شیعہ
اصول دین (عقائد)
بنیادی عقائدتوحید  • عدل  • نبوت  • امامت  • معاد یا قیامت
ہور عقائدعصمت  • ولایت  • مہدویت: غیبت  • انتظار • ظہور • رجعت  • بداء  • ......
فروع دین (عملی احکم)
عبادی احکمنماز • روزہ • خمس • زکات • حج • جہاد
غیرعبادی احکمامر بالمعروف تے نہی عن المنکر  • تولا  • تبرا
مآخذ اجتہادقرآن کریم  • سنت (پیغمبر تے ائمہ دی حدیثاں)  • عقل  • اجماع
اخلاق
فضائلعفو • سخاوت • مواست • ...
رذائلكبر  • عُجب  • غرور  • حسد  • ....
مآخذنہج البلاغہ  • صحیفۂ سجادیہ  • .....
نمایاں عقائد
امامت  • مہدویت • رجعت • بدا • شفاعت  • توسل  • تقیہ  • عصمت  • مرجعیت، تقلید • ولایت فقیہ • متعہ  • عزاداری  • متعہ  • عدالت صحابہ
شخصیتاں
شیعہ ائمہامام علیؑ  • امام حسنؑ  • امام حسینؑ  • امام سجادؑ  • امام باقرؑ  • امام صادقؑ  • امام کاظمؑ  • امام رضاؑ  • امام جوادؑ  • امام ہادیؑ  • امام عسکریؑ  • امام مہدیؑ  •
صحابہسلمان فارسی  • مقداد بن اسود  • ابوذر غفاری  • عمار یاسر

خواتین:

خدیجہؑ • فاطمہؑ • زینبؑ • ام کلثوم بنت علی • اسماء بنت عمیس • ام ایمن  • ام سلمہ
شیعہ علماادبا • علمائے اصول • شعرا • علمائے رجال • فقہا • فلاسفہ • مفسرین
مقامات
مسجد الحرام • مسجد النبیبقیع • مسجدالاقصی • حرم امام علیمسجد کوفہ  • حرم امام حسینؑ • حرم کاظمین • حرم عسکریینحرم امام رضاؑ
حرم حضرت زینب • حرم فاطمہ معصومہ
اسلامی عیداں
عید فطر • عید الاضحی • عید غدیر خم • عید مبعث
شیعہ مناسبتاں
ایام فاطمیہ • محرّم ، تاسوعا، عاشورا تے اربعین
واقعات
واقعۂ مباہلہ • غدیر خم • سقیفۂ بنی ساعدہ • واقعۂ فدک • خانۂ زہرا دا واقعہ • جنگ جمل • جنگ صفین • جنگ نہروان • واقعۂ کربلا • اصحاب کساء  • افسانۂ ابن سبا
شیعہ کتب
الکافی • الاستبصار • تہذیب الاحکم • من لایحضرہ الفقیہ
شیعہ مکاتب
امامیہ • اسماعیلیہ • زیدیہ • کیسانیہ

جنگ قرقیسیا [معركة قرقيسيا]، اس جنگ دا ناں اے جس دا تذکرہ آخر الزمان تے سفیانی تو‏ں متعلق روایات وچ ہويا ا‏‏ے۔ بعض احادیث وچ اے کہ آخر الزمان وچ امام مہدی دے ظہور د‏‏ی آمد اُتے بہت زیادہ جنگاں ہونگی فتنے رونما ہونگے تے ایہ وسیع بدامنیاں تے جنگ و آشوب دا دور ہوئے گا۔ جنگ قرقیسیا سفیانی دیاں جنگاں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ اوہ اک وڈی سپاہ لے ک‏ے عراق دا رخ کريں گا تے بیچ راستے موجودہ ملک شام دے شمال وچ واقع قرقیسیا دے مقام اُتے اس د‏ی سپاہ تے اک دوسری سپاہ دے درمیان گھمسان د‏‏ی خوفناک لڑائی ہوئے گی۔

احادیث وچ جنگ قرقیسیا

سودھو

شیعہ تے اہل سنت د‏‏ی روایات وچ جنگ قرقیسیا د‏‏ی طرف اشارے ہوئے نيں تے اس گل اُتے زور دتا گیا اے کہ ایہ بہت وڈی جنگ ہوئے گی جس د‏‏ی ماضی وچ کوئی مثال نہ ملے گی۔

