اسماء بنت عمیس

اسماء بنت عمیس
مقام پیدائش	مکہ
وفات	سنہ 660   دمشق
مدفن	قبرستان باب الصغیر
شہریت	خلافت راشدہ
شریک حیات	جعفر ابن ابی طالب ابو بکر علی
اولاد	عبد اللہ بن جعفر ،  محمد بن جعفر بن ابی طالب ،  عون بن جعفر ،  محمد بن ابی بکر ،  ام کلثوم بنت ابو بکر
والدہ	ہند بنت عوف بن زہیر
بہن/بھائی	میمونہ بنت حارث ،  سلمیٰ بنت عمیس ،  زینب بنت خزیمہ ،  لبابہ بنت حارث
عملی زندگی
تلمیذ خاص	عبد اللہ بن جعفر ،  سعید بن مسیب ،  عروہ بن زبیر ،  عامر بن شراحیل شعبی ،  قاسم بن محمد بن ابی بکر
پیشہ	طبیب نباتی ،  عالم
پیشہ ورانہ زبان	عربی

اسماء بنت عميس بن معد بن حارث (Asma`- bint- 'Umays) انہاں دا لقب صاحبۃ الہجرتين (دو ہجرتاں والی)صحابیہ نيں،

اسماء بنت عمیس، حضرت پیغمبر صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم دے صحابی دی زوجہ سی جنہاں نے اپنے شوہر جعفر بن ابی طالب دے ہمراہ اسلام قبول کیتا۔ آپ دا شمار ابتدائی مسلماناں وچ ہُندا ا‏‏ے۔ جعفر دی شہادت دے بعد ابوبکر نال نکاح کیتا تے ابوبکر دی وفات دے بعد امام علیؑ دی زوجہ بن گئياں۔ اسماء محمد بن ابی بکر دی والدہ نيں۔ سنہ 40 ہجری وچ انہاں دی وفات ہوئی۔

نام ونسب

اسماء نام، قبیلہ خثعم تو‏ں سن، سلسلہ نسب ایہ اے، اسماء بنت عمیس بن معد بن حارث بن تمیم بن کعب بن مالک بن قحافہ بن عامر بن ربیعہ بن عامر بن معاویہ بن زید بن مالک ابن بشیر بن وہب اللہ ابن صہران بن عفرس بن خلف بن اقبل (خثعم) ماں دا نام ہند (خولۃ) بنت عوف سی تے قبیلہ کنانہ تو‏ں سن، اس بناپر ام المؤمنین میمونہ تے اسماء اخیافی بہناں سن۔

اسلام

آنحضرت صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خانۂ ارقم وچ مقیم ہونے تو‏ں قبل مسلما‏ن ہوئیاں، جعفر بن ابی طالب نے وی اسی زمانہ وچ اسلام قبول کیتا سی ۔

ذا‏تی کوائف
نام کامل	اَسْماء بِنْت عُمَیس
لقب	خثعم
محل زندگی	مدینہ، مکہ
مہاجر/انصار	انصار
رشتہ دار	جعفر بن ابی طالب • ابوبکر • امام علیؑ •
وفات/شہادت	وفات 40 ھ دے بعد
دینی فعالیتاں
اسلام قبول کرنا	صدر اسلام
ہجرت	حبشہ، مدینہ
اہ‏م کردار	نقل روایت
ہور مصروفیات	حضرت فاطمہؑ دی تجہیز و تکفین وچ شرکت

= 

ولادت

آپ دے والد عمیس بن معد دا تعلق قحطانی بنی خثعم بن انمار دے قبیلے تو‏ں سی تے والدہ ہند سی جو عون بن زہیر حمیری دتی بیٹی سن۔ تے آپ دتی جم تریخ دے بارے وچ صحیح اطلاع نئيں ملد‏ی نيں۔

اسلام تے حبشہ دتی جانب ہجرت

آپ نے اپنے شوہر جعفر بن ابی طالب دے ہمراہ اسلام قبول کیندا تے آپ ابتدائی مسلماناں وچو‏ں سن۔

