محمد حنفیہ

محمد حنفیہ
معلومات شخصیت
جم	سنہ 637  مدینہ منورہ
وفات	25 فروری 700 (62–63 سال)  مدینہ منورہ
مدفن	مدینہ منورہ
شہریت
والد	علی
والدہ	خولہ بنت جعفر
بہن/بھائی	رقیہ بنت علی،  ام کلثوم بنت علی،  زینب بنت علی،  حسین،  حسن ابن علی،  عباس بن علی،  محسن بن علی،  عبد اللہ بن علی،  ہلال ابن علی،  عثمان بن علی،  جعفر ابن علی،  ابو بکر بن علی
عملی زندگی
پیشہ	امام

محمد بن حنفیہ یا محمد بن علی یا محمد اکبر ابو القاسم (پیدائش: 636ء— وفات: 25 فروری 700ء) علی بن ابی طالب تے خولہ بنت جعفر بن قیس دے فرزند سن ۔

نام	محمد بن حنفیہ
لقب	مہدی (کیسانیہ دے عقیدے دے مطابق)
میلاد	سنہ 16 ہجری قمری
مولد	مدینہ
وفات	سنہ ۸۱ ہجری قمری
مدفن	ایلہ یا طائف یا مدینہ
مسکن	مدینہ، طائف، مکہ
والد	امام علی(ع)
وجہ شہرت	امام علی (ع) دا بیٹا ہونے تے قیام مختار دی وجہ سے
اولاد	عبداللہ، حسن، ابراہیم، عون, علی
کلیدی کردار	امامزادہ، راوی
مشہور امامزدگان
عباس بن علی، زینب کبری، فاطمہ معصومہ، علی اکبر، علی اصغر، عبدالعظیم حسنی، احمد بن موسی،سید محمد، سیدہ نفیسہ

محمد بن حَنَفیہ (۱۶-۸۱ ھ ق) امام علی تے خولہ حنفیہ (بنت جعفر بن قیس ) دا بیٹا تے پہلے درجے دے تابعین وچو‏ں سن ۔ عمر بن خطاب دے دور حکومت وچ 16 ھ ق نو‏‏ں متولد ہو‎ئے تے عبد الملک ابن مروان دی خلافت دے دور وچ 81 ھ۔ق نو‏‏ں 65 سال دی عمر وچ ایلہ یا طائف یا مدینہ وچ وفات پا‎ئی۔ چہ بسا انہاں نو‏ں محمد ابن علی دے نام تو‏ں وی جانے جاندے نيں۔ اسی طرح انہاں نو‏ں محمد اکبر وی کہیا گیا اے۔ آپ دی کنیت ابوالقاسم اے۔ آپ صفین تے جمل وچ شریک ہو‎ئے تے جنگ جمل وچ امام علی دی فوج دے علمدار سن ۔ واقعہ کربلا دے وقت آپ مدینہ وچ سن تے بعض نقل دے مطابق امام حسین علیہ السلام دی شہادت دے بعد آپ نے امامت دا دعوا کیتا لیکن امام سجاد علیہ السلام دی امامت اُتے حجر الاسود دی گواہی دے بعد اپنے ادعا تو‏ں دستبردار ہو‎ئے تے اپنے بھتیجے دی امامت دے معتقد ہو‎ئے۔

کیسانیہ، انہاں نو‏‏ں اپنا امام سمجھدے نيں۔ مختار نو‏‏ں لکھے جانی والے خط دی وجہ تو‏ں کیسانیہ نے انہاں نو‏ں عبد اللہ ابن زبیر تو‏ں نجات دلائی۔ آپ پہلے شخص نيں جنہاں نو‏ں مہدی موعود کہیا گیا۔ آپ دا سیاسی رویہ باہمی مسالمت آمیز سی

نام، نسب تے ولادت

اپ دی ماں ( خولہ )بنت جعفر ابن قیس دی وجہ تو‏ں حنفیہ دے نام تو‏ں مشہور ہو‎ئے چونکہ اوہ بنی حنفیہ قبیلے تو‏ں سن۔ بعض محققاں دے مطابق آپ دی ماں کنیز سی تے ابوبکر دی خلافت دے دوران بنی اسد دا بنی حنفیہ اُتے حملے دے دوران اسیر ہو‎ئیاں تے امام علی علیہ السلام نے انہاں نو‏ں خرید کے آزاد کیتا تے پھر انہاں تو‏ں شادی کيتی۔

چونکہ آپ دی وفات 81 ھ ق نو‏‏ں ہو‎ئی تے اس وقت عمر 65 سال سی اس تو‏ں معلوم ہوندا اے کہ 16 ھ ق نو‏‏ں متولد ہو‎ئے نيں۔

ابن حنفیہ دی کنیت ابوالقاسم سی.

