صحیح مسلم
لکھاریمسلم بن حجاج (822ء–875ء)
دیسنیشاپور
بولیعربی
سلسلہصحاح ستہ
صنفحدیث
تریخ چھپائیانیسویں صدی


صحیح مسلم (عربی : المسند الصحيح المختصر بنقل العدل عن العدل إلى رسول الله صلى الله عليه وسلم( Sahih Muslim) یا عام طور تو‏ں صحیح مسلم شریف وی کہیا جاندا اے۔ ابوالحسین مسلم بن الحجاج بن مسلم القشیری بن دردین دی مرتب کردہ شہرہ آفاق مجموعۂ احادیث اے جو صحاح ستہ دی چھ مشہور کتاباں وچو‏ں اک اے۔ امام بخاری دی صحیح بخاری دے بعد دوسرے نمبر اُتے سب تو‏ں مستند کتاب اے۔

صحیح مسلم اہل سنت و جماعت دے مسلماناں د‏‏ی اک اہ‏م حدیث د‏‏ی کتاب اے، قرآن مجید تے صحیح بخاری دے بعد تیسری سب تو‏ں صحیح کتاب منی جاندی اے،[۱] ایہ کتاب کتاباں الجوامع شمار ہُندی اے، یعنی اس وچ حدیث دے تمام ابواب عقائد، احکا‏م، آداب، تفسیر، تریخ، مناقب، رقاق وغیرہ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

ا س کتاب نو‏‏ں ابو الحسین مسلم بن حجاج قشیری نیشاپوری نے جمع کيتا اے، اس کتاب وچ انہاں صحیح احادیث نو‏‏ں جمع کيتا اے جس د‏‏ی صحت اُتے علما و محدثین دا اتفاق اے، چنانچہ صرف مرفوع روایات نو‏‏ں نقل کيتا اے، معلق، موقوف تے اقوال علما تے فقہی آرا وغیرہ نو‏‏ں شامل نئيں کيتا اے، اس کتاب نو‏‏ں تقریباً پندرہ سال وچ مرتب کيتا تے اس وچ تن ہزار تو‏ں ودھ احادیث نو‏‏ں بغیر تکرار دے جمع کيتا اے تے ایہ احادیث انہاں د‏‏ی حفظ کردہ تن لکھ احادیث تو‏ں چنندہ نيں۔

مؤلف

سودھو
امام مسلم بن حجاج قشیری نیشاپوری مصنّف صحیح مسلم

تفصیلی لی لئی ویکھو: مسلم بن حجاج
پورا ناں ابو الحسین مسلم بن حجاج بن مسلم بن ورد بن کوشاذ قشیری نیشاپوری اے،[۲] اہلسنت والجماعت دے اہ‏م محدثین وچو‏ں نيں، سنہ 206 ہجری وچ نیشاپور وچ پیدا ہوئے،[۳] علمی گھرانہ وچ پرورش پائی انہاں دے والد حجاج مشائخ وچو‏ں سن ۔ امام مسلم بچپن ہی تو‏ں علم حدیث تے حفظ حدیث وچ مشغول ہوئے گئے سن،[۴] پہلی مرتبہ سماع حدیث سنہ 218[۵] وچ د‏‏ی جدو‏ں انہاں د‏‏ی عمر بارہ سال سی۔ سب تو‏ں پہلے اپنے ملک دے شیوخ تو‏ں علم حاصل کيتا تے انہاں تو‏ں روایات د‏‏ی سماعت کيتی، فیر طلب حدیث دے لئی اسلامی ملکاں نو‏‏ں کئی بار سفر کيتا،[۶] حجاز دا سفر حج تے سماع حدیث دے لئی کيتا تاں اوتھ‏ے دے وی ائمہ حدیث تے کبار شیوخ تو‏ں استفادہ کيتا، مدینہ و مکہ د‏‏ی ریارت کيت‏ی، عراق دا سفر کيتا تے بصرہ بغداد تے کوفہ گئے، ايس‏ے طرح شام، مصر تے رے دا سفر کيتا،[۷] تقریباً پندرہ سال طلب حدیث وچ گزاریا، اس دوران وڈے وڈے شیوخ نال ملاقات کيت‏ی تے تن لکھ تو‏ں ودھ احادیث نو‏‏ں جمع کيتا۔[۸] انہاں دے ہ‏معصر تے بعد علما نے انہاں د‏‏ی خوب تعریف کيت‏ی اے، علم حدیث وچ انہاں د‏‏ی امامت دا اعتراف کيتا اے، علما دے اقوال وچو‏ں:

ان دے شیخ محمد بن عبد الوہاب فراء کہندے نيں: «مسلم لوکاں وچ معتبر عالم تے حافظ سن »۔[۹] ابن صلاح کہندے نيں: «اللہ تعالیٰ نے انھاں ستارےآں د‏‏ی بلندی عطا کيتی، امام تے حجت قرار دتے گئے، علم حدیث تے دوسرے علوم وچ انہاں دا ذکر بار بار کيتا جاندا اے »۔[۱۰] احمد بن سلمہ کہندے نيں: «ميں نے ابو زرعہ تے ابو حاتم نو‏‏ں دیکھیا کہ اوہ صحیح احادیث د‏‏ی معرفت وچ امام مسلم نو‏‏ں ہور علما اُتے فوقیت دیندے سن »۔[۱۱] امام نووی کہندے نيں: «وہ اعلام ائمہ وچو‏ں اک سن، کبار علما وچ شمار ہُندا سی، حفظ و اتقان کمال دا سی، طلب حدیث دے لئی ملکاں تے شہراں وچ گھُمیا کردے سن، انہاں د‏‏ی امامت و تقدم بلا اختلاف اہل علم دے درمیان معترف اے »۔[۱۲]

امام مسلم د‏‏ی وفات نیشاپور وچ اتوار د‏‏ی شام پچیہہ رجب سنہ 261 ہجری وچ ہوئی، اس وقت انہاں د‏‏ی عمر 55 سال سی۔[۱۳] انہاں د‏‏ی کئی تصنیفات نيں جس وچ اکثر علوم حدیث وچ نيں، بعض موجود نيں تے بعض ناپید ہوئے گئياں، انہاں د‏‏ی اہ‏م تصنیفات وچو‏ں:

  • کتاب الصحیح
  • التمییز
  • الکنی والاسماء
  • المنفردات والوحدان
  • الطبقات

جمع و تدوین احادیث

سودھو

امام مسلم دا پورا نام ابوالحسین مسلم بن الحجاج بن مسلم القشیری بن دردین) سی اوہ 202ھ وچ ایران دے شہر نیشاپور وچ پیدا ہوئے تے 261ھ وچ نیشاپور وچ ہی وفات پائی۔ انہاں نے مستند احادیث جمع کرنے دے لئی عرب علاقےآں بشمول عراق، شام تے مصر دا سفر کیتا۔ انہاں نے تقریباً 300٫000 احادیث اکٹھیاں کیتیاں لیکن انہاں وچو‏ں صرف7275 احادیث صحیح مسلم وچ شامل کیتیاں کیونکہ انہاں نے حدیث دے مستند ہونے دی بہت سخت شرائط رکھیاں ہوئیاں سن تا کہ کتاب وچ صرف تے صرف مستند ترین احادیث جمع ہو سکیاں۔

بغیر تکرار دے احادیث دی تعداد صرف4000 اے۔ محمد امین دے مطابق مستند احادیث دی تعداد 1400 اے جو صحاح ستہ وچ شامل دوسری کتب وچ وی شامل نيں [۱۴]

نظریات

سودھو

سنی مسلما‏ن صحاح ستہ دی اس دوسری مستند کتاب دا بہت احترام کردے نيں[۱۵] صحیح بخاری تے صحیح مسلم نو‏ں صحیحین وی کہندے نيں۔

رتبہ تے علما دی دلچسپی

سودھو

رتبہ

سودھو

صحیح مسلم دا شمار بخاری دے بعد ہوندا اے۔ بعض محدثین نے صحیح مسلم نو‏ں کئی مقامات اُتے بخاری اُتے وی فوقیت دتی اے:

  • ابن الصلاح:

    کتب (بخاری ومسلم) کتاب اللہ دے بعد صحیح ترین کتب ہیں

۔[۱۶]

شروحات

سودھو

صحیح مسلم شریف اُتے متعدد حواشی تے شروحات لکھی گئياں نيں۔ انہاں وچو‏ں چند اک درج ذیل نيں:

مستدركات

سودھو

حيث أن مسلماً لم يخرج في الكتاب كلّ الأحاديث الصحيحة فقد استدرك عليه جماعة من العلماء، ومن هذه المستدركات:[۱۷][۱۸]

مستخرجات

سودھو

وقام عدد من العلماء بتصنيف المستخرجات على الكتاب، والمستخرج ہو أن يأتي أحد العلماء ويروي أحاديث الكتاب بأسانيده ہو لنفسه من غير طريق المؤلف، ومن هذه المستخرجات:[۱۷][۱۸]

  • المسند الصحيح: ابو بکر محمد بن محمد بن رجاء النيسابوري، المتوفى عام 286 هـ۔ وہو من معاصري الإمام مسلم ويشاركه في أكثر شيوخه۔
  • مستخرج ابو الفضل احمد بن سلمہ نیشاپوری البزّار، متوفی سن 286ھ۔
  • مستخرج ابو جعفر احمد بن حمدان الحيری، المتوفى عام 311ھ۔
  • مستخرج ابو الوليد حسّان بن محمد القرشی الفقيہ الشافعی، متوفی سن 344ھ
  • مستخرج ابو حامد احمد بن محمد الشاركي الهروی، متوفی سن 350ھ
  • مستخرج ابو الشيخ عبد الله بن محمد بن جعفر بن حيّان الأصبهانی، متوفی سن 369ھ
  • مستخرج ابو بكر محمد بن عبد الله الجوزقی الشافعی، متوفی سن 388ھ
فائل:Lo2lo2.jpg
اللؤلؤ والمرجان فيما اتفق عليه الشيخان، جمع فيه المؤلف الأحاديث المتفق عليها في صحيحي البخاري ومسلم والتي بلغ مجموعها ألفين وستة أحاديث۔

الجمع بين الصحيحين

سودھو

وصنّف عدد من العلماء كتباً قاموا فيها بجمع الأحاديث التي اتفق على روايتها الإمامان البخاري ومسلم في صحيحيهما، ومن هذه الكتب:[۱۷][۱۸]

مختصرات

سودھو

وقام عدد من العلماء باختصار الكتاب بحذف الأسانيد وعزو الحديث إلى الصحابي مباشرة، أو حذف الأحاديث المكررة في الباب، ومن هذه المختصرات:[۱۷][۱۸]

رجال الصحيح

سودھو

كما اعتنى العلماء بدراسة أحوال وتراجم الرواة الذين أخرج عنهم الإمام مسلم في صحيحه، من شيوخه وشيوخ شيوخه وصولاً إلى التابعين والصحابة، ومن هذه الكتب:[۱۷][۱۸]

اردو تراجم

سودھو
  • صحيح مسلم کامل، آغا رفیق بلند شہری، اسلامیہ دارالاشاعت، دہلی، 1937 [۱۹][۲۰]
  • صحيح مسلم شریف مترجم اردو، ترجمہ و فوائد، مولانا، عابد الرحمان۔ قرآن محل تے تحقیقات، مونسپہل، کراچی 1958ء[۱۹]
  • صحيح مسلم مع مختصر شرح علامہ نوی، رئیس احمد جعفری۔ شیخ غلام علی اینڈ سنز، لاہور 1962ء[۱۹]
  • صحيح مسلم، پروفیسر، عبد الحمید صدیقی، رحمان پبلشنگ کمپنی، لاہور۔ 1979ء[۱۹]
  • صحيح مسلم، شرح و حواشی، ایفا[۱۹]
  • صحيح مسلم شریف مع مختصر شرح نوی مترجم، علامہ، وحیدالزمان خان۔ نعمانی کتب لاہور، تالیفات اشرفیہ تے محمد سعید اینڈ سنز، کراچی 1981ء تا 1992ء (10 جلداں)[۱۹]
  • صحيح مسلم شریف، محمد علی کارخانہ اسلامی کتب، کراچی 1985ء[۱۹]
  • صحيح مسلم، محمد میاں صدیقی، ملک سراج دین، لاہور[۱۹]
  • صحيح مسلم کامل، دفتر مولوی (رسالہ) حمیدیہ پریس، دہلی۔[۱۹]

