توابین
توابین اوہ لوک سن جنہاں نے حسین نوں کوفہ بلایا پر اوناں دا ساتھ نا دتا ۔ حسین دی کربلا دے میدان چ موت توں مگروں اوناں سونہہ کھادی جے جے اوہ حسین دے مرن دا بدلہ لین گے۔ اس وجہ توں اوہ توابین اخواۓ ۔ توابین دے رہنما سلیمان بن صرد نے عراق چ بغاوت دا جھنڈا اوتانہہ کیتا پر ماریا گئیا۔ مگروں مختار ثقفی اس دے رہنما بنے تے اس نے حسین دے قاتلاں نوں مارئیا ۔ مختار جدوں عبداللہ بن زبیر دے سامنے میدان چ آئیا تے مصعب بن زبیر نے اس نوں کوفہ چ گھیر کر کے ہرا دتا ۔
توابین دا قیام واقعہ عاشورا دے بعد شیعاں دی پہلی تحریک سی جو امام حسین(ع) تے آپ دے باوفا اصحاب دے قاتلاں توں انتقام لینے دی غرض توں چلائی گئی سی۔ ایہ تحریک سنہ ۶۵ ھ.ق وچ اہل بیت(ع) دے چاہنے والےآں دی توسط توں شام دے لشکر کے نال مقابلہ کرنے دی غرض توں عین الوردہ نامی جگہ اُتے سلیمان بن صرد خزاعی دی قیادت وچ عمل وچ آئی۔
قیام دی وجہ سودھو
واقعہ عاشورا تے امام حسین(ع) تے آپ دے باوفا اصحاب دی شہادت دے بعد شیعاں وچوں اوہ حضرات جنہاں نے آپ(ع) نوں بیعت دا وعدہ دے کر کوفہ آنے دی دعوت دتی سی لیکن بعد وچ وعدہ خلافی کردے ہوئے آپ(ع) دی مدد کرنے توں انکار کیتا سی، اپنے کيتے اُتے پشیمان ہوکر اپنے گناہ توں توبہ تے اپنی غلطی دا ازالہ کرنے دی ٹھان لی۔ متعدد نشست وبرخاست دے بعد اوہ اس نتیجہ اُتے پہنچے کہ ذلت تے خواری دا ایہ بدنما داغ انہاں دے دامن توں سوائے آپ(ع) دی راہ وچ جان نچھتے کرنے تے آپ(ع) دے دشمناں توں انتقام لئے بغیر پاک نئيں ہو سکدا۔ [۱]
قیام دے خدوخال سودھو
واقعہ کربلا دے کچھ عرصے بعد کوفہ دے شیعہ شخصیتاں وچوں تقریبا 300 افراد سلیمان بن صرد خزاعی دے گھر وچ جمع ہوگئے۔ سلیمان نے اس جلسے وچ سورہ بقرہ دی آیت نمبر 54 دی روشنی وچ حضرت موسی(ع) دی قوم دے توبہ دی طرف اشارہ کردے ہوئے کہیا: اسيں نے پیغمبر اکرم(ص) دی اہل بیت علیہم السلام دی حمایت کرنے دا وعدہ دتا سی لیکن اسيں نے اپنا وعدہ وفا نئيں کیتا ایتھے تک کہ فرزند زہرا(س) اپنے اصحاب دے نال شہید ہو گئے۔ ہن خدا اسيں توں اس وقت تک راضی نئيں ہوئے گا جدوں تک اسيں انہاں دے دشمناں توں جنگ نہ کراں، پس اپنی تلواراں نوں تیز کراں تے گھوڑے تے جنگی سازوسامان فراہم کراں انشاء اللہ عنقریب تمنيں بھلیایا جائے گا۔[۲]
سلیمان دے بعد ہور شیعہ بزرگان تے امام علی(ع) دے اصحاب منجملہ مسیب بن نجبۃ فزاری، رفاعۃ بن شداد بجلی، عبداللہ بن وال تمیمی و عبداللہ بن سعد ازدی نے وی تقریراں کيتیاں تے آخر دا سلیمان بن صرد خزاعی نوں قیادت دے لئی انتخاب کیتا گیا۔[۳]
قیام دے اہداف سودھو
توابین دے جلست تے انہاں دی تقریراں اُتے غور و فکر کرنے توں اس قیام دے درج ذیل اہداف سامنے آندے نيں:
- امام حسین(ع)کے قاتلاں توں انتقام لینا۔
