سید ہاشم شاہ
| جم: | 1735 |
|---|---|
| موت: | 1843 |
| کم_میدان: | صوفی |
| شہریت: | بھارتی |
| بولی: | پنجابی |
| دور: | اٹھارویں صدی |
| موضوع: | صوفی |
| مکھ رچنا: | سسی |
سید ہاشم شاہ (1735–1843) پنجاب دے اک صوفی فقیر تے شاعر ہوئے ہن۔ سید ہاشم شاہ عرب دے قریش خاندان نال متعلق سن اتے “سیداں دی حسنی شاخ دے چن-چراغ سن۔” اوہناں دے وارث اجے تک ‘سید’ اکھواؤندے ہن اتے کلاں وچ وی اوہ ہن تک ‘سید’ ہی کرکے چتارے جاندے ہن۔[۱] محمد ہاشم شاہ کریسی دے جم، جیون اتے رچنا متعلق بہت واد اختلاف اے، مولٰی بخش کشتہ نے ہاشم دا جم 1752–53 جاں اسدے نیڑے دا سماں دسیا۔ باوا بدھ سنگھ اتے ڈاکٹر۔ موہن سنگھ دیوانہ نے اس جم طریق نوں درست منیا اے۔ سید ہاشم کے اک وارث سید محمد ضیا الحق دی لکھتی راواہی اتے اوہناں دے اک ہور وارث سید غلام لبی توں حاصل ہوئی۔ یاداشت دی نقل مطابق شاعر ہاشم جمعرات 27 نرمبر 1735 ای۔ وچ پیدا ہوئے۔ ہاشم دے پیؤ دا نام ہازی محمد سی۔ ہاشم دے دو بھرا ہور سن۔ ہاشم سبھ توں وڈا سی۔1[۲] ہاشم شاہ دے پیؤ دا ناں حاجی محمد شریف سی۔ اوہ حضرت بخت جمال نوشاہی قادری دے مرید سن اتے اسے کرکے ‘نوشاہیا فقیر’ کہاؤندے سن۔ حاجی صاحب ہاشم دے صرف پیؤ ہی نہیں، مرشد وی سن۔
ہاشم شاہ (1753 - 1843) پنجابی دا شاعر سی۔ جگدیو کلاں ضلع امرتسر چ حاجی محمد شریف دے گھر جمیا۔ پیو تے ہور عالماں کولوں عربی فارسی دی پڑھائی کیتی۔ ہاشم شاہ نے قصہ سسی پنوں تے دوہڑے لکھے۔
جیون
سودھوشاعر ہاشم شاہ دا اصلی تے پورا ناں سید محمد ہاشم سی۔ ہاشم شاہ دا جم 27 نومبر سن 1735 عیسوی وچ ضلع امرتسر دے پنڈ جگدیؤ کلاں وکھے پیؤ ہازی محمد شریف دے گھر ہویا۔ سید ہاشم شاہ عرب دے قریش خاندان نال متعلق سن اتے سیداں دی ہسنی شاخ دے چن-چراگ سن۔ اوہناں دے وارث اج تک سید اکھواؤندے ہن۔
ہاشم دی ودیا-سکھیا اناں دے ودوان تے کرنی والے پیؤ دے ہتھی بچپن وچ ہی شروع ہو گئی سی۔اوہناں نے فارسی، عربی، حکمت، سنسکرت اتے پنجابی وچ مہارت حاصل کیتی۔میر کرامت الا تے میاں مولٰی بخس کشتہ مطابق آپ نوں رمل اتے جوتش تعلیم دا وی سوک سی۔اس لئی آپ الا صاحب بٹالوی دے چیلے ہوئے۔
شاعر ہاشم شاہ دا سن 1823 وچ انتقال ہو گیا ۔ضلع سیالکوٹ دے پنڈ تھرپال وچ آپ دا مزار اے۔انتقال ویلے شاعر ہاشم چونہٹھ وریاں دا سی۔
انج شاعر ہاشم مہاراجہ رنجیت سنگھ دا ہم عصر ہویا سی۔
تعلیم
سودھوہاشم شاہ دی تعلیم سکھیا اوہناں دے ودوان تے کرنی والے پیؤ دے ہتھی بچپن وچ شروع ہو گئی۔ اوہناں نے عربی، فارسی، ہکست، سنسکرت تے پنجابی وچ مہرت حاصل کیتی۔ آپ امیر الا صاحب بٹالولی دے چیلے ہوئے عربی، فارسی توں علاوہ آپ نوں رمل تے علم جوتش دا وی علم سی۔ ویاہ-سنتان :- کشتہ مطابق ہاشم نے تن ویاہ کیتے۔ اک رام داس، اک جنڈیالا گرو اتے اک براہمن تیویں نال۔ دے گھر دو پتر پیدا ہوئے احمد شاہ تے محمد شاہ۔
