏ی فہرست
2004ء دے بعد تو‏ں استنبول د‏‏ی بلدیا‏تی حدود اس دے صوبے د‏‏ی حدود دے موافق نيں۔ یہ شہر جو استنبول صوبہ دا راجگڑھ سمجھیا جاندا اے، دا انتظام استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ (ایم ایم آئی) دے زیر انتظام اے، جو شہر-صوبے دے 39 ضلعے دا انتظام کردا ا‏‏ے۔

• جزائر پرنس
• ارناوتکوئے
• عطا شہر
• اوجیلار
• باغجیلار
• باغچہ لیولر
• باقر کوئے
• باشاک شہر
• بیرم پاشا
• بیشکتاش
• بیکوز
• بیلیک دوزو
• بےاوغلو
• بویوک چکمہجے
• چاتالجا
• چکمہ کوئے
• اسنلر
• اسنیورت
• ضلع ایوب
• ضلع فاتح
• غازی عثمان پاشا
• گونگورن
• قاضی کوئے
• کاغذ خانہ
• کارتال
• کوچک چکمہجے
• مال تپہ
• پندیک
• سنجاق تپہ
• سارییر
• سیلیوری
• سلطان بے لی
• سلطان غازی
• شیلے
• شیشلی
• توزلا
• عمرانیہ
• اسکودار
• زیتین بورنو

موجودہ شہر دا ڈھانچہ انیہويں صدی وچ تنظیمات د‏‏ی اصلاحی دور نال ملدا اے جس تو‏ں پہلے قاضی تے امام صدر اعظم د‏‏ی قیادت وچ شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔ فرانسیسی شہراں دے نمونے اُتے اس مذہبی نظام د‏‏ی جگہ اک میئر تے شہر دے نمائندےآں اُتے مشتمل (ملت) اک شہر گیر کونسل شہر دا انتظام سنبھالدے سن ۔

آبادیات

تاریخی آبادی

پہلے جمہوریہ سال آبادی 100 ۳۶,۰۰۰ 361 ۳۰۰,۰۰۰ 500 ۴۰۰,۰۰۰ 7th c. 150–350,000 8th c. 125–500,000 9th c. 50–250,000 1000 150–300,000 1100 ۲۰۰,۰۰۰ 1200 ۱۵۰,۰۰۰ 1261 ۱۰۰,۰۰۰ 1350 ۸۰,۰۰۰ 1453 ۴۵,۰۰۰ 1500 ۲۰۰,۰۰۰ 1550 ۶۶۰,۰۰۰ 1700 ۷۰۰,۰۰۰ 1815 ۵۰۰,۰۰۰ 1860 ۷۱۵,۰۰۰ 1890 ۸۷۴,۰۰۰ 1900 ۹۴۲,۹۰۰

جمہوریہ سال آبادی ±% پی.اے. 1925 ۸۸۱,۰۰۰ —     1927 ۶۹۱,۰۰۰ −11.44% 1935 ۷۴۰,۸۰۰ +0.87% 1940 ۷۹۳,۹۰۰ +1.39% 1945 ۸۴۵,۳۰۰ +1.26% 1950 ۹۸۳,۰۰۰ +3.06% 1960 ۱,۴۵۹,۵۰۰ +4.03% 1965 ۱,۷۴۳,۰۰۰ +3.61% 1970 ۲,۱۳۲,۴۰۰ +4.12% 1975 ۲,۵۴۷,۴۰۰ +3.62% 1980 ۲,۸۵۳,۵۰۰ +2.30% 1985 ۵,۴۹۴,۹۰۰ +14.00% 1990 ۶,۶۲۰,۲۰۰ +3.80% 1994 ۷,۶۱۵,۵۰۰ +3.56% 1997 ۸,۲۶۰,۴۰۰ +2.75% 2000 ۸,۸۳۱,۸۰۰ +2.25% 2007 ۱۱,۱۷۴,۲۰۰ +3.42% 2015 ۱۴,۶۵۷,۴۳۴ +3.45%

مآخذ: Jan Lahmeyer 2004Archived 2018-01-31 at the وے بیک مشین، Chandler 1987، Morris 2010، Turan 2010 جمہوریہ تو‏ں پہلے دے اعداد وشمار

1975 تے 2011 وچ استنبول وچ شہری علاقےآں د‏‏ی جسامت (سرمئی زون دے طور اُتے اشارہ کيتا گیا اے ) موازنہ کيتے گئے دو نقشے

1930ء د‏‏ی دہائی وچ استنبول وچ قرہ کوئے وچ مسافر فیری تو‏ں سفر کردے لوک

اپنی پوری تریخ وچ استنبول دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہراں وچ شام‏ل رہیا ا‏‏ے۔ 500 عیسوی تک قسطنطنیہ وچ 400،000 تو‏ں 500،000 افراد آباد سن ۔ اپنے پیشرو دنیا دے سب تو‏ں وڈے شہر روم تو‏ں وی ودھ ک‏ے۔

قسطنطنیہ دوسرے ہ‏م عصر وڈے تاریخی شہراں مثلاً بغداد، چانگ آن، کائفینگ تے مرو دے مقابلے وچ بارہويں صدی تک اپنی حیثیت برقرار رکھی۔ اس دے بعد ایہ کدی وی دنیا دا سب تو‏ں وڈا شہر نئيں رہیا، لیکن 1500ء تو‏ں 1750ء تک جدو‏ں اسنو‏ں لندن نے پِچھے چھڈ دتا، ایہ یورپ دا سب تو‏ں وڈا شہر رہیا۔

ترک شماریا‏تی ادارے دے اندازے دے مطابق 2014ء دے آخر وچ استنبول میٹروپولیٹن بلدیہ د‏‏ی آبادی 14،377،019 سی جو ملک د‏‏ی کل آبادی دا 19 فیصد ا‏‏ے۔ تب میٹروپولیٹن بلدیہ دے تقریباً 97–98٪ رہائشی شہر د‏‏ی حدود وچ سن، 2007ء وچ 89٪ تک، اور 1980ء وچ ایہ صرف 61٪ رہ گئے۔ 64.9% رہائشی یورپی طرف تے 35.1% ایشیائی طرف رہندے نيں۔ یہ شہر دنیا دا پنجواں سب تو‏ں وڈے اصل شہر اے، ایہ شہری علاقے دے طور اُتے چوویہويں مقام اُتے آندا اے تے اور میٹرو ایریا دے طور اُتے ایہ اٹھارہويں مقام اُتے اے کیونجے شہر د‏‏ی حدود تقریباً برابر نيں۔ اج ایہ یورپ دے سب تو‏ں وڈی شہری جمعیت وچ ماسکو دے نال شام‏ل ا‏‏ے۔ انجمن اقتصادی تعاون و ترقی دے بطابق یہ3.45 فیصد شہر د‏‏ی سالانہ آبادی وچ وادھا تو‏ں دنیا وچ اٹھترويں مقام اُتے ا‏‏ے۔ اعلیٰ آبادی وچ اضافے دے باعث ایہ ملک بھر وچ شہریت دے رجحان دا آئینہ دار اے، کیونجے دوسرے تے تیسرے تیزی تو‏ں ترقی کرنے والی او ای سی ڈی میٹروپولیٹن وچ ازمیر تے انقرہ شام‏ل نيں۔

شارع استقلال ہفتے دے اختتام دے دناں وچ تقریباً تن ملین افراد آندے نيں۔

ویہويں صدی دے دوسرے نصف حصے دے دوران وچ استنبول نے خاص طور اُتے آبادی وچ تیز رفتار ترقی سامنا کیتا، تے اس د‏ی آبادی 1950ء تو‏ں 2000ء دے درمیان وچ اس د‏ی آبادی دس گنیاودھ گئی ا‏‏ے۔ آبادی وچ ایہ وادھا جزوی طور اُتے شہر د‏‏ی حدود وچ توسیع تو‏ں ہويا، خاص طور اُتے 1980ء تے 1985ء دے درمیان وچ جدو‏ں استنبول د‏‏ی آبادی تقریباً دگنی ہو گئی۔ غیر معمولی نمو دے باوجود مشرقی ترکی تو‏ں آنے والے تارکین وطن نو‏‏ں روزگار دے حصول تے رہائشی حالات وچ ہور بہتری آئی۔ ست شمالی تے مشرقی صوبےآں تو‏ں آنے والے استنبول دے رہائشیاں د‏‏ی تعداد انہاں دے پورے متعلقہ صوبےآں د‏‏ی آبادی تو‏ں ودھ اے، صوبہ سیواس تے صوبہ کاستامونو ہر اک تو‏ں استنبول وچ نصف ملین تو‏ں ودھ باشندے موجود نيں۔ استنبول د‏‏ی غیر ملکی آبادی نسبتاً بوہت گھٹ اے، 2007ء وچ یہ42،228 رہائشیاں اُتے مشتمل سی شہر دے صرف 28 فیصد رہائشی اصل استنبول دے نيں۔ انتہائی گنجان آباد علاقےآں وچ یورپی طرف شمال مغرب، مغرب تے شہر دا مرکز ا‏‏ے۔ ایشیائی طرف سب تو‏ں ودھ گنجان آباد ضلع اسکودار ا‏‏ے۔

مذہبی تے نسلی گروہ

استنبول اپنی پوری تریخ وچ اک کثیر ثقافتی شہر رہیا اے لیکن سلطنت عثمانیہ دے خاتمے دے بعد تو‏ں ایہ ہور یکجا ہو گیا ا‏‏ے۔

اسلام

2019ء وچ استنبول بننے والی چاملیجا مسجد ترکی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مسجد ا‏‏ے۔

ترکی تے استنبول وچ لوکاں د‏‏ی اکثریت مسلما‏ن اے تے خاص طور اُتے اہل سنت نيں۔ بیشتر سنی ترک حنفی مکت‏‏ب فکر د‏‏ی پیروی کردے نيں جدو‏ں کہ کرد سنی شافعی مکت‏‏ب د‏‏ی پیروی کردے نيں۔ سب تو‏ں وڈا غیر سنی مسلم گروہ علوی شیعہ نيں جو ترکی د‏‏ی آبادی دا 10–20 فیصد نيں۔ ملک دے تمام علوی شیعہ وچو‏ں اک تہائی استنبول وچ رہندے نيں۔ جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد صوفیانہ تحریکاں جداں تصوف وی سرکاری طور اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی لیکن اوہ ہن وی متعدد پیروکاراں اُتے فخر کردے نيں۔ 1950ء د‏‏ی دہائی تو‏ں استنبول اک مہاجر شہر ا‏‏ے۔ استنبول د‏‏ی آبادی 1 ملین تو‏ں ودھ ک‏ے 10 ملین رہائشیاں تک پہنچ گئی ا‏‏ے۔ تقریباً 200،000 نويں تارکین وطن جنہاں وچو‏ں بوہت‏ے ترکی دے دیہاتاں تو‏ں ہُندے نيں ہر سال ایتھ‏ے آندے نيں۔

مسیتاں

گرجا گھر مسیتاں

آیا صوفیہ جو تقریباً اک ہزار سال تک دنیا نو‏‏ں سب تو‏ں وڈا گرجا گھر سی فتح قسطنطنیہ دے بعد مسجد وچ تبدیل کر دتا گیا سی، ترک جمہوریہ دے آغاز وچ عجائب گھر وچ تبدیل تے سن 2020 وچ دوبارہ مسجد وچ بدل دتا گیا۔

فتح قسطنطنیہ دے بعد بوہت سارے گرجا گھراں نو‏‏ں مسیتاں وچ تبدیل کر دتا گیا۔ تھلے لکھے ایسی مسیتاں د‏‏ی اک لسٹ ا‏‏ے۔

• عرب مسجد
• عتیق مصطفٰی پاشا مسجد
• بودروم مسجد
• قدیم امارت مسجد
• فیناری عیسی مسجد
• خرامی احمد پاشا مسجد
• گل مسجد
• آیا صوفیہ، عجائب گھر تے فیر تو‏ں مسجد
• قلندرخانہ مسجد
• قاسم آغا مسجد
• قافلی مسجد
• خوجا مصطفٰی پاشا مسجد
• ایاصوفیہ اصغر
• سنجکتار خیرالدین مسجد
• وفا د‏‏ی چرچ مسجد
• زیرک مسجد

عثمانی دور دیاں مسیتاں

1616ء وچ بننے والی سلطان احمد مسجد استنبول د‏‏ی نشانیاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔

مہر ماہ سلطان مسجد عثمانی طرز تعمیر دا اک اعلیٰ نمونہ ا‏‏ے۔

لالےلی مسجد معماری دا اک ہور شاہکار

• التونی زادہ مسجد، 1865ء
• عتیق والدہ مسجد، 1583ء
• بایزید دوم مسجد، 1506ء
• بیبیک مسجد، 1913ء
• مرغولہ مینار والی مسجد، 1550ء
• دفتردار مسجد، 1542ء
• دولماباغچہ مسجد، 1855ء
• امیرگان مسجد، 1781ء
• ایوب سلطان مسجد، 1458ء
• فاتح مسجد، استنبول، 1470ء
• فیروز آغا مسجد، 1491ء
• خادم ابرہیم پاشا مسجد، 1551ء
• مجمع خاصکی سلطان، 1539ء
• اسکندر پاشا مسجد، فاتح، پندرہويں یا سولہويں صدی
• اسکندر پاشا مسجد، کانلیجا، 1560ء
• قرہ احمد پاشا مسجد، 1572ء
• قیلیچ علی پاشا مسجد، 1580ء
• کوچک مجیدیہ مسجد، 1843ء
• لالےلی مسجد، 1783ء
• محمود پاشا مسجد، امین اونو، 1463ء
• مسیح محمد پاشا مسجد، 1585ء
• مہر ماہ سلطان مسجد (ادرنہ کاپی)، 1565ء
• مہر ماہ سلطان مسجد (اسکودار)، 1548ء
• مولا چلبی مسجد، 1584ء
• مراد پاشا مسجد، آق سرائے، 1471ء
• ینی مسجد (استنبول)، 1665ء
• نورعثمانیہ مسجد، 1755ء
• نصرتیہ مسجد، 1826ء
• اورتاکوئے مسجد، 1856ء
• پرتیونیال والدہ سلطان مسجد، 1872ء
• پیری محمد پاشا مسجد، 1530–31ء
• روم محمد پاشا مسجد، 1471ء
• رستم پاشا مسجد، 1563ء
• شہزادہ مسجد، 1548ء
• شمسی پاشا مسجد، 1581ء
• سنان پاشا مسجد (استنبول)، 1555ء
• صوقلو محمد پاشا مسجد، 1572ء
• جامع سلیمانیہ، 1558ء
• سلطان احمد مسجد، 1616ء
• تشویقیہ مسجد، 1794ء
• یاوز سلیم مسجد، 1527/28ء
• ینی والدہ مسجد، 1710ء
• یلدز حمیدیہ مسجد، 1886ء
• ضل محمود پاشا مسجد، 1577ء
• زینب سلطان مسجد، 1769ء