- حکومت نوں پیغمبر اکرم(ص) دی آل دی طرف پلٹانا۔
فوج دی تشکیل سودھو
سنہ 61 ھ.ق وچ اس تحریک دے بارے وچ سلیمان بن صرد خزاعی دی قیادت وچ توابین دے مخفی طور اُتے ہفتہ وار جلست منعقد ہُندے سن جنہاں وچ فوج دی تشکیل توں لے کے قیام دی تاریخ تک اُتے بحث ہُندی سی۔ اسی تناظر وچ کوفہ دے اندر تے کوفہ توں باہر مختلف قبائل وچ اسلحہ تے افرادی قوت ہور جنگی مقدمات دی فراہمی دے لئی مخفی طور اُتے اقدامات انجام پاندے سن ۔[۴]
اس قیام دے لئے فوج تشکیل دینے دی خاطر سلیمان بن صرد خزاعی نے سنہ ۶۴ ھ.ق نوں مدائن وچ شیعہ رہنما سعد بن حذیفہ تے مثنی بن مخرمہ عبدی جو کہ بصرہ دے شیعہ شخصیتاں وچوں سن، دی طرف خطوط لکھے تے انہاں نوں اس قیام دی طرف دعوت دتی۔ مداین تے بصرہ دے شیعاں نے وی اس دعوت اُتے لبیک کہندے ہوئے اس قیام وچ شریک ہونے دی حامی بھر لی۔[۵]
قیام دا آغاز سودھو
سلیمان بن صرد خزاعی نے ربیع الاول سنہ ۶۵ ھ.ق نوں قیام شروع کرنے دا اعلان کیتا۔ اگرچہ بہت سارے افراد نے انہاں دا نال دینے دی حامی بھر لی سی لیکن آخر کار 4000 افراد نے اپنے آپ نوں اس مقام تک پہنچایا جتھے توابین دی فوج جمع ہُندی سن ۔ [۶]
تاریخی شواہد دے مطابق مختار ثقفی سلیمان دی سیاسی تے نظامی سوج بھوج دا قائل نئيں سی اسی بنا اُتے شیعاں دی وڈی تعداد سلیمان دی فوج توں جدا ہوگئی۔ [۷]
توابین دے لشکر ۵ ربیع الاول نوں مقررہ مقام توں دمشق دی طرف روانہ ہوگئے۔ جدوں ایہ لشکر کربلا پہنچے تو اپنی سواریاں توں اتر کر اپنے آپ نوں امام حسین(ع) دی قبر مطہر اُتے گرا دتا تے اک اُتے جوش فوج دی شکل اختیار کر لی۔ [۸] سلیمان نے اس موقع اُتے کہیا: خدایا تو گواہ رہنا اسيں حسین(ع) دے ماننے والے، انہاں دی راہ اُتے چلنے والے تے انہاں دے قاتلاں دے دشمن نيں۔ [۹] توابین نے وی امام حسین دی راہ وچ شہادت نصیب ہونے دی دعا کيتی۔[۱۰]
جنگ دا آغاز سودھو
توابین نے شام دی فوج پہونچنے توں پہلے عین الوردہ نامی جگہ اُتے پڑاؤ ڈال دتا تے اوتھے اُتے 5 دن آرام کیتا۔ جنگ دی ابتداء وچ سلیمان نے جنگی سفارشات دے نال اپنا جانشین مقرر کیتا۔ اس موقع اُتے حاضرین توں مخاطب ہو کے کہیا: جے وچ مارا جاواں تو لکشر دی قیادت "مسیب بن نجبہ" سنبھالے گا تے اس دے بعد عبداللہ بن سعد بن نفیل لشکر دی قیادت کرینگے انہاں دے قتل ہونے دے بعد عبداللہ بن وال تے رفاعہ بن شداد لشکر دی قیادت سنبھالاں گے۔[۱۱] ۲۵ جمادی الاول نوں دونے لشکر اک دوسرے دے مدمقابل کھڑے ہوگئے تے توابین تے شام دے لش کرکے درمیان اک گھمسان دی جنگ شروع ہوگئی۔[۱۲] لشکر شام دی قیادت عبیداللہ بن زیاد کررہے سن تے حصین بن نمیر، شرحبيل بن ذی الكلاع حميری، ادہم بن محرز باہلى، ربيعۃ بن مخارق عنوى تے جبلۃ بن عبد اللہ خثعمى اس دے ہمراہ سن ۔[۱۳]
جنگ دا انجام سودھو