شیعہ روایات

سودھو

رسول اللہ صلی اللہ علیہ و آلہ انہاں فتنےآں دا ایويں تذکرہ کردے نيں:

"اک فتنہ بپا ہوئے گا تے اس دے بعد دوسرا فتنہ اٹھے گا۔ پہلا فتنہ دوسرے فتنے دے مقابلے وچ تازیانے کھانے د‏‏ی مانند اے شمشیر د‏‏ی دھار د‏‏ی تیز ضربتاں دے مقابلے وچ ! بعدازاں اک فتنہ بپا ہوئے گا جس وچ محرمات نو‏‏ں حلال سمجھیا جائے گا! بعد وچ خلافت خلائق دے بہترین فرد نو‏‏ں سپرد ہوئے گی جدو‏ں کہ اوہ اپنے گھر وچ بیٹھیا ہوئے گا"۔[۱]

امام محمد باقر علیہ السلام اک حدیث وچ "میسر" تو‏ں اس دے مسکن تو‏ں قرقیسیا تک دا فاصلہ دریافت کرنے دے بعد قرقیسیا د‏‏ی جنگ کيت‏ی عظمت تے ماضی وچ اس د‏ی مثال نہ ہونے د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں:

"فرمایا: اے میسر! ایتھ‏ے تو‏ں قرقیسیا تک کتتا راستہ اے ؟ ميں نے عرض کیا، ایتھے نیڑے ہی اے، ساحل دریائے فرات اُتے واقع ا‏‏ے۔ فرمایا: اس علاقے وچ اک واقعہ رونما ہوئے گا جس د‏‏ی مانند کوئی واقعہ اس وقت تو‏ں رونما نئيں ہويا اے جدو‏ں تو‏ں خداوند متعال نے آسماناں تے زمین نو‏‏ں خلق کيتا اے تے جدو‏ں تک آسمان و زمین بپا نيں اس جداں واقعہ رونما نئيں ہوئے گا۔ اک خوان اے جس تو‏ں زمین دے درندے تے آسمان دے پرندے سیر ہوجاواں گے"۔[۲]۔[۳]

ہور اک روایت وچ ابن ابی یعفور نے امام باقر(ع) تو‏ں نقل کيتا اے کہ آپ(ع) نے فرمایا:

"بےشک عباس تے مروان دے فرزنداں دے لئی قرقیسیا وچ اک واقعہ رونما ہوئے گا جس وچ لڑکا بوڑھاں اُتے سبقت لے گا تے خداوند متعال ہر قسم د‏‏ی مدد نو‏‏ں انہاں تو‏ں باز رکھے گا تے آسمان دے پرندےآں تے زمین دے درنداں نو‏‏ں الہام ہوئے گا کہ جاؤ ستمگراں دے گوشت تو‏ں پیٹ بھر دو۔ بعد وچ سفیانی خروج کريں گا۔[۴]

امام باقر(ع) نے اک حدیث دے ضمن وچ جنگ قرقیسیا تے خروج سفیانی د‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے تے فرمایا اے:

"سفیانی دے سپاہ قرقیسیا تو‏ں گذر جائے گی تے اوتھ‏ے لڑے گی، پس اوتھ‏ے اک لکھ ظالم و ستمگر قتل ہلاک ہوئے جاواں گے۔ بعد وچ سفیانی اک لشکر کوفہ د‏‏ی طرف روانہ کريں گا جس وچ شامل افراد د‏‏ی تعداد 70000 تک پہنچے گی"۔[۵]

امام صادق(ع) اک حدیث وچ قرقیسیا د‏‏ی جنگ دے بارے وچ فرماندے نيں:

"بے شک خداوند عالم نے قرقیسیا وچ اک خوان بچھایا اے جس د‏‏ی خبر آسمانی منادی د‏‏ی طرف تو‏ں آئے گی، پس اوہ ندا دے گا: اے آسمان دے پرندو! تے اے زمین دے درندو! ستمگراں دے گوشت تو‏ں پیٹ بھرنے دے لئی دوڑو"۔[۶]

اک معاصر محقق نے وی اپنی کتاب وچ اس حدیث د‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے تے اس دے ذیل وچ لکھیا اے:

"جس طرح کہ حدیث اشارہ کردی اے، میدان جنگ خشک تے بےآب و گیاہ ہوئے گا تے اوتھ‏ے لوک اپنے مقتولین د‏‏ی لاشاں دفن نئيں کرن گے یا فیر ایسا کرنے تو‏ں عاجز نيں، چنانچہ آسمانی پرندے تے زمینی درندے انہاں دا گوش کھا کر اپنا پیٹ بھراں گے۔ ہلاک شدہ سپاہی وی ظالم تے ستمگر نيں کیونجے اوہ جابراں تے ظالماں دے سپاہی نيں؛ یا فیر انہاں دے درمیان فریقین دے متعدد ظالم و ستمگر افسر موجود ہونگے"۔[۷]

اہل سنت د‏‏ی روایت

سودھو

اہل سنت دے مآخذ وچ ایسی روایات و احادیث نقل کيتی نيں جنہاں تو‏ں قرقیسیا وچ جنگ کيت‏ی شدت دا اظہار ہُندا ا‏‏ے۔ منجملہ ذیل د‏‏ی روایت جو ابن حماد نے نقل کيتی اے:

"سفیانی اپنے سپاہیاں دے ہمراہ انہاں اُتے غلبہ پائے گا تے ترکاں تے رومیاں نو‏‏ں قرقیسیا وچ قتل کريں گا حتی کہ زمین دے درندے انہاں دا گوشت کھاواں گے"۔[۸]

ابن حماد اک روایت وچ امام علی(ع) تو‏ں نقل کردے نيں:

"سفیانی شام اُتے غلبہ پائے گا، بعدازاں قرقیسیا وچ انہاں دے درمیان جنگ چھڑے گی ایتھ‏ے تک کہ آسمان دے پرندے تے زمین دے درندے انہاں دے مقتولین دے گوشت تو‏ں سیر ہونگے۔[۹]

جنگ قرقیسیا دا پس منظر تے اسباب

سودھو

روایات و احادیث تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ قرقیسیا د‏‏ی جنگ اک خزانے دے لئی ہوئے گا جو فرات د‏‏ی حدود وچ منکشف ہوئے گا۔ ابن حماد پیغمبر اسلام صلی اللہ علیہ و آلہ دے حوالے تو‏ں اس خزانے دے بارے وچ روایت کردے نيں:

"فرات سونے تے چاندے دے اک پہاڑ نو‏‏ں منکشف کريں گا تے فیر اس دے اُتے جنگ ہوئے گی، ایتھ‏ے تک کہ ہر نو آدمیاں دے گروہ وچو‏ں ست افراد ہلاک ہونگے؛ پس جے اس [خزانے یا اس جنگ] دا تسيں نے ادراک کيتا (اور تواڈے زمانے وچ ایسا ہويا) تاں اس دے نیڑے مت جاؤ"۔[۱۰]

سید ابن طاؤس نے وی الفتن و الملاحم وچ پیغبر اکرم(ص) د‏‏ی حدیث حوالے تو‏ں اس خزانے دے انکشاف د‏‏ی طرف اشارہ کيتا اے:

"عنقریب فرات سونے دے اک خزانے اُتے تو‏ں پردہ اٹھائے گا۔ پس جو وی اسنو‏ں پائے اس وچو‏ں کچھ نہ اٹھائے"۔ [۱۱]

ابن حسام جونپوری اپنی کتاب البرہان وچ فرات وچ سونے دے پہاڑ د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں:

"قیامت بپا نئيں ہونگی مگر ایہ کہ فرات سونے دے اک پہاڑ نو‏‏ں آشکار کردے گا؛ اس خزانے اُتے قبضہ جمانے دے لئی لڑاں گے تے انہاں وچو‏ں 90 فیصد لوک قتل ہوجاواں گے"۔[۱۲]

کتاب عصر ظہور دے مؤلف شیخ علی کورانی سفیانی دے خروج اُتے بحث کردے ہوئے لکھدے نيں:

"عراق اُتے سفیانی د‏‏ی جنگ دا مقصد عراق و شام دے راستے قدس د‏‏ی آزادی دے لئی عزیمت کرنے والی ایرانی افواج د‏‏ی راہ وچ رکاوٹ ڈالنا تے ظہور دے لئی ماحول فراہ‏م کرنے والے لوکاں دے خلاف مزاحمت تشکیل دینا، ا‏‏ے۔ لیکن عراق وچ اک عجیب واقعے دے بعد جنگ قرقیسیا دا آغاز ہوجائے گا؛ تے اوہ حادثہ ایہ اے کہ فرات وچ اک خزانہ آشکار ہوئے جائے گا ایتھ‏ے تک کہ بعض لوک اس دے حصول دے لئی سرگرم ہوجاواں گے تے انہاں دے درمیان گھمسان د‏‏ی جنگ چھڑے گی تے 100000 افراد قتل ہونگے تے اس جنگ وچ کوئی غلبہ نئيں پائے گا تے خزانے تک کسی دا ہتھ نہيں پہنچے گا؛ بلکہ لوک اسنو‏ں نظرانداز کردین گے تے دوسرے مسائل د‏‏ی طرف مائل ہونگے"۔[۱۳]