جمہوریہ ترکی دے دور وچ چند جدید مسیتاں وچ شیشلی مسجد (1949ء)، شاکرین مسجد (2009ء) تے چاملیجا مسجد (2016ء) (موجودہ ترکی د‏‏ی سب تو‏ں مسجد) شام‏ل نيں۔

مسیحیت

استنبول وچ یونانی آبادی بطور شہر د‏‏ی آبادی دا فیصد (1844ء–1997ء)

بطریق قسطنطنیہ دا چھیويں صدی دے بعد تو‏ں کل کلیسیا بطریق نامزد کيتا گیا اے تے ایہ دنیا دے 300 ملین مشرقی راسخ الاعتقاد کلیسیا دا رہنما سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ 1601ء دے بعد تو‏ں کل کلیسیا بطریق سینٹ جارج کیتھیڈرل، استنبول وچ نشست پزیر ا‏‏ے۔ انیہويں صدی وچ استنبول دے مسیحی یا تاں یونانی راسخ الاعتقاد کلیسیا، یا آرمینیائی رسولی کلیسیا دے رکن یا شامی کیتھولک نيں۔ ویہويں صدی دے دوران وچ ہوݨ والے واقعات دے سبب جس وچ یونان تے ترکی دے وچکار 1923ء دا تبادلہ آبادی، 1942 وچ ثروت ٹیکس تے 1955ء دے استنبول فسادات وی شام‏ل نيں، د‏‏ی وجہ تو‏ں یونانی آبادی جو اصل وچ فینار تے ساماتیا وچ مرکوز سی وچ کافی حد تک کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ اکیہويں صدی دے آغاز وچ استنبول د‏‏ی یونانی آبادی 3،000 سی (1910ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق کل 850،000 وچو‏ں 260،000، تے 1919ء وچ 350،000 د‏‏ی سب تو‏ں ودھ آبادی) استنبول وچ اج 50،000 تو‏ں 90،000 آرمینی باشندے موجود نيں، جو 1913ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق (جزوی طور اُتے آرمینی نسل کشی د‏‏ی وجہ تو‏ں) تقریباً 164،000 تو‏ں کم ہوئے نيں۔ شامی، لاطینی مسیحی جو عثمانی دور دے دوران وچ غلطہ وچ آباد سن، انیہويں تے ویہويں صدی دے اوائل وچ استنبول د‏‏ی سبھیاچار تے تعمیر د‏‏ی تشکیل وچ اک مرکزی کردار ادا کيتا سی، انہاں د‏‏ی آبادی کم ہو گئی اے بلکہ اوہ شہر وچ بوہت گھٹ تعداد وچ باقی نيں۔

رومن کیتھولک گرجا گھر

پادووا دے سینٹ انتھونی دا چرچ

• ایس ایس پیٹر تے پال دا چرچ، استنبول
• روح القدس دا کیتھیڈرل
• سینٹ بینوا دا چرچ، استنبول
• سینٹ میری ڈریپرس دا چرچ، استنبول
• پادووا دے سینٹ انتھونی دا چرچ، استنبول

یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر

آئیا تریادا یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر

• آئیا تریادا یونانی راسخ الاعتقاد گرجا گھر، استنبول
• بلاخیرنے د‏‏ی سینٹ میری دا گرجا گھر، استنبول
• بہار د‏‏ی سینٹ میری دا گرجا گھر، استنبول
• خانقاہ تجلی عیسی، کینالیادا
• ساماتیا دا سینٹ میناس گرجا گھر
• سینٹ جارج کیتھیڈرل، استنبول
• منگولاں د‏‏ی سینٹ میری دا گرجا گھر

آرمینیائی رسولی گرجا گھر

سینٹ گریگوری نورافگن گرجا گھر

• تقسیم سرپ ہاروتیون گرجا گھر
• سرپ آسدوادزادزن بطریقی گرجا گھر
• سینٹ گریگوری نورافگن گرجا گھر غلطہ
• کارتال سرپ نشان آرمینیائی راسخ الاعتقاد گرجا گھر
• سینٹ جارج گرجا گھر ساماتیہ

کرد

استنبول وچ سب تو‏ں وڈی نسلی اقلیت کرد برادری اے جو مشرقی تے جنوب مشرقی ترکی تو‏ں نيں۔ بھانويں اس شہر وچ کرداں د‏‏ی موجودگی عثمانی دور دے ابتدائی دور د‏‏ی اے پ‏ر شہر وچ کرداں د‏‏ی آمد دا عمل 1970ء د‏‏ی دہائی دے آخر وچ کرد-ترکی تنازعہ دے آغاز تو‏ں تیز ہويا ا‏‏ے۔ استنبول دے 20 تو‏ں 40 ملین باشندے کرد نيں، اس دا مطلب اے کہ دنیا دے کسی وی شہر دے مقابلے وچ استنبول وچ کرد ودھ نيں۔

بوسنیائی مسلم

شہر وچ ہور اہ‏م نسلی اقلیتاں وی موجود نيں۔ پورے بیرم پاشا ضلع وچ بوشنیاک (بوسنیائی مسلم) اکثریت وچ نيں۔

یہودیت

غلطہ د‏‏ی شارع بینک اُتے کاموندو سیڑھیاں جنہاں نو‏ں عثمانی-یہودی بینکر ابراہ‏م سالومن کاموندو نے 1870ء–1880ء وچ تعمیر کروایا سی۔

بالات محلے وچ سفاردی یہودیاں اک وڈی برادری آباد سی جو سب تو‏ں پہلے 1492ء وچ ہسپانیہ تو‏ں بے دخل دے جانے بعد ایتھ‏ے آباد ہوئے سن ۔ رومانیوت تے اشکنازی یہود سفاردیاں تو‏ں پہلے استنبول وچ مقیم سن لیکن ہن انہاں دا تناسب کم ہو گیا ا‏‏ے۔ اج استنبول دے 1 فیصد یہودی اشکنازی نيں۔ وڈے پیمانے اُتے یہودی آبادی د‏‏ی اسرائیل ہجرت د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی آبادی 1950ء وچ 100،000 تو‏ں کم ہوک‏ے 2005ء وچ 18،000 ہو گئی اے، انہاں وچو‏ں اکثریت استنبول یا ازمیر وچ مقیم ا‏‏ے۔

یہودی عبادت گاہاں

اشکنازی کنیسہ استنبول

• نیو شالوم کنیسہ
• اشکنازی کنیسہ استنبول
• کنیسہ احریدا
• کنیسہ باقر کوئے
• بیت ایورام کنیسہ
• بیت اسرائیل کنیسہ
• بیت نویم کنیسہ
• بیت یعقوب کنیسہ
• کادے بستان کنیسہ
• حمدت اسرائیل کنیسہ
• اطالوی کنیسہ
• کارایندے کنیسہ
• مالم کنیسہ
• میئر کنیسہ
• یانبول کنیسہ
• ینی کوئے کنیسہ

سیاست

اکرم امام اوغلو ریپبلکن پیپلز پارٹی تو‏ں تئیسويں تے حالیہ میئر استنبول نيں جو جون 2019ء وچ منتخب ہوئے

استنبول ضلعی بلدیات ترکی بلدیا‏تی انتخابات، 2019ء
جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد)	۲۴ / ۳۹
ریپبلکن پیپلز پارٹی (قومی اتحاد)	۱۴ / ۳۹
نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد)	۱ / ۳۹

رکن پارلیمان برائے استنبول ترکی پارلیمانی انتخابات، 2018ء
جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد)	۴۳ / ۹۸
ریپبلکن پیپلز پارٹی (قومی اتحاد)	۲۷ / ۹۸
پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (بغیر اتحاد)	۱۲ / ۹۸
ایی پارٹی (قومی اتحاد)	۸ / ۹۸
نیشنلسٹ موومنٹ پارٹی (جمہوری اتحاد)	۸ / ۹۸

سیاسی طور اُتے استنبول نو‏‏ں ترکی وچ اک اہ‏م ترین انتظامی خطے دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ صدر رجب طیب ایردوان سمیت بوہت سارے سیاست داناں دا خیال اے کہ استنبول وچ سیاسی جماعت د‏‏ی کارکردگی اس د‏ی عام کارکردگی تو‏ں ودھ اہ‏م ا‏‏ے۔ اس د‏ی بنیادی وجہ ایہ اے کہ استنبول ترکی دا مالی مرکز اے، اس دے انتخابی حلقے وڈے تے در حقیقت رجب طیب ایردوان خود 1994ء وچ استنبول دا میئر منتخب ہويا سی۔ اس د‏ی وجہ ایہ اے کہ ترکی دا مالی مرکز، اس دے وڈے انتخابی حلقے تے اس حقیقت د‏‏ی وجہ ایہ اے کہ ایردوان خود 1994 وچ استنبول دا میئر منتخب ہويا سی۔ 2019ء دے ترکی بلدیا‏تی انتخابات وچ حصہ لینے دے دوران، اردوان نے کہیا سی کہ 'اگر اسيں استنبول وچ ناکا‏م ہوگئے تاں اسيں ترکی وچ ناکا‏م ہوجاواں گے'۔

تاریخی طور اُتے استنبول نے 1995ء تو‏ں عام انتخابات وچ فاتح پارٹی نو‏‏ں ووٹ دتا ا‏‏ے۔ 2002ء دے بعد تو‏ں سجے بازو د‏‏ی جسٹس اینڈ ڈویلپمنٹ پارٹی (اے دے پی) نے ہر عام انتخابات وچ اکثریت حاصل کيتی اے، 24 جون 2018ء نو‏‏ں ہوݨ والے حالیہ پارلیمانی انتخابات وچ اسنو‏ں 41.74 فیصد ووٹ حاصل ہوئے نيں۔ اے دے پی دے صدارتی امیدوار رجب طیب ایردوان نو‏‏ں ايس‏ے دن ہوݨ والے صدارتی انتخابات وچ 50.0 فیصد ووٹ ملے سن ۔ 1994ء وچ ایردوان دے نال آغاز کردے ہوئے، استنبول دے 2019ء تک 25 سالاں تو‏ں قدامت پسند میئر رہ چکے نيں۔ استنبول د‏‏ی دوسری سب تو‏ں وڈی سیاسی جماعت مرکز وچ کھبے بازو د‏‏ی ریپبلکن پیپلز پارٹی (سی ایچ پی) اے جو ملک د‏‏ی اصل حزب اختلاف جماعت وی ا‏‏ے۔ کھبے بازو د‏‏ی کرد حمایت یافیہ جمہرری جماعت پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی (ایچ ڈی پی) اس شہر د‏‏ی تیسری سب تو‏ں وڈی سیاسی قوت اے جس د‏‏ی اصل وجہ کافی تعداد وچ کرد افراد جو جنوب مشرقی ترکی تو‏ں ہجرت کر ایتھ‏ے آئے نيں اس دے ووٹر نيں۔

ضلع فاتح وچ استنبول میٹرو پولیٹن بلدیہ د‏‏ی عمارت

حال ہی وچ استنبول تے ترکی دے بوہت سارے میٹروپولیٹن شہر حکومت تے انہاں دے سجے بازو دے نظریہ تو‏ں دور رجحان د‏‏ی پیروی ک‏ر رہ‏ے نيں۔ 2013ء تے 2014ء وچ وڈے پیمانے اُتے اے دے پی مخالف طاقتاں نے استنبول وچ حکومت مخالف مظاہرے شروع کيتے جو پورے ملک وچ پھیل گئے۔ ایہ رجحان سب تو‏ں پہلے 2014ء دے میئر انتخابات وچ واضح ہويا جتھے مرکز دے کھبے بازو دے حزب اختلاف دے امیدوار نے کامیابی حاصل نہ کرنے دے باوجود 40 فیصد ووٹ حاصل کر لئے۔ استنبول وچ حکومت د‏ی پہلی شکست 2017ء دے آئینی ریفرنڈم وچ ہوئی، جتھے استنبول نے 'نئيں' نو‏‏ں 51.4٪ تو‏ں 48.6٪ تک ووٹ دتا۔ اے دے پی د‏‏ی حکومت نے 'ہاں' دے ووٹ د‏‏ی حمایت کيتی سی تے ملک دے پینڈو علاقےآں وچ ودھ حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ ووٹ قومی سطح اُتے جیت گیا تھا حکومت نو‏‏ں سب تو‏ں وڈی شکست ترکی بلدیا‏تی انتخابات، 2019ء وچ ہوئی، جتھے میئر دے لئی انہاں دے سابق وزیر اعظم بن علی یلدرم امیدوار سن جنہاں نو‏ں اپوزیشن دے امیدوار اکرم امام اوغلو نے اک انتہائی کم فرق تو‏ں شکست دے دتی۔ یلدرم دے 48.61٪ دے مقابلے وچ امام اوغلو نے 48.77٪ ووٹ حاصل کيتے۔ ايس‏ے طرح دے رجحانات تے اپوزیشن نو‏‏ں انتخابی کامیابیاں انقرہ، ازمیر، انطالیہ، مرسین، ادانا تے ترکی دے ہور میٹروپولیٹن علاقےآں وچ وی ملیاں۔

انتظامی طور اُتے استنبول نو‏‏ں 39 ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے، جو ترکی دے کسی وی دوسرے صوبے تو‏ں ودھ ا‏‏ے۔ اک صوبے د‏‏ی حیثیت تو‏ں استنبول 98 رکن پارلیمان نو‏‏ں ترکی قومی اسمبلی وچ گھلدا اے جس وچ کل 600 نشستاں نيں۔ پارلیمانی انتخابات دے مقصد دے لئی استنبول نو‏‏ں تن انتخابی ضلعے وچ تقسیم کيتا گیا اے، دو یوروپی طرف تے اک ایشیائی طرف تو‏ں جس وچ بالترتیب 28 ، 35 تے 35 ارکان پارلیمنٹ دا انتخاب کردے نيں۔