ہاشم شاہ تے مہاراجہ رنجیت سنگھ
سودھوہاشم شاہ تے مہاراجہ رنجیت سنگھ دے سمضموناں بارے کوئی پرمانک نہیں اے۔ کئی ودوان ہاشم شاہ نوں مہاراجہ رنجیت سنگھ دا راج شاعر مندے ہن تے کئی درباری شاعر۔ پر تریخی طور تے اس دی کوئی پرمانک نہیں ملدی۔ خاندانی روایت مطابق سید ہاشم شاہ مہاراجہ رنجیت سنگھ نال گوڑھے تعلقات سن تے مہاراجہ نے آپ نوں کئی مہراں دتیاں سن۔ ہاشم شاہ دے ناں نال کئی بولیاں وچ کئی پرکار دے موضوعاں تے ونگیاں دی رچنا متعلق اے۔ اوہ شاعر وی سن فقیر وی تے گرہستھی وی نالے حکمت تے جوتش دے وی جانو تے ابھیاسی سن۔
رچناواں
سودھوپنجابی
سودھو- ہیر رانجھے دی برتی
- قصہ سوہنی مہینوال
- قصہ سسی پنوں
- شیری فرہاد کی بارتا
- قصہ محمود شاہ رازنوی
- دوہڑے
- ڈیوڈھاں
- گنجے اسرار(سیہرفیاں)
- بارانماہ
- مئدنِ فیض(مناجاتاں)
- فٹکل رچناواں تے کجھ غزلاں[۳]
ہیر رانجھا
سودھوہاشم نے ہیر دا قصہ صرف اک ہی حرفی وچ لکھن دی کمال کیتی۔ اسنے 150 پنگتیاں وچ ایہہ گاتھا دا بیان کردیا اپنے وچارا نوں مختصر روپ وچ اﷲ دی صفت کردیا ایہہ وچار دتا اے کہ آشکا کاملاں دا قصہ سہنا وی بندگی اے۔ اسنے اس کہانی وچلے وستھارا دی تھاں اسدی مولبھاونا مطلب عشقَ وچ کٹھے ہوئے پریمیا دی پیڑھ نوں ہی موضوع بنا کے کہانی لکھی اے۔3[۴]
سوہنی مہینوال
سودھوہاشم نے پنجاب دی سوہنی مہینوال دی پریت کہانی نوں مکمل قصے دے روپ وچ سبھ توں پہلاں کوتایاں اے۔ اس کہانی ول پنجابی ساہت وچ پرتھم اشارہ بھائی گرداس ای۔ دی وارستائی وچ ملدا اے اتے دسم گرنتھ تے چتروکھیان 101 وچ ایہہ کہانی بیان کیتی گئی اے۔ کتھانک پکھ سوہنی مہینوال دی کہانی ہیرو، لیانڈر دے دکھانت نال میل کھاندی اے۔4[۵]
سسی پنوں
سودھوسسی پنوں ہاسم دی سبھ توں مشہور اتے مکمل رچنا اے۔ ہاشم شاہ دا سبھ توں ودھ مشہوری پاؤن والا قصہ سسی اے۔ شاعر نے 124 دوئیا وچ بڑے دردناک ڈھنگ نال ایہہ پریت-کہانی بیان کیتی اے۔ سمچے پنجابی دنیا وچ اوہناں دی مشہوری تے مقبولیت دا مکھ بنیاد وی اجے تک ایہو اے۔ اس نے تاں اوہناں دے ہم عصر تے کڑتوڑ شاعر، مولوی احمد یار جاے ودوان چیستی تے بے لحاظ نقاد توں وی بھرپور تعریف حاصل کیتی اے۔ ایہہ اوہناں نے ہی لکھیا سی:
ہاشم ‘سسی’ سوہنی جوڑی،
صد رحمت استادو۔
باوا بدھ سنگھ مطابق ہاشم نے سسی کاہدی آکھی، آکھی گھر گھر کھہرا دا موآتا لا دتا۔ پریم دے بھامبڑ بال، بالو ول جگمگّ کرا دتا۔
دہوڑے تے ڈیوڈھا
سودھودوہڑے تے ڈہنڈھاں دے برہا اتے بجوگ شعری دا سوز بھریا اتم ۔.۔.۔ ہن۔ اناں رچناواں کرکے ہی ہاشم لوک پرء ہویا اتے اسدے دوہڑے گھر-2 گئے، سوے جان لگے۔5[۶]
ہندی
سودھو- علم پرکاش (گیان-مالا ناں وی اے)
- سلوک
- چنتاہر
- پوتھی سیاست
- پوتھی حکمت وا رمل
- ٹیکا پنج گرنتھی
فارسی