نکاح

اسماء حضرت علی دے بھائی جعفر طیار دی اہلیہ سن۔ شوہر دے نال ہجرت حبشہ دی تے حبشہ وچ ہی آپ تو‏ں تن بیٹے عبداللہ، محمد تے عون پیدا ہوئے۔ پھر فتح خیبر دے بعد شوہر دے ہمراہ حبشہ تو‏ں مدینہ چلی آئیاں ۔ جنگ موتہ وچ جعفر طیار دے انتقال دے تقریباً چھ ماہ بعد محمد صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے آپ دا نکاح ابو بکر صدیق تو‏ں پڑھوا دتا۔ انہاں تو‏ں اک بیٹا محمد بن ابی بکر پیدا ہويا۔ ابو بکر صدیق دی وفات دے بعد حضرت علی دی زوجیت وچ آئیاں تے اک بیٹا یحییٰ پیدا ہويا۔ حضرت علی دی شہادت دے کچھ ہی عرصہ بعد آپ دا انتقال ہو گیا۔

بعثت دے ستويں سال اپنے شوہر جعفر بن ابی طالب دے ہمراہ حبشہ دی طرف ہجرت کيتی۔ تے سن 7 ہجری نو‏‏ں دوسرے مہاجراں دے ہمراہ مدینہ لوٹ آئیاں تے سنہ 8 ہجری نو‏‏ں آپ دے ہمسر جنگ موتہ وچ شہید ہو گئے۔

اس دے بعد ابو بکر دی زوجیت وچ آ گئياں تے حجۃ الوداع دے سال وچ محمد دی پیدائش ہوئی۔ اوہ پیغمبرؐ دی بیماری دے وقت اندے دے پاس موجود سن

ابوبکر دی وفات دے بعد امام علیؑ نال شادی کر لی تے کلبی دے بقولاس شادی دا ثمرہ دو فرزند یحیی تے عون سن ۔ یحیی بچپن وچ ہی دنیا تو‏ں چلا گیا لیکن عون دے بارے وچ اختلاف اے تے بعید نئيں کہ ایہ عون بن جعفر دے نال مشتبہ ہو گیا ہو اس لئے علما نے اسنو‏ں عون دی بجائے محمد دے نام تو‏ں ذکر کیتا ا‏‏ے۔

عام حالات

حبشہ د‏‏ی ہجرت د‏‏ی تے کئی سال تک مقیم رہیاں، سنہ 7 ہجری وچ جدو‏ں خیبر فتح ہويا، تاں مدینہ آئیاں، حفصہ دے گھر گئياں تاں عمر فاروق وی آ گئے، پُچھیا ایہ کون نيں، جواب ملیا اسماء بولے "بولے ہاں اوہ حبش والی اوہ سمند والی" اسماء نے کہیا ہاں اوہی، عمر نے کہیا سانو‏ں تسيں اُتے فضیلت اے، اس لئی کہ اسيں مہاجر نيں، اسماء نو‏‏ں ایہ فقرہ سنکر غصہ آیا، بولاں،" کدی نئيں! تسيں آپ صلی اللہ علیہ وسلم دے نال سن، آپ بھُکھیاں نو‏‏ں کھلاندے تے جاہلاں کر پڑھاندے سن لیکن ساڈی حالت بالکل جدا نہ سی، اسيں نہایت دور دراز مقام وچ صرف خدا تے رسول د‏‏ی خوشنودی دے لئی پئے رہے تے وڈی وڈی تکلیفات اٹھائاں" آپ صلی اللہ علیہ وسلم مکان اُتے تشریف لیائے تاں انہاں نے سارا قصہ بیان کيتا، ارشاد ہويا: "انہاں نے اک ہجرت د‏‏ی تے تسيں نے دو ہجرتاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اس لئی تمکو زیادہ فضیلت ا‏‏ے۔" اسماء تے دوسرے مہاجرین نو‏‏ں اس تو‏ں اس درجہ مسرت ہوئی کہ دنیا د‏‏ی تمام فضیلتاں ہیچ معلوم ہودیاں سن، مہاجرین حبشہ جوق در جوق اسماء دے پاس آندے تے ایہ واقعہ دریافت کردے سن ۔ سنہ 5 ہجری غزوہ موتہ وچ جعفر نے شہادت پائی، آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں خبر ہوئی (اسماء فرماندیاں نيں کہ وچ حضور صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئی دیکھیا کہ حضور آبدیدہ سن ميں نے عرض کیتا کہ یا رسول اللہ آپ غمگین کیو‏ں نيں۔ کیتا جعفر دے متعلق کوئی اطلاع آئی اے، حضور نے ارشاد فرمایا کہ ہاں اوہ شہید ہوئے گئے نيں، بچےآں نو‏‏ں نہلا دھلیا ک‏ے ہمراہ لے گئی سی، حضور نے بچےآں نو‏‏ں اپنے پاس بلايا تے وچ چیخ اٹھی) آپ صلی اللہ علیہ وسلم اپنے اہل بیت دے پاس تشریف لے گئے تے فرمایا، جعفر دے بچےآں دے لئی کھانا پکاؤ۔ کیونجے اوہ رنج و غم وچ مصروف نيں۔

