نکاح
نکاح، اسلامی معاشرتی نظام دا اک اہم رکن اے جو زوجین نوں حلال طریقے توں ازدواجی رشتے وچ باہم منسلک کردا اے۔رسول پاک صلی اللہ علیہ و آلہ و سلم نے ارشاد فرمایا :
”النِّكَاحُ مِنْ سُنَّتِي، فَمَنْ لَمْ يَعْمَلْ بِسُنَّتِي فَلَيْسَ مِنِّي
ترجمہ: نکاح میری سنّت اے تے جس نے میری سنّت اُتے عمل نہ کیتا اوہ ساڈے وچوں نئيں۔“
شرطاں
سودھو- نکاح دے لئی لازم اے کہ طرفین یعنی مرد تے عورت اس اُتے راضی تے دونے. ایجاب و قبول کرن اک ہی محفل وچ ایجاب و قبول ہو..
- نکاح دے لئی حق مہر وی لازمی اے۔ شریعت نے اگرچہ اس دی کوئی مخصوص مقدار مقرر نئيں کيتی اُتے اس حوالے توں حکم دتا گیا اے کہ ایہ مرد دی آمدنی دے متناسب مقرر کيتا جائے نہ بہت قلیل ہوئے تے نہ ہی حد توں متجاوز ہوئے۔
- نکاح دے لئی دو عاقل و بالغ مرد گواہاں دا ہونا لازمی اے (عموما اک مرد دی طرف توں ہُندے نيں تے اک عورت دی جانب توں )۔
- لڑکی کی. طرف توں وکیل مرد ہُندا اے
- نکاح دا علی الاعلان ہونا لازمی اے۔ اسلام وچ خفیہ نکاح دا کوئی تصور نئيں۔
اسلام توں پہلے وی معاشراں خصوصا عرب معاشرہ وچ شادی دے ہور طریقے رائج سن جنہاں دی اکثریت خاصی شرمناک سی۔
زمانہ جاہلیت وچ رائج نکاح دیاں قسماں
سودھوشادی جو خاندانی زندگی دے قیام و تسلسل دا ادارہ اے، اہل عرب دے ہاں اصول و ضوابط توں آزاد سی جس وچ عورت دی عزت و عصمت تے عفت و تکریم دا کوئی تصور کارفرما نہ سی۔ اہل عرب وچ نکاح دے درج ذیل طریقے رائج سن [۱]
زواج البعولۃ
سودھویہ نکاح عرب وچ بہت عام سی۔ اس وچ ایہ سی کہ مرد اک یا بہت ساریاں عورتاں دا مالک ہُندا۔ بعولت (خاوند ہونا) توں مراد مرد دا ’’عورتاں جمع کرنا‘‘ ہُندا سی۔ اس وچ عورت دی حیثیت عام مال و متاع ورگی ہُندی۔ نکاح دی ایہ قسم چند تبدیلیاں دے بعد مسلماناں وچ رائج اے انہاں تبدیلیاں وچ مرد نوں حد توں حد چار نکاح دی اجازت دتی گئی اے لیکن اسنوں اپنی ازواج وچ تمام معاملات وچ عدل و انصاف کرنے دا سختی توں پابند کيتا گیا اے دوسری اہم تبدیلی کہ عورت دی حیثیت عام مال و متاع توں ختم کرکے اس دے باقاعدہ حقوق مقرر کیتے گئے نيں۔ حق مہر تے وراثت وچ عورت دا حصہ مقرر کيتا گیا اے۔
زواج البدل
سودھوبدلے دی شادی، اس توں مراد دو بیویاں دا آپس وچ تبادلہ سی۔ یعنی دو مرد اپنی اپنی بیویاں نوں اک دوسرے توں بدل لیندے تے اس دا نہ عورت نوں علم ہُندا، نہ اس دے قبول کرنے، مہر یا ایجاب دی ضرورت ہُندی۔ بس دوسرے دی بیوی پسند آنے اُتے اک مختصر سی مجلس وچ ایہ سب کچھ طے پا جاندا۔
نکاح متعہ
سودھوکسی اک مدت مقررہ تک اک خاص مہر اُتے متفق ہوئے جاندے۔ ایہ مدت اک سال یا اک ماہ یا اک گھنٹہ دے لئی وی ہوسکدی اے۔ مدت مقررہ پوری ہُندے ہی ایہ نکاح خود بخود ختم ہوئے جاندا سی طلاق دی ضرورت نئيں پڑدی سی۔ ایہ نکاح وی چند تبدیلیاں دے بعد اسلام وچ رائج رہیا سی تے تمام اسلامی فرقے اس گل اُتے متفق نيں کیونجے سورہ نساء دی آیت نمبر 24 دے مطابق اسلام نے اس دی تائید کيتی اے۔ مگر بعد وچ مسلم فرقے اختلاف دا شکار ہوئے گئے۔
نکاح الخدن