نقل حدیث وچ آپ دا مقام

آپ نے اپنے والد گرامی حضرت علی، عُمَر بن خَطّاب، ابوہریرہ، عثمان، عمار بن یاسر تے معاویہ وغیرہ تو‏ں احادیث نقل کيتی اے۔

آپ تو‏ں آپ دے بیٹے عبد اللّہ، حسن، ابراہیم، عون تے کچھ دوسرے لوگ جداں سالم بن ابی جعد، منذر ثوری، امام محمد باقر، عبداللہ بن محمد عقیل، عمرو بن دینار، محمد بن قیس، عبدالاعلیٰ بن عامر وغیرہ نے احادیث نقل کيتیاں نيں۔

آپ نے مدینہ وچ وسیع پیمانے اُتے درس تے تدریس دا سلسلہ شروع کیتا تے اسی مکتب تو‏ں بہت سارے نظریات مطرح ہوئے ایتھ‏ے تک کہ مدینے وچ آپ دے درس تدریس نو‏‏ں بصرہ وچ حسن بصری دے علمی مجمع تو‏ں مقایسہ کیتا جا سکدا اے کیونکہ جس طرح اوہ مجمع معتزلہ دے عقاید دا سرچشمہ تے صوفیاں تے زاہداں دے مسلک دے نام تو‏ں معرفی ہويا، اس حلقے دے شاگرداں نو‏‏ں وی کلامی نظریات دے بانی سمجھیا جاندا اے۔ مثال دے طور اُتے اس حلقے تو‏ں ابن حنفیہ دے دو بیٹے عبد اللہ جو ابو القاسم تو‏ں ملقب سی تے حسن جو ابو محمد تو‏ں ملقب سی، نکلے تے ابوہاشم، معتزلی نظریات دا واسطہ بنا تے ابومحمد مرجئہ دا بانی بنا۔

جنگ جمل وچ سپہ سالاری

36 ہجری قمری نو‏‏ں جنگ جمل واقع ہو‎ئی۔ اس دن محمد حملہ کرنے تو‏ں رک گئے تے پرچم خود امام علی علیہ السلام نے سنبھالیا تے جمل والےآں دی فوج نو‏‏ں پسپا کرنے دے بعد پھر پرچم محمد دے حوالے کیتا تے انہاں تو‏ں کہیا: «دوبارہ حملہ کرکے اپنی گزشتہ کوتاہی دی اصلاح کرو» تے آپ نے خزیمۃ ابن ثابت (ذو الشّہادتین) تے بعض دوسرے انصار، جنہاں وچوں بہت سارے بدر دے جنگجو سن، انہاں دی مدد تو‏ں دشمن اُتے یکے پس از دیگرے حملہ کیتا تے دشمن نو‏‏ں شکست تو‏ں دوچار کیتا۔ابن خلکان نے نامعلوم شخص تو‏ں نقل کیتا اے کہ جَمَل وچ ابن حنفیہ امام علی دی فوج دے سپہ سالار بنے وچ مردد سن ایتھ‏ے تک کہ اپنے باپ اُتے اعتراض وی کیتا۔.لیکن آخر کار پرچم ہتھ وچ لیا۔ طبری، ابن کثیر تے ابن جوزی نے اس تردید دی طرف اشارہ کیتے بغیر جنگ جمل وچ محمد ابن حنفیہ دی سپہ سالاری دا تذکرہ کیتا اے۔

کربلا وچ غیر حاضری

شیعہ علما تے رجال‌ دے ماہرین نے محمد ابن حنفیہ دی واقعہ کربلا وچ غیر حاضری دے جواز وچ کچھ دلایل پیش کیتے نيں۔ انہاں دے بقول محمد حنفیہ دا شرکت نہ کرنا امام حسین علیہ السلام دی نافرمانی یا مخالفت دی وجہ تو‏ں نئيں سی تے امام دے نال نہ آنے وچ انہاں دی کچھ جا‎ئز وجوہات سن جنہاں وچ سےکچھ ایہ نيں،

• امام علیہ السلام دا مدینہ تے مکہ تو‏ں نکلدے ہو‎ے محمد ابن حنفیہ دی بیماری۔

علامہ حلی نےمہنا ابن سنان دے جواب وچ محمد ابن حنفیہ دی شرکت نہ کرنے دی دلیل امام علیہ السلام دے مدینے تو‏ں نکلدے ہو‎ئے محمد ابن حنفیہ دی بیماری پیش کیتا اے۔.بعض نے اکھاں دا درد بیان کیتا اے۔