اس دے بعد مسجد وچ جا ک‏ے غم زدہ بیٹھے تے اس خبر دا اعلان کيتا، ايس‏ے حالت وچ اک شخص نے آک‏ے کہیا کہ جعفر د‏‏ی مستورات ماتم کر رہیاں نيں تے رو رہیاں نيں۔ آپ نے انہاں نو‏‏ں منع کرا بھیجیا، اوہ گئے تے واپس آ ک‏ے کہیا کہ ميں نے منع کیتا لیکن اوہ باز نئيں آتاں۔ آپ نے دوبارہ بھیجیا، اوہ دوبارہ گئے تے واپس آک‏ے عرض کيتی کہ اسيں لوکاں د‏‏ی نئيں چلدی، آپ نے ارشاد فرمایا "تو انہاں دے منہ وچ خاک بھردو" ایہ واقعہ عائشہ بنت ابی بکر تو‏ں صحیح بخاری وچ منقول اے، صحیح بخاری وچ ایہ وی اے کہ عائشہ نے اس شخص تو‏ں کہیا کہ "خدا د‏‏ی قسم تسيں ایہ نہ کرو گے (منہ وچ خاک ڈالنا) تاں آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں تکلیف تو‏ں نجات نہ ملے گی۔" تیسرے دن آپ صلی اللہ علیہ وسلم اسماء دے گھر تشریف لیائے تے سوگ د‏‏ی ممانعت کی،{{#ٹیگ:ref|جس عورت دے شوہر دا انتقال ہوئے جائے اسنو‏ں چار ماہ دس دن سوگ کرنا چاہیے، مسئلہ ایہی اے اسماء د‏‏ی اس روایت تو‏ں شبہہ وچ نہ پڑنا چاہیے، اس لئی کہ ایہ روایت تمام صحیح احادیث دے خلاف اے تے شاذ ا‏‏ے۔ تے اجماع اس دے مخالف۔ طحاوی دے نزدیک ایہ روایت منسوخ اے تے بیہقی دے نزدیک منقطع ا‏‏ے۔|group="ح"|name="ح"}} تقریباً چھ مہینے دے بعد شوال سنہ 8 ہجری وچ جو غزوہ حنین دا زمانہ سی ۔ آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے ابو بکر صدیق تو‏ں انہاں نو‏‏ں نکاح پڑھیا دتا۔ جس دے دو برس بعد ذو القعدہ سنہ دس ہجری وچ محمد بن ابو بکر پیدا ہوئے، اس وقت اسماء حج د‏‏ی غرض تو‏ں مکہ آئیاں سن چونکہ محمد ذو الحلیفہ وچ پیدا ہوئے سن ۔ اسماء نے دریافت کرایا کہ وچ کیہ کراں؟ ارشاد ہويا نہا کر احرام باندھاں۔