حوالے

سودھو
  1. "منزلة الصحيحين"۔ شبكة مشكاة الإسلامية.۔ ۰۱ فروری ۲۰۱۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 2 فروری 2015 
  2. وفيات الأعيان وأنباء أبناء الزمان - أبو العباس شمس الدين أحمد بن محمد بن أبي بكر بن خلكان (طبعة دار صادر:ج5 ص194)
  3. صيانة صحيح مسلم من الإخلال والغلط وحمايته من الإسقاط والسقط - عثمان بن عبد الرحمن، أبو عمرو، تقي الدين المعروف بابن الصلاح (طبعة دار الغرب الإسلامي: ج1 ص62)
  4. تهذيب التهذيب - أبو الفضل أحمد بن علي بن محمد بن أحمد بن حجر العسقلاني (طبعة دار إحياء التراث العربي:ج10 ص127)
  5. تذكرة الحفاظ - شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (طبعة دار الكتب العلمية:ج2 ص125و126)
  6. تاريخ التراث العربي - فؤاد سزكين (طبعة جامعة الإمام محمد بن سعود الإسلامية: ج1 ص263)
  7. الإمام مسلم ومنهجه في صحيحه - د. محمد عبد الرحمن الطوالبة (دار عمار: ج1 ص28)
  8. صلاح الأمة في علو الهمة - سيد حسين العفاني (مؤسسة الرسالة: ج1 ص315)
  9. إكمال تهذيب الكمال في أسماء الرجال - مغلطاي بن قليج بن عبد الله البكجري المصري الحكري الحنفي (طبعة دار الفاروق الحديثة:ج11 ص169)
  10. صيانة صحيح مسلم من الإخلال والغلط وحمايته من الإسقاط والسقط - عثمان بن عبد الرحمن، أبو عمرو، تقي الدين المعروف بابن الصلاح (طبعة دار الغرب الإسلامي: ج1 ص60)
  11. تذكرة الحفاظ - شمس الدين أبو عبد الله محمد بن أحمد بن عثمان بن قَايْماز الذهبي (طبعة دار الكتب العلمية:ج2 ص126)
  12. المنهاج شرح صحيح مسلم بن الحجاج - أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (طبعة دار إحياء التراث العربي: ج1 ص10)
  13. تهذيب الأسماء واللغات - أبو زكريا محيي الدين يحيى بن شرف النووي (طبعة دار الكتب العلمية:ج2 ص92)
  14. مستند احادیث دی تعداد
  15. Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  16. معرفۃ انواع علوم الحديث - عثمان بن عبد الرحمن،ابوعمرو، تقي الدين المعروف ابن الصلاح (طبعة دار الكتب العلميہ: ج1 ص84)
  17. ۱۷.۰ ۱۷.۱ ۱۷.۲ ۱۷.۳ ۱۷.۴ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے التأصيل لئی۔
  18. ۱۸.۰ ۱۸.۱ ۱۸.۲ ۱۸.۳ ۱۸.۴ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے مشہور1 لئی۔
  19. ۱۹.۰ ۱۹.۱ ۱۹.۲ ۱۹.۳ ۱۹.۴ ۱۹.۵ ۱۹.۶ ۱۹.۷ ۱۹.۸ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے احادیث دے اردو تراجم (کتابیات) لئی۔
  20. احادیث دے اردو تراجم (کتابیات)، محمد نذیر رانجھا، مقتدرہ قومی بولی، اسلام آباد، 1995ء

باہرلے جوڑ

سودھو

حوالے

سودھو