چرن سنگھ شہید
چرن سنگھ شہید (1891–1935) دا جم امرتسر وکھے ہویا ۔ 1926 ء وچ اوہناں نے پنجابی دا پہلا ہفتہ واری رسالہ "موجی' شروع کیتا ۔ اوہناں نے کئی ساہت محفلاں دا گٹھن وی کیتا ۔ اوہناں نے گمبھیر موضوعاں اتے 'شہید' اتے ہلکے پھلکے موضوعاں اتے مہاں شاعر 'ستھرا' اپ ناں ہیٹھ شاعری رچی ۔اوہناں دیاں شعری رچناواں ہن؛ بادشاہیاں، بے پرواہیاں، شہنشاہیاں، عرشی کنگرے، سیاسی ہلارے، عشق مشک، ہسدے ہنجھو، ڈلھکدے اتھرو وغیرہ ۔ اوہناں دی شاعری اپنیاں ولکھن شعری خوبیاں کرکے عام لوکاں وچ بہت ہی ہرمن پیاری اے ۔
شاعری نمونے سودھو
دوہیں ہتھیں لڈو
حضرت علی پاس اک مورکھ بحث کرن ہت آیا
کہن لگا، 'ربّ چیز ن کوئی، لوکاں مفت دھمایا
پانی، پون، اگّ تے مٹی رل بندہ بن جاوے
چونا، کتھا، پان جویں رل، آپے سرخی آوے
کنک کنک توں پیدا ہندی جوں توں جوں ہن اگدے
شیر شیر توں، گٔو گٔو توں جمکے کھاندے، چگدے
ست پودینا، ست اجوائن، مشک-کفور ملاوو
اپنے آپ تیل بن جاسی، ربّ دھیاوو نہ دھیاوو
خاص خاص کجھ چیزاں ملکے خاص چیز بن جاندی
اس وچ ربّ دی حکمت کی ہے ؟ دنیاں کیوں چچلاندی ؟
بارش پیاں کھنب خود پھٹکے، خود ہی سک سڑ جاوے
اسے طرحاں بندہ جگ جمے، کجھ چر پا، مر جاوے
نہ کئی ﷲ، نہ کئی کیامت، سزا، جزا، نہ لیکھے
نہ بہشت، نہ دوزخ کوئی، اج تک کسے نہ دیکھے
پیراں فقراں ایویں ربّ دا، دنیاں نوں ڈر پایا
دسو، اج تک کسے پرش نوں، ربّ نظر ہے آیا ؟
پھر کیوں اسیں ہریک کم وچ، خیالی ربّ توں ڈریئے ؟
کیوں نہ بنے ناستک رہیئے ؟ دل چاہے سو کریئے ؟'
حضرت علی نین بھر بولے، 'ربّ اچا ہے خیالوں
اس اچے دی گلّ اس دسی جو آیا اس نالوں
گھر دی اتلی منزل دا جے چاہیئے پتہ لگائیے
یا کوئی اپروں آکے دسے یا خود اپر جائیے
میں کہندا ہاں اتلی منزلے، بے شک ربّ ہے بھائی !
توں کہندا ہیں، پیر پغمبراں ایویں گپّ اڈائی
جدوں مرانگے، جے ربّ ہویا، اسیں بچے، توں مویا ۔
جے نہ ہویا، دوویں یکساں، مرا حرج کی ہویا ؟'
'ستھرے' کیہا 'دھنّ ہو حضرت ! شنکا خوب مٹائی !
لڈو دونوں ہتھ رکھن دی، سوہنی جاچ سکھائی !'