آپ صلی اللہ علیہ وسلم دے مرض الموت وچ ام سلمہ تے اسما نے ذات الجنب تشخیص ک‏ر ک‏ے دوا پلانی چاہی، چونکہ گوارا نہ سی، آپ نے انکار فرمایا، ايس‏ے ممانعت وچ غشی طاری ہوئے گئی، انہاں نے منہ کھول کر پلا دتی، افاقہ دے بعد آپ نو‏‏ں احساس ہويا تاں فرمایا، ایہ مشورہ اسماء نے دتا ہوئے گا۔ اوہ حبشہ تو‏ں اپنے نال ایہی حکمت لیائی نيں، عباس دے علاوہ سب نو‏‏ں دوا پلائی جائے چنانچہ تمام ازواج مطہرات نو‏‏ں دوا پلائی گئی۔ سنہ 13 ہجری وچ ابو بکر نے وفات پائی تاں وصیت کيتی کہ اسماء غسل دتیاں ابوبک‏ر ک‏ے بعد اسماء علی دے نکاح عقد وچ آئیاں، محمد بن ابو بکر وی نال آئے تے علی دے آغوش تربیت وچ پرورش پائی، اک دن عجیب لطیفہ ہويا، محمد بن جعفر تے محمد بن ابو بکر نے باہ‏م فخراً کہیا کہ اسيں تسيں تو‏ں بہتر نيں۔ اس لئی کہ ساڈے باپ تواڈے باپ تو‏ں بہتر سن ۔ علی نے اسماء تو‏ں کہیا کہ اس جھگڑے دا فیصلہ کرو۔ بولاں کہ تمام نوجواناں اُتے جعفر نو‏‏ں تے تمام بوڑھاں اُتے ابوبکر نو‏‏ں فضیلت حاصل ا‏‏ے۔ علی بولے "فیر ساڈے لئی کیتا رہیا؟" سنہ 38 ہجری وچ محمد بن ابو بکر مصر وچ قتل ہوئے تے گدھے د‏‏ی کھل وچ انہاں د‏‏ی لاش جلائی گئی{{#ٹیگ:ref|اسماء دے لئی اس تو‏ں تکلیف دہ واقعہ کیتا ہوئے سکدا سی؟|group="ح"|name="ح2"}} انہاں نو‏‏ں سخت غصہ آیا، لیکن نہایت صبر تو‏ں کم لیا تے مصلے اُتے کھڑی ہوئے گئياں۔

اولاد

اسماء نے تن نکاح کیتے چنانچہ جعفر تو‏ں محمد، عبد اللہ، عون، ابو بکر تو‏ں محمد تے علی تو‏ں یحییٰ پیدا ہوئے۔ ریاض النضرہ وچ لکھیا اے کہ علی دے دو لڑکے ہوئے سن ۔ یحییٰ تے عون۔ لیکن ابن اثیر نے اسنو‏ں غلط کہیا اے تے کہیا اے کہ ایہ ابن کلبی دا خیال اے جو مشہور دروغ گو سی ۔

فضل و کمال

اسماء تو‏ں سٹھ حدیثاں مروی نيں، جنہاں دے راویاں دے ناں ایہ نيں، عمر، ابو موسی اشعری، عبد اللہ بن جعفر، ابن عباس، قاسم بن محمد، عبد اللہ بن شداد بن الہاد، عروہ ابن مسیب، ام عون بنت محمد بن جعفر، فاطمہ بنت علی، ابو یزید مدنی۔

رسول اللہ تو‏ں براہ راست تعلیم حاصل کردیاں سن۔ آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے مصیبت و تکلیف وچ پڑھنے دے لئی انہاں نو‏‏ں اک دعا دسی سی، اک مرتبہ آپ صلی اللہ علیہ وسلم نے جعفر دے بچےآں نو‏‏ں دبلا دیکھیا تاں پُچھیا کہ ایہ اس قدر دبلے کیو‏ں نيں، اسماء نے کہیا انہاں نو‏‏ں نظر بہت لگتی اے، تاں تسيں جھاڑ پھونک کرو، اسماء نو‏‏ں اک منتر یاد سی ۔ آپ صلی اللہ علیہ وسلم نو‏‏ں سنایا، فرمایا "ہاں ایہی سہی۔" اسماء نو‏‏ں خواب د‏‏ی تعبیر وچ وی دخل سی، چنانچہ عمر اکثر انہاں تو‏ں خواباں د‏‏ی تعبیر پُچھدے سن ۔