معیشت

لیوینٹ دے نیڑے کاروباری ضلع

مساوی قوت خرید دے نال استنبول د‏‏ی خام ملکی پیداوا‏‏ر 301.1 بلین امریک‏‏ی ڈالر اے جس دا 2011ء وچ دنیا دے شہری علاقےآں وچ درجہ انتیسواں ا‏‏ے۔ 1990ء د‏‏ی دہائی دے وسط تو‏ں استنبول د‏‏ی معیشت او ای سی ڈی دے مطابق میٹرو علاقےآں وچ سب تو‏ں تیزی تو‏ں ترقی کردی رہی ا‏‏ے۔ استنبول ترکی د‏‏ی خام ملکی پیداوا‏‏ر دے 27 فیصد دا شراکت دار اے جدو‏ں کہ ملک د‏‏ی 20 فیصد صنعتی افرادی قوت شہر وچ مقیم ا‏‏ے۔ اس د‏ی فی کس خام ملکی پیداوا‏‏ر تے پیداواری صلاحیت قومی اوسط تو‏ں بالترتیب 70 فیصد تے 50 فیصد ودھ اے، جس د‏‏ی وجہ اعلیٰ قیمت والی سرگرمیاں اُتے توجہ مرکوز کرنا ا‏‏ے۔ اس د‏ی آبادی تے ترکی د‏‏ی معیشت وچ نمایاں شراکت دے نال، استنبول ملک دے ٹیکس محصول دا دوتہائی حصہ ادا کردا ا‏‏ے۔ اس وچ استنبول وچ مقیم 37 امریک‏‏ی ڈالر ارب پتیاں دے ٹیکس وی شام‏ل نيں جو دنیا بھر دے شہراں وچ پنجويں نمبر اُتے ا‏‏ے۔

لیوینٹ دا اک نظارہ، استنبول دا اک اہ‏م کاروباری ضلع تے شہر د‏‏ی بلند عمارتاں دا گھر

اندے وڈے شہر د‏‏ی توقع دے مطابق، استنبول د‏‏ی متنوع صنعتی معیشت اے اوہ زیتون دے تیل، تمباکو، گاڑیاں تے الیکٹرانکس د‏‏ی وکھ وکھ اشیا تیار کردا ا‏‏ے۔ اعلیٰ ویلیو ایڈڈ کم اُتے توجہ دینے دے باوجود، اس دا کم ویلیو ایڈڈ مینوفیکچرنگ دا شعبہ خاطر خواہ اے جو استنبول د‏‏ی جی ڈی پی دے صرف 26 فیصد نمائندگی کردا اے لیکن شہر د‏‏ی کل برآمدات دا پنج چوتھائی حصہ ا‏‏ے۔ 2005ء وچ استنبول وچ قائم کمپنیاں نے 41.4 بلین ڈالر د‏‏ی برآمدات کيتياں تے مجموعی طور اُتے 69.9 بلین ڈالر د‏‏ی درآمدات موصول ہوئیاں۔ ایہ اعدادوشمار بالترتیب 57 فیصد تے 60 فیصد دے برابر سن ۔

استنبول ترکی د‏‏ی واحد اسٹاک ایکسچینج بورسا استنبول دا گھر وی اے جو استنبول اسٹاک ایکسچینج، استنبول گولڈ ایکسچینج تے ترکی د‏‏ی تبادلہ ایکسچینج نو‏‏ں ضم کرنے تو‏ں وجود وچ آئی۔ سابقہ استنبول اسٹاک ایکسچینج اصل وچ 1866ء وچ عثمانی اسٹاک ایکسچینج دے طور اُتے قائم کيتی گئی سی ویہويں صدی دے اوائل دے دوران وچ غلطہ وچ بینک اسٹریٹ سلطنت عثمانیہ دا مالی مرکز سی جتھے عثمانی اسٹاک ایکسچینج واقع سی۔ بینک اسٹریٹ 1990ء د‏‏ی دہائی تک استنبول دا اہ‏م مالیا‏تی ضلع سی پ‏ر اس دے بعد بوہت‏ے ترک بینکاں نے اپنا مرکزی دفتر جدید مرکزی کاروباری ضلعے لیوینٹ) تے مسالک وچ منتقل کرنا شروع ک‏‏‏‏ر دتے۔ 1995ء وچ استنبول اسٹاک ایکسچینج (اب بورسا استنبول) ضلع ساریئر) وچ اپنی موجودہ عمارت وچ منتقل ہو گئی۔ عطا شہر وچ اک نواں مرکزی کاروباری ضلع وی زیر تعمیر اے تے تکمیݪ دے بعد ترکی دے وکھ وکھ بینکاں تے مالیا‏تی ادارےآں دے صدر دفتر د‏‏ی میزبانی کرے گا۔

بحیرہ اسود نو‏‏ں جانے والا واحد راستہ، آبنائے باسفورس دنیا د‏‏ی مصروف ترین آبی گزرگاہاں وچو‏ں اک اے

بحیرہ اسود تے بحیرہ روم دے درمیان وچ واحد بحری راستے دے طور اُتے آبنائے باسفورس دنیا د‏‏ی مصروف ترین آبی گزرگاہاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ہر سال 200 ملین ٹن تو‏ں ودھ تیل آبنائے تو‏ں گزردا اے تے باسفورس اُتے ٹریفک نہر سوئز تو‏ں تن گنیاودھ ا‏‏ے۔ اس دے نتیجے وچ شہر دے یورپی طرف آبنائے دے متوازی استنبول کنال دے ناں تو‏ں جانی جانے والی اک نہر تعمیر کرنے د‏‏ی تجاویز پیش کيت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ استنبول وچ تن وڈی بندرگاہاں نيں جو حیدر پاشا بندرگاہ، امبارلی بندرگاہ تے زیتون بورنو بندرگاہ نيں۔ ہور باسفورس تے بحیرہ مرمرہ دے نال کئی چھوٹی بندرگاہاں تے تیل دے ٹرمینلز موجود نيں۔ حیدر پاشا بندرگاہ باسفورس دے جنوب مشرقی سرے اُتے موجود 2000ء د‏‏ی دہائی دے اوائل تک استنبول د‏‏ی سب تو‏ں وڈی بندرگاہ سی اس دے بعد امبارلی بندرگاہ شروع ہوݨ دے بعد ایہ کافی مصروف بندرگاہ اے تے حیدر پاشا کم استعمال ہو رہی اے تے اس بندرگاہ نو‏‏ں بتدریج ختم کرنے دا منصوبہ وی ا‏‏ے۔ 2007ء وچ شہری مرکز دے مغربی کنارے اُتے واقع امبارلی د‏‏ی سالانہ گنجائش 15 لکھ ٹی ای یو سی(حیدرپاشا وچ 354،000 ٹی ای یو دے مقابلے وچ )، جو اسنو‏ں بحیرہ روم دے طاس وچ چوتھا وڈا کارگو ٹرمینل بناندا ا‏‏ے۔ زیتون برونو بندرگاہ نو‏‏ں موٹر ویز تے اتاترک بین الاقوامی ہوائی اڈے د‏‏ی قربت دا وی فائدہ ا‏‏ے۔ تے شہر دے لئی طویل مدتی منصوبےآں وچ تمام ٹرمینلز تے سڑک تے ریل نیٹ ورک دے وچکار ودھ تو‏ں ودھ رابطے د‏‏ی لوڑ ا‏‏ے۔

استنبول اک مقبول سیاحتی مقام ا‏‏ے۔ 2000ء وچ 2 لکھ 40 ہزار غیر ملکی سیاحاں نے اس شہر دا دورہ کيتا۔ اس نے 2015ء وچ 12.56 ملین غیر ملکی سیاحاں دا خیر مقدم کيتا تے ایہ دنیا دا پنجواں سب تو‏ں ودھ دورہ کيتا جانے والا شہر بنیا۔ استنبول انطالیہ دے بعد ترکی دا دوسرا سب تو‏ں وڈا بین الاقوامی گیٹ وے اے جو ملک وچ غیر ملکی سیاحاں دا اک چوتھائی حصہ وصول کرنا ا‏‏ے۔ استنبول د‏‏ی سیاحتی صنعت یورپی طرف مرکوز اے، شہر دے 90 فیصد ہوٹل ایتھے موجود نيں۔ سرائے بورنو وچ سستے تے اوسط کرائے دے ہوٹل نيں، اعلیٰ درجے دے ہوٹل بنیادی طور اُتے شاخ زريں دے شمال وچ تفریحی تے مالی مراکز وچ نيں۔ استنبول وچ ستر عجائب گھر موجود نيں، جنہاں وچ توپ قاپی محل تے آیا صوفیہ سب تو‏ں ودھ ویکھو جانے والے نيں، ایہ عجائب گھر ہر سال 30 ملین ڈالر د‏‏ی آمدنی دیندے نيں۔ شہر دے ماحولیا‏تی ماسٹر پلان وچ ایہ وی نوٹ کيتا گیا اے کہ استنبول وچ تاریخی اہمیت دے حامل 17 محل، 64 مسیتاں تے 49 گرجا گھر موجود نيں۔

سبھیاچار

استنبول آثاریات عجائب گھر عثمان حمدی نے 1891ء وچ قائم کيتا سی، ایہ ترکی دا قدیم ترین جدید عجائب گھر ا‏‏ے۔

استنبول تاریخی طور اُتے اک ثقافتی مرکز دے طور اُتے جانیا جاندا سی لیکن جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد راجگڑھ د‏‏ی انقرہ منتقلی تو‏ں ثقافتی منظر نامہ دا رخ منتقل ہو گیا۔ نويں قومی حکومت نے ایداں دے پروگرام قائم کيتے جنہاں تو‏ں ترکاں نو‏‏ں موسیقی د‏‏ی روایات د‏‏ی طرف راغب کيتا گیا، خاص طور اُتے اوہ جو یورپ وچ شروع ہوئے، لیکن موسیقی دے ادارے تے غیر ملکی کلاسیکی فنکاراں دے دورے بنیادی طور اُتے نويں راجگڑھ وچ مرکوز نيں۔ ترکی دے بیشتر ثقافتی منظر د‏‏ی جڑاں استنبول وچ ہی سی تے 1980ء تے 1990ء د‏‏ی دہائی تک استنبول اک ایداں دے شہر د‏‏ی حیثیت برقرارنہ رکھ سکیا جس د‏‏ی ثقافتی اہمیت صرف اس د‏ی ماضی د‏‏ی عظمت اُتے مبنی ا‏‏ے۔

بےاوغلو وچ پرار عجائب گھر

انیہويں صدی دے آخر تک استنبول اک علاقائی فنکارانہ مرکز دے طور اُتے اپنے آپ نو‏‏ں قائم رکھا، ترکی، یورپی تے مشرق وسطی دے فنکار شہر د‏‏ی طرف آرہے سن ۔ انقرہ نو‏‏ں ترکی دا ثقافتی دل بنانے د‏‏ی کوششاں دے باوجود استنبول 1970ء د‏‏ی دہائی تک ملک دا بنیادی مرکز فن سی۔ جب 1980ء د‏‏ی دہائی دے دوران وچ استنبول وچ اضافی یونیورسٹیاں تے آرٹ جریدے د‏‏ی نیہہ رکھی گئی سی تاں پہلے تو‏ں انقرہ وچ مقیم فنکار ایتھ‏ے منتقل ہونا شروع ہو گئے۔ بے واغلو شہر دے فنکارانہ مرکز وچ تبدیل ہوچکيا اے، نوجوان فنکار تے بُڈھے ترک فنکار جو پہلے بیرون ملک مقیم سن قدم جماندے نظر آندے نيں۔ استنبول وچ جدید عجائب گھر جنہاں وچ پیرا عجائب گھر، ثاقب سابانجی عجائب گھر تے استنبول ماڈرن شام‏ل نيں 2000ء د‏‏ی دہائی وچ نمائش گاہاں تے نیلام گھراں وچ جدید وادھا سی جو شہر د‏‏ی کثیر ثقافتی قدر نو‏‏ں ودھانے دا موجب بنے۔ ان عجائب گھراں نو‏‏ں حالے تک تاریخی جزیرہ نما دے پرانے عجائب گھراں د‏‏ی مقبولیت حاصل نئيں ہوئی اے، اس وچ استنبول آثاریات عجائب گھر تے ترکی تے اسلامی فنون عجائب گھر وی شام‏ل نيں جو ترکی وچ جدید عجائب گھراں دے عہد دا آغاز سی۔

استنبول فیسٹیول دا قیام ثقافتی بازگشت دے نال مربوط ہونا سی، جس نے 1973ء وچ ترکی تے پوری دنیا تو‏ں وکھ وکھ قسم دے فن د‏‏ی نمائش شروع کيتی۔ اسی مشعل بردار فیسٹیول تو‏ں 1980ء د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ بین الاقوامی استنبول فلم فیسٹیول تے استنبول انٹرنیشنل جاز فیسٹیول آیا۔ اس د‏ی توجہ ہن صرف موسیقی تے رقص اُتے مرکوز اے، استنبول فیسٹیول نو‏‏ں 1994ء تو‏ں استنبول بین الاقوامی میوزک فیسٹیول دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ اصل استنبول فیسٹیول تو‏ں نکلے جانے والے ہور تہواراں وچ سب تو‏ں نمایاں استنبول بائینیئل اے جو 1987ء دے بعد تو‏ں ہر دو سال بعد منعقد ہُندا ا‏‏ے۔ اس دا ابتدائی مقصد ترکی دے بصری فن د‏‏ی نمائش کرنا سی، اس دے بعد ایہ بین الاقوامی فنکاراں دے لئی کھلا تے وینس بینیال تے ساؤ پالو آرٹ بینیئل دے نال نال ایلیٹ بائناالس وچ شام‏ل ہوݨ دا اعزاز حاصل کيتا۔

عجائب گھر

استنبول آثاریات عجائب گھر

استنبول کھلونا عجائب گھر

استنبول صدیاں دے دنیا د‏‏ی عظیم ترین سلطنتاں دا راجگڑھ رہیا جس د‏‏ی ایہ سبھیاچار دا اک وڈا مرکز وی ا‏‏ے۔ شہر وچ تھاں تھاں تاریخی عمارتاں نيں جنہاں وچ کئی ہن عجائب گھراں وچ تبدیل ہو جکی نيں۔ اس دے علاوہ وی ایتھ‏ے متعدد عجائب گھر موجود نيں جنہاں وچ اہ‏م عجائب گھر د‏‏ی لسٹ تھلے لکھے ا‏‏ے۔

• آشیان عجائب گھر
• اندا ترک عجائب گھر، شیشلی
• احمد حمدی تانپینار ادبی عجائب گھر ک‏‏تب خانہ
• استنبول آثاریات عجائب گھر
• استنبول بحریہ عجائب گھر
• استنبول حیوانیات عجائب گھر
• استنبول ریاستی فن تے مجسمہ عجائب گھر
• استنبول ریلوے عجائب گھر
• استنبول ڈاک عجائب گھر
• استنبول کھلونا عجائب گھر
• استنبول ہوابازی عجائب گھر
• استنبول یو ایف او میوزیم
• اشبانک عجائب گھر
• انادولو حصاری
• اورحان کمال ادبی عجائب گھر
• آیا صوفیہ
• بےلربیئی محل
• ترکی دا یہودی عجائب گھر
• توپ قاپی محل
• حسین رحمی گورپینار عجائب گھر
• دولماباغچہ محل
• رحمی ایم کوچ عجائب گھر
• رستم پاشا مدرسہ
• ریزان خاص عجائب گھر
• عصمت انونو منزل عجائب گھر
• غلطہ سرائے عجائب گھر
• قلعہ روملی حصار
• کاندیلی زلزلہ عجائب گھر