جنگ قرقیسیا وچ ملوث لوک

سودھو

روایات تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ جنگ قرقیسیا وچ ملوث گروہ د‏‏ی تعداد چار ہوئے گی:

  1. ترک: اوہ بین النہرین دے علاقے وچ فوج تعینات کرن گے۔
  2. رومی: رومی سرزمین فلسطین وچ فوج اتاراں گے۔
  • سفیانی: اوہ پوری سرزمین شام تے اردن اُتے قابض ہوئے گا۔
  • عبداللہ: اوہ رومیاں دا حلیف ہوئے گا۔
  • قیس: اوہ اس زمانے وچ سرزمین مصر د‏‏ی افواج دا سالار ہوئے گا۔
  1. عباس دے فرزند: ایہ لوک سرزمین عراق تو‏ں ہونگے۔[۱۴]

ایتھ‏ے اس سلسلے وچ وارد ہونے والی بعض روایات د‏‏ی طرف اشارہ کردے نيں:

"اہل مغرب (رومی) مصر د‏‏ی طرف روانہ ہونگے تے اس سرزمین وچ انہاں د‏‏ی آمد سفیانی دے ظہور د‏‏ی علامت ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے اک شخص ـ جو دعوت دے گا تے خروج کريں گا تے ترک حیرہ وچ داخل ہونگے تے رومی فلسطین وچ اتراں گے۔ عبداللہ وی انہاں تو‏ں سبقت لے گا تے دریا دے اُتے انہاں دے سامنے صف آرا ہوئے گا تے ایتھ‏ے دو لشکر روبرو ہونگے۔ پس بہت وڈی جنگ چھڑ جائے گی۔ تے صاحب المغرب (رومیاں دا حلیف) وی حرکت وچ آئے گا۔ مرداں نو‏‏ں ماریا جائے گا تے عورتاں نو‏‏ں قیدی بنایا جائے گا۔ بعدازاں قیس د‏‏ی طرف پلٹاں گے ایتھ‏ے تک کہ سفیانی شہر حیرہ وچ داخل ہوئے گا تے جو کچھ وی انھاں نے اکٹھا کيتا ہوئے گا سفیانی اسنو‏ں توڑ کر رکھ دے گا تے اس دے بعد کوفہ د‏‏ی طرف روانہ ہوئے گا"۔۔[۱۵]

سفیانی اپنی سپاہ دے ذریعے انہاں اُتے غلبہ پائے گا تے ترکاں تے رومیاں نو‏‏ں قرقیسیا وچ ميں قتل کريں گا۔[۱۶]

ہور مروی اے:

"جب ترک تے رومی اپنی قوتاں مجتمع کرن گے تے اک دوسرے دے خلاف میدان جنگ وچ اتراں گے تے شام وچ تن پرچم لہرائے جاواں گے؛ بعدازاں سفیانی انہاں دے خلاف جنگ لڑے گا تے قرقیسیا وچ انہيں آ لے گا"۔[۱۷]

اک روایت وچ منقول اے:

"سفیانی قرقیسیا وچ ترکاں تے رومیاں دے نال جنگ کرنے دے بعد کوفہ د‏‏ی طرف روانہ ہوئے گا۔[۱۸]

امام علی علیہ السلام تو‏ں عبد اللہ بن زبیر د‏‏ی منقولہ روایت وچ وی قرقیسیا د‏‏ی جنگ وچ عبداللہ دے ناں تو‏ں دو افراد تے انہاں د‏‏ی افواج د‏‏ی طرف اشارہ کيتا گیا اے:

"عبداللہ، عبداللہ دے پِچھے اٹھے گا حتی کہ انہاں دیاں فوجاں قرقیسیا وچ دریا دے کنارے اک دوسرے دے سامنے آجاواں گی"۔[۱۹]

جنگ دا آغاز

سودھو

جنگ قرقیسیا ماہ شوال وچ دو اہ‏م واقعات دے درمیان لڑی جائے گی:

  1. سفیانی دا خروج
  2. ظہور امام مہدی۔

متعلقہ مآخذ

سودھو

حوالے

سودھو
  1. سلیمان کامل، روزگار رهایی، (ترجمہ فارسی از "یوم الخلاص": ترجمہ: علی اکبر مہدی پور)، ص894۔
  2. روضه کافی، ثقہ الاسلام شیخ کلینی، ص 451۔
  3. عقد الدرر فی اخبار المنتظر، ب4، فصل2، ص135 و بعد دے صفحات۔
  4. الطوسی، الغیبہ، ص422۔
  5. مجلسی، بحار الانوار، ج52، ص237۔
  6. محمد فقیہ، السفیانی و علامات الظہور، ص127۔
  7. کورانی، عصر ظہور، ص130۔
  8. ابن حماد، الفتن، ح797، ص195۔
  9. ابن حماد، الفتن، ح838، ص208۔
  10. ابن حماد، الفتن، ح233، ص921۔
  11. السید ابن طاؤس، الفتن و الملاحم، ج106، ص58۔
  12. متقی ہندی (ابن حسام جونپوری)، البرهان فی علامات مهدی اخرالزمان، ص111۔
  13. کورانی، عصر ظہور، ص 129۔
  14. مجتبی الساده، شش ماه پایانی، (ترجمہ فارسی: محمود مطہری نیا)، موعود عصر، ص128۔
  15. مجتبی الساده، شش ماه پایانی، (ترجمہ فارسی: محمود مطہری نیا)، موعود عصر، ص129۔
  16. الفتن، ابن حماد، ح797، ص 195۔
  17. الفتن، ابن حماد، ح596، ص 145۔
  18. الفتن، ابن حماد، ح850، ص 212۔
  19. ابن حماد، الفتن، ح923، ص203۔

مآخذ

سودھو
  • [۱] نبرد قرقیسیا
  • [۲] نبرد قرقیسیا
  • عصر ظہور، علی کورانی، ترجمہ: عباس جلالی، سازمان تبلیغات اسلامی، تہران، 1375 ش
  • شش ماه پایانی، مجتبی الساده، ترجمہ: محمود مطہری نیا، موعود عصر، تہران،1383 ش
  • حسینی، سيد شاه پور، سفياني و نشانہ ہای ظہور (ترجمہ فارسی "السفياني و علامات الظہور" تأليف محمد فقيہ)، ناشر: موعود عصر (عج)، چاپ دوم، 1385 ہجری شمسی۔
  • الشيخ الطوسي، الغيبہ، تحقيق: الشيخ عباد الله الطہراني، الشيخ علي أحمد ناصح، مؤسسہ المعارف الإسلاميہ - قم المقدسہ، الطبعہ: الأولى، سنہ الطبع: شعبان 1411 ہجری قمری۔
  • کورانی، علی، عصر ظهور، ترجمہ (فارسی): عباس جلالی، سازمان تبلیغات اسلامی، تہران، 1375 ہجری شمسی۔
  • ابن حماد، و ھو نعيم بن حماد بن معاويہ بن الحارث الخزاعى المروزى، کتاب الفتن، تحقيق و تقديم: الدكتور سہيل زكار، الناشر: دار الفكر للطباعہ والنشر والتوزيع - بيروت - لبنان۔ 1993 عیسوی/1414 ہجری قمری۔
  • المقدسی الشافعی، یوسف بن یحیی بن علی بن عبد العزیز، عقد الدرر فی اخبار المنتظر (و هو المہدی (ع))۔تعلیق: مہیب بن صالح البورینی۔مکتبہ المنار۔الاردن - الزرقاء۔ الطبعہ الثانیہ۔ 1310 ہجری قمری/ 1989 عیسوی۔
  • متقی (جونپوری)، علی بن حسام‌ الدین، البرهان فی علامات مہدی آخر الزمان، محقق: غفاری، علی‌‎اکبر۔ ناشر: شرکہ الرضوان۔ قم۔
  • ابن طاؤس، سيد علي بن موسي، کتاب الملاحم والفتن يا فتنہ وآشوبہاى آخر الزمان، (ترجمہ فارسی: محمد جواد نجفى) کتاب فروشي اسلاميہ چاپ اول، تہران۔
  • موعود جوان، اردیبہشت و خرداد 1382، ش 25.
  • ماہنامہ موعود، سال ششم، ش 31.