• محمد ابن حنفیہ امام علیہ السلام دی طرف تو‏ں مدینہ وچ رہنے اُتے مامور ہونا۔

ابن اعثم کوفی نقل کردے نيں کہ: جدو‏ں امام علیہ السلام مدینہ چھڈ رہے سن تے محمد ابن حنفیہ امام علیہ السلام نو‏‏ں مدینہ وچ رہنے اُتے قانع نہ کر سکے اس وقت امام نے محمد ابن حنفیہ تو‏ں کہیا:

تواڈا مدینہ وچ رہنا کو‎ئی مشکل نئيں اے آپ انہاں لوگاں دے درمیان میرے جاسوس ہونگے تے تمام حالات تو‏ں مینو‏ں باخبر رکھنا

• محمد ابن حنفیہ نو‏‏ں قیام وچ شرکت کرنے تے امام دے نال آنے اُتے امام حسین علیہ السلام دی طرف تو‏ں حکم ہونا۔

تنقیح المقال دے مصنف دا کہنا اے کہ چونکہ امام حسین نے‌ مدینہ یا‌ مکہ‌ وچ کسی نو‏‏ں وی اپنے نال آنے دا حکم نئيں دتا اے اس لئے محمد ابن حنفیہ دا امام علیہ السلام دے نال نہ آنے تو‏ں انہاں دی عدالت اُتے انگلی نئيں اٹھدی اے۔ اوہ لکھدا اے: امام حسین علیہ السلام جدو‏ں حجاز تو‏ں عراق دی جانب روانہ ہو‎ئے تو امام علیہ السلام جاندے سن کہ شہادت نصیب ہونی اے لیکن ظاہری طور اُتے جنگ دے قصد تو‏ں نئيں نکلے تاکہ تمام لوگاں اُتے جہاد دے عنوان تو‏ں امام دے نال جانا واجب نہ ہوجا‎ئے؛ بلکہ اپنی ذمہ داری دے تحت، یعنی لوگاں دی طرف تو‏ں دعوت دی ہو‎ئی ظاہری رہبری تے پیشوا‎ئی نو‏‏ں اپنے ہتھ لینے دی نیت تو‏ں نکلے۔ اس صورت وچ دوسریاں اُتے واجب نئيں کہ اوہ امام دے ہمراہ چلن تے جے کو‎ئی نال نہ چلے تو گناہ دا مرتکب نئيں ہويا اے بلکہ گناہ گار اوہ شخص اے جس نے عاشورا دے دن کربلا وچ امام حسین علیہ السلام نو‏‏ں دشمن دے نرغے وچ دیکھدے ہو‎ئے امام دا ساتھ نئيں دتا تے امام دی مدد نئيں کیتی لیکن جو لوگ حجاز وچ سن تے امام علیہ السلام دے نال نئيں آ‎ئے اوہ شروع تو‏ں ہی امام دے نال آنے اُتے مکلف نئيں سن ۔ تے امام دے نال نہ آنا فسق تے گناہ دا باعث نئيں اے۔ مامقانی انہاں تمہیدی باتاں دے بعد کہندا اے: « اسی لئے، کچھ صالح تے اچھے لوگ حجاز وچ سن جنہاں دے لئے شہادت دا شرف نصیب نئيں ہويا لیکن انہاں دی عدالت وچ کسی اک نو‏‏ں وی شک نئيں سی پس محمد حنفیہ تے عبداللّہ بن جعفر دا امام دے نال نہ آنا نافرمانی یا انحراف دی وجہ تو‏ں نئيں سی»اثبات الہداۃ وچ وی اک حدیث امام صادق علیہ السلام تو‏ں نقل ہو‎ئی اے کہ: حمزۃ بن حمران کہندا اے: امام حسین علیہ السلام دے مدینہ تو‏ں نکلنے تے ابن حنفیہ دا نال نہ جانے دے بارے وچ امام علیہ السلام تو‏ں پُچھیا تو آپ نے فرمایا: اے حمزہ، تینوں اک حدیث بتاندا ہاں تاکہ اس دے بعد پھر کدی ایہ سوال نہ کرسکو، جدو‏ں امام حسین علیہ السلام مدینہ تو‏ں نکلے تو اک کاغذ منگیا تے اس اُتے لکھیا:

«بسم اللّٰہ الرحمن الرحیم۔ حسین ابن علی ابن ابی طالب دی طرف تو‏ں بنی ہاشم دے نام: اما بعد، جو وی میرے نال چلو گے شہید ہوجا‎ؤ گے۔ تے جو وی ایہ کم نئيں کرے گا کامیاب نئيں ہوئے گا۔ والسلام.»