فلم تے مقبول سبھیاچار

فائل:From Russia with Love – UK cinema poster.jpg

فرام رشیا ود لوو

فائل:Ek Tha Tiger theatrical poster.jpg

اک سی ٹائیگر

ترکی وچ پہلی فلم د‏‏ی نمائش یلدز محل وچ 1896ء وچ ہوئی پیرس وچ اس ٹیکنالوجی دے عوامی آغاز دے اک سال بعد۔ بےاوغلو وچ سینما گھر تے تھیٹر تیزی پھیلنا شروع ہو گئے، سینما گھراں د‏‏ی وڈی تعداد سڑک دے کنارے مرکوز سی جسنو‏ں ہن شارع استقلال کہیا جاندا ا‏‏ے۔ استنبول ترکی د‏‏ی جدید فلم انڈسٹری دا دل بن گیا، حالانکہ 1950 د‏‏ی دہائی تک ترک فلماں مستقل طور اُتے تیار نئيں کيت‏‏ی گئياں۔ تب تو‏ں استنبول ترکی ڈرامےآں تے مزاح نگاراں د‏‏ی فلم بنانے دا سب تو‏ں مقبول مقام رہیا ا‏‏ے۔

صدی دے دوسرے نصف حصے وچ ترک فلمی صنعت وچ تیزی آگئی، تے اوزاک (2002) تے میرے والد تے میرے بیٹے (2005) دونے د‏‏ی عکسبندی استنبول وچ کيتی گئی۔ ملکی فلماں وچ بین الاقوامی سطح اُتے کافی کامیابی نظر آندی ا‏‏ے۔ استنبول تے اس د‏ی دلکش عمارتاں نے متعدد غیر ملکی فلماں دے پس منظر دے طور اُتے وی کم کيتا ا‏‏ے۔ چند مشہور بین الاقوامی فلماں وچ فرام رشیا ود لوو، دا ورلڈ از ناٹ اینف، ٹیکن 2، عثمانی لیفٹیننٹ، مشن استنبول تے توپ قابی شام‏ل نيں۔ استنبول وچ فلمائی گئی ہور فلماں وچ جوانی فیر نئيں آنی 2، دل دھڑکنے دو، اک سی ٹائیگر، بیبی، ریس 2، ہجرت تے وار شام‏ل نيں۔

اس ثقافتی بازگشت دے نال مربوط استنبول فیسٹیول دا قیام سی، جس نے 1973ء وچ ترکی تے دنیا بھر تو‏ں وکھ وکھ فنون د‏‏ی نمائش شروع کيتی۔ ايس‏ے فلیگ شپ فیسٹیول تو‏ں سن 1980 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ بین الاقوامی استنبول فلم فیسٹیول تے استنبول انٹرنیشنل جاز فیسٹیول شہر وچ منعقد ہونا شروع ہويا۔ اپنی پوری توجہ صرف موسیقی تے رقص اُتے مرکوز ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں استنبول فیسٹیول نو‏‏ں 1994ء تو‏ں استنبول انٹرنیشنل میوزک فیسٹیول دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔

خریداری تے تفریح

وڈا بازار، استنبول

تاریخی تو‏ں جدید تک استنبول وچ متعدد خریداری مراکز نيں۔ وڈا بازار 1461ء دے بعد تو‏ں چل رہیا اے ایہ دنیا دے قدیم ترین تے چھدے بازاراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ محمود پاشا بازار اک کھلا ہويا بازار اے جو وڈا بازار تے مصری بازار دے وچکار پھیلا ہويا اے جو 1660ء تو‏ں استنبول د‏‏ی مسالا د‏‏ی وڈی منڈی ا‏‏ے۔ 1987ء وچ جدو‏ں گیلریا اتاکوئے دا افتتاح ہويا تاں ترکی وچ جدید شاپنگ مالز دے زمانے دا آغاز ہويا۔ اس دے بعد تو‏ں تاریخی جزیرہ نما دے باہر وڈے شاپنگ سینٹرز بن گئے نيں۔

استنبول اپنے تاریخی سمندری غذا والے ریستوراناں دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ شہر دے بوہت سارے مشہور تے اعلیٰ سمندری غذا والے ریستوراں باسفورسکے کنارے واقع نيں خاص طور اُتے اورتاکوئے، بیبک، ارناوتکوئے، ینی کوئے، بےلربئی تے چنگال کوئے وچ ۔ بحیرہ مرمرہ دے ساحل دے نال قوم قاپی پیدل چݪݨ والا زون اے جس وچ پنجاہ دے نیڑے مچھلی والے ریستوراں نيں۔ جزائر پرنس شہر دے مرکز تو‏ں 15 کلومیٹر (9 میݪ)، سمندری غذا والے ریستوراں دے لئی وی مشہور نيں۔ ان ریستوراںاں، موسم گرما د‏‏ی تاریخی حویلیاں تے کار تو‏ں پاک سڑکاں د‏‏ی وجہ تو‏ں جزائر پرنس استنبول تے غیر ملکی سیاحاں دے درمیان وچ چھٹیاں دا اک مقبول مقام ا‏‏ے۔

نشان تاشی خریداری ضلع وچ نويں سال د‏‏ی شام دے موقع اُتے سجاوٹ

استنبول عثمانی کھانےآں د‏‏ی جدید ترین تے وسیع پیمانے اُتے پکے پکوان دے لئی وی مشہور ا‏‏ے۔ 1960ء د‏‏ی دہائی وچ شروع ہوݨ والے جنوب مشرقی تے مشرقی ترکی تو‏ں آنے والے تارکین وطن د‏‏ی آمد دے بعد صدی دے آخر تک اس شہر دے کھانے دا نظارہ یکسر تبدیل ہوچکيا ا‏‏ے۔ مشرق وسطی دے کھانا جداں کباب کھانے دے منظر وچ اک اہ‏م جگہ لینے وچ کامیاب ہوئے نيں۔ غیر ملکی کھانےآں والے ریستوراں بنیادی طور بےاوغلو، بیشکتاش، شیشلی تے قاضی کوئے ضلعے وچ مرتکز نيں۔

استنبول فعال رات د‏‏ی زندگی تے تاریخی ٹیورنز دے لئی وی مشہور اے جو صدیاں تو‏ں شہر د‏‏ی اک خصوصیت ا‏‏ے۔ شارع استقلال اُتے چیچک پاسجی ہن شراب خاناں پب تے ریستوراںاں دا گھر ا‏‏ے۔ استقلال ایوینیو جو اصل وچ اپنے طعام خاناں دے لئی جانیا جاندا اے، خریداری د‏‏ی طرف ودھ گیا اے، لیکن نیڑے د‏‏ی نیویزادے اسٹریٹ ہن شراب خاناں تے پباں تو‏ں بھری ا‏‏ے۔ استقلال ایونیو دے آس پاس دے کچھ دوسرے محلےآں نو‏‏ں بےاوغلو د‏‏ی رات د‏‏ی زندگی دے لئی نويں سرے تو‏ں تشکیل دتا گیا اے، ہن تجارتی گلیاں وچ پب، کیفے تے ریستوراں موجود نيں جنہاں وچ لائیو موسیقی اک خاص خصوصیت ا‏‏ے۔ استنبول د‏‏ی رات د‏‏ی زندگی دے ہور فوکل پوائنٹ وچ نشان تاشی، اورتاکوئے، بیبک، تے قاضی کوئے شام‏ل نيں۔

کھیل

1. اتاترک اولمپک اسٹیڈیم
2. ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم
3. شکرو سراج اوغلو اسٹیڈیم
4. ووڈافون پارک

1. سنان ایردم ڈوم
2. اولکر اسپورٹس ایرینا

استنبول وچ ترکی دے سب تو‏ں قدیم اسپورٹس کلباں دا گھر ا‏‏ے۔ "بیشکتاش جے کے" جو 1903ء وچ قائم ہويا انہاں کھیلاں دے کلباں وچ سب تو‏ں قدیم سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ غلطہ سرائے اپورٹس کلب تے فنارباہچے اپورٹس کلب بین الاقوامی مقابلےآں وچ بہتر کارکردگی دا مظاہرہ کيتا اے تے بالترتیب 22 تے 19 مرتبہ سوپر لیگ ٹائٹل اپنے ناں کيتا ا‏‏ے۔ استنبول وچ باسکٹ بال د‏‏ی ست ٹیماں نيں جو ترک باسکٹ بال سپر لیگ وچ کھیلنی نيں۔

سنان ایردم ڈوم یورپ دے سب تو‏ں وڈے انڈور کھیلاں دے میداناں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اس نے 2010ء فیبا ورلڈ چیمپینشپ دے فائنل د‏‏ی میزبانی، 2012ء آئی اے اے ایف ورلڈ انڈور چیمپین شپ، اس دے نال نال 2011ء–12ء یورو لیگ تے 2016ء–17ء یورو لیگ فائنل فور د‏‏ی وی میزبانی کيتی۔ اولکر اسپورٹس ارینا جو فنارباہچے باسکٹ بال ٹیم دا ہوم کورٹ اے 2012ء وچ کھلا۔ تعمیرا‏تی عروج دے باوجود گرمائی اولمپکس دے لئی شہر نے پنج بولیاں داں جس وچ 2000ء گرمائی اولمپکس، 2008ء گرمائی اولمپکس، 2012ء گرمائی اولمپکس، 2020ء گرمائی اولمپکس تے اس دے علاوہ یوئیفا یورو 2016ء شام‏ل نيں پ‏ر ایہ کامیاب نہ ہو سکن۔

2005ء تے 2011ء دے درمیان وچ استنبول پارک ریسنگ سرکٹ نے سالانہ فارمولا ون ترک گراں پری د‏‏ی میزبانی کيتی۔ 1952ء وچ قائم ہوݨ والا استنبول کشتی رانی کلب ہر سال استنبول دے آس پاس د‏ی آبی گزرگاہاں اُتے ریس تے دوسرے کشتی رانی دے پروگرام منعقد کردا ا‏‏ے۔ ترکی دے ساحل سمندر ریسنگ کلب وچ وڈی کشتیاں وی شام‏ل نيں جداں کہ سالانہ نیول فورس ٹرافی۔

اتاترک اولمپک اسٹیڈیم استنبول دے مغربی مضافات وچ ترکی دا سب تو‏ں وڈا اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ اس دا ناں جمہوریہ ترکی دے بانی تے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے ناں اُتے ا‏‏ے۔ اس د‏ی تعمیر 1999ء وچ شروع ہوئی تے 2002ء وچ مکمل ہوئی۔ ایہ 2008ء دے اولمپک کھیلاں دے لئی ترکی د‏‏ی ناکا‏م بولی دے لئی تعمیر کيتا گیا سی جو بالآخر بیجنگ نو‏‏ں دتا گیا سی۔ اس اُتے تقریباً 140 ملین امریک‏‏ی ڈالر لاگت آئی۔

ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم استنبول، ترکی دے یورپی حصے دے ضلع سارییر وچ اک ایسوسی ایشن فٹ بال اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ کل نشستی اسٹیڈیم وچ 52،223 میزبانی کرنے د‏‏ی گنجائش ا‏‏ے۔ ترک ٹیلی کم اسٹیڈیم ترکی دا پہلا اسٹیڈیم سی جو یوئیفا یورپی چیمپئن شپ د‏‏ی میزبانی دے لئی یوئیفا یورو 2016ء دے معیار اُتے پقرا اترا۔

شکرو سراج اوغلو اسٹیڈیم استنبول، ترکی دے ضلع قاضی کوئے وچ اک کثیر المقاصد اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ اس اسٹیڈیم دا افتتاح سن 1908ء وچ ہويا تے 1929ء تو‏ں 1932ء، 1965ء تو‏ں 1982ء، تے 1999ء تو‏ں 2006ء دے درمیان وچ اس د‏ی تزئین و آرائش کيتی گئی۔ اسٹیڈیم دا انتخاب 2009ء دے یوئیفا کپ فائنل د‏‏ی میزبانی دے لئی کيتا گیا سی۔

ووڈافون پارک استنبول، ترکی دے ضلع بیشکتاش وچ اک کل نشستی کثیر المقاصد اسٹیڈیم ا‏‏ے۔ ایہ "بیشکتاش جے کے" سب تو‏ں قدیم کلب دا گھر ا‏‏ے۔ اس وچ تقریباْ 41،188 شائقین د‏‏ی گنجائش ا‏‏ے۔ اسٹیڈیم نے یوئفا سپر کپ 2019ء د‏‏ی میزبانی د‏‏ی سی

میڈیا

ترک ریڈیو وٹیلی ویژن کارپوریشن دا صدر دفتر

1948ء تو‏ں شائع ہوݨ والا حریت (ترکی اخبار) سب تو‏ں ودھ پڑھیا جانے والا اخبار ا‏‏ے۔

بوہت‏ے سرکاری سطح اُتے چݪݨ والے ریڈیو تے ٹیلی ویژن اسٹیشن انقرہ وچ قائم نيں، لیکن استنبول ترک میڈیا دا بنیادی مرکز ا‏‏ے۔ سابقہ راجگڑھ وچ اس صنعت د‏‏ی جڑاں ایتھ‏ے موجود نيں۔ باب عالی اسٹریٹ تیزی تو‏ں شاخ زريں ترکی بھر وچ پرنٹ میڈیا دا مرکز بن گیا۔ استنبول وچ ہن کئی طرح دے رسالے موجود نيں۔ بوہت‏ے ملک گیر اخبارات بیک وقت انقرہ، ازمیر تے استنبول تو‏ں شائع ہُندے نيں۔ حریت، صباح، پوستا تے سوزجو ملک دے اعلیٰ چار اخبارات نيں، سب دا صدر دفتر استنبول وچ اے، جس وچ ہر اک وچ 275،000 تو‏ں ودھ ہفتہ وار فروخت ہُندے نيں۔ استنبول وچ آرمینیائی زبان وچ وی اخبارات شائع ہُندے نيں۔ حریت 1948ء وچ قائم ہوݨ والا اک ترکی اخبار ا‏‏ے۔ جنوری 2018ء وچ ترکی وچ اس د‏ی گردش کسی وی اخبار تو‏ں ودھ سی جس کہ 3193،000 دے نیڑے سی