ہیر دی نماز
گھیؤ دی چوری دا بھر چھنا، لئی ہیر سی جاندی
کاہلی کاہلی قدم اٹھاندی، لوکاں نظر بچاندی
دل وچ فکر کہ 'میرا رانجھا ہوؤُ اڈیکاں کردا
بھکھا بھانا، کسے برچھ دی چھاویں ہؤکے بھردا'
اگے پنڈ دا وڈا ملانا، پیا نماز پڑھیندا
اپنی جاچے رب دے سر سی، بڑا ہسان کریندا
اپنے دھیان مگن تے بے سدھ، ہیر اگوں دی لنگھی
ویکھ ملاں نے دند کریچے، مانوں گھٹ دؤ سنگھی
واپس مڑی، کھواکے چوری، کرکے درشن میلہ
اگوں پیا کھان نوں ملاں، بھکھا جویں بگھیلا
'او ملعون دوزخی لڑکی، احمق، اﷲ ماری
بے وقوف، تونے ہے کر دی، قضاع نماز ہماری
اندھی بن کے گزری آگے، دھیان ہمارا ٹوٹا
پڑھنی پڑی نماز دوبارہ، ترا مغز کیوں پھوٹا ؟
ہیر پیاری نے مسکاکے، اتر دتا مٹھا
'سہں رانجھے دی، میں نہیں تینوں، جان سمیں سی ڈٹھا
رانجھے ولّ سرت سی میری، ہور خیال سبھ بھلے
سجھدے نہ سن، سجے، کھبے، دھپّ، بارشاں، بلے
جد تک بیلے پجّ ن چوری، رانجھے تئیں کھوآئی
جد تک درس نہ پایا اسدا، مینوں ہوش نہ آئی
تری سرت بھی جے نج رانجھے، ربّ سنگ ہندی گندی
دسدی ہی نہ میں پھر تینوں، قضاع نماز ن ہندی
اس نماز دا کی ہے فیدا ؟ جو ن سرت ٹکاوے
لوکاں نوں 'ملعون' آکھ کے گالھاں بکن سکھاوے
لعنت اﷲ دی اس نوں جو، کرے دمبھ دم بازی
بنیں جِ میرا چیلا ملاں، سچا بنیں نمازی !'
حقہ بکا ہو ملاں نے، پیر ادھے ہتھ لایا
'ہیرے، توں تاں میں انھے نوں 'ستھرا' نور دکھایا !'
ناممکن
بھونڈا اک دوڑدا بھجدا، پاس پتنگیاں آیا
کہن لگا او میرے بھائیؤ، کیوں جے پریم بھلایا ؟
شہر وچ ہن جگ پئے دیوے واہوا لٹ لٹ کردے
پریمی بیر پتنگے بھج بھج پئے اوہناں تے مردے
سستاں وانگ تسیں ہو بیٹھے، خبرے کی، جے ہویا ؟
اؤں جاپے کہ عشقَ تہاڈا ہے سویا یا مویا !
اٹھو، تیاگو سستی فوراً سپھلا جنم کراؤ
درشن پاؤ، سیس جھکاؤ، پیارے توں بل جاؤ !
جوش نال سبھ بھرے پتنگے، اک دم اٹھن لگے
کرکے خیال 'شمع' دا، مستی وچ ہی کٹھن لگے
پر اک بردھ پتنگے نے اٹھ کیہا کرو کجھ جیرا
پھر بھونڈے نوں پچھیا توں ہیں کون ؟ نام کی تیرا ؟
کہن لگا میں ویر تہاڈا، پشتو-پشت پتنگا
خوش خبری ہاں دسن آیا، فرض سمجھکے چنگا !
بردھ پتنگے کیہا، مورکھا، جھوٹھ پیا کیوں بولیں ؟
کیوں سانوں بھرمانا چاہیں ؟ لون پیا کیوں تولیں ؟
یا تاں شہر جگے نہیں دیوے، یا توں نہیں پتنگا
ورنہ پیاسا کیوں توں رہندوں ؟ دیکھ سامھنے گنگا ؟
دیوے جگدے ویکھ پتنگا جیوندا نہ مڑ جاوے
بھج جا ایتھوں، مینوں تیتھوں بو دھوکھے دی آوے !
تڑپ گیا دل 'ستھرے' دا سن صدق پتنگے والا
ناممکن، پریمی نہ ہووے، پریتم پکھ متوالہ
نور، ساڑ تسکین دئے جو دل جت کرے دیوانہ
اوس شمع دا 'ستھرا' بنیا سدا لئی پروانہ ۔