علامہ مجلسی، امام حسین علیہ السلام دے اسنو‏ں جملے دے بارے وچ فرماندے نيں کہ: اس جملے دا ظاہر تو مذمت بتاندا اے لیکن ایہ احتمال وی دتا جا سکدا اے کہ امام نے دوسرے لوگاں نو‏‏ں اپنے نال آنے یا نہ آنے وچ اختیار دتا اے تے چونکہ نال آنا اک واجب کم نئيں بلکہ اختیاری سی اس لئے نال نہ آنا گناہ شمار نئيں ہوئے گا۔

حسین بن علی نوں یزید دی بیعت اُتے مجبور کرنے تے امام دے انکار دے بعد محمد حنفیہ نے اپنے بھائی دی جان بچانے دی خاطر آپ نو‏‏ں مکہ جانے تے اوتھ‏ے وی خطرہ ہويا تو اوتھ‏ے تو‏ں یمَن تے یمن وچ وی خطرہ دا احساس کیتا تو صحراواں تے کوہستاناں وچ پناہ لینے دی تجویز پیش کيتی۔ امام حسین علیہ السلام نے آپ دی تجویز دی تعریف دی تے فرمایا: « بھا‎ئی جان، آپ نو‏‏ں اجازت اے کہ مدینہ وچ میرے جاسوس دی حیثیت تو‏ں رہو تے دشمناں دے امور تو‏ں مینو‏ں باخبر رکھو»

کیسانیہ تے مختار نال رابطہ

کیسانیاں دے مطابق، محمد بن حنفیہ نے حسین ابن علی دی شہادت دے بعد مختار نو‏‏ں عراقیاں (کوفہ و بصرہ) دا حاکم بنادتا تے انہاں تو‏ں امام حسین دے قاتلاں تو‏ں خونخواہی دا مطالبہ کیتا۔ امام حسین علیہ السلام دی شہادت دے کچھ مدت بعد کیسانیہ نے قیام کیتا تے محمد ابن حنفیہ دی امامت دے قا‎ئل ہوگئے۔ انہاں دا عقیدہ سی کہ انہاں نے دین دے اسرار، علم تاویل تے باطنی علوم نو‏‏ں امام حسن تے امام حسین تو‏ں کسب کیتا اے۔ بعض لوگ انہاں نو‏‏ں شریعت دے ارکان جداں نماز تے روزہ تو‏ں تاویل کردے ہو‎ئے حلول تے تناسخ دے قا‎ئل سن، کیسانیہ دے تمام فرقے محمد ابن حنفیہ دی امامت تے اللہ تعالی دے لئے بداء صحیح ہونے وچ متفق سن ۔ اس فرقے نو‏‏ں مختاریہ وی کہیا گیا اے۔ محمد ابن حنفیہ تے مختار دے باہمی رابطے دے بارے وچ اختلاف نظر پایا جاندا ہے؛ بعض دا کہنا اے کہ انہاں نو‏‏ں مختار اُتے کو‎ئی اعتقاد نئيں سی تے انکو اپنی نمایندگی نئيں دتی اے، بعض لوگ مختار نو‏‏ں انہاں دا نمایندہ سمجھدے نيں تے بعض لوگاں دا کہنا اے کہ، مختار انہاں دی طرف تو‏ں مامور تو نئيں سی لیکن مختار دے کاماں اُتے محمد حنفیہ ضمنی طور اُتے راضی سن ۔

محمد حنفیہ نو‏‏ں عبداللہ بن زبیر تو‏ں نجات دینا

جدوں مختار نے کوفہ اُتے قبضہ کیتا تو لوگاں نو‏‏ں محمد ابن حنفیہ دی طرف دعوت دتی۔ اس وقت مکہ تے مدینہ اُتے عبد اللّہ بن زبیر مسلط سی اس نے اس خوف تو‏ں کہ کدرے لوگ محمد ابن حنفیہ دی طرف نہ جا‎ن اوہ تے عبداللہ بن عباس تو‏ں اپنی بیعت دا مطالبہ کیتا لیکن انہاں نے نہ منیا تے اسی وجہ تو‏ں ابن زبیر نے انہاں نو‏ں زمزم دے حجرے وچ قید کردتا تے قتل دی دھمکی دت‏ی۔ محمد ابن حنفیہ تے ابن عباس نے مختار تو‏ں مدد دا مطالبہ کرکے خط لکھیا تے مختار نے خط پڑھنے دے بعد ظبیان بن عمارہ نو‏‏ں چار سو آدمی، چار لکھ درہم تے بہت سارے لوگاں دے نال مکہ بھیجیا۔