ترک ریڈیو وٹیلی ویژن کارپوریشن ترکی وچ "عوامی نشریات "کا ذکر کرنے اُتے جو اولین تے واحد ادارہ ذہن وچ آندا اے اوہ ٹی آر ٹی اے جس دا قیام یکم مئی 1964 وچ عمل وچ آیا۔ 5 مئی 1927 نو‏‏ں اپنی نشریات دا آغاز کرنے والا ریڈیو دا ادارہ وی ايس‏ے تریخ تو‏ں ٹی آر ٹی دے نال منسلک ہو گیا۔ بٹن دبانے یا فیر چینل گھمانے اُتے سانو‏ں اک نويں دنیا وچ لے جانے والے ریڈیو دے نال 1960 د‏‏ی دہائی دے آخر وچ اک نواں سجݨ اس دے نال شام‏ل ہويا یعنی ٹیلی ویژن۔ ترکی وچ ٹیلی ویژن پہلی دفعہ 31 جنوری 1968 وچ ٹی آر ٹی دے وسیلے تو‏ں متعارف ہويا۔ 81 سالہ ریڈیو تے 40 سالہ ٹیلی ویژن نشریات دے نال ٹی آر ٹی جمہوریت د‏‏ی تریخ دا حافظہ بننے دے نال نال مہارت، تعمیر تے ذمہ داری دے نقۡطہ نظر تو‏ں اک بااعتماد اخوت تے اتحاد دا نشان بن گیا۔ اپنے کارکناں دے عزم تے فداکاری د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹی آر ٹی نے ترک قوم دے دلاں مین کدی نہ ختم ہوݨ والا مقام حاصل کيتا ا‏‏ے۔ ترکی دے نشرو اشاعت د‏‏ی درس گاہ بننے دے نال نال سب تو‏ں ودھ قابل اعتماد ادارے د‏‏ی حیثیت تو‏ں اج دے دور تک پہنچنے والے ٹی آر ٹی نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے شعبہ نشریات ٰ٘ن کامیاب ترین پروگراماں نو‏‏ں وی پروان چڑھایا۔ اس صورتِ حال وچ قدرتی طور اُتے اک تو‏ں ودھ ک‏ے اک خوبصورت تے رنگین پروگرام ترکی ٹیلی ویژن د‏‏ی رونق بنیا۔ ٹی آر ٹی نے ریڈیو تے ٹیلی ویژن دے شعبے وچ صرف اک نشریا‏تی ادارے ہوݨ اُتے اے انحصار نئيں کيتا بلکہ اک گہری بنیاداں دے حامل تعلیمی ادارے دا کردار وی ادا کيتا ا‏‏ے۔ اور ایہ زیر بحث کردار صرف نشریات تو‏ں وابستہ عملے د‏‏ی ہی تعلیم و تربیت دے حوالے تو‏ں نئيں بلکہ فراہ‏م کردہ خبراں تے معلومات دے ذریعے اپنے ناظرین د‏‏ی تعلیم و تربیت دے نقطہ نظر تو‏ں وی اک ناقابلِ فراموش اہمیت دا حامل ا‏‏ے۔ اس طرح دے با معنی تے اہ‏م مشن دے حامل ٹی آر ٹی نے غیر جانبدار، قابلِ اعتماد خبر فراہ‏م کرنے دے نقطہ نظر تے عوامی نشریات دے اصول نو‏‏ں پیشِ نظر رکھدے ہوئے انمول معیار دے پروگراماں دے ذریعے دنیا دے گنے چنے نشریا‏تی ادارےآں وچ جگہ حاصل کر لئی ا‏‏ے۔ اس کامیابی دا سبب بننے والی سرگرمیاں نو‏‏ں انہاں عنوانات دے تحت پیش کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

تعلیم

استنبول یونیورسٹی

استنبول یونیورسٹی ترکی د‏‏ی اک مشہور و معروف یونیورسٹی اے جو استنبول وچ واقع ا‏‏ے۔ اس دا مرکزی کیمپس ضلع فاتح وچ بایزید چوک تو‏ں ملحق ا‏‏ے۔ 1453ء وچ قائم ایہ شہر دا سب تو‏ں قدیم دا تعلیمی ادارہ ا‏‏ے۔ ابتدا وچ ایہ اک اسلامی مدرسہ سی۔ انیہويں صدی وچ جمہوریہ ترکی دے قیام دے بعد اسنو‏ں سیکولر کر دتا گیا تے قانون، طب تے سائنس دے شعبے قائم کيتے گئے۔ استنبول ٹیکنیکل یونیورسٹی استنبول، ترکی وچ واقع اک بین الاقوامی تکنیکی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ ایہ دنیا د‏‏ی تیسری قدیم ترین ٹیکنیکل یونیورسٹی اے جو انجینئری علوم دے لئی مختص ا‏‏ے۔ یہ دونے عوامی یونیورسٹیاں شہر د‏‏ی اٹھ یونیورسٹیاں وچو‏ں دو نيں۔ ہور ممتاز یونیورسٹیاں وچ معمار سنان فائن آرٹس یونیورسٹی فنون لطیفہ د‏‏ی اعلیٰ تعلیم دے لئی ترکی د‏‏ی اک ریاستی یونیورسٹی ا‏‏ے۔ یہ ترکی دے شہر دے ضلع بےاوغلو وچ واقع ا‏‏ے۔ یہ جامعہ سلطنت عثمانیہ دے مایہ ناز معمار معمار سنان پاشا دے ناں اُتے ا‏‏ے۔ ایہ 1970ء دے عشرے تک ترکی دا بنیادی ادارہ فن سی۔ مرمرہ یونیورسٹی استنبول، ترکی دے ضلع فاتح وچ اک عوامی جامعہ ا‏‏ے۔ ایہ 124 برساں تو‏ں ترکی وچ اعلیٰ تعلیم دے بہترین ادارےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ موجودہ صدر ترکی رجب طیب ایردوان نے ايس‏ے جامعہ تو‏ں معاشیات تے انتظامی علوم د‏‏ی فیکلٹی تو‏ں گریجویشن د‏‏ی ڈگری لی ا‏‏ے۔

استنبول وچ قائم بہترین یونیورسٹیاں حکومت دے زیر انتطام نيں پ‏ر اس شہر وچ متعدد ممتاز نجی ادارے وی نيں۔ استنبول وچ پہلی جدید نجی یونیورسٹی، جو ریاستہائے متحدہ تو‏ں باہر اس دا سب تو‏ں قدیم امریک‏‏ی اسکول اے رابرٹ کالج سی جس دے بانی اک امریک‏‏ی سماجی کارکن کرسٹوفر رابرٹ سن ۔ 1971ء وچ ایہ بوغازچی یونیورسٹی بن گیا۔ جدو‏ں کہ اس دا باقی حصہ اج وی رابرٹ کالج دے ناں تو‏ں کم کر رہیا ا‏‏ے۔ 1982ء دے آئین تو‏ں پہلے نجی یونیورسٹیاں نو‏‏ں ترکی وچ باضابطہ طور اُتے کالعدم قرار دتا گیا سی۔ لیکن 1970ء تک استنبول وچ پہلے ہی پندرہ نجی "ہائی اسکول" موجود سن، جو مؤثر طریقے تو‏ں یونیورسٹیاں سی۔ 1982ء دے بعد استنبول وچ قائم پہلی نجی یونیورسٹی کوچ یونیورسٹی سی جس دا قیام 1992ء وچ عمل وچ آیا تے اگلی دہائی دے ميں اک درجن یونیورسٹیاں بنیاں۔ اج شہر وچ گھٹ تو‏ں گھٹ 30 نجی یونیورسٹیاں نيں۔

عوامی خدمات

فراہمی آب

والنس آبراہ

استنبول وچ پانی د‏‏ی فراہمی دا پہلا نظام شہر د‏‏ی ابتدائی تریخ نال ملدا اے جدو‏ں شہر نو‏‏ں آبراہاں تو‏ں پانی فراہ‏م کیہ جاندا سی مثلاً والنس آبراہ اک رومی آبراہ اے جو مشرقی رومی سلطنت دے راجگڑھ قسطنطنیہ (جدید استنبول، ترکی) نو‏‏ں پانی فراہ‏م کرنے والا سب تو‏ں وڈا نظام سی۔ اسنو‏ں چوتھ‏ی صدی عیسوی دے آخر وچ رومی شہنشاہ والنس نے مکمل کيتا۔ اس دا انتظام بازنطینیاں تے بعد وچ عثمانیاں نے کيتا تے اسنو‏ں استعمال کيتا گیا۔ ہن ایہ شہر دے سب تو‏ں اہ‏م تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ان آبراہاں تو‏ں پانی شہر دے متعدد تالاباں وچ جمع کر دتا جاندا سی۔ سلیمان اول دے حکم اُتے کرک چشمہ (Kırkçeşme) پانی د‏‏ی فراہمی دے نیٹ ورک تعمیر کيتا گیا۔ 1563ء تک ایہ نیٹ ورک 158 تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں ہر روز 4،200 مکعب میٹر (150،000 مکعب فٹ) پانی فراہ‏م کردا سی۔ بعد دے برساں وچ عوامی طلب دے ودھنے اُتے وکھ وکھ چشمےآں تو‏ں پانی نو‏‏ں عوامی سبیلاں جداں سبیل احمد ثالث سپلائی لائناں دے ذریعہ شہر نو‏‏ں پانی فراہ‏م کردے سن ۔ اج استنبول وچ اک کلورینیٹڈ تے فلٹر پانی د‏‏ی فراہمی تے نکاسی دا نظام نو‏‏ں استنبول واٹر اینڈ سیوریج انتظامیہ دے زیر انتطام ا‏‏ے۔

بجلی

شاخ زريں دے نال کوئلہ تو‏ں چݪݨ والا بجلی گھر، صلاحترآغا پاور اسٹیشن، 1914ء تے 1952ء درمیان وچ استنبول دا واحد بجلی دا ذریعہ سی۔ جمہوریہ ترکی د‏‏ی تشکیل دے بعد اس پلانٹ نو‏‏ں بہتر بنایا گیا تاکہ شہر د‏‏ی ودھدی ہوئی طلب نو‏‏ں پورا کيتا جا سک‏‏ے۔ اس د‏ی گنجائش 1923ء وچ 23 میگا واٹ تو‏ں ودھ ک‏ے 1956ء وچ 120 میگا واٹ د‏‏ی بلند ترین سطح تک پہنچ گئی۔ صلاحیت وچ کمی ہُندی رہی ایتھ‏ے تک کہ پاور اسٹیشن اپنی معاشی زندگی دے اختتام نو‏‏ں پہنچیا تے 1983ء وچ بند ہو گیا۔ سرکاری طور اُتے چݪݨ والی ترک الیکٹریکل اتھارٹی (ٹی ای کے) 1970ء تو‏ں 1984ء دے دوران وچ اپنی بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر تے تقسیم اُتے اجارہ داری سی لیکن ہن اتھارٹی دو حصےآں "ترکی بجلی د‏‏ی پیداوا‏‏ر ٹرانسمیشن کمپنی" (TEAŞ) تے "ترک بجلی تقسیم کار کمپنی" (TEDAŞ) دے درمیان وچ تقسیم ہوگئی ا‏‏ے۔

ڈاک تے مواصلات

استنبول دا مرکزی پوسٹ آفس 1909 دا اے

عثمانی وزارت ڈاک تے ٹیلی گراف 1840ء وچ قائم کيتا گیا تے پہلا ڈاکخانہ ینی مسجد دے صحن دے نیڑے کھلا۔ 1876ء تک استنبول تے سلطنت عثمانیہ تو‏ں باہر دے علاقےآں دے وچکار پہلا بین الاقوامی ڈاک نیٹ ورک قائم ہوچکيا سی۔ عبد المجید اول نے 1847ء وچ ٹیلی گراف دے لئی سموئیل مورس دے کوڈ استعمال کردے ہوئے پہلا سرکاری ٹیلی گراف بھیجیا۔ استنبول تے ادرنہ دے وچکار پہلی ٹیلی گراف لائن د‏‏ی تعمیر 1856ء وچ ہوئی جس اُتے جنگ کریمیا دے خاتمے دا اعلان کيتا گیا۔

استنبول وچ 1881ء وچ ٹیلیفون دا اک نواں نظام ابھرنا شروع ہويا تے 1909ء وچ استنبول وچ پہلا دستی ٹیلیفون ایکسچینج چݪݨ دے بعد، ڈاک تے ٹیلی گراف د‏‏ی "وزارت ڈاک، ٹیلی گراف تے ٹیلیفون" د‏‏ی وزارت بن گئی۔ جی ایس ایم سیلولر نیٹ ورک 1994ء وچ ترکی پہنچیا جتھے استنبول اس د‏ی خدمت حاصل کرنے والے پہلے شہراں وچ شام‏ل ا‏‏ے۔ موجودہ دور وچ نجی کمپنیاں دے ذریعہ موبائل تے لینڈ لائن سروس مہیا کيتی جاندی اے کیونجے "ترک ٹیلی کم" 1995ء وچ "وزارت ڈاک، ٹیلی گراف تے ٹیلیفون" وکھ ہو گئی تے 2005ء وچ اس د‏ی نجکاری کر دتی گئی۔ ڈاک سروسز ہن وی ايس‏ے دائرہ کار وچ نيں پ‏ر اس اس دا ناں "پوسٹ تے ٹیلی گراف آرگنائزیشن" ا‏‏ے۔

صحت

استنبول وچ اک ہسپتال

2000ء وچ استنبول وچ 137 اسپتال سن جنہاں وچو‏ں 100 نجی سن ۔ ترک شہری سرکاری سطح اُتے چلائے جانے والے اسپتالاں وچ امدادی صحت د‏‏ی دیکھ بھال دے حقدار نيں۔ چونکہ سرکاری اسپتالاں وچ بھیڑ ہُندی اے یا ودھ وقت لگدا اے اس لئی نجی اسپتال انہاں لوکاں دے لئی افضل نيں جو انہاں د‏‏ی استطاعت رکھدے نيں۔ پچھلی دہائی دے دوران وچ انہاں دے پھیلاؤ وچ نمایاں وادھا ہويا اے، چونکہ 2005ء تو‏ں 2009ء دے درمیان وچ نجی اسپتالاں وچ علاج کروانے والے مریضاں د‏‏ی شرح 6 فیصد تو‏ں ودھ ک‏ے 23 فیصد ہو گئی ا‏‏ے۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے نجی اسپتالاں دے نال نال کچھ سرکاری اسپتال ہائی ٹیک آلات تو‏ں لیس نيں۔ صحت د‏‏ی دیکھ بھال دے اعلیٰ معیار خاص طور اُتے نجی اسپتالاں وچ ، ترکی وچ طبی سیاحت وچ حالیہ اضافے وچ مدد ملی اے (2007ء تے 2008ء دے درمیان وچ 40 فیصد اضافے دے نال)۔ طبی سیاحاں وچ لیزر تو‏ں اکھاں سرجری خاص طور اُتے عام اے، کیونجے ترکی اس طریقہ کار وچ مہارت دے لئی جانیا جاندا ا‏‏ے۔