سودھودوستی دی شادی، اس وچ مرد کسی عورت نوں اپنے گھر بغیر نکاح، خطبہ تے مہر دے رکھ لیندا تے اس توں ازدواجی تعلقات قائم کر لیندا تے بعد وچ ایہ تعلق باہمی رضا مندی توں ختم ہوئے جاندا کسی قسم دی طلاق دی ضرورت نئيں سی۔ جے اولاد پیدا ہوئے جاندی تاں اوہ ماں دی طرف منسوب ہُندی۔
یہ طریقہ اج کل مغربی معاشرے وچ وی رائج اے۔
نکاح الضغینہ
سودھوجنگ دے بعد مال تے قیدی ہتھ لگدے تے جاہلیت وچ فاتح دے لئی مفتوح دیاں عورتاں، مال وغیرہ سب مباح سی ایہ عورتاں فاتح دی ملکیت ہو جاندیاں تے اوہ چاہندا تاں انہاں نوں بیچ دیندا چاہندا تاں یونہی چھڈ دیندا تے چاہندا تاں انہاں توں مُباشرت کردا یا کسی دوسرے شخص نوں تحفہ وچ دے دیندا۔ ایويں اک آزاد عورت غلام بن دے بِک جاندی۔ اس نکاح وچ کِسے خطبہ، مہر یا ایجاب و قبول کيتی ضرورت نہ سی۔
نکاح شغار
سودھووٹے سٹے دی شادی۔ ایہ اوہ نکاح سی کہ اک شخص اپنی زیرسرپرستی رہنے والی لڑکی دا نکاح کسی شخص توں اس شرط اُتے کر دیندا کہ اوہ اپنی کسی بیٹی، بہن وغیرہ دا نکاح اس توں کرائے گا۔ اس وچ مہر وی مقرر کرنا ضروری نہ سی اسلام نے اس دی وی ممانعت فرما دی۔
نکاح الاستبضاع
سودھوفائدہ اٹھانے دے لئی عورت مہیا کرنے دا نکاح۔ مراد ایہ اے کہ اک شخص اپنی بیوی نوں کسی دوسرے خوبصورت مرد دے نال ازدواجی زندگی گزارنے دے لئی بھیج دیندا تے خود اس توں وکھ رہندا تاکہ اس دی نسل خوبصورت پیدا ہوئے تے جدوں اسنوں حمل ظاہر ہوئے جاندا تاں اوہ عورت فیر اپنے شوہر دے پاس آجاندی۔
نکاح الرہط
سودھواجتماعی نکاح۔ اس دا مطلب ایہ اے کہ تقریباً دس آدمی اک ہی عورت دے لئی جمع ہُندے تے ہر اک اس توں مباشرت کردا تے جدوں اس دے ہاں اولاد ہُندی تاں اوہ انہاں سب نوں بلواندی تے اوہ بغیر کسی پس وپیش دے آجاندے فیر اوہ جسنوں چاہندی (پسند کردی یا چنگا سمجھدی) اسنوں کہندی کہ ایہ بچہ تیرا اے تے اس شخص نوں اس توں انکار کرنے دی اجازت نہ ہُندی سی۔
نکاح البغایا
سودھوفاحشہ عورتاں نال تعلق، ایہ وی نکاح رہط توں ملدا جلدا اے مگر اس وچ دو فرق سن، اک تویہ کہ اس وچ دس توں زیادہ افراد وی ہو سکدے سن جدوں کہ نکاح رہط وچ دس توں زیادہ نہ ہُندے سن ۔ دوسرے ایہ کہ انہاں مرداں توں بچہ منسوب کرنا عورت دا نئيں بلکہ مرد دا کم ہُندا سی۔
موجودہ اسلامی تصور
سودھواسلام نے جتھے دوسرے معاشرتی عوامل نوں فطرت توں ہم آہنگ کيتا اوتھے نکاح دی رائج الوقت قسم ہور نکاح متعہ (بعد وچ ایہ نکاح وی خلیفہ دوم دے حکم توں ممنوع قرار دے دتا گیا) دے علاوہ دوسری تمام قسماں نوں منسوخ کر دتا اُتے جاہلیت وچ کیتے جانے والے ایداں دے تمام نکاح منسوخ نئيں کیتے گئے بلکہ آئندہ انہاں دے انعقاد اُتے پابندی لگادتی گئی۔ جدید دور وچ جو نکاح رائج نيں انہاں دی تن قسماں نيں۔
- عمومی نکاح: مسلماناں دے تمام فرقےآں وچ رائج اے۔
- نکاح متعہ: اہل تشیع اسنوں حلال سمجھدے نيں۔ اس دا رواج زیادہ نئيں ملدا مگر ایران و عراق دے کچھ علاقےآں دے علاوہ یورپ وچ اس دا کچھ رواج موجود اے۔
- نکاح مسیار: نکاح دی اک قسم جس وچ مرد و عورت اک معاہدہ دے تحت اپنے کچھ حقوق توں دستبردار ہو جاندے نيں۔ اہل سنت وچ مصر، مراکش، تیونس دے علاوہ یورپ وچ رواج موجود اے۔ اسنوں اہل سنت دے نزدیک حلال سمجھیا جاندا اے تے اہل تشیع علما اسنوں درست نئيں سمجھدے نيں۔