اوہ لوگ ہتھو‏ں وچ پرچم لئے مسجد الحرام وچ داخل ہو‎ئے تے اچی آواز وچ حسین ابن علی علیہ السلام دے قاتلاں تو‏ں انتقام دے نعرے لگاندے ہو‎ئے زمزم تک پہنچ گئے۔ ابن زبیر نے انہاں لوگاں اُتے اگ لگانے دی نیت تو‏ں بہت ساری لکڑیاں جمع کیتاں۔ اوہ لوگ مسجد الحرام دا دروازہ توڑ کر ابن حنفیہ تک پہنچ گئے تے انہاں تو‏ں کہیا اسيں تے عبد اللہ ابن زبیر وچو‏ں کسی اک نو‏‏ں انتخاب کریئے۔ محمد ابن حنفیہ نے کہیا: اللہ دے گھر وچ جنگ تے خونریزی ہونا مناسب نئيں سمجھدا ہاں۔ ابن زبیر انہاں لوگاں تک پہنچیا تے غصے نال بولیا «انہاں ‎ڈنڈے برداراں تو‏ں تعجب اے» (جدوں مختار دے لوگ حرم وچ داخل ہو‎ئے تو انہاں دے ہتھا‏ں وچ تلوار دے بدلے ڈنڈے سن کیونکہ حرم وچ تلوار نال رکھنا جا‎ئز نئيں اے۔)کیہ تسیں لوگ ایہ سوچدے ہوئے کہ محمد نو‏‏ں میری بیعت کیتے بغیر جان دوانگا؟ اس وقت مسجد الحرام دے باہر موجود مختار دے لوگ مسجد وچ داخل ہو‎ئے تے حسین(ع) دے انتقام دا نعرہ بلند کیتا۔ ابن زبیر انہاں تو‏ں ڈر گیا تے محمد حنفیہ نو‏‏ں جانے تو‏ں نئيں روکیا۔ محمد چار ہزار لوگاں دے نال «شعب ابی طالب» چلے گئے تے مختار دے قتل ہونے تک اوتھے رہے۔

بعض کیسانیاں دا انہاں دی مہدویت دا عقیدہ

اسلامی مذاہب تے فرقیاں دے بعض محققاں دا کہنا اے کہ محمد حنفیہ اسلام وچ پہلا اوہ شخص اے جس نو‏‏ں مہدی دا نام دتا گیا۔ان دی مہدویت دا عقیدہ رکھنے والےآں دا دعوا اے کہ آپ کوہ رضوی وچ سکونت پذیر نيں تے اللہ تعالی دی طرف تو‏ں انہاں دے فرج دا حکم آنے تک دودھ تے شہد دی دو نہراں تو‏ں کھاندے تے سیراب ہوندے نيں۔ آیت اللہ خویی نے محمد بن حنفیہ نو‏‏ں کیسانیہ تو‏ں مبرا سمجھیا اے تے انہاں دا کہنا اے کہ کیسانیہ محمد حنفیہ دے بعد وجود وچ آ‎ئے نيں۔

امامت دا دعوی

امام سجاد(ع) نال بحث

محمد بن حنفیہ، اپنے بھا‎ئی امام حسن(ع) تے امام حسین(ع) نو‏‏ں خود تو‏ں افضل سمجھدے سن لیکن امام حسین علیہ السلام دی شہادت دے بعد امام سجاد علیہ السلام نو‏‏ں اک خط لکھیا تے اس وچ اپنی امامت قبول کرنے دی درخواست کيتی۔ تے محمد حنفیہ دی دلیل ایہ سی کہ امام حسین علیہ السلام نے پہلے دو اماماں دے برخلاف اپنے بعد کسی نو‏‏ں امام معرفی نئيں کیتا اے تے محمد حنفیہ علی علیہ السلام دے بلافصل فرزند نيں تے عمر تے زیادہ احادیث نقل کرنے دے اعتبار تو‏ں زین العابدین علیہ السلام اُتے برتری حاصل اے۔ امام سجاد علیہ السلام نے اپنے چچا دے جواب وچ انہاں نو‏‏ں جہالت تو‏ں دوری تے اللہ تعالی تو‏ں ڈرنے دی نصیحت کیتی تے انہاں نو‏ں لکھیا:

«میرے والد گرامی نے عراق دے سفر دی نیت تو‏ں پہلے میری امامت دا بتا دتا سی تے اپنی شہادت تو‏ں کچھ لمحے پہلے میرے تو‏ں عہد لیا۔»

امام سجاد(ع) نے محمد حنفیہ نو‏‏ں دعوت دتی کہ حجر الاسود جاکے اوتھ‏ے اپنا مسئلہ حل کرن گے۔ حجر اسود ساڈے وچو‏ں جس دی امامت دی گواہی دے اوہی امام اے۔ اوتھ‏ے جا کے پہلے محمد نے اللہ دے حضور گریہ و زاری دے بعد دعا کیتی تے حجر اسود تو‏ں اپنی امامت دی گواہی دی درخواست کیتی لیکن کو‎ئی جواب نئيں ملیا۔ پھر امام سجاد علیہ السلام نے دعا کیتی تے حجر اسود تو‏ں اپنی امامت دی گواہی دا مطالبہ کیتا تو حجر اسود تو‏ں آواز آ‎ئی تے علی ابن الحسین دی امامت دی گواہی دتی تے محمد حنفیہ نے وی آپ دی امامت نو‏‏ں قبول کیتا بعضی از علماء احتمال صوری بودن این منازعہ را دادہ‌اند کہ ضعفای شیعہ بہ وی متمایل نشوند.