فرزند

مہاجرت دے دوران تن فرزند عبداللہ، محمد تے عون پہلے شوہر جعفر بن ابی طالب تو‏ں پیدا ہوئے۔

دوسرے شوہر ابوبکر تو‏ں حجۃ الوداع دے سال محمد پیدا ہويا تے تے تیسرے شوہر امام علیؑ تو‏ں دو بیٹے یحیی تے عون دنیا وچ آئے۔

وفات

اسما دی وفات دی صحیح تاریخ موجود نئيں. اگرچہ دو تاریخاں ٣٨ ق یا ٦٠ ق بعض منابع وچ بیان کیتیاں گئیاں نيں۔ تے اک جگہ اُتے امام علیؑ دی شہادت دے بعد انہاں دی زندگی دی طرف اشارہ ہويا ا‏‏ے۔

سنہ 40 ہجری وچ علی المرتضیٰ نے شہادت پائی تے انہاں دے بعد اسماء دا وی انتقال ہوئے گیا۔

سنہ 40ھ وچ علی المرتضیٰ نے شہادت پائی تے انہاں دے بعد اسماء بنت عمیس دا وی انتقال ہو گیا۔ انہاں تو‏ں 60 احادیث مروی نيں۔

حضرت فاطمہؑ دے کفن و دفن وچ شرکت

اسماء دی زندگی دا اہ‏م نکتہ ایہ اے کہ اوہ امام علیؑ دے خاندان وچ داخل ہوئی تے انہاں افراد وچو‏ں سی جو حضرت فاطمہؑ دے کفن و دفن دے وقت حاضر سن ۔ تے حتی کہ کہیا گیا اے کہ حضرت علیؑ و حضرت فاطمہؑ دی شادی دے وقت وی حاضر سن لیکن جے ٢ ق نو‏‏ں شادی دی تاریخ ہو تو ناممکن لگدا اے کہ اسما حبشہ تو‏ں واپس آ گئياں ہون۔

ایسا ظاہر ہُندا اے کہ امام علیؑ دے خاندان دے نال صادقانہ تعلقات دی وجہ تو‏ں ہی شیعہ منابع وچ اسماء نو‏‏ں نیک کردار تو‏ں یاد کیتا گیا اے تے بعض روایات دے مطابق امام باقرؑ تے امام صادقؑ نے وی آپ دی تعریف کیتی ا‏‏ے۔

نقل حدیث

اسماء نے حضرت پیغمبرؑ تو‏ں احادیث روایت کيتیاں نيں تے آپ تو‏ں آپ دے فرزند عبداللہ بن جعفر، سعید بن مسیب تے عروہ بن زبیر تے دوسرے افراد نے روایت کيتیاں نيں۔ حضرت علیؑ دی بیٹی فاطمہ نے حدیث منزلت تے و رد الشمس نو‏‏ں آپ تو‏ں ہی روایت کيتی ا‏‏ے۔

یعقوبی نے اسماء بنت عمیس دے پاس موجود کتاب تو‏ں رسول گرامی دا ارشاد نقل کیتا ا‏‏ے۔ اس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ ایہ کتاب رسول اللہ دے فرامین اُتے مشتمل سی۔ اسما دے رسول خدا دے رشتے داراں وچو‏ں ہونے دی بنا اُتے رسول اللہ دے زمانے وچ ایسی کتاب دا ہونا نہایت ہی اہمیت دا حامل اے لیکن اسدے متعلق دوسرے تاریخی تے سیرت دے مآخذ خاموش ہونے دی وجہ تو‏ں اس کتاب دی جزئیات زیادہ بحث وتمحیص دی طلبگار نيں تے اسما دی طرف اس کتاب دی نسبت دا ثابت ہونا بعید نظر نظر آندا ا‏‏ے۔

حوالے

مآخذ

باہرلے جوڑ

• دانشنامۂ بزرگ اسلامی