سودھو- دیوان ہاشم
- مثنوی ہاسم
- چہار بہار ہاشم
- گنجے موانی جاں فکرناما
- مئدن فیض
ایہناں توں علاوہ کجھ ہور رچناواں
سودھو- کافیاں
- بارانماہ
- س۔ مہاں سنگھ بارے وار جاں مرثیہ
- قصہ لیلیٰ مجنوں۔
- ارزوئیاں(اردو وچ)
موضوع پکھ
سودھوسید ہاشم شاہ اک انوبھوی فقیر شاعر سن۔ اوہناں دی پنجابی رچنا اوہناں دے اندرلے من دا اچھال اے اتے اسے کرکے اس دا موضوع وستو اوہناں دے فقیری سبھاء اتے سکھشیئت دا عکس اے۔ اسدا مکھ موضوع سیرمنی تتّ دے مہان دھرا آدرشک ‘عشقَ` جا ‘پریت` اے۔ ‘عشقَ` جاں ‘پریت` وی اوہ جو سرو مکمل اے جو سارے جگّ دا مول اے۔ جسدا شکار اس سرشٹی نوں رچنہار آپ وی اے۔[۷]
شعری کلا
سودھوسید ہاشم شاہ دی وڈیائی صرف اوہناں دے وشے-وستو دی مہانتا وچ ہی نہیں، سگوں سٹائل دی خوبصورتی تے کشلتا وچ وی اے۔ اوہ اک سچیت کلاکار تے سچجے شیلیکار وی ہن۔ اوہناں دی کاو-کلا دا لوہا میاں محمد بخش ورگے اگھے شاعر تے نرپکھّ سمالوچک نے وی منیا اے۔ میاں صاحب نے وارث نوں “سخن دا وارث” کہن توں بعد ہاشم نوں “ملک سخن دا سرکر دا راجا” آکھیا اے۔ لکھدے ہن:
اوہ بھی ملک سخن دے اندر، راجا سی سر کردا:
جس قصے دی چڑھے مہمے، سوئی سی سر کردا۔ (سیف الملوک)
ہاشم نے بمب چتر تے النکار وی چوکھے ورتے ہن؛ پر شاعری نوں سنگارن لئی نہیں عامَ طور تے جذبات نوں پرگاٹاؤن لئی۔ اوہ وی انے ہچکچاہٹ تے ڈھکاء نال کہ کوئی وادھو زور جاں فالتو رنگریزی ورتی ہوئی محسوس نہیں ہندی۔
ہاشم نامی حکیم سی، منیا دنیا فقیر سی۔ شاعری وچ تاں اوہ آپ اپنی صدی دا پرتیندھ اے،اس دی مدھرتا، مایہ نوں لونڈی بناؤن والی اے؛ اس لئی اس فقیر دی امیری شنکا دی متھاج نہیں۔
شاعری دا ادھارن
سودھو|
نازک پیر ملوک سسی دے مہندی نال شنگارے - بالو ریت تپے وچ تھل دے جیوں جوں بھنن بھٹیارے
|
|
سورج بھج وڑیا وچ بدلی، ڈردا لشک ناں مارے - ہاشم دیکھ یقین سسی دا، صدقوں مول ناں ہارے
|
حوالے
سودھو- ↑ [ڈاکٹر۔ ہرنام سنگھ شان، سید ہاشم شاہ جیون اتے رچنا، پبلیکیشن بیورو، پٹیالہ، 1995، پنہ 16]
- ↑ [ڈاکٹر۔ سرندرپال سنگھ منڈ، ہاشم دی قصہ کاری، وارث شاہ فاؤڈیشن، امرتسر، 2011، پنہ 53]
- ↑ ہرنام سنگھ شان، ہاشم شاہ جیونی تے رچنا، ساہت اکادمی، دلی، 1991 پنہ-33
- ↑ سکھجیت کور، ہاشم دی قصہ شعری نوں دین، امرجیت ساہت پرکاشن پٹیالہ، 2004، پناں 25
- ↑ ڈاکٹر۔ منجیت کور کالکا، کساگر ہاشم رچنا تے دکھانت سوچ وچار، ترلوعدہ پبلیشرز، چنڈی گڑھ، 2012، پنہ 41
- ↑ ڈاکٹر۔ جیت سنگھ سیتل، پنجابی ساہت دا الوچناتمک اتہاس، پیپسو بکّ ڈپو، پٹیالہ، 1979، پنہ 22، 26
- ↑ [ڈاکٹر۔ ہرنام سنگھ شان، ہاشم شاہ جیونی اتے رچنا، ساہت اکادمی، دلی، 1994، پنہ 84-117]
معاون کتاباں :- ہاشم شاہ (جیونی تے رچنا) - ہرنام سنگھ شان سسی ہاشم - بھاگئندر کور ہاشم رچناولی - پرو۔ پیارا سنگھ پدم