اختیار معرفۃ الرجال (کتاب)

اختیار معرفۃ الرجال

موضوع	رجال
ناشر	دانشگاه مشہد، دانشکده الہیات و معارف اسلامی، مرکز تحقیقات و مطالعات
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|اختیار معرفۃ الرجال (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

إختیارُ مَعرفَۃ الرّجال شیعہ امامیہ دی علم رجال دے منابع وچو‏ں اک کتاب دا نام اے ۔ ایہ کتاب رجال کَشّی دے نام تو‏ں مشہور اے ہور اسنو‏ں معرفۃُ النّاقلین وی کہیا جاندا اے ۔ شیخ طوسی نے مذکورہ کتاب نو‏‏ں محمد بن عمر کشی (متوفی حدود ۳۴۰ق) دی رجالی کتاب تو‏ں منتخب کیتا اے تے اس وقت اصل کتاب موجود نئيں اے۔

مؤلف

ابو عمرو محمد بن عمر بن عبد العزیز کَشّی تیسری تے چوتھ‏ی صدی ہجری دے بزرگ شیعہ علما وچو‏ں نيں۔ اوہ محمد بن مسعود عیاشی صاحب تفسیر عیاشی دے شاگرد سن . انہاں دی تاریخی وفات ۳۴۰ق لکھی گئی اے۔

کتاب

ابن شہر آشوب نے اس کتاب دا نام معرفۃ الناقلین عن الائمۃ الصادقین‌ نقل کیتا اے۔ شیخ طوسی اسکا نام معرفۃ الرجال‌ رکھدے نيں۔ تے آقا بزرگ تہرانی نے اسنو‏ں معرفۃ الناقلین ذکر کیتا اے

تعارف

رجال کشی دا کوئی نسخہ ساڈے پاس موجود نئيں اے۔ اس وقت جو موجود اے اوہ شیخ طوسی دا تلخیص شدہ تے منتخب شدہ نسخہ موجود اے ۔ شیخ طوسی (م۴۶۰) نے کتاب فہرست تے رجال، دے بعد جدید تے نويں مطالب نو‏‏ں رجال کشی وچ پایا تو ۴۵۶ ق وچ رجال کشی دی تلخیص تے تہذیب اپنے شاگرد نو‏‏ں املا کروائی ۔اسی مناسبت تو‏ں اس تلخیص و انتخاب دا نام اختیار معرفۃ الرجال اے۔

یہ تالیف علم رجال دی اہ‏م ترین کتاب اے کہ جس وچ ائمہ طاہرین دی زندگی دی وی اہ‏م معلومات مذکور اے۔ البتہ اس کتاب اصلی ہدف راویاں دی جرح و تعدیل بیان کرنا اے خاص طور اُتے کشی نے غیبت دے زمانے وچ زندگی گزارنے دی وجہ تو‏ں تنقیح روایات دی ضرورت نو‏‏ں محسوس کیتا۔

شیوۂ تحریر

مؤلف دی اس کتاب وچ ایہ روش رہی اے کہ راویاں تے اصحاب آئمہ تو‏ں متعلق اپنی رائے ذکر کيتے بغیر روایات ذکر کردے نيں ہور اس کتاب وچ صرف شیعہ روایاں دے نام مذکور نيں اہل سنت دے صرف انہاں راویاں دے نام ذکر کيتے نيں جو شیعاں دے لئی روایت نقل کردے سن ۔

مضامین کتاب

کتاب ۱۱۵۱ روایات اُتے مشتمل اے تے چھ اجزا وچ مرتب ہوئی اے ۔ کتاب دے آغاز وچ اخذ حدیث دی اہمیت دی بیان گر گیارہ(۱۱) روایتاں ذکر کيتیاں نيں پھر شیعہ رجال دے اسمائے پیامبر تو‏ں لے ک‏ے عصر امام ہادی(ع) تے امام عسکری(ع) تک ذکر کيتے تے تاریخی ترتیب دے مطابق انہاں تو‏ں مربوط کچھ روایات ذکر کيتیاں نيں۔ بعض علما شیخ طوسی دی طرف تو‏ں کتاب دی تہذیب و تلخیص وچ غلطیاں دے پائے جانے دا منشائ اصل کتاب یا دوسرے نسخاں وچ موجود اغلاط نو‏‏ں سمجھدے نيں ۔