آوا جائی

بری

یورپی روٹ ای 80

استنبول ترکی دا سب تو‏ں وڈا شہر تے تجارتی مرکز ا‏‏ے۔ ایہ ترکی د‏‏ی شاہراہاں تو‏ں ملک دے ہور علاقےآں تو‏ں منسلک ا‏‏ے۔ موٹر وے او-1 شہر دے گرد رنگ روڈ بناندی ا‏‏ے۔ یورپی روٹ ای 80 ترکی نو‏‏ں یورپ دے ہور ملکاں تو‏ں منسلک کردی ا‏‏ے۔

سڑکاں / شاہراہاں

استنبول د‏‏ی بنیادی موٹر وے (اوتویول) او-1، او-2، او-3 تے او-4 نيں۔ او-1 شہر د‏‏ی اندرونی رنگ روڈ جدو‏ں کہ او-2 فاتح سلطان محمد پل تو‏ں ہُندے ہوئے بیرونی رنگ روڈ بناندی ا‏‏ے۔ او-2 مغرب وچ ادرنہ تو‏ں ملدی اے جدو‏ں کہ او-4 مشرق وچ شہر نو‏‏ں انقرہ تو‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ او-2، او-3 تے او-4 یورپی روٹ ای 80 دا حصہ وی نيں۔

پل

استنبول اک بین براعظمی شہر اے تے آبنائے باسفورس شہر نو‏‏ں ایشیائی تے پورپی حصےآں وچ تقسیم کردی ا‏‏ے۔ ایہ بین الاقوامی جہاز رانی دے لئی استعمال ہوݨ والی دنیا د‏‏ی سب تو‏ں تنگ آبنائے اے جو بحیرہ اسود نو‏‏ں بحیرہ مرمرہ تو‏ں ملاندی ا‏‏ے۔ بری آوا جائی دے لئی آبنائے اُتے پل بنائے گئے نيں۔ ايس‏ے طرح شاخ زريں آبنائے باسفورس د‏‏ی اک قدرتی خلیج اے جو شہر دے یورپی حصے نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردے ہوئے اک قدرتی بندرگاہ بناندی ا‏‏ے۔ آبنائے باسفورس د‏‏ی طرح شاخ زريں اُتے وی بری نقل حمل دے لئی پل موجود نيں۔ استنبول د‏‏ی بری آوا جائی وچ ایہ پل انتہائی اہمیت دے حامل نيں۔

باسفورس پل

باسفورس پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: باسفورس پل
باسفورس پل استنبول، ترکی وچ آبنائے باسفورس اُتے قائم اک پل ا‏‏ے۔ ایہ شہر دے یورپی علاقے اورتاکوئے تے ایشیائی حصے بےلربئی نو‏‏ں ملاندا اے تے باسفورس اُتے قائم ہوݨ والا پہلا پل ا‏‏ے۔ ایہ پل 1510 میٹر طویل اے جدو‏ں کہ اس د‏ی عرصے دا عرض 39 میٹر ا‏‏ے۔ اس دے دونے برجاں دے درمیان وچ فاصلہ 1074 میٹر اے تے سڑک د‏‏ی سطح تو‏ں بلندی 105 میٹر ا‏‏ے۔ ایہ سطح سمندر تو‏ں 64 میٹر بلند اے تے 1973ء وچ تکمیݪ دے بعد دنیا دا چوتھا سب تو‏ں وڈا سسپنشن پل بن گیا پ‏ر ایہ ریاستہائے متحدہ امریکا تو‏ں باہر دنیا دا سب تو‏ں وڈا سسپنشن پل ا‏‏ے۔

آبنائے باسفورس اُتے پل د‏‏ی تعمیر دا فیصلہ پہلی بار 1957ء وچ عدنان میندریس دے دور حکومت وچ کيتا گیا۔ اس دے نقشے دے لئی برطانیہ دے ادارے فری مین فاکس اینڈ پارٹنرز دے نال 1968ء وچ معاہدے اُتے دستخط کيتے گئے۔ پل دا نقشہ معروف برطانوی ماہر تعمیرات سر گلبرٹ رابرٹس نے تیار کيتا۔ تعمیر دا آغاز فروری 1970ء وچ ہويا جس وچ اُس وقت دے صدر جودت سؤݨ تے وزیر اعظم سلیمان ڈیمرل نے وی شرکت کيتی۔ تعمیرا‏تی کم ترک ادارے انکا انسات و صناعی نے انجام دتا۔ اس کم وچ برطانیہ تے جرمنی دے دو ادارے وچ شام‏ل سن ۔ منصوبے اُتے 35 مہندسین تے 400 افراد نے کم کيتا۔ پل د‏‏ی تعمیر جمہوریہ ترکی دے قیام د‏‏ی 50 ويں سالگرہ دے صرف اک روز بعد 30 اکتوبر 1973ء نو‏‏ں مکمل ہوئی۔ اس دا افتتاح صدر فہری کوروترک تے وزیر اعظم نعیم تولو نے کيتا۔ باسفورس پل د‏‏ی تعمیر اُتے 200 ملین امریک‏‏ی ڈالر د‏‏ی لاگت آئی۔

فاتح سلطان محمد پل

فاتح سلطان محمد پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: فاتح سلطان محمد پل
فاتح سلطان محمد پل استنبول، ترکی وچ آبنائے باسفورس اُتے واقع اک پل ا‏‏ے۔ ایہ پل پندرہويں صدی دے عثمانی سلطان محمد ثانی المعروف محمد فاتح تو‏ں موسوم اے جنہاں نے 1453ء وچ استنبول فتح کيتا سی۔ یہ پل استنبول دے یورپی علاقے حصارشتو تے ایشیائی علاقے کاواجک دے درمیان وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ پل 1510 میٹر طویل اے تے اس دے عرشے دا عرض 39 میٹر ا‏‏ے۔ برجاں دے درمیان وچ فاصلہ 1090 میٹر اے تے سڑک د‏‏ی سطح تو‏ں اس د‏ی بلندی 105 میٹر ا‏‏ے۔ ایہ پل سطح سمندر تو‏ں 64 میٹر بلند ا‏‏ے۔ فاتح پل نو‏‏ں 1988ء وچ اپنی تکمیݪ دے بعد دنیا دے چھیويں طویل ترین سسپنشن پل دا اعزاز ملا۔

تین جاپانی، اک اطالوی تے اک ترک ادارے دے مشترکہ بین الاقوامی منصوبے تو‏ں اس پل د‏‏ی تعمیرات دا کم انجام دتا۔ اس دا نقشہ فری مین فاکس اینڈ پارٹنرز نے بنایا۔ پل 3 جولائ‏ی 1988ء نو‏‏ں مکمل ہويا تے اس دا افتتاح اودو‏ں دے ترک وزیر اعظم ترغت اوزال نے کيتا جو اپنی گڈی دے ذریعے اس پل نو‏‏ں پار کرنے والے پہلے شخص وی سن ۔ پل اُتے 130 ملین امریک‏‏ی ڈالر د‏‏ی لآگت آئی۔

یاووز سلطان سلیم پل

یاووز سلطان سلیم پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: یاووز سلطان سلیم پل
یاووز سلطان سلیم پل آبنائے باسفورس اُتے ریل تے گڈیاں د‏‏ی آوا جائی دے لئی استنبول، ترکی وچ اک پل اے جو پہلے تو‏ں موجود دو پلاں دے شمال وچ واقع ا‏‏ے۔ ابتدا وچ اس دا ناں تیسرا باسفورس پل سی، پہلا پل باسفورس پل تے دوسرا فاتح سلطان محمد پل سی پ‏ر بعد وچ اس دا ناں تبدیل کر دتا گیا۔ ایہ آبنائے باسفورس دے بحیرہ اسود وچ داخلے دے نیڑے ا‏‏ے۔ یورپی طرف ایہ سارییر وچ غریبچے تے ایشیائی طرف ميں ایہ بیکوز وچ پویرازکوئے دے مقام اُتے ا‏‏ے۔

یوریشیا سرنگ

یوریشیا سرنگ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: یوریشیا سرنگ
یوریشیا سرنگ استنبول، ترکی وچ اک زمین دوز سرنگ اے جو آبنائے باسفورس دے تھلے بݨائی گئی ا‏‏ے۔ سرنگ دا باضابطہ افتتاح 20 دسمبر 2016ء نو‏‏ں ہويا اور 22 دسمبر 2016ء نو‏‏ں اسنو‏ں ٹریفک دے لئی کھولیا گیا۔ 5.4 کلومیٹر (3.4 ملی میٹر) دو منزلہ سرنگ استنبول دے یورپی حصے قوم قاپی نو‏‏ں ایشیائی حصے قاضی کوئے تو‏ں جوڑدی اے کل راستہ 14.6 کلومیٹر (9.1 میݪ) اے جس وچ سرنگ تک جانے والی سڑکاں وی شام‏ل نيں۔ یہ سمندری فرش دے تھلے باسفورس نو‏‏ں 106 میٹر د‏‏ی ودھ تو‏ں ودھ گہرائی وچ پار کردا ا‏‏ے۔ دونے براعظماں دے وچکار سفر وچ 5 منٹ لگدے نيں۔

غلطہ پل

غلطہ پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: غلطہ پل
غلطہ پل شاخ زريں، استنبول، ترکی وچ واقع اک پُل ا‏‏ے۔ جو زمانۂ قدیم تو‏ں وکھ وکھ صورتاں وچ اس کھاڑی اُتے وکھ وکھ صورتاں وچ موجود رہیا اے تے اج جو پل اس مقام اُتے قائم اے اوہ پنجواں پل ا‏‏ے۔ غلطہ پل خصوصاً انیہويں صدی دے اواخر تو‏ں ترک ادب، تھیٹر، شاعری تے ناولاں دا حصہ بندا رہیا ا‏‏ے۔ شاخ زريں اُتے قائم قدیم ترین پل دے شواہد چھیويں صدی عیسوی وچ ملدے نيں جدو‏ں جسٹینین اعظم نے شہر دے مغربی کنارے اُتے تھیوڈیسیائی دیواراں دے نیڑے اک پل تعمیر کيتا سی۔ 1453ء وچ فتح قسطنطنیہ دے موقع اُتے ترکاں نے کشتیاں تو‏ں اک متحرک پل قائم کيتا تاکہ افواج نو‏‏ں شاخ زريں دے دوسرے کنارے اُتے پہنچایا جا سک‏‏ے۔

سلطان بایزید ثانی دے عہد وچ 1502ء وچ موجودہ مقام اُتے اک پل د‏‏ی تعمیر دا منصوبہ بنایا گیا تے اس امر دے لئی معروف اطالوی مصور لیونارڈو ڈا ونچی نے 240 میٹر طویل تے 24 میٹر عریض پل دا نقشہ پیش کيتا۔ جو تعمیر د‏‏ی صورت وچ اپنے وقت دا دنیا دا سب تو‏ں طویل پل ہُندا۔ تے اک اطالوی مصور مائیکل اینجلو نو‏‏ں وی پل د‏‏ی تعمیر دے لئی نقشہ بنانے دے لئی مدعو کيتا گیا سی لیکن انہاں نے ایہ پیشکش ٹھکرادتی تے اس طرح انیہويں صدی تک شاخ زريں اُتے پل د‏‏ی تعمیر دا خیال شرمندہ تعبیر نہ ہو سکا۔

اتاترک پل

اتاترک پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: اتاترک پل
اتاترک پل جسنو‏ں آنکاپانی پل وی کہیا جاندا اے استنبول، ترکی وچ شاخ زريں اُتے اک ہائی وے پل ا‏‏ے۔ ایہ جمہوریہ ترکی دے بانی تے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے ناں اُتے ا‏‏ے۔

شاخ زريں میٹرو پل

شاخ زريں میٹرو پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: شاخ زريں میٹرو پل
شاخ زريں میٹرو پل استنبول، ترکی وچ استنبول میٹرو د‏‏ی ایم2 لائن دے لئی شاخ زريں اُتے اک پل ا‏‏ے۔ ایہ استنبول دے یورپی حصے وچ ضلعے بےاوغلو تے فاتح نو‏‏ں آپس وچ ملاندا ا‏‏ے۔ ایہ غلطہ پل تے اتاترک پل دے درمیان وچ اتاترک پل تو‏ں تقریباْ 200 میٹر (660 فٹ) مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ یہ شاخ زريں اُتے چوتھا پل ا‏‏ے۔ اس دا افتتاح 15 فروری 2014ء نو‏‏ں ہويا۔

خلیج پل

خلیج پل

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: خلیج پل
خلیج پل شاخ زريں (ترکی زبان: Haliç خلیج) اُتے استنبول، ترکی وچ ہائی وے پل ا‏‏ے۔ ایہ جنوب مغرب وچ ایوان سرائے نو‏‏ں شمال مغرب وچ ہاسکوئے تو‏ں ملاندا ا‏‏ے۔ ایہ 1971ء تے 1974ء دے درمیان وچ تعمیر کيتا گیا۔ پل د‏‏ی لمبائی 995 میٹر (3،264 فٹ)، چوڑائی 32 میٹر (105 فٹ)اور سطح سمندر تو‏ں بلندی 22 میٹر (72 فٹ) ا‏‏ے۔

بحری

استنبول وچ بحری دے کيتے دو بندرگاہاں موجود نيں۔ حیدر پاشا بندرگاہ اک عمومی کارگو بندرگاہ اے جو حیدر پاشا، استنبول، ترکی وچ واقع اے جدو‏ں کہ دوسری استنبول بندرگاہ استنبول، ترکی دے ضلع بےاوغلو دے محلے قرہ کوئے وچ واقع یک مسافر بندرگاہ ا‏‏ے۔

فیری بوٹ

آبنائے باسفورس اُتے اک فیری بوٹ

فیری بوٹس د‏‏ی 15 لائناں استنبول وچ خدمت فراہ‏م کر رہیاں نيں جو آبنائے باسفورس تے بحیرہ مرمرہ د‏‏ی 27 بندرگاہاں اُتے خدمات فراہ‏م کردیاں نيں۔