چار دن دے مقابلے دے بعد توابین دی اکثریت شہید ہو گئی تے باقی افراد وی دشمن دے نرغے وچ آگئے۔ توابین دے سپہ سالار اک دے بعد اک شہید ہُندے گئے تے بچے کچے چند افراد "رفاعہ بن شداد بجلی" دی قیادت وچ عقب نشینی اُتے مجبور ہوگئے۔ واپس جاندے ہوئے بصرہ تے مدائن دے شیعاں توں انہاں دی ملاقات ہوئی جو انہاں دی مدد دے لئی آرہے سن جدوں انہاں نوں حقیقت دا پتہ چلا تو اظہار افسوس دے بعد اپنے اپنے وطن دی طرف واپس پلٹ گئے۔ توابین شکست دے بعد جدوں کوفہ پہنچے تو مختار ثقفینے جوکہ اس وقت جیل وچ بند سن سلیمان تے ہور شہداء نوں خراج تحسین پیش کیتا تے ایہ عہد کیتا کہ توابین تے امام حسین(ع) دے خون دا بدلہ لینے دے لئی ضرور قیام کرن گے۔[۱۴]
سید حسین محمد جعفری اپنی کتاب تشیع در مسیر تاریخ وچ اس گل دے معتقد نيں کہ اگرچہ ظاہرا توابین نے بنی امیہ دی فوج توں شکست کھادی لیکن شیعاں دا اک منظم گروہ تشکیل دینے وچ کامیاب ہوگئے تے چونکہ انہاں دا قیام خالصۃ شیعہ عقاید دی پاسبانی کردا سی تے امام حسین(ع) دی شہادت توں متاثر ہوکر ایہ قیام عمل وچ آیا سی اس لئے ایہ قیام اہل تشیع دی ترقی تے پیشرفت دا باعث بنا۔[۱۵]
حوالے سودھو
- ↑ الطبقات الکبری، ج ۶، ص۲۵. کتاب الفتوح، ج ۶، ص۲۰۵ و ۲۰۶.
- ↑ بحارالانوار، ج ۴۵، ص۳۵۵.
- ↑ الکامل فی التاریخ، ج ۴، ص۱۶۰.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۴، ص۴۳۰ و ۴۳۱.
- ↑ بحارالانوار، ج ۴۵، ص۳۵۵ و ۳۵۶. تاریخ طبری، ج ۴، ص۴۲۹.
- ↑ البدایہ و النہایہ، ج ۸، ص۲۷۶ و ۲۷۷.
- ↑ انساب الاشراف، ج۶، ص۳۶۷-۳۶۸.
- ↑ الکامل فی التاریخ، ج ۴، ص۱۷۸.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۴، ص۴۵۶ و ۴۵۷..
- ↑ مقتل ابو مخنف، ص۲۹۱.
- ↑ البدایہ و النہایہ، ج ۸، ص۲۷۸.
- ↑ الکامل فی التاریخ، ج ۴، ص۱۸۲.
- ↑ انساب الاشراف، ج۶، ص ۳۷۰.
- ↑ البدایہ و النہایہ، ج ۸، ص۲۷۹ و ۲۸۰. الکامل فی التاریخ، ج ۴، ص۱۸۴ - ۱۸۶.
- ↑ تشیع در مسیر تاریخ، ص۲۳۲ و ۲۳۳.
مآخذ سودھو
- ابن اثیر، علی بن ابی الکریم، الکامل فی التاریخ، بیروت،دار صادر، ۱۳۸۶ ہ.ق.
- ابن اعثم، احمد، کتاب الفتوح، دارالاضواء، ۱۴۱۱ ہ.ق.
- ابن کثیر، اسماعیل، البدایۃ و النہایۃ، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۸ ہ.ق.
- ابو مخنف، لوط بن یحیی، مقتل الحسین، قم، مطبعۃ العلمیۃ، بیتا.
- جعفری، محمدحسین، تشیع در مسیر تاریخ، تہران، دفتر نشر فرہنگ اسلامی.
- طبری، محمدبن جریر، تاریخ الامم و الملوک، بیروت، مؤسسہ الاعلمی، ۱۴۰۳ ہ.ق.
- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسۃ الوفاء، ۱۴۰۳ ہ.ق.
- نبیلۃ، عبدالمنعم داود، نشأۃ الشیعۃ الامامیۃ، بیروت،دار المؤرخ العربی، ۱۴۱۵ ہ.ق.
- ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت،دار صادر.