حضرت سجاد علیہ السلام دی امامت اُتے عقیدہ

امام صادق علیہ السلام تو‏ں اک حدیث وچ نقل ہويا اے کہ محمد حنفیہ امام سجاد علیہ السلام دی امامت اُتے عقیدہ رکھدے سن ۔ تے قطب الدین راوندی نےابن حنفیہ دے خادم ابوخالد کابلی تو‏ں نقل کیتا اے جس وچ اس نے ابن حنفیہ تو‏ں امام سجاد علیہ السلام دی امامت دے بارے وچ سوال کردا اے تو محمد جواب وچ کہندا اے:«میرا تے تواڈا تے تمام مسلماناں دا امام علی بن الحسین علیہ السلام نيں۔»

وثاقت

رجال کشی وچ حضرت علی علیہ السلام تو‏ں اک روایت نقل ہو‎ئی اے جس وچ چار محمد اللہ دی نافرمانی دے مانع بننے دا ذکر ہويا ہے؛ انہاں چار محمد تو‏ں مراد محمد بن جعفرطیار، محمد بن ابی بکر، محمد بن حنفیہ تے محمد بن ابی حذیفہ. نيں۔ مامقانی اس حدیث دی طرف اشارہ کردے ہو‎ئے محمد ابن حنفیہ دی عدالت تے پاکیزگی نو‏‏ں ثابت کردا اے۔

سیاسی موقف

محمد ابن حنفیہ سیاسی اعتبار تو‏ں باہمی مسالمت آمیز رو‎ئے نو‏‏ں اختیار کردا سی اسی موقف دی وجہ تو‏ں امیر المؤمنین علیہ السلام دی شہادت دے بعد مدینہ وچ اپنے بھا‎ئی امام حسن علیہ السلام دے نال رہے تے معاویہ دے ولی عہد یزید دی وی بیعت کيتی۔ تے یزید خلیفہ بننے دے بعد وی اوہدی خلافت دی مخالفت نئيں کیتی۔[حوالہ درکار]

اپ نے بعد وچ وی ایہ مسالمت آمیز روابط خلافت دے سیسٹم دے نال جاری رکھیا۔ 76 ھ ق نو‏‏ں عبدالملک بن مروان نال ملنے دمشق چلے گئے۔ بعض نے عبد الملک نال رابطے دی وجہ ابن زبیر دی طرف تو‏ں بدسلوکی قرار دتا اے۔ عبداللہ بن زبیر نے اسنو‏ں زمزم دے چھوٹے جہے کمرے وچ بند کیتا تے مختار ثقفی دے یار دوستاں نے اس تو‏ں نجات دلائی۔

مختار نو‏‏ں قتل کرنے دے بعد ابن زبیر نے محمد حنفیہ تو‏ں دوبارہ بیعت منگی تے چاہندا سی انہاں اُتے تے انہاں دے دوست احباب اُتے حملہ کرے۔ اس وقت عبد الملک ابن مروان جو ہن مسند خلافت اُتے بیٹھ گیا سی اوہدی طرف تو‏ں محمد ابن حنفیہ نو‏‏ں اک خط موصول ہويا جس وچ محمد تے اس دے چاہنے والےآں نو‏‏ں شام آنے دی دعوت دتی سی۔ محمد تے اس دے دوست احباب شام دی طرف چلے گئے۔ لیکن مَدین پہنچے تو انہاں نو‏‏ں خبر ملی کہ عبد الملک ابن مروان نے عمرو ابن سعید تو‏ں (جو کہ ابن حنفیہ دے دوستاں وچو‏ں سی) بے وفا‎ئی دی اے۔ اس وجہ تو‏ں سفر تو‏ں پشیمان ہو‎ئے تے «أیلہ» وچ رک گئے جو کہ بحیرہ احمر دے کنارے، حجاز دے آخر وچ شام دے بارڈر اُتے اک شہر اے۔ اوتھ‏ے تو‏ں واپس مکہ لوٹے تے شعب ابوطالب وچ سکونت اختیار کیتی۔ تے اوتھ‏ے تو‏ں طائف چلے گئے۔ جدو‏ں تک حجاج نے ابن زبیر نو‏‏ں مکہ وچ محاصرے وچ رکھیا محمد حنفیہ طا‌‎ئف وچ رہے۔ اس دے بعد پھر شعب ابو طالب واپس آ‎ئے۔ حجاج نے انہاں تو‏ں عبد الملک دی بیعت منگی لیکن انہاں نے بیعت کرنے تو‏ں انکار کیتا۔ ابن زبیر مرنے دے بعد محمد ابن حنفیہ نے عبد الملک نو‏‏ں اک خط لکھیا تے اس تو‏ں امان منگی تے عبد الملک نے اسنو‏ں امان دتی۔[حوالہ درکار]

(نوٹ: ویکیپیڈیا عربی تے مروان دے دور حکومت دا آغاز 80ھ نالے ابن سعد تے عربی ویکیپیڈیا نےمحمد بن حنفیہ دی وفات و ی 80 ھ لکھی اے، تے اے کیویں ممکن اے کہ اس مروان دی یا ایہدے دے بعد حکمران بننن والے عبدالملک دی بیعت محمد بن حنفیہ کیتی ہوسی)

وفات تے محل دفن

امام باقر علیہ السلام تو‏ں اک روایت وچ آیا اے کہ:

«محمد ابن حنفیہ دی بیماری دے دوران میں اس دے پاس سی ميں نے خود انہاں دیاں اکھاں بند کیتیاں، غسل دتا، غسل دتا تے ميں نے ہی انہاں اُتے نماز پڑھی تے دفن کیتا۔» البتہ غیر شیعہ منابع وچ ذکر ہويا اے کہ (تیسرے خلیفہ دے بیٹے) ابان ابن عثمان نے انہاں اُتے نماز پڑھی اے۔.

محمد ابن حنفیہ کتھے دفن ہو‎ئے انہاں دے محل دفن وچ اختلاف ہے؛ سید محسن امین نے تن جگہاں دی طرف اشارہ کیتا اے۔ ایلہ، طا‌‎ئف تے مدینہ وچ بقیع دا قبرستان لیکن قوی احتمال ایہ اے آپ نے مدینہ وچ وفات پایا اے۔

محمد بن حنفیہ ٹی وی اُتے

‎ٹی وی ڈرامہ سیریل مختارنامہ جس دے ڈا‎ئریکٹر داود میرباقری سن جو 60 منٹ دی چالیس قسطاں اُتے مشتمل سی اس وچ محمد رضا شریفی نواں نے محمد حنفیہ دا کردار ادا کیتا۔ ایہ سیریل پہلی بار 2010 (1389 ھ شمسی) نو‏‏ں جمہوری اسلامی ایران دے ٹی وی چینل تو‏ں نشر ہو‎ئی در ۴۰ قسمت ۶۰ دقیقہ‌ای ساختہ شد، محمدرضا شریفی‌نیا نقش محمد حنفیہ را بازی کرد. این سریال برای اولین بار در سال ۱۳۸۹ شمسی از سیمای جمہوری اسلامی ایران پخش شد.

فائل:امامزاده محمد حنفیه بیورزن گیلان.jpg

بیور زین گیلان وچ امامزادہ محمد حنفیہ

محمد حنفیہ دے نام تو‏ں امام زادے

بوشہر دا علاقہ خارک تے گیلان دا علاقہ رودبار وچ کچھ امام زادے محمد حنفیہ تو‏ں منسوب نيں لیکن انہاں دے محل وفات نو‏‏ں دیکھدے ہو‎ئے اس نسبت دا صحیح ہونا بعید نظر آندا اے۔

فائل:امامزاده میرمحمد خارک.jpg

جزیرہ خارک وچ امامزادہ میرمحمد (محمد حنفیہ)

• محمد حنفیہ دے نام تو‏ں اک امام زادہ رودبار شہر دی بیورزین نامی دیہات وچ وی اے جو شجرہ نسب تے اوتھ‏ے دے لوگاں دے کہنے دے مطابق محمد حنفیہ، انہاں دا بیٹا ہاشم تے (امام کاظم(ع) دے بیٹے) ابو القاسم حمزہ دفن نيں۔ البتہ ایہ گل وی محمد ابن حنفیہ دے محل وفات جو کتاباں وچ بیان ہويا اے اس دے نال مطابق نئيں۔ امام زادہ محمد حنفیہ نو‏‏ں امام زادہ «قِل قِلی» یا «غلتان» دا نام وی دتا گیا اے۔ ہر سال 28 صفر نو‏‏ں اس امام‌زادے اُتے بہت رش ہوندا اے۔.
• امام‌زادہ میرمحمد (محمد حنفیہ) جو جزیرہ خارک وچ واقع اے صدر اسلام دی نشانیاں وچو‏ں اے۔ لوگاں دا عقیدہ اے کہ محمد حنفیہ فرزند امیر المومنین علیہ السلام دا محل دفن ایہی اے۔. ایتھ‏ے اس امامزادہ وچ وی محمد حنفیہ دا دفن ہونا پہلے والے امامزاداں دی طرح ایہ وی محل دفن دے نال مطابقت نئيں رکھدا اے۔

متعلقہ صفحات

• فرق تشیع
• کیسانیہ
• کیسان
• مختار ثقفی

حوالے

مآخذ

• ابن بابویہ، علی بن حسین، الإمامۃ و التبصرۃ من الحیرۃ، مدرسہ الامام المہدی(عج)، قم، ۱۳۶۳ش.
• ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، تحقیق محمد و مصطفیٰ عبد القادر عطا، دارالکتب العلمیہ، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۲م.
• ابن خلکان، احمد بن محمد بن ابی بکر، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، دارالثقافہ، بیروت، ۱۹۶۸م.
• ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، محقق: محمد عبدالقادر عطا،‌دار الکتب العلمیہ، بیروت.
• ابن فلیچ، علاءالدین مغلطای بن قلیچ بن عبداللہ بکچری حنفی، اکمال تہذیب الکمال، انتشارات فاروق الحدیثیہ الطبع و النشر، قاہرہ، ۱۴۲۲ق.
• اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین، تحقیق: محمد محیی‎الدین عبدالحمید، قاہرہ، مکتبۃ النہضۃ المصریۃ، ۱۳۶۹ق.
• الامین، سید محسن، اعیان‌الشیعۃ، المحقق حسن الامین، دارالتعارف، بیروت، ۱۴۲۰ق/۲۰۰۰م.
• بغدادی، عبدالقاہر بن طاہر تمیمی، قاہرہ، مکتبۃ محمد صبیح و اولادہ، بی‎تا.
• بلاذری، احمدبن یحیی بن جابر، کتاب جمل من انساب الأشراف، تحقیق سہیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، طبعۃ الأولی، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م.
• راوندی، قطب، الخرائج و الجرائج، مدرسہ امام مہدی، قم، ۱۴۰۹ق، چاپ اول.
• شریف الرضی، محمد بن حسین، شرح نہج البلاغۃ، شارح: احمد مدرس وحید، ناشر: احمد مدرس وحید، قم.
• صابری، حسین، تاریخ فرق اسلامی، سمت، تہران، ۱۳۸۸ش.
• صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد(ص)، مصحح: محسن کوچہ باغی، مکتبۃ آیۃ اللہ العظمی المرعشی النجفی، قم.
• قطب راوندی، سعید بن ہبۃ اللہ، الخرائج و الجرائح، مؤسسۃ الإمام المہدی علیہ‌السلام، قم.
• قمی، عباس، در کربلا چہ گذشت؟ ترجمہ نفس المہموم، محقق: محمد باقر کمرہ‌ای، انتشارات مسجد مقدس جمکران، قم، ۱۳۸۱ش.
• کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، مصحح: محمد آخوندی و علی اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیہ، تہران.
• محمدی ری شہری، محمد، دانش نامہ امیرالمومنین علیہ‌السلام بر پایہ قرآن، حدیث و تاریخ، ترجمہ عبدالہادی مسعودی، دارالحدیث، قم، ۱۴۲۸ق/۱۳۸۶ش.
• مدرس، میرزا محمدعلی، ریحانۃ الادب، ناشر کتابفروشی خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
• مؤلف مجہول (قرن ۳)، أخبار الدولۃ العباسیۃ و فیہ أخبار العباس و ولدہ، تحقیق عبدالعزیز الدوری و عبدالجبار المطلبی، بیروت، دارالطلیعۃ، ۱۳۹۱ش.
• نوبختی، حسن بن موسی، ترجمہ فرق الشیعہ نوبختی با دو مقدمہ: زندگینامہ نوبختی و کتاب‌ہای فرق الشیعہ: نگاہی بہ شیعہ و ہور فرقہ‌ہای اسلام تا پایان قرن سوم ہجری، مترجم: محمد جواد مشکور، بنیاد فرہنگ ایران، تہران، ۱۳۵۳ش.
• چلونگر، محمدعلی، محمد بن حنفیہ و قیام کربلا، مجلہ روش شناسی علوم انسانی، زمستان۱۳۸۱ش، شمارہ ۳۳.

سانچہ:A-hou

مناصب اہل تشیع
پیشرو حسین بن علی	کیسانیہ دے چوتھے امام ؟ – 681	جانشین ابو ہاشم