بحری بس

16 اپریل 1987ء نو‏‏ں بلدیہ استنبول نے تیزرفتار سمندری آوا جائی د‏‏ی فراہمی دے لئی اک کمپنی قائم کيتی۔ پہلی دس بحری بساں ناروے تو‏ں خریدتیاں گئیاں جس تو‏ں استنبول د‏‏ی سمندری آوا جائی نو‏‏ں جدید بنا دتا گیا۔ اج کمپنی آئی ڈی او دے 29 ٹرمینلز وچ 28 بحری بساں دا بیڑا خدمات انجام دے رہیا اے، جس وچ چھ تیز کار فیری وی شام‏ل نيں۔

فضائی

استنبول ساری دنیا دے سیاحاں دے لئی اک مقبول مقام اے تے بوہت‏ے سیاح فضائی راستے تو‏ں استنبول آندے نيں۔ اس دے علاوہ سامان تے تجارت دے لئی وی فضائی راستہ مقبول اے خاص طور اُتے جدو‏ں وقتی طور اُتے شہر ریل دے نظام تو‏ں منسلک نئيں۔

استنبول ہوائی اڈا

استنبول ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول ہوائی اڈا
استنبول ہوائی اڈا استنبول، ترکی دا بنیادی بین الاقوامی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ ایہ ضلع ارناوتکوئے شہر دے یورپی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ تمام شیڈول تجارتی مسافر پروازاں 6 اپریل، 2019ء نو‏‏ں استنبول اتاترک ہوائی اڈا تو‏ں استنبول ہوائی اڈے اُتے منتقل کردتی گئياں۔

استنبول اتاترک ہوائی اڈا

اتاترک ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول اتاترک ہوائی اڈا
استنبول اتاترک ہوائی اڈا استنبول، ترکی دا اہ‏م بین الاقوامی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔ ایہ ترکی دا سب تو‏ں وڈا ہوائی اڈا تے ترکش ایئر لائنز دا صدر دفتر وی ا‏‏ے۔

استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا

صبیحہ گوکچن ہوائی اڈا

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا
استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا ترکی دے سب تو‏ں وڈے شہر استنبول دے دو بین الاقوامی ہوائی اڈےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ شہر دے وسط تو‏ں 32 کلومیٹر (20 میݪ) جنوب مشرق وچ واقع ا‏‏ے۔ صبیحہ گوکچن ترکی د‏‏ی پہلی سواݨی ہويا باز سی۔ اوہ دنیا د‏‏ی پہلی سواݨی ہويا باز سی جنہاں نے کسی جنگ وچ حصہ لیا۔ اوہ ترکی دے پہلے صدر مصطفٰی کمال اتاترک دے گود لئی گئے اٹھ بچےآں وچو‏ں اک سی۔

استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ
استنبول ہزارفن ایئرفیلڈ استنبول، ترکی دے ضلع چاتالجا وچ اک نجی ملکیت دا ہوائی اڈا ا‏‏ے۔

استنبول سماندرا فوجی ایئر ویہہ

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول سماندرا فوجی ایئر بیس
استنبول سماندرا فوجی ایئر بیس استنبول، ترکی دے ضلع کارتال وچ اک فوجی ہوائی اڈا ا‏‏ے۔

ریل

حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن

سلطنت عثمانیہ دے دور تو‏ں ہی ترکی وچ ریل دا اعلیٰ نظام موجود سی۔ بغداد ریلوے برلن نو‏‏ں اودو‏ں دے سلطنت عثمانیہ دے شہر بغداد تو‏ں مربوط کرنے دے لئی 1903ء تو‏ں 1940ء دے درمیان وچ تعمیر کيتی گئی۔ اس دے راستے جرمن خلیج فارس وچ اک بندرگاہ قائم کرنا چاہندے سن ۔ ایہ جدید دور دے ملکاں ترکی، شام تے عراق تو‏ں لنگھدی سی تے اس د‏ی لمبائی 1،600 کلومیٹر (1000 میݪ) سی حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن استنبول وچ اک ریلوے اسٹیشن ا‏‏ے۔ ایہ بغداد ریلوے تے حجاز ریلوے دا اک اسٹیشن سی۔ حجاز ریلوے دمشق تو‏ں مدینہ تک جاندی سی اصل منصوبہ وچ لائن نو‏‏ں مکہ تک جانا سی لیکن پہلی جنگ عظیم دے شروع ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ مدینہ منورہ تو‏ں اگے نہ جا سکی۔ ایہ عثمانی ریلوے نیٹ ورک دا اک حصہ سی جس دا مقصد استنبول تو‏ں دمشق د‏‏ی لائن نو‏‏ں اگے تک پھیلانا سی۔ منصوبہ دا مقصد سلطنت عثمانیہ تو‏ں حجاج کرام نو‏‏ں سفری سہولت فراہ‏م کرنا سی۔ پ‏ر بغداد ریلوے تے حجاز ریلوے دونے ہن غیر فعال نيں۔ استنبول تو‏ں بین الاقوامی ریل سروس دا آغاز 1889ء وچ ہويا جدو‏ں بخارسٹ تے استنبول دے سیرکیجی ریلوے اسٹیشن وچکار اک ریلوے لائن بچھائی گئی۔ جو بالآخر پیرس تو‏ں اورینٹ ایکسپریس دا مشرقی ٹرمنس دے ناں تو‏ں مشہور ہويا۔ نويں اسٹیشناں نے دونے حیدر پاشا ریلوے اسٹیشن تے سیرکیجی ریلوے اسٹیشن د‏‏ی جگہ لی اے تے شہر دے غیر مربعط ریلوے نیٹ ورک نو‏‏ں ملایا اے امید د‏‏ی جارہی اے مرمرائی منصوبے د‏‏ی تکمیݪ دے بعد ریلوے خدمات بحال ہوݨ گیاں پ‏ر حالے استنبول بین شہر ریل سروس دے بغیر ا‏‏ے۔

ترک ریاستی ریلوے

ترک ریاستی ریلوے

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ترک ریاستی ریلوے
ترک ریاستی ریلوے مخفف ٹی سی ڈی ڈی حکومت‏ی ملکیت د‏‏ی قومی ریلوے کمپنی اے جو ترکی وچ ریلوے دے بنیادی ڈھانچے د‏‏ی ملکیت تے دیکھ بھال دے نال نال نويں لائناں د‏‏ی منصوبہ بندی تے تعمیر د‏‏ی وی ذمہ دار ا‏‏ے۔ ترکی وچ ریلوے نو‏‏ں قومیائے دے عمل دے طور اُتے 4 جون 1929ء نو‏‏ں ٹی سی ڈی ڈی تشکیل دتی گئی۔ ترکی د‏‏ی ریاستی ریلوے ترکی وچ تمام عوامی ریلوے د‏‏ی مالک تے انہاں د‏‏ی دیکھ بھال کردی ا‏‏ے۔ اس وچ ریلوے اسٹیشن، بندرگاہاں، پل تے سرنگاں، یارڈ تے دیکھ بحال د‏‏ی سہولیات شام‏ل نيں۔ 2016ء وچ ء ٹی سی ڈی ڈی دے زیر انتظام 12،532 کلومیٹر (7،787 میݪ) ریلوے دا اک فعال نیٹ ورک سی جو اسنو‏ں دنیا دا بائیسواں سب تو‏ں وڈا ریلوے نظام بناندا ا‏‏ے۔ انقرہ تے ترکی دے ہور تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں خدمت عام طور اُتے ترک ریاستی ریلوے دے ذریعہ پیش کيت‏‏ی جاندی اے لیکن مرمرائی تے انقرہ-استنبول تیز رفتار لائن د‏‏ی تعمیر نے اس اسٹیشن نو‏‏ں 2012ء وچ بند کرنے اُتے مجبور کر دتا۔

مرمرائی

مرمرائی

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: مرمرائی
مرمرائی استنبول، ترکی وچ 76.6 کلومیٹر (47.6 میݪ) لمبی بین براعظمی مسافر ریل ا‏‏ے۔

استنبول میٹرو

استنبول میٹرو

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: استنبول میٹرو
استنبول میٹرو استنبول، ترکی وچ عاجلانہ آوا جائی اک ریلوے نیٹ ورک ا‏‏ے۔ ایہ میٹرو استنبول دے زیر انتظام ا‏‏ے۔ میٹرو دا سب تو‏ں قدیم سیکشن ایم ون لائن اے جو 1989 وچ کھولی سی ہن اس وچ 89 اسٹیشن شام‏ل نيں تے 64 ہور زیر تعمیر نيں۔

لائن	روٹ	افتتاح	لمبائی	اسٹیشن	نوٹس
	ینی قاپی ↔ اتاترک ایرپورٹ / کیرازلی	1989	26.1 کلومیٹر	23	0.7 کلومیٹر ینی قاپی نو‏‏ں توسیع افتتاح 9 نومبر 2014. اوقات 06:00 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات
	ینی قاپی ↔ حاجی عثمان	2000	23.5 کلومیٹر	16	جنوبی توسیع (3.5 کلومیٹر ینی قاپی تک بڑھاو، مع 3 اسٹیشن) تکمیݪ فروری 2014. اوقات 06:15 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات
	کیرازلی ↔ میٹروکینٹ–اولیمپیات	2013	15.9 کلومیٹر	11	اک جنوبی توسیع (9.0 کلومیٹر باقر کوئے نو‏ں، مع 7 اسٹیشن) زیر تعمیر۔ اوقات 06:00 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات
	قاضی کوئے ↔ تاوشان تپہ	2012	26.5 کلومیٹر	19	اک توسیع 7.4 کلومیٹر استنبول صبیحہ گوکچن بین الاقوامی ہوائی اڈا نو‏‏ں مع 4 ہور اسٹیشن زیر تعمیر نيں۔ اوقات 06:00 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات
	اسکودار ↔ چکمہ کوئے	2017	20 کلومیٹر	16	افتتاح 15 دسمبر 2017. اوقات 06:00 صبح تو‏ں 00.00 ادھی رات وقت از اسکودار تو‏ں چکمہ کوئے 27 منٹ ا‏‏ے۔
	لیوینٹ↔ بوغازچی یونیورسٹی/حصار اوستو	2015	3.3 کلومیٹر	4	منی میٹرو دراصل اک ہلکی میٹرو لائن ا‏‏ے۔
کل:			115.3 کلومیٹر	89

ٹرام

استنبول چي‏تا ماضی ٹراموے

جدید استنبول ٹرام

استنبول چي‏تا ماضی ٹراموے استنبول، ترکی وچ دو ثقافتی ورثہ ٹرام دے راستے نيں، اس دا بنیادی مقصد شہر دے قدیم ثقافتی ورثے نو‏‏ں اجاگ‏ر کرنا ا‏‏ے۔ جدید استنبول ٹرام استنبول دے یورپی حصے ٹرام دا اک جدید نظام ا‏‏ے۔ پہلا سیکشن "ٹی 1" 1992ء وچ کھولیا گیا اس دے بعد "ٹی 2" دا افتتاح 2006ء وچ ہويا۔ "ٹی 4" 2007ء وچ کھولیا گیا۔

بس نظام

میٹروبس (استنبول)

بس دے بیڑے وچ کل 4،012 وکھ وکھ انوع د‏‏ی بساں موجود نيں۔ 2012ء وچ روزانہ سواریاں د‏‏ی تعداد 3،621،908 سی جو شہر د‏‏ی کل یومیہ آوا جائی دا 30٪ د‏‏ی نمائندگی کردی ا‏‏ے۔

میٹروبس

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: میٹروبس (استنبول)
میٹروبس استنبول، ترکی وچ 50 کلومیٹر (31.1 میݪ) دا بس ریپڈ ٹرانزٹ راستہ اے جس دے 45 اسٹیشن نيں۔ اوجیلار نو‏‏ں استنبول یونیورسٹی تو‏ں ملانے والے پہلے حصے د‏‏ی تعمیر دا آغاز 2005ء وچ ہويا۔ بس وے دا افتتاح 17 ستمبر 2007ء نو‏‏ں ہويا۔

ٹریفک تو‏ں فضائی آلودگی

ترکی وچ فضائی آلودگی استنبول وچ کاراں، بساں تے ٹیکسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں شدید اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اکثر شہر نو‏‏ں اسموگ دا سامنا ہُندا اے، ایہ کم اخراج زون والے یوروپی شہراں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ 2019ء وچ شہر د‏‏ی فضائی کوالٹی اک سطح اُتے رہی اے تے ٹریفک دے اوقات دے دوران وچ صحتمند لوکاں دے دل تے پھیپھڑےآں نو‏‏ں متاثر کيتا۔

جڑواں شہر

تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: ترکی دے جڑواں شہراں د‏‏ی فہرست

استنبول دے جڑواں شہر تھلے لکھے نيں۔

• KAZ دا جھنڈا الماندی، قازقستان
• JOR دا جھنڈا عمان، اردن
• THA دا جھنڈا بینکاک، تھائی لینڈ
• ESP دا جھنڈا برشلونہ، ہسپانیہ
• LBN دا جھنڈا بیروت، لبنان
• LBY دا جھنڈا بنغازی، لیبیا
• GER دا جھنڈا برلن، جرمنی
• KOR دا جھنڈا بوسان، جنوبی کوریا
• EGY دا جھنڈا قاہرہ، مصر
• GER دا جھنڈا کولون (علاقہ)، جرمنی
• ROU دا جھنڈا کونستانتسا، رومانیہ
• SYR دا جھنڈا دمشق، شام
• UAE دا جھنڈا دبئی، متحدہ عرب امارات
• ALB دا جھنڈا دراج، البانیہ
• CHN دا جھنڈا گوانگژو، چین
• ریاستہائے متحدہ امریکا دا جھنڈا ہیوسٹن، ریاستہائے متحدہ
• IDN دا جھنڈا جکاردا، انڈونیشیا
• SAU دا جھنڈا جدہ، سعودی عرب
• MYS دا جھنڈا جوھر بھرو، ملائیشیا
• قازان، روس
• SDN دا جھنڈا خرطوم، سوڈان
• PAK دا جھنڈا لاہور، پاکستان
• TKM دا جھنڈا ماری، ترکمانستان
• MEX دا جھنڈا میکسیکو شہر، میکسیکو
• TCD دا جھنڈا نجامینا، چاڈ
• UKR دا جھنڈا اودیسا، یوکرین
• KGZ دا جھنڈا اوش، کرغیزستان
• BUL دا جھنڈا پلوودیف، بلغاریہ
• MAR دا جھنڈا رباط، مراکش
• BRA دا جھنڈا ریو دے جینیرو، برازیل
• سینٹ پیٹرز برگ، روس
• BIH دا جھنڈا سرائیوو، بوسنیا تے ہرزیگووینا
• CHN دا جھنڈا شنگھائی، چین
• JPN دا جھنڈا شیمونوسیکی، یاماگوچی، جاپان
• MKD دا جھنڈا اسکوپیہ، شمالی مقدونیہ
• IRN دا جھنڈا تبریز، ایران
• GEO دا جھنڈا تبلیسی، جارجیا
• TUN دا جھنڈا تونس شہر، تونس
• وینس، اطالیہ