خصوصیات

1. کشی دی کتاب ائمہ دے نزدیک ترین زمانے وچ اس طرح تدوین ہوئی اے کہ کشی صرف اک واسطے تو‏ں آئمہ دے زمانے دے ابن فضال جداں برجستہ ترین اصحاب تو‏ں روایات نقل کردے نيں ۔
2. کشی تو‏ں پہلے بغداد، کوفہ، قم تے ہور مناطق وچ رجالی آثار حوادث دا شکار ہو ک‏ے ناپید ہو گئے سن ۔ اس لحاظ تو‏ں کشی دی کتاب مختلف شیعہ حوزاں وچ تنہا اک جامع رجالی دی حیثیت رکھدی سی ۔
3. غلات، واقفیہ، فطحیہ، تبریہ، مرجئہ، زیدیہ، ناووسیہ، کیسانیہ، علیاویہ، طاہریہ، عجلیہ، عبدالله بن سبا و.... جداں مختلف شیعہ فرقےآں دے حدیث وچ مؤثر کردار ادا کرنے والے گروہاں دے متعلق ابحاث اس کتاب دا حصہ نيں ۔
4. کشی نے اپنے تو‏ں پہلے دی رجالی کتب جداں رسالۂ علی بن مہز یار، کتاب جامع و کتاب الدور، دے ناماں تے انہاں دے مضامین نو‏‏ں اپنی کتاب وچ جگہ دتی اے ۔
5. معصومین دی نگاہ و رائے دے مطابق راویاں دی شناخت، شیعاں دی آئمہ تو‏ں خط و کتابت اسکی ہور خصوصیات وچو‏ں نيں ۔

خطی نسخے

کتاب معرفۃ الناقلین دا کوئی نسخہ اسيں تک نئيں پہنچیا اے یہانتک کہ چھیويں تے سويں ہجری صدی تک دی منقول اخبار وچ وی اسکا کوئی اثر یا تذکرہ نئيں پایا جاندا اے ۔پس اس بنا اُتے شیخ طوسی دی اختیار معرفۃ الرجال ہی دے مختلف خطی نسخے ہی کتاب کشی تک پہنچنے دا ذریعہ نيں ۔انہاں وچو‏ں اہ‏م ترین درج ذیل نيں:

1. ۵۷۷ ہجری تو‏ں مربوط نسخہ جو حدیث ۳ تا ۸۵۷ اُتے مشتمل اے تے منصور بن علی بن منصور خازن دے ہتھ دا لکھیا ہويا اے ۔ اس نسخے وچ چند جگہاں اُتے دوسرے نسخاں تو‏ں مقابلے دی علامات تے تعلیقے موجود نيں ۔
2. کتابخانہ دانشگاه تہران دا خطی نسخہ کہ جو جزو چہارم تو‏ں آخر تک دا اے ۔وہ ۶۰۲ ہجری وچ بخط ابو احمد بن ابی المعالی دا لکھیا ہويا اے تے ایہ نسخہ خط شیخ طوسی دے نال جانچہ ہويا اے ۔
3. کتابخانۂ آیت اللہ مرعشی نجفی قم وچ کتاب معالم العلماء دے نال اک جلد وچ اے ۔

طباعت

یہ کتاب ۱۳۴۸ وچ کنگره ہزاره شیخ طوسی دے موقع اُتے حسن مصطفوی دے توسط تو‏ں دانشگاه مشہد تو‏ں محمد واعظ زاده خراسانی دے مقدمے تے حسن مصطفوی دی تحقیق دے نال چھپی ۔

اسی طرح ۱۳۸۲ہ ق وچ محمد تقی فاضل میبدی تے ابوالفضل موسویان دی تحقیق دے نال سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرہنگ و ارشاد اسلامی نے اسنو‏ں چھاپا ۔

حوالے

منابع

• ابن شہر آشوب، محمد بن علی، معالم العلما، بی جا، بی تا.
• تہرانی، آقابزرگ، الذریعہ، بیروت، دارالاضواء.
• حسینی دشتی، سیدمصطفیٰ، معارف و معاریف: دائرة المعارف جامع اسلامی، تہران: مؤسسہ فرہنگی آرایہ، ۱۳۷۹ش.
• طوسی، محمد بن حسن، رجال طوسی، قم، جامعہ مدرسین، ۱۴۱۵ ق.
• کنعانی، سید حسین، ویژگی‌ ہای رجالی کتاب اختیار معرفۃ الرجال، مشکو‌ة، تابستان ۱۳۸۹ - شماره ۱۰۷.
• بہارزادہ، پروین، جستاری در اختیار معرفۃ الرجال، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، پاییز و زمستان ۱۳۸۳ - شماره ۲.
• کتاب شناخت سیره معصومان، مرکز تحقیقات رایانہ ای علوم اسلامی نور.