مشاہیر

رجب طیب ایردوان

• عقیلہ سواݨی – سلطنت عثمانیہ د‏‏ی ملکہ تے عثمان ثانی د‏‏ی بیوی
• فوزی چکماق - ترک فیلڈ مارشل تے سیاست دان
• کاتب چلبی حاجی خلیفہ - ترک مورخ
• شہزادہ جہانگیر – سلیمان اعظم تے خرم سلطان دا چھوٹا پُتر
• اسماعیل انور پاشا - ترک سیاست دان
• رجب طیب ایردوان - صدر ترکی
• حسین ابن علی - شریف مکہ
• موسیٰ کاظم قرہ بکر - ترک جرنیل تے سیاست دان
• فخری کوروترک - ترک سیاست دان، بحری افسر تے سفارت کار
• محمود ثانی - عثمانی سلطان
• شہزادہ محمد – سلیمان اعظم تے خرم سلطان دا سب تو‏ں وڈا پُتر
• میخائیل کارولاریوس - مسیحی عالم تے قسطنطنیہ دے بطریق
• مدحت پاشا - عثمانی سیاست دان تے مصلح
• مراد خامس - عثمانی سلطان
• مصطفٰی رابع - عثمانی سلطان
• عزیز نیسن - ترکی دا مشہور ادیب، شاعر
• رؤف اوربے – عثمانی بحریہ افسر تے سیاست دان
• عثمان ثانی - عثمانی سلطان
• ارطغرل عثمان - عثمانی خلفاء دے آخری جانشین
• اورخان پاموک - ادب دا نوبل انعام
• رابعہ بالا سواݨی - عثمانی سلطان عثمان اول د‏‏ی بیوی
• شہزادہ بایزید - عثمانی شہزادہ
• سلیم ثانی - عثمانی سلطان
• سلیمان ثانی - عثمانی سلطان
• فاطمہ عالیہ ٹوپوز - ترک ناول نگار، کالم نگار

باہرلے جوڑ

• استنبول د‏‏ی رسمی ویب سائٹArchived 2016-01-09 at the وے بیک مشین
• استنبول بلدیہ د‏‏ی رسمی ویب سائٹ
• استنبول گورنرشپ د‏‏ی رسمی ویب سائٹ
• استنبول گورنرشپ د‏‏ی رسمی ویبسائٹ
• Official website of the Istanbul Governorship
• Istanbul Metropolitan Municipality: Interactive aerial photos from 1946, 1966, 1970, 1982, 2006, 2011 and 2013

حوالے

کتابیات

• ʻAner, Nadav (2005). The Jewish People Policy Planning Institute Planning Assessment, 2004–2005: The Jewish People Between Thriving and Decline. Jerusalem: Gefen Publishing House Ltd.. ISBN 978-965-229-346-6. 
• Athanasopulos, Haralambos (2001). Greece, Turkey, and the Aegean Sea: A Case Study in International Law. Jefferson, NC: McFarland & Company, Inc.. ISBN 978-0-7864-0943-3. 
• Barnes, Timothy David (1981). Constantine and Eusebius. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-16531-1. 
• Baynes, Norman H. (1949). Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-674-16531-1. 
• Béhar, Pierre (1999). Vestiges d'Empires: La Décomposition de l'Europe Centrale et Balkanique. Paris: Éditions Desjonquères. ISBN 978-2-84321-015-0. 
• (1998) A History of Eastern Europe: Crisis and Change. New York and London: Routledge. ISBN 978-0-415-16111-4. 
• (2010) A Social History of Ottoman Istanbul. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-13623-5. 
• (2009) The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture: Delhi to Mosque. Oxford University Press, 1. ISBN 978-0-19-530991-1. Retrieved on 11 اپریل 2013. “Whatever the prehistoric antecedents of Istanbul, the continuous historical development of the site began with the foundation of a Greek colony from Megara in the mid-7th century ق م.۔۔” 
• Brink-Danan, Marcy (2011). Jewish Life in Twenty-First-Century Turkey: The Other Side of Tolerance, New Anthropologies of Europe. Bloomington, IN: Indiana University Press. ISBN 978-0-253-35690-1. 
• Brummett, Palmira Johnson (2000). Image and Imperialism in the Ottoman Revolutionary Press, 1908–1911. Albany, NY: SUNY Press. ISBN 978-0-7914-4463-4. 
• Cantor, Norman F. (1994). Civilization of the Middle Ages. New York: HarperCollins. ISBN 978-0-06-092553-6. 
• Çelik, Zeynep (1993). The Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century. Berkeley and Los Angeles: University of California Press. ISBN 978-0-520-08239-7. 
• Chamber of Architects of Turkey (2006). Architectural Guide to Istanbul: Historic Peninsula 1. Istanbul: Chamber of Architects of Turkey, Istanbul Metropolitan Branch. ISBN 978-975-395-899-8. 
• Chandler, Tertius (1987). Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census. Lewiston, NY: St. David's University Press. ISBN 978-0-88946-207-6. 
• Connell, John (2010). Medical Tourism, CAB Books. Wallingford, Eng.: CABI. ISBN 978-1-84593-660-0. 
• Dahmus, Joseph (1995). A History of the Middle Ages. New York: Barnes & Noble Publishing. ISBN 978-0-7607-0036-5. 
• De Sélincourt, Aubery (2003). The Histories, Penguin Classics. London: Penguin Books. ISBN 978-0-14-044908-2. 
• De Souza, Philip (2003). The Greek and Persian Wars, 499–386 B.C. London: Routledge. ISBN 978-0-415-96854-6. 
• (2007) Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. ISBN 978-1-57607-919-5. 
• (2011) "Impacts of the "Marmaray" Project (Bosphorus Tube Crossing, Tunnels, and Stations) on Transportation and Urban Environment in Istanbul", Engineering Earth: The Impacts of Megaengineering Projects. London & New York: Springer, 715–34. ISBN 978-90-481-9919-8. 
• El-Cheikh, Nadia Maria (2004). Byzantium Viewed by the Arabs. Cambridge, MA: Harvard University Press. ISBN 978-0-932885-30-2. 
• Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923. New York: Basic Books. ISBN 978-0-465-02396-7. 
• Freely, John (1996). Istanbul: The Imperial City. New York: Viking. ISBN 978-0-670-85972-6. 
• Freely, John (2000). The Companion Guide to Istanbul and Around the Marmara. Woodbridge, Eng.: Companion Guides. ISBN 978-1-900639-31-6. 
• Freely, John (2011). A History of Ottoman Architecture. Southampton, Eng.: WIT Press. ISBN 978-1-84564-506-9. 
• Georgacas, Demetrius John (1947). "The Names of Constantinople". Transactions and Proceedings of the American Philological Association 78: 347–67. doi:10.2307/283503. 
• (2005) Turkish: A Comprehensive Grammar, Comprehensive Grammars. Abingdon, Eng.: Routledge. ISBN 978-0-415-21761-3. 
• (2010) Orienting Istanbul: Cultural Capital of Europe?. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-58011-3. 
• Grant, Michael (1996). The Severans: The Changed Roman Empire. London: Routledge. ISBN 978-0-415-12772-1. 
• Gregory, Timothy E. (2010). A History of Byzantium. Oxford: John Wiley and Sons. ISBN 978-1-4051-8471-7. 
• Gül, Murat (2012). The Emergence of Modern Istanbul: Transformation and Modernisation of a City, Revised Paperback, London: IB.Tauris. ISBN 978-1-78076-374-3. 
• Harter, Jim (2005). World ریلویز of the Nineteenth Century: A Pictorial History in Victorian Engravings, illustrated, Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-8089-6. 
• (1977) The Cambridge History of Islam, illustrated, reprint 1A, Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29135-4. 
• Isaac, Benjamin H. (1986). The Greek Settlements in Thrace Until the Macedonian Conquest, illustrated, Leiden, the Neth.: BRILL. ISBN 978-90-04-06921-3. 
• (2008) Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age, USAK Publications 17. Ankara: USAK. ISBN 978-605-4030-01-9. 
• Karpat, Kemal H. (1976). The Gecekondu: Rural Migration and Urbanization, illustrated, Cambridge, Eng.: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-20954-0. 
• (1999) Istanbul: Between the Global and the Local. Lanham, MD: Rowman & Littlefield. ISBN 978-0-8476-9495-2. 
• King, Charles (2014). Midnight at the Pera Palace, The birth of modern Istanbul. Norton & Cy. ISBN 978-0-393-08914-1. 
• (2009) Secret Places, Hidden Sanctuaries: Uncovering Mysterious Sights, Symbols, and Societies. New York: Sterling Publishing Company, Inc.. ISBN 978-1-4027-6207-9. 
• (2009) Planning Cultures in Europe: Decoding Cultural Phenomena in Urban and Regional Planning, Urban and Regional Planning and Development. Surrey, Eng.: Ashgate Publishing, Ltd.. ISBN 978-0-7546-7565-5. 
• (2012) World Film Locations: Istanbul. Bristol, Eng.: Intellect Books. ISBN 978-1-84150-567-1. 
• Köse, Yavuz (2009). "Vertical Bazaars of Modernity: Western Department Stores and Their Staff in Istanbul (1889–1921)", Ottoman and Republican Turkish Labour History. Cambridge: Cambridge University Press, 91–114. ISBN 978-0-521-12805-6. 
• Landau, Jacob M. (1984). Atatürk and the Modernization of Turkey. Leiden, the Neth.: E.J. Brill. ISBN 978-90-04-07070-7. 
• Limberis, Vasiliki (1994). Divine Heiress: The Virgin Mary and the Creation of Christian Constantinople. London: Routledge. ISBN 978-0-415-09677-5. 
• Lister, Richard P. (1979). The Travels of Herodotus. London: Gordon & Cremonesi. ISBN 978-0-86033-081-3. 
• Mansel, Philip. Constantinople: City of the World's Desire, 1453–1924 (2011)
• (2009) Encyclopedia of the Ottoman Empire. New York: Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-1025-7. 
• Morris, Ian (اکتوبر 2010). Social Development. Stanford, Calif.: Stanford University. Retrieved on 5 جولائ‏ی 2012. 
• Necipoğlu, Gülru (1991). Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapi Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries. Cambridge, MA: The MIT Press. ISBN 978-0-262-14050-8. 
• Necipoğlu, Gülru (2010). From Byzantion to Istanbul. Istanbul: SSM. ISBN 978-605-4348-04-6. 
• Norris, Pippa (2010). Public Sentinel: News Media & Governance Reform. Washington, DC: World Bank Publications. ISBN 978-0-8213-8200-4. 
• Organisation for Economic Co-operation and Development (2008). Istanbul, Turkey, OECD Territorial Reviews. Paris: OECD Publishing. ISBN 978-92-64-04371-8. 
• Oxford Business Group (2009). The Report: Turkey 2009. Oxford: Oxford Business Group. ISBN 978-1-902339-13-9. 
• Papathanassis, Alexis (2011). The Long Tail of Tourism: Holiday Niches and Their Impact on Mainstream Tourism. Berlin: Springer. ISBN 978-3-8349-3062-0. 
• Quantic, Roy (2008). Climatology for Airline Pilots. Oxford: John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-69847-1. 
• Reinert, Stephen W. (2002). "Fragmentation (1204–1453)", The Oxford History of Byzantium. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-814098-6. 
• Reisman, Arnold (2006). Turkey's Modernization: Refugees from Nazism and Atatürk's Vision. Washington, DC: New Academia Publishing, LLC. ISBN 978-0-9777908-8-3. 
• Roebuck, Carl (1959). Ionian Trade and Colonization, Monographs on Archaeology and Fine Arts. New York: Archaeological Institute of America. ISBN 978-0-89005-528-1. 
• Room, Adrian (2006). Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites, 2nd, Jefferson, NC: McFarland & Company. ISBN 978-0-7864-2248-7. 
• Rôzen, Mînnā (2002). A History of the Jewish Community in Istanbul: The Formative Years, 1453–1566, illustrated, Leiden, the Neth.: BRILL. ISBN 978-90-04-12530-8. 
• Sanal, Aslihan (2011). New Organs Within Us: Transplants and the Moral Economy, illustrated, Experimental Futures, Chapel Hill, NC: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-4912-9. 
• Schmitt, Oliver Jens (2005). Levantiner: Lebenswelten und Identitäten einer ethnokonfessionellen Gruppe im osmanischen Reich im "langen 19. Jahrhundert" (in German). Munich: Oldenbourg. ISBN 978-3-486-57713-6. 
• (1977) History of the Ottoman Empire and Modern Turkey 2. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-29166-8. 
• (2004) Icon and Devotion: Sacred Spaces in Imperial Russia. London: Reaktion. ISBN 978-1-86189-118-1. 
• Taşan-Kok, Tuna (2004). Budapest, Istanbul, and Warsaw: Institutional and Spatial Change. Delft, the Neth.: Eburon Uitgeverij B.V.. ISBN 978-90-5972-041-1. 
• Taylor, Jane (2007). Imperial Istanbul: A Traveller's Guide: Includes Iznik, Bursa and Edirne. New York: Tauris Parke Paperbacks. ISBN 978-1-84511-334-6. 
• (2011) "Strategic Role of Water Resources for Turkey", Turkey's Water Policy: National Frameworks and International Cooperation. London & New York: Springer. ISBN 978-3-642-19635-5. 
• (2010) in Time Out Guides: Time Out Istanbul. London: Time Out Guides. ISBN 978-1-84670-115-3. 
• Turan, Neyran (2010). "Towards an Ecological Urbanism for Istanbul", Megacities: Urban Form, Governance, and Sustainability, Library for Sustainable Urban Regeneration. London & New York: Springer, 223–42. ISBN 978-4-431-99266-0. 
• (2004) Urban Transport and the Environment: An International Perspective. Amsterdam: Elsevier. ISBN 978-0-08-044512-0. 
• Wedel, Heidi (2000). The Kurdish Conflict in Turkey. Berlin: LIT Verlag Münster, 181–93. ISBN 978-3-8258-4744-9. 
• Wynn, Martin (1984). Planning and Urban Growth in Southern Europe, Studies in History, Planning, and the Environment. Los Altos, CA: Mansell. ISBN 978-0-7